ARCHITEKTURA GOTYCKA
37
 38
Konstrukcja gotycka pierwsza na świecie konstrukcja szkieletowa
Wie\
a sił - masywny i wysoki filar wbudowany w zewnętrzną ścianę nawy bocznej bazylikowych
kościołów gotyckich. Filar jest elementem systemu przyporowego przejmującym siły skośne z węzłów
sklepień nawy głównej, które przenoszone są za pośrednictwem łęków przyporowych nad dachami
naw bocznych.
Pinakle (inaczej fiala, sterczyna) - w architekturze gotyckiej
pionowy element dekoracyjny
w postaci smukłej wie\
yczki, zakończonej od góry
ostrosłupem, którego krawędzie często dekorowane są
\
abkami i często zwieńczonej kwiatonem.
Pinakiel, obok swojej dekoracyjnej roli, pełnił te\
funkcję
docią\
ającą przyporę.
A
ęk oporowy albo łęk przyporowy  element systemu
przyporowego. Zadaniem łęku przyporowego jest przejęcie sił
ukośnych (sił parcia) ze sklepienia nad nawą główną
i przekazania ich na zewnętrzne przypory.
Bazylika Saint Denis
Jest to nekropolia królów francuskich, w której zostali
pochowani prawie wszyscy monarchowie francuscy. Bazylika
znajduje się w mieście o tej samej nazwie.
Budowę obecnej bazyliki, jednej z pierwszych budowli
wzniesionych w stylu gotyckim, rozpoczęto
w 1136u kończono ją jednak dopiero na przełomie XIII i XIV
w. Bazylika posiada wyraz
ne cechy romańskie
39
Katedra Notre-Dame w Pary\
u
- posiada cechy romańskie i gotyckie
- Typowo gotycki układ wykonstruowany na rzucie
romańskim
- Lekkość rozety nad wejściem (w odró\
nieniu os St.
Denis)
- Docią\
enia statyczne
Budowa jej trwała prawie 170 lat (1163-1330).
Jest to kościół pięcionawowy z krótką nawą krzy\
ową, dość długim prezbiterium
i podwójnym obejściem na półkolu. Pierwotnie miało ono tylko trzy małe kapliczki.
W drugiej połowie XIII wieku usunięto kapliczki i wybudowano pięć du\
ych kaplic.
Całą szerokość fasady zajmują trzy portale, z czego środkowy jest najszerszy. Wyrzez
biono
na nim scenę Sądu Ostatecznego. Zamiast kolumienek (jak to było w stylu romańskim) na
cokołach lub wspornikach ustawiono figury zwieńczone baldachimami.
Katedra w Chartres
Obecna gotycka katedra powstała na ruinach katedry
romańskiej. Jej fundamenty stanowią grube, wpuszczone
w ziemię na głębokość 8 metrów, mury. Pozwalają one
uzyskać stabilność budowli i absolutnie równą podstawę.
- elementy romańskie na elewacji
- Plan statyczny
100% gotyku
- Romańskie
portale, okna,
rozeta
40
Katedra w Reims
Jest uznawana za najbardziej harmonijną i klasyczną
w proporcjach we Francji, często nazywana "Katedrą
Aniołów" z powodu bogatej dekoracji rzez
biarskiej.
Została zbudowana w latach 1211-1300 na miejscu
poprzedniej świątyni z 401 roku. Zaprojektował ją
Jean d'Orbais. Dwuwie\
owa fasada katedry
przypomina swym wyglądem fasadę paryskiej Notre-
Dame. W fasadzie znajdują się trzy ogromnych
rozmiarów portale. Są tak du\
e, \
e w tympanon
środkowego wbudowana została rozeta. Druga z rozet
znajduje się ponad portalem i jest wypełniona
witra\
em z XIII wieku.
Trójnawowa katedra ta jest bazyliką, co oznacza, \
e
dwie nawy boczne są ni\
sze od nawy głównej. Posiada
potrójną nawę poprzeczną i krótkie, pięcionawowe
prezbiterium. Zamknięta jest w części wschodniej
ambitem, do którego przylega pięć kaplic. Część
wschodnia została ukończona ju\
w 1241 roku. Całe
wnętrze (wraz z głębokością środkowej kaplicy)
mierzy 141 m długości, a wysokość
trójkondygnacyjnej nawy głównej osiąga 38 m.
Katedra w Kolonii
Obecna wielka świątynia, której budowa rozpoczęła się
w 1248 na miejscu rzymskiej świątyni z IV wieku i trwała
z przerwami ponad 600 lat do 1880 r. Usytuowana nieopodal
rzeki Ren katedra kolońska ma 144 m długość i 86 m
41
szerokość oraz wie\
e o wysokości 157,38 m[1] . Do 1884 r. była najwy\
szą budowlą świata. Jest
drugą co do wysokości gotycką budowlą na świecie (po katedrze w Ulm) i trzecią co do wielkości
gotycką katedrą świata pod względem powierzchni (po katedrze w Sewilli i katedrze w Mediolanie).
- Czysty stylistycznie gotyk
- Pełny wertykalizm
- Lekko wysunięte portale docią\
one wimpergą z delikatnym laskowaniem
- Układ konstrukcyjny uwidoczniony na elewacji i wewnątrz budynku
Włosi przejęli tylko w niewielkim stopniu styl gotycki.
Katedra w Sienie
- wimpergi, gruby
mur
- Cechy
mauretańskie
- Tylko lekko
zacięty łuk
Katedra w Mediolanie
- Podciągnięta wysoko nawa boczna
- Słabe doświetlenie boczne
- System przypór
- Mieszanina wielu stylizacji (styl
cesarstwa rzymskiego, romański
i gotycki)
Gotycka marmurowa katedra, jeden z najbardziej
znanych budynków w Europie. Jej wymiary -
157 metrów długości i 92 szerokości - plasują ją
na 3 miejscu w Europie. Poło\
ona na głównym placu, w centrum Mediolanu. Na zewnątrz katedra
ozdobiona jest przez 2245 figur, 135 sterczyn, 96 rzygaczy, i około kilometra maswerków. Budowa
katedry finansowanej przez Gian Galeazzo Viscontiego rozpoczęła się w 1386 roku a ostatnie
wykończenia wykonano na polecenie Napoleona w roku 1809. Zegar słoneczny umieszczony w nawie
przy wejściu jest największy na świecie.
42
Pałace w Wenecji
43
Cechy charakterystyczne dla architektury wyspiarskiej:
- Angielski romanizm + gotyk
- Du\
o pokryć drewnianych  konstrukcje pułapowe
- Zlepek wielu stylizacji
- Brak strzelistości, korzysta jedynie z elementów gotyckich
- Słabo doświetlona nawa główna
44
- Gotycki łuk kształtowany po mauretańsku
- Często brak apsydy
- Gurty przenoszące siłę do jednego punktu
Katedra w Ely
Budowę katedry rozpoczęto za panowania Wilhelma Zdobywcy w 1083r.
Trwała a\
do XIV w.Katedra, mierząca 565 stóp (ok. 172 m), jest
najdłu\
szym gotyckim kościołem nie tylko w Anglii ale tak\
e w Europie,
jednak prawdopodobnie ze względu na lokalizację, \
adne większe miasto
nie zostało tu zbudowane. Górując nad okolicą, do dziś pozostaje
przykładem wielkości średniowiecznych zakonów.
Katedra w Peterborough
Katedra w Peterborough, zbudowana w okresie romańskim, rozbudowana w XIII wieku zyskuje nową
elewację z dwoma wie\
ami oraz nowe, prostokątne w planie obejście prezbiterium zamiast półokrągłej
absydy
45
Katedra w Pradze
Mieści się na wzgórzu zamkowym Hradczany w Pradze.
Jeden z cenniejszych przykładów architektury dojrzałego
gotyku w Europie środkowej.
Zbudowana w latach 1344-1385. Jest to bazylika
pięcionawowa. Zachowały się tam najwcześniejsze
przykłady sklepienia sieciowego. Kolebka z
ukształtowanymi gotyckimi lunetami.
Katedra w Wiedniu
Katedra ta nale\
y do największych świątyń europejskich, jej
całkowita długość wynosi 107, zaś szerokość 34 metry. Ponad
dachami katedry wznoszą się cztery wie\
e: najwy\
sza z nich
potocznie nazywana Steffl ma 136,4 metry wysokości, podczas
gdy północna (której budowy nigdy nie ukończono) zaledwie 68
metrów.
Obecna katedra jest trzecią świątynią znajdującą się w tym
miejscu. Dwa z nich powstały za czasów panowania miejscowej
dynastii Babenbergów (romanizm).
Zbudowana w latach 1300-1510. Trzy nawy (niemal jednakowej
szerokości) przechodzą prawie w prezbiterium i kończą się
półośmiobocznymi apsydami. Nawa boczna jest około 6m
wy\
sza od bocznych przez co w kościele panuje większy mrok
ni\
w innych kościołach halowych.
Du\
a część konstrukcji w stylu romańskim.
46
Gotyk w Polsce
Kraków
- Zało\
ony na prawie magdeburskim
- W mieście na rynku znajdowało się centralne
miejsce handlu
- Narastało w sposób chaotyczny
Wawel z końca XIV w.:
1. rotunda NMP
2. pierwsza katedra
3. ówczesny dziedziniec zamkowy
4. wie\
a naro\
na
5. pomieszczenia zamkowe
6. stołp
10. Gród tj. budynek administracyjno-sądowy
11. wie\
a A
okietka
12. wie\
a mieszkalna
13. ciąg izb mieszkalnych
14. wie\
a Duńska
15. wie\
a Lubranka
16. studnia
17,18. kuchnie
19. przypuszczalna sala tronowa
20. trzecia z kolei katedra (gotycka)
Kościół Mariacki w Krakowie
- brak typowo zachodniej konstrukcji gotyckiej
- brak odkrytych elementów konstrukcyjnych (łuki
przyporowe kryte dachem)
- system krakowski  polski gotyk (słabsze doświetlenie naw)
- sklepienie kryształowe ze sklepienia krzy\
owego
- ołtarz Wita Stwosza
Jest kościołem gotyckim, budowanym w XIV i XV wieku. Poło\
ony
jest przy północno-wschodnim naro\
niku Rynku Głównego, na
Placu Mariackim.
Obecny kształt nadała kościołowi przebudowa na układ bazylikowy,
która miała miejsce w latach 1392-1397.
Fasada świątyni ujęta jest w dwie wie\
e:
- Wie\
a wy\
sza, zwana Hejnalicą, ma 82 metrów
wysokości. Zbudowana jest na planie kwadratu, gdzie
na wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi
w ośmiobok
- Wie\
a ni\
sza, o wysokości 69 metrów, przeznaczona
jest na dzwonnicę kościelną. Wzniesiona na planie
kwadratu, posiada wyraz
nie zaznaczony na całej
wysokości gzymsami i oknami, podział kondygnacyjny.
Prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwiez
dzistym. Po obu jego stronach ustawiono nakryte
baldachimami stalle.
Ołtarz główny dedykowany Marii zdobi wielkie póz
nogotyckie retabulum wykonane w latach
1477-89 przez Wita Stwosza
47
Sukiennice w Krakowie
- Początkowo drewniane
- Elementy gotyckie
- Pozostałości średniowiecznej sekcji handlowej od płytą placu
Katedra Gniez
nieńska
Budowla trójnawowa, typu bazylikowego z prezbiterium i ambitem z poł. XIV wieku, najstarszymi
częściami Archikatedry (miejsca ostatniego spoczynku wielu wybitnych, zasłu\
onych dla Kościoła
i Polski postaci)
48
Zespół klasztorny w Pelplinie
Gotycki pocysterski zespół klasztorny  kościół z końca
XIII-poł. XIV wieku, sklepiony w XIV, XV w. i 1557 r.
(Antoni Schultes z Gdańska), odnawiany i częściowo
rekonstruowany w latach 1894-99, du\
a trójnawowa
bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi
o układzie nawy głównej imitującej układ halowy, z prosto
zamkniętym prezbiterium i transeptem; bogate
wyposa\
enie wnętrza  gotyckie stalle z połowy XV w.,
najcenniejsze w Polsce, o bogatej dekoracji
Kościół w Wiślicy
Gotycki kościół wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego w Wiślicy,
na fundamentach dwóch starszych świątyń romańskich.
Świątynia została wzniesiona z kamienia ciosowego.
Kościół ma budowę pseudonawową. Wielobocznie zamknięte prezbiterium jest
ni\
sze i wę\
sze od nawy. Od północy przylega do niego przybudówka z 2. połowy
XVII w. w której znajdują się zakrystia i skarbiec.
Przykład czystego gotyku.
Kościół w Niepołomicach
Kościół parafialny pod Wezwaniem 10 Tysięcy
Męczenników ufundowany został przez Kazimierza
Wielkiego w 1349 roku, a konsekrowany w 1358. Jest
budowlą gotycką z dwoma zakrystiami i kaplicami.
49
Katedra św. Jana w Toruniu
Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu - gotycki, ceglany kościół,
dawna fara toruńskiego Starego Miasta (do schyłku XX w. tradycyjnie określana jako kościół św.
Jana)
Kościół Narodzenia NMP w Sandomierzu
Bazylika katedralna Narodzenia NMP w Sandomierzu - kościół
gotycki wzniesiony ok. 1360, rozbudowany w poł. XV w.
Wyposa\
enie wnętrza póz
nobarokowe i rokokowe
Bazylika Mariacka w Gdańsku
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, konkatedra
archidiecezji gdańskiej, wybitne dzieło gotyckiej architektury
ceglanej.
Jest to największy kościół ceglany na świecie i jeden z największych
kościołów w ogóle.
Kościół jest trójnawową halą o rozbudowanym i bogatym programie
przestrzennym: trójnawowy transept i równie\
trójnawowe
prezbiterium tworzą we wschodniej części wra\
enie przestrzeni
centralnej, w której wszystkie kierunki są prawie równowa\
ne, co
było ideałem póz
nogotyckiej architektury miejskiej. Pewne
nieregularności planu w miejscu połączenia północnego ramienia
transeptu z prezbiterium wynikają z konieczności dostosowania się
do istniejącej zabudowy miejskiej.
Popisem mistrzostwa architekta są sklepienia, częściowo
rekonstruowane po ostatniej wojnie. W nawie głównej, transepcie
i prezbiterium są to sklepienia sieciowe o bogatym układzie \
eber,
w nawach bocznych  sklepienia kryształowe.
Wygląd zewnętrzny kościoła zdominowany przez gładkie płaszczyzny ścian, w których znajdują się
wysokie ostrołukowe okna. Takie ukształtowanie ścian zewnętrznych stało się mo\
liwe dzięki
wprowadzeniu skarp do wnętrza kościoła i utworzeniu między nimi kaplic. Od góry elewacje
50
zamykają szczyty, które są dzielone pinaklami. Z naro\
y wyrastają ośmioboczne wie\
yczki nakryte
spiczastymi hełmami
Kościół św. Jana w Gdańsku
Budowę kościoła rozpoczęto około 1377 w miejscu wybudowanej w 1353 kaplicy św. Jana.
51