Rozwój psychoseksualny dzieci i młodzieży
6. ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY DZIECI I MA
ODZIEŻY
6.1. MITY DZIECI
CEJ SEKSUALNOŚCI
Ó� Dziecięca aseksualność
Ó� Rodzina jako jedyne miejsce edukacji seksualnej
6.2. RODZINNE TABU SEKSUALNE
�� Tabu językowe [zmowa milczenia]
�� Tabu miedzy pokoleniowe, czyli brak równości
�� Tabu odrębnej płci wspólna tajemnica
6.3. FAZY ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO OPARTE NA PSYCHOANALIZIE ZYGMUNTA
FREUDA
1. Faza życia prenatalnego [etap powstawania, tworzenia się zarodka]
2. Faza oralna [0-1 r.ż]
Ó� Os, oris  znaczy  usta
Ó� Przyjemność łączy się ze strefą ust dziecka
Ó� Usta są narzędziem poznawania świata
Ó� Ustami ssie pierś matki
Ó� Ustami dotyka przedmiotów
3. Faza analna [1-2 r.ż]
Ó� Anus  odbyt
Ó� A
ączy się z okresem treningu toaletowego
Ó� Dziecko jest skoncentrowane na okolicy odbytu
Ó� Oddanie moczu czy kału sprawia mu przyjemność
Ó� Dziecko jest za te czynności chwalone
4. Faza falliczna
Ó� Phallus- członek
Ó� Dziecko odkrywa swoje genitalia i zabawa nimi sprawia mu przyjemność
Ó� To od rekcji rodziców zależeć będzie czy tego typu aktywności dziecka towarzyszyć będzie
uczucie winy i wstydu
5. Faza latencji [wyciszenia około 7-10 r.ż]
Ó� Brak zainteresowania sprawami seksualnymi,
Ó� występuje w okresie wczesnoszkolnym,
6. Faza homofilna [10-12 r.ż]
Ó� Faza wyprzedzająca dojrzewanie
Ó� Występująca w jego początkowym okresie
Ó� Wyraża się m.in. w dążeniu do przebywania w obecności osób jedynie tej samej płci
7. Faza genitalna [12-14 r.ż]
Ó� Zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego
Ó� Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem
płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia
6.4. FAZY ROZWOJU SEKSUALNEGO
�� Faza płodowa
�� Faza narodzin
�� Faza niemowlęca
�� Faza wczesnodziecięca (1-2 lata)
�� Faza edypalna
�� Faza zabaw
�� Faza szkolna (7-11 lat)
�� Faza przedpokwitaniowa (10  12 lat)
�� Faza dojrzewania (11  19 lat)
�� Faza wczesnej dojrzałości (20  35 lat)
�� Faza wieku średniego (35  50 lat)
�� Faza wieku przekwitania (48 - 55 lat)
�� Faza  jesieni życia
6.5. Aktywność seksualna dziecka i dorastającego nastolatka mieści się w granicach normy, jeżeli:
Ó� Nie utrudnia realizacji zadań rozwojowych
Aktywność seksualna, dziecka lub nastolatka, powinna być jedną z form aktywności
Seks Strona 1
�� Aktywność seksualna, dziecka lub nastolatka, powinna być jedną z form aktywności
�� rozwojowej.
�� Nie powinna ograniczać, uniemożliwiać, ani zdominować innych form aktywności.
�� Kryterium to ma głównie charakter ilościowy.
�� Dla chłopców w początkowej fazie okresu dorastania ciągłe zaabsorbowanie
�� seksualnością należy do normy.
Ó� Mieści się w repertuarze zachowań seksualnych charakterystycznych dla danego wieku
�� Typowe dla pierwszej połowy okresu dorastania, zachowania chłopców [podglądanie, ocieranie
się o inne osoby, eksponowanie narządów płciowych]
�� związane są z dysproporcją rozwojową :
�� układu hormonalnego [podwyższony poziom testosteronu we krwi]
�� emocjonalnego [chwiejność emocji]
�� poznawczego [słaba kontrola zachowań i niski wgląd]
�� Bardzo trudno jest określić na podstawie badań weryfikujących teorię, jakie dokładnie
zachowania pozostają w repertuarze rozwojowym bardzo małych dzieci.
Ó� Dokonuje się między osobami będącymi w zbliżonym wieku.
�� Równa pozycja osób podejmujących to zachowanie.
�� Uczestnicy interakcji mają podobną możliwość decydowania o jej przebiegu.
�� Jeżeli aktywność seksualną podejmują osoby o bardzo różnych możliwościach intelektualnych,
fizycznych i społecznych, istnieje niebezpieczeństwo ograniczania woli i wyborów osoby
młodszej.
�� Ta sytuacja stwarzałaby możliwość manipulowania nią i jej zachowaniami.
�� Obniżałaby również szansę na podejmowanie zachowań typowych dla obu osób.
Ó� Oparta jest na zasadzie dobrowolności.
�� Zachowanie seksualne powinno być dobrowolne.
�� Sama zgoda jest tu warunkiem niezbędnym, choć niewystarczającym do zaliczenia aktywności
do normy.
�� Zjawisko skłaniania dzieci przez inne dzieci (szantażem, nagrodą, siłą fizyczną) do wzięcia
udziału w czynnościach seksualnych należy do kategorii wykorzystań, gdzie sprawcą nie jest
osoba dorosła.
�� Zachowania seksualne [w każdym wieku] muszą być wolne od agresji, przymusu i przemocy.
Ó� Prowadzi do realizacji celów seksualnych.
�� Dążeniu do przeżycia przyjemności i obniżenia napięcia seksualnego towarzyszy również
ciekawość [motyw poznawczy]
�� Dążenie do związania się z drugą osobą [motyw więzi]
�� W okresie dorastania trudno oddzielić motywację nastawioną na gratyfikację seksualną od
innych dążeń.
�� Dążenie do uzyskania przyjemności i zachowania więzi stanowi cel zintegrowanej seksualności.
�� Częściowa nawet realizacja tego celu [jednego elementu], na przykład przez
�� masturbację, pozwala zakwalifikować to zachowanie do zbioru normalnych.
�� Dążenie do podejmowania zachowań seksualnych, by za ich pomocą uzyskać inne cele
[uzależnić od siebie partnera, dokonać upragnionego eksperymentu, otrzymać pieniądze] nie
pozwala zaliczyć ich do normy.
�� Podobna sytuacja występuje, gdy zachowanie seksualne ma wprawdzie moc rozładowywania
napięcia, ale niekoniecznie seksualnego.
Ó� Nie narusza zdrowia.
�� Warunek ten musi spełniać każda aktywność seksualna, niezależnie od płci i wieku.
�� Wyklucza on z normy wszelką aktywność, która szkodzi zdrowiu, czy choćby takie zagrożenie
stwarza.
�� W dzieciństwie zdolność dziecka do rozpoznania szkodliwości zachowania seksualnego nie jest
jeszcze dostatecznie rozwinięta.
�� Ciekawość i chęć eksplorowania własnego ciała mogą powodować przekroczenie granic
bezpieczeństwa.
�� Już kilkuletnie dziecko musi wiedzieć, że jakakolwiek manipulacja narządami płciowymi nie
może prowadzić do ich zranienia czy bólu lub też nie może być powodem zakłócenia ich
funkcjonowania.
�� W okresie dorastania, gdzie potrzeba podejmowania ryzyka jest bardzo wysoka i ma charakter
rozwojowy, istnieje większe niebezpieczeństwo ujawniania zachowań ryzykownych
[przypadkowy partner, brak zabezpieczenia przed ciążą i chorobą].
Ó� Nie narusza rażąco przyjętego porządku społecznego.
�� Wszelka aktywność seksualna człowieka, mimo że należy do sfery intymnej, podporządkowana
jest ogólniejszym systemom norm.
�� W okresie dorastania podporządkowanie się normom utrudnia potrzeba buntowania się
przeciwko regułom ustalonym przez dorosłych.
Seks Strona 2
przeciwko regułom ustalonym przez dorosłych.
6.6. EKSPRESJA SEKSUALNA OKRESU DZIECIC
STWA
Ekspresja ta ma charakter:
E� Masturbacyjny
E� Orientacyjny
E� Interakcyjny
E� Twórczy
Zachowania orientacyjne
Ł�Zachowania orientacyjne dziecka ukierunkowane są na rozwiązanie dwóch podstawowych
problemów:
�� Pierwszy wiąże się z odkrywaniem istoty różnic w budowie anatomicznej między kobietą,
a mężczyzną,
�� Drugi z ich celem.
Ł�Dziecko dokonuje mnóstwa obserwacji.
�� Na zewnątrz ujawnia się to jako niesłychana ciekawość związana z ciałem drugiego
człowieka.
�� Jej naturalnymi adresatami są głównie inne dzieci.
�� Stąd wielka w tym czasie chęć oglądania dzieci płci odmiennej,
�� Porównywania ich budowy z własną.
E� Dzieci szukają ku temu naturalnych okazji, np. uczestniczą chętnie w pielęgnacji młodszego
E� rodzeństwa, pomagają innym dzieciom w ubieraniu,
E� Obserwują rówieśników w ubikacji w czasie oddawania moczu i stolca
E� Poczynione obserwacje konfrontują lub przynajmniej próbują konfrontować z dorosłymi.
E� Umacnia się w ten sposób dziecięca koncepcja budowy anatomicznej człowieka i koncepcja
E� różnic między płciami, tworząca się na etapie utożsamiania płci.
E� Zaklasyfikowanie siebie i innych do odpowiedniej grupy (dziewczynek lub chłopców).
E� Dzieci uciekają się do podglądania dorosłych, demonstrowania własnych narządów płciowych
[ekshibicjonizm dziecięcy]
E� Ocierania się całym ciałem o dorosłych [frotteuryzm dziecięcy]
E� W zależności od surowości tabu w rodzinie dziecko spotyka się z różnorodną reakcją.
�� Od całkowitego zakazu w rodzinach rygorystycznych, poprzez adekwatne do wieku
informowanie w tzw. środowiskach idealnych, skończywszy na wykorzystywaniu
seksualności dziecka w rodzinach wiktymizujących
�� Typ udzielanej dziecku w tym czasie odpowiedzi ma dla niego istotne znaczenie.
E� Uczy dziecko, jak traktować własne ciało.
E� Wyznacza granice kontaktu między płciami, dorosłymi a dziećmi, osobami bliskimi i obcymi.
E� Stwarza podstawy dla rozwoju identyfikacji i tożsamości płciowej.
E� Aktywność dziecka ukierunkowana na odkrycie płci przeciwnej i porównanie
E� jej z własną rozpoczyna cykl pytań związanych z funkcją narządów płciowych
E� W ten sposób dziecko uzyskuje informację o tym, czemu służą różnice anatomiczne.
E� Zadanie to realizuje poprzez takie zachowania jak:
�� podglądanie dorosłych,
�� propozycje wzięcia udziału w ich aktywności seksualnej,
�� imitowanie podpatrzonych zachowań wobec innych dorosłych
�� zadawanie pytań.
Zachowania interakcyjne
Ł�Pojawia się w okresie przedszkolnym, gdy możliwe jest podejmowanie zabaw
Ł�tematycznych i przybiera postać dziecięcych zabaw seksualnych
Ł�Rozwój poznawczy dziecka pozwala już na posługiwanie się przedmiotem czy
Ł�osobą jako symbolem czegoś innego, a póz
niej na stosowanie w zabawie reguł gry.
Ł�Zabawy seksualne nie mają jednolitego charakteru.
Ł�Obok funkcji podstawowej (przyjemności) pozwalają na nawiązywanie relacji
Ł�seksualnej z osobą sobie równą, eksplorowanie ciała, ekspresję emocji.
Ł�Badania ujawniły, że dzieci przedszkolne podejmują kilka " rodzajów zabaw,
Ł�tematycznie związanych z seksualnością (Beisert 1991).
Ł�Do najczęstszych należą zabawy naśladujące aktywność seksualną innych osób.
Ł�Częściowa lub całkowita nieświadomość znaczenia odtwarzanych treści powoduje,
Ł�że w zabawie pojawiają się zachowania z kręgu normy i patologii seksualnej ludzi
Ł�dorosłych.
Seks Strona 3
Twórczość dziecięca
Ł�Wyodrębnienie zachowań twórczych jako oddzielnej formy ekspresji seksualnej
Ł�W odróżnieniu od wcześniej omówionych form, twórczość pozwala dziecku w sposób bezpieczny
ujawnić treści, które albo objęte są zakazem, albo są zbyt trudne do wyrażania wprost.
Ł�Mechanizm projekcji, na którym twórczość się opiera, stanowi ujście dla nieświadomych pragnień,
obciążających zdarzeń i wewnętrznych konfliktów.
Ł�Tworząc, dziecko przekazuje obraz siebie jako istoty seksualnej, obraz świata i relacji między sobą a
światem.
Ł�Ten przekaz służyć może jako ważne z
ródło informacji o dziecku, jego przeżyciach, ale także o
fantazjach, pragnieniach i marzeniach.
Ł�Twórczość dziecięca może z tego powodu stać się wartościowym materiałem diagnostycznym.
Ł�Wyrażanie treści seksualnych w rysunkach i ulepiankach pojawia się już w wieku przedszkolnym.
Ł�Dzieci malują siebie i innych, zaznaczając postaciom części płciowe i wskazując na dokonywaną
przez postacie aktywność seksualną
Ł�Nawet małe dzieci uczą się wierszyków i wyliczanek zawierających treści seksualne, powtarzają
słowa tabu, tworzą opowiadania z seksualnymi wątkami.
Ł�Jedną z funkcji tej twórczości jest badanie postaw dorosłych i wyczekiwanie na ich reakcję.
Ł�W twórczości dzieci szkolnych pojawiają się rysunki typu komiksy, łączące obraz z zasłyszanym
słownictwem.
Ł�Postacie na rysunkach prowadzą dialogi o treści seksualnej, przeżywają przygody i rozwiązują
problemy.
Ł�Dziewczynki w fazie latentnej posługują się innymi formami wyrazu.
Ł�Ich rysunki są sentymentalne, jednoznaczne i zbanalizowane, co odzwierciedla sposób widzenia
świata jako bezpiecznego, prostego i pozbawionego jawnych treści seksualnych.
Ł�Twórczość chłopców ujawnia się natomiast w wulgarnych rysunkach, napisach, wymyślaniu
Ł�prostackich opowiadań o przeżyciach seksualnych.
Ł�Powtarzanie nieprzyzwoitych wyrazów, przeklinanie i wulgarne opowiadania są z
ródłem
Ł�pobudzenia seksualnego.
Ł�Niska świadomość własnych stanów emocjonalnych nie pozwala dzieciom na rozumienie
Ł�znaczenia ekspresji, której podstawową funkcją jest rozładowanie napięcia.
6.7. Formy zachowań erotyzmu dziecięcego
Ujmowane czysto zewnętrznie, behawioralnie, jakiekolwiek przeżycia im towarzyszące nie są analogiczne
do przeżyć erotycznych dorastającej młodzieży, Nie wynikają z dążeń seksualnych.
�� Ekshibicjonizm dziecięcy
" Zainteresowanie własnymi genitaliami
" W sprzyjających okolicznościach porównywanie z genitaliami innych dzieci
" Spokojna aprobata dla ciała dziecka, przy zwróceniu uwagi że na co dzień okrywamy ciało
odzieżą zarówno dla jego upiększania jak i ze względów klimatycznych oraz z uwagi na panujący
zwyczaj
�� Dziecięce zabawy erotyczne
" Mają ono swoje z
ródło w eksploracji poznawczej
" Wzajemne oglądanie swoich genitaliów
" Niekiedy połączone z ich obmacywaniem
" Zabawy w role
" Charakter okazjonalny
" Restrykcje dla tego typu zabaw stają się początkiem negatywnego nastawienia dziecka do
spraw związanych z płcią
�� Miłości dziecięce
" Skupienie silnych pozytywnych uczuć na jednym wybranym dziecku
" Sposób ich uzewnętrznienia przypomina stan zakochania
" Nie występuje u dzieci powszechnie
�� Fantazje erotyczne
" Występują na jawie lub w postaci marzeń sennych
" Najprawdopodobniej wynikają z nadmiernie erotyzującego wychowania
�� Dziecięce wytwory erotyczne
" Rysunki, ludzie z plasteliny i zwierząt a o wyeksponowanych cechach
płciowych
" Pojawiają się na ogół na etapie naturalizmu w wieku ok. 5 lat
Masturbacja wczesnodziecięca
Seks Strona 4
�� Masturbacja wczesnodziecięca
6.8. MASTURBACJA
�� Masturbacja zwana również onanizmem, sobieniem, ipsacją, samogwałtem
�� Polega na autostymulacji.
�� Jest to podstawowa forma ekspresji seksualnej dziecka, które podczas dotykania swojego ciała odkrywa
przy tej okazji innego rodzaju doznania, natrafiając na obszary silnie unerwione, takie jak obszary
genitalne
�� Chłopcy dotykają członków, dziewczynki łechtaczki
�� Zaczynają odczuwać przyjemność i naturalne staje się stymulowanie tych miejsc w celu osiągania owej
przyjemności.
�� Przez pojęcie masturbacji z reguły rozumiemy czynności świadome.
�� Jaczewski podkreśla jednak, że może ją uprawiać każde małe dziecko, a nawet niemowlę i trudno tu
mówić o świadomości tych zachowań w sensie erotycznym.
Trzy rodzaje masturbacji dziecięcej,
1. Masturbacja podejmowana dla przyjemności
E� celowa
E� powtarzalna
E� przemijalna
E� nieszkodliwa
Ł�Dziecko podejmuje działania masturbacyjne tylko i wyłącznie w celu uzyskania
Ł�przyjemności,
Ł�Powtarzając schemat działania, jeżeli raz nauczyło się osiągać przyjemność poprzez pocieranie łechtaczki
czy w przypadku chłopca członka, to powtarza ten sposób, prowadzący do celu jakim jest uczucie
przyjemności, nie szukając innego.
Ł�Ekspresja seksualna tego typu nie jest szkodliwa, nie przekracza kryterium rozwojowej normy seksualnej.
2. Masturbacja eksperymentalna
Ł�Jej podstawą jest motywacja poznawcza połączona z motywacją seksualną .
Ł�Głównym celem jest tutaj ciekawość własnego ciała, a doznanie przyjemności jest jej efektem ubocznym.
Ł�W odróżnieniu od pierwszego typu masturbacji, masturbacja eksperymentalna nie jest praktykowana w
celu osiągania przyjemności nie ma powtarzalnego charakteru, nie bywa ukrywana, ale jak się okazuje
bywa szkodliwa.
Ł�Dziecko jest nastawione na poznawanie własnego ciała.
Ł�Od stymulacji rękoma przechodzi do stymulacji przedmiotami a wyniki eksperymentów tego typu mogą
wiązać się z uszkodzeniami ciała.
Ł�Wszelkie zachowania powodujące zagrożenia dla zdrowia wykraczają poza granice normy.
Ł�Ten typ masturbacji łatwo rozpoznać, dziecko nie ukrywa swojego zachowania, traktuje je jako zabawę,
Ł�Czasem zdarza się że potrzebna jest pomoc, interwencja dorosłego i dziecko samo się po nią zgłasza.
3. Masturbacja instrumentalna
Ł�Ten typ masturbacji o wiele trudniej rozpoznać od pozostałych, ak również trudno w przypadku
pojawienia się interweniować.
Ł�Sygnalizuje ona istnienie problemu z którym dziecko samo nie potrafi skutecznie się uporać.
Ł�Masturbacja instrumentalna może służyć jako narzędzie do rozwiązywania trzech typów problemów:
E� Sposób radzenia sobie z uogólnionym stresem
E� Sposób usuwania konkretnej przeszkody [czy zaspokajanie konkretnej potrzeby]
E� Sygnał przyciągający uwagę otoczenia
Ad 1
W przypadku masturbacji podejmowanej jako sposobu radzenia sobie ze stresem,
Ó� masturbacja jest stosowana żeby rozładować napięcie emocjonalne z którym dziecko sobie
Ó� nie radzi,
Ó� nie zna innego skutecznego sposobu.
Ó� W ten typ masturbacji uciekają dzieci, które pozostają w sytuacji długotrwałego napięcia
Ó� wywołanego np. konfliktem rodziców,
Ó� staje się ona swoistym mechanizmem obronnym ułatwiającym zmniejszenie stresu.
Ad 2
Ó� W przypadku kiedy dziecku brakuje ciepła, dobrego i ciągłego kontaktu z rodzicami,
Ó� odczuwa samotność i poczucie odtrącenia.
Zaczyna poszukiwać stymulacji dzięki której dostarczy sobie samemu przyjemności.
Seks Strona 5
Ó� Zaczyna poszukiwać stymulacji dzięki której dostarczy sobie samemu przyjemności.
Ó� sposobu usuwania konkretnej przeszkody
Ó� Masturbacja służy w tym przypadku do obniżenia lęku i samouspokojeniu.
Ad 3
Ó� Trzeci problem związany jest z sytuacją w której dziecko zauważa że w momencie
Ó� podejmowania czynności masturbacyjnych wzrasta zainteresowanie jego osobą ze strony
Ó� rodziców.
Ó� Nie jest dla niego istotne czy zostanie ukarane za tego typu zachowanie, ponieważ tak czy
Ó� inaczej wzbudził ich zainteresowanie i dziecku wydaje się że rodzic się o nie troszczy.
We wszystkich wyżej wymienionych typach masturbacji instrumentalnej motywy są ukryte.
Masturbacja jest traktowana jako narzędzie, instrument potrzebny do osiągnięcia innego poza
seksualnego celu, niejednokrotnie bardzo ważnego
W podręcznikach psychiatrii z końca XIX w. widniała fotografia osoby masturbującej się,  typowy
onanista :
�� chłopiec, szczupły z podkrążonymi oczami.
�� Istniały również zalecenia jak należy postępować z chłopcem który się masturbuje,
�� otóż proponowano okręcanie członka drutem kolczastym, a gdy to nie pomagało
�� zalecano obrzezanie.
�� Stosowano również urządzenia uniemożliwiające masturbację
Wybitni znawcy przedmiotu zapewniają, że nie udowodniono szkodliwości masturbacji u małego
dziecka, jak również nie stwierdzono żeby była chorobą czy do choroby prowadziła.
6.6. EKSPRESJA SEKSUALNA OKRESU DZIECIC
STWA
Ekspresja ta ma charakter:
E� Masturbacyjny
E� Orientacyjny
E� Interakcyjny
E� Twórczy
Zachowania orientacyjne
Ł�Zachowania orientacyjne dziecka ukierunkowane są na rozwiązanie dwóch podstawowych
problemów:
�� Pierwszy wiąże się z odkrywaniem istoty różnic w budowie anatomicznej między kobietą,
a mężczyzną,
�� Drugi z ich celem.
Ł�Dziecko dokonuje mnóstwa obserwacji.
�� Na zewnątrz ujawnia się to jako niesłychana ciekawość związana z ciałem drugiego
człowieka.
�� Jej naturalnymi adresatami są głównie inne dzieci.
�� Stąd wielka w tym czasie chęć oglądania dzieci płci odmiennej,
�� Porównywania ich budowy z własną.
E� Dzieci szukają ku temu naturalnych okazji, np. uczestniczą chętnie w pielęgnacji młodszego
E� rodzeństwa, pomagają innym dzieciom w ubieraniu,
E� Obserwują rówieśników w ubikacji w czasie oddawania moczu i stolca
E� Poczynione obserwacje konfrontują lub przynajmniej próbują konfrontować z dorosłymi.
E� Umacnia się w ten sposób dziecięca koncepcja budowy anatomicznej człowieka i koncepcja
E� różnic między płciami, tworząca się na etapie utożsamiania płci.
E� Zaklasyfikowanie siebie i innych do odpowiedniej grupy (dziewczynek lub chłopców).
E� Dzieci uciekają się do podglądania dorosłych, demonstrowania własnych narządów płciowych
[ekshibicjonizm dziecięcy]
E� Ocierania się całym ciałem o dorosłych [frotteuryzm dziecięcy]
E� W zależności od surowości tabu w rodzinie dziecko spotyka się z różnorodną reakcją.
�� Od całkowitego zakazu w rodzinach rygorystycznych, poprzez adekwatne do wieku
informowanie w tzw. środowiskach idealnych, skończywszy na wykorzystywaniu
seksualności dziecka w rodzinach wiktymizujących
�� Typ udzielanej dziecku w tym czasie odpowiedzi ma dla niego istotne znaczenie.
E� Uczy dziecko, jak traktować własne ciało.
E� Wyznacza granice kontaktu między płciami, dorosłymi a dziećmi, osobami bliskimi i obcymi.
Stwarza podstawy dla rozwoju identyfikacji i tożsamości płciowej.
Seks Strona 6
E� Stwarza podstawy dla rozwoju identyfikacji i tożsamości płciowej.
E� Aktywność dziecka ukierunkowana na odkrycie płci przeciwnej i porównanie
E� jej z własną rozpoczyna cykl pytań związanych z funkcją narządów płciowych
E� W ten sposób dziecko uzyskuje informację o tym, czemu służą różnice anatomiczne.
E� Zadanie to realizuje poprzez takie zachowania jak:
�� podglądanie dorosłych,
�� propozycje wzięcia udziału w ich aktywności seksualnej,
�� imitowanie podpatrzonych zachowań wobec innych dorosłych
�� zadawanie pytań.
Zachowania interakcyjne
Ł�Pojawia się w okresie przedszkolnym, gdy możliwe jest podejmowanie zabaw
Ł�tematycznych i przybiera postać dziecięcych zabaw seksualnych
Ł�Rozwój poznawczy dziecka pozwala już na posługiwanie się przedmiotem czy
Ł�osobą jako symbolem czegoś innego, a póz
niej na stosowanie w zabawie reguł gry.
Ł�Zabawy seksualne nie mają jednolitego charakteru.
Ł�Obok funkcji podstawowej (przyjemności) pozwalają na nawiązywanie relacji
Ł�seksualnej z osobą sobie równą, eksplorowanie ciała, ekspresję emocji.
Ł�Badania ujawniły, że dzieci przedszkolne podejmują kilka " rodzajów zabaw,
Ł�tematycznie związanych z seksualnością (Beisert 1991).
Ł�Do najczęstszych należą zabawy naśladujące aktywność seksualną innych osób.
Ł�Częściowa lub całkowita nieświadomość znaczenia odtwarzanych treści powoduje,
Ł�że w zabawie pojawiają się zachowania z kręgu normy i patologii seksualnej ludzi
Ł�dorosłych.
Twórczość dziecięca
Ł�Wyodrębnienie zachowań twórczych jako oddzielnej formy ekspresji seksualnej
Ł�W odróżnieniu od wcześniej omówionych form, twórczość pozwala dziecku w sposób bezpieczny
ujawnić treści, które albo objęte są zakazem, albo są zbyt trudne do wyrażania wprost.
Ł�Mechanizm projekcji, na którym twórczość się opiera, stanowi ujście dla nieświadomych pragnień,
obciążających zdarzeń i wewnętrznych konfliktów.
Ł�Tworząc, dziecko przekazuje obraz siebie jako istoty seksualnej, obraz świata i relacji między sobą a
światem.
Ł�Ten przekaz służyć może jako ważne z
ródło informacji o dziecku, jego przeżyciach, ale także o
fantazjach, pragnieniach i marzeniach.
Ł�Twórczość dziecięca może z tego powodu stać się wartościowym materiałem diagnostycznym.
Ł�Wyrażanie treści seksualnych w rysunkach i ulepiankach pojawia się już w wieku przedszkolnym.
Ł�Dzieci malują siebie i innych, zaznaczając postaciom części płciowe i wskazując na dokonywaną
przez postacie aktywność seksualną
Ł�Nawet małe dzieci uczą się wierszyków i wyliczanek zawierających treści seksualne, powtarzają
słowa tabu, tworzą opowiadania z seksualnymi wątkami.
Ł�Jedną z funkcji tej twórczości jest badanie postaw dorosłych i wyczekiwanie na ich reakcję.
Ł�W twórczości dzieci szkolnych pojawiają się rysunki typu komiksy, łączące obraz z zasłyszanym
słownictwem.
Ł�Postacie na rysunkach prowadzą dialogi o treści seksualnej, przeżywają przygody i rozwiązują
problemy.
Ł�Dziewczynki w fazie latentnej posługują się innymi formami wyrazu.
Ł�Ich rysunki są sentymentalne, jednoznaczne i zbanalizowane, co odzwierciedla sposób widzenia
świata jako bezpiecznego, prostego i pozbawionego jawnych treści seksualnych.
Ł�Twórczość chłopców ujawnia się natomiast w wulgarnych rysunkach, napisach, wymyślaniu
Ł�prostackich opowiadań o przeżyciach seksualnych.
Ł�Powtarzanie nieprzyzwoitych wyrazów, przeklinanie i wulgarne opowiadania są z
ródłem
Ł�pobudzenia seksualnego.
Ł�Niska świadomość własnych stanów emocjonalnych nie pozwala dzieciom na rozumienie
Ł�znaczenia ekspresji, której podstawową funkcją jest rozładowanie napięcia.
6.9. PRZEJAWY SEKSUALNOŚCI U DZIECI
Ó� Okres od 0 do 3 lat [okres niemowlęcy i poniemowlęcy]
�� Dziecko uczy się wyodrębniać siebie i własne ciało.
�� Podlega intensywnemu treningowi czystości
�� uczy się sygnalizować potrzeby fizjologiczne.
Dotyka swoje ciało
Seks Strona 7
�� Dotyka swoje ciało
�� sprawdza jak jest zbudowane.
Ó� Okres od 3 do 6 lat [okres przedszkolny]
�� Pojawia się podstawowe słownictwo dotyczące intymnych części ciała.
�� Pytania dotyczące rozrodu, roli matki i ojca w powstawaniu i urodzeniu dziecka
�� Anatomii płciowej, a zwłaszcza różnic anatomicznych pomiędzy chłopcami i
�� dziewczynkami, dzieckiem i dorosłym.
�� Pierwsze miłości dziecięce.
�� Eksponowanie swojej nagości,
�� Brak poczucia wstydu w tym zakresie.
�� Wzajemne oglądanie i dotykanie przez dzieci intymnych części ciała [Zabawy
np. w doktora, tatę i mamę itd.].
�� Zdarza się masturbacja wczesnodziecięca.
Ó� Okres od 7 do 11 lat [okres młodszy szkolny]
�� Dziecko silnie identyfikuje się z własną płcią.
�� Przyswaja sobie zachowania charakterystyczne dla własnej płci.
�� Zdarzają się zabawy seksualne w ramach jednej płci.
Ó� Okres od 12 do 16 lat [okres dorastania / dojrzewania]
�� Pytania dotyczące podejmowania decyzji, związków i obyczajów seksualnych.
�� Masturbacja jako niedojrzały sposób rozładowywania napięcia seksualnego.
�� Eksperymentowanie z rówieśnikami  między innymi pocałunki, pieszczoty i pocieranie
intymnych części ciała.
�� Częste zakochania, zmiany obiektów uczuć
6.10. DOJRZEWANIE SEKSUALNE DZIEWCZ
T
E� powiększenie brodawek sutkowych
E� rozwój kości miednicy
E� początek wzrostu piersi
E� pojawianie się owłosienia łonowego
E� rozwój zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych
E� wyraz
na pigmentacja brodawek sutkowych
E� wyraz
ne powiększenie piersi
E� owłosienie pachowe, pierwsza miesiączka,(menarche)
E� zmiana rysów twarzy
E� pogrubienie głosu
E� cykle owulacyjne
E� zatrzymanie wzrostu szkieletowego
6.11.DOJRZEWANIE SEKSUALNE CHA
OPCÓW
E� początek intensywnego wzrostu
E� powiększenie i początek wzrostu jąder
E� pigmentacja moszny
E� wzrost członka
E� pojawienie się zarostu na twarzy
E� owłosienie w okolicach narządów płciowych
E� ginekomastia
E� mutacja głosu
E� początek owłosienia pod pachami, wyraz
ne owłosienie wokół narządów
E� płciowych
E� polucje
E� zmiana rysów twarzy
E� zakończenie mutacji
6.12. ZMIANY POZIOMU HORMONÓW, A SAMOPOCZUCIE
�� I FAZA [ESTROGENOWA]
E� Ożywienie, entuzjazm, pobudzenie seksualne
�� II FAZA [PROGESTERONOWA]
E� Zmiany nastoju, płaczliwość, ospałość, depresja
E� Gorsze samopoczucie, bóle głowy, zawroty
E� Niższe wyniki egzaminacyjne
6.13. EKSPRESJA SEKSUALNA MA
ODZIEŻY W OKRESIE DORASTANIA
Seks Strona 8
6.13. EKSPRESJA SEKSUALNA MA
ODZIEŻY W OKRESIE DORASTANIA
Ó� Masturbacja
Ó� Petting
Ó� Inicjacja seksualna
Petting
�� Petting jest formą aktywności seksualnej mającej miejsce w parze.
�� Jej celem jest taka wzajemna stymulacja partnerów, by doprowadzić się do orgazmu,
�� wykluczając z zachowań stosunek seksualny.
�� Niektórzy autorzy dzielą petting na dwie formy:
Ł�Pieszczot genitalnych [to wobec niej stosuje się nazwę petting]
Ł�Pieszczot mniej zaawansowanych, obejmujących stymulację górnej części ciała, głównie piersi,
określaną jako necking.
�� Badania uczniów szkół ponadpodstawowych wskazały, że petting uprawiało 32,4% respondentów, a
necking  51%.
�� Petting jest bardzo ważnym etapem rozwoju seksualnego, po raz pierwszy pozwala, w stosunkowo
bezpiecznych warunkach, nawiązać kontakt z partnerem płci przeciwnej, poznać jego ciało, odkryć jego
odczucia i potrzeby.
�� Świadczy równocześnie o tym, że młodzież pozostawiła za sobą fazę fascynacji osobami tej samej płci i
jest gotowa na nawiązanie równego kontaktu z kimś, kto jest odmienny.
�� Petting jest formą aktywności seksualnej, która cieszy się o wiele większą akceptacją niż masturbacja.
�� Badania osób dorosłych wskazują, że pieszczoty piersi i narządów płciowych należą do jednej z
najczęstszych form stymulacji
Inicjacja seksualna
�� Inicjacja seksualna stanowi kolejny ważny etap rozwoju seksualnego świadczący o rozbudowie
kontaktów w parze.
�� Szereg zmian [społecznych i biologicznych] dokonujących się na przestrzeni ostatniego stulecia
przyśpieszyły wiek inicjacji.
�� Współżycie seksualne przestało być traktowane jako wyznacznik wejścia do świata dorosłych.
�� Obniżył się wiek, w którym eksperymenty seksualne młodzieży stają się akceptowane.
�� Podejmowanie wcześniejszych kontaktów seksualnych nie dotyczy już wybranej grupy nastolatków. Stąd
wraz ze zmieniającym się w danej kulturze postrzeganiem właściwego momentu inicjacji zmienia się
postrzeganie czynników ryzyka inicjacji przedwczesnej.
�� W Polsce średni wiek inicjacji seksualnej [próba reprezentatywna] wynosił 19 lat i miał tendencję
spadkową. Dla kobiet był wyższy [19,4], a dla mężczyzn niższy  18,6 roku
Seks Strona 9