ARCHITEKTURA ISLAMU
VI w.  powstanie islamu
XVw.  podbicie Konstantynopola przez Turków/Arabów
Przekształcona świątynię Hagia Sophia na meczet, dobudowano do niej cztery minarety
i studniÄ™ do ablucji (rytualnego obmycia).
Stała się ona wzorem dla ponad 100 obiektów na terenie samego Konstantynopola..
Stosowano te same zasady konstrukcyjne oraz podobne zasady formalne.
Błękitny Meczet  wybudowany w XV w., na wzór Hagi Sophii, którą miał przyćmić.
Minaret - wysoka, zwykle smukła wie\
a stawiana przy meczecie z nadwieszonym balkonem
lub galeryjką, z którego muezin mógł nawoływać wiernych na modlitwę, miała równie\
za
zadanie komunikacjÄ™ z Allachem.
Arabeska  abstrakcyjne malowidło, element strukturalny lub mozaika bez elementów
antropomorficznych.
Rodzaje meczetów:
dziedzińcowy, z hypostylową salą modlitw (Kair, Kairuan, Kordowa) - liwany.
kopułowy (meczet turecki budowany na wzór Hagii Sophii - Stambuł, Edirne).
przebudowany z kościoła chrześcijańskiego ze zmianą kierunku (Damaszek).
hypostylowy z kopułkami (Bursa).
PRZYKA
ADY MECZETÓW:
ZÅ‚oty Meczet w Samarze
- meczet pochodził z 944 roku
- zniszczony w zamachu w 2006r.
27
Meczet Umajjadów w Damaszku
- jedno z największych, najstarszych i najbardziej szanowanych sanktuariów
muzułmańskich, tak przez sunnitów, jak i przez szyitów.
- Wzniesiony w latach 706-715
- Miejsce przechowywania relikwii św. Jana Chrzciciela, czczonego w islamie pod
imieniem Jahja.
- Du\
y prostokÄ…tny dziedziniec (arab.  sahn ) meczetu o wymiarach 120 × 40 m
otaczajÄ… z trzech stron arkady, a z czwartej pomieszczenie do modlitw
- Sala modlitewna składa się z trzech naw poprzedzielanych rzędami kolumn i arkad 
te ostatnie to spolia, elementy pozyskane po rozebraniu katedry bizantyjskiej.
Arabowie zniszczyli urbanistykÄ™ Damaszku stworzona przez Rzymian.
Wielski Meczet w Samarze
- Budowa ukończona w 847r.
- hipostylowa sala z rzędami kolumn, na której
wspiera siÄ™ wielki spiralny minaret.
- Salę modlitw otaczał potę\
ny mur wysokości 10
m, długości 240 m i szerokości 158 m.
28
Mihrab - nisza, zwykle na planie półokrągłym lub wielobocznym (niekiedy tylko ozdobna
płyta) w sali modlitw w meczecie. Wskazuje kierunek Mekki, w którym powinni modlić się
wierni. Zwykle jest bogato zdobiony.
Minbar, mimbar - kazalnica, która jest standardowym wyposa\
eniem meczetu, ustawiona na
prawo od mihrabu.
29
Meczet ibn Tulun w Kairze
- Jeden z największych na świecie
- Pochodzi z IX  XI w.
- największy oraz najbardziej harmonijny monument muzułmański w Kairze
- Posiada lekko gotyzujÄ…cy Å‚uk
- Biforyjne (podwójnie dzielone) okna
Alhambra (arab. "czerwona wie\
a") - dawna twierdza mauretańskich kalifów, zało\
enie
pałacowe, zbudowane w XIII-XV w Grenadzie:
- okrągły dziedziniec wewnętrzny otoczony kru\
gankami Patio de los Leones
(podwórze lwów) z wodotryskiem opartym na 12 lwach
- podstawą wszystkich elementów (budynków, elewacji) był kwadrat i kolejno
tworzone prostokąty poprzez wykorzystanie długości przekątnej kwadratu jako boku
kolejnej figury.
- okolumnowanie: na dole rzymsko-korynckie, na piętrze jońskie
- bogactwo estetyczne
30
ARCHITEKTURA ROMAC
SKA
Wpływy bizantyjskie są widoczne w architekturze islamu i architekturze romańskiej.
Cechy charakterystyczne średniowiecznego miasta:
- Brak projektu
- Na początku powstawał mur i fosa, potem pozostała część miasta
- Miasto mają chaotyczny układ
Akwizgran (ob. Aachen)  nowa stolica Cesarstwa Rzymskiego, którą przeniósł Karol
Wielki.
Kaplica pałacowa
- jeden z najwa\
niejszych zabytków sztuki karolińskiej
- Historyczny kompleks tworzyła kaplica
i poło\
ony na północ pałac cesarski
- Zbudowana ok. 788-800r.
- Na wzór kościoła S. Vitale w Rawennie
- Przykryty sklepieniem klasztornym ośmiobok
z szesnastobocznym obejściem sklepionym kolebkami
z lunetami
Florencja - San Miniato Al. Monte
Niewielki kościółek na wzgórzu cmentarnym.
Posiada pułapową konstrukcję, która jest wymieniana co
jakiÅ› czas.
31
Wenecja
Kościół św. Marka w Wenecji:
- Tambur z odpowiednim dociÄ…\
eniem
- Na planie greckiego krzy\
a
- Kaplice dobudowane w XIII i XIV w.
- Znakomita akustyka  koncerty Monteverdi ego
32
Piza
Krzywa Wie\
a
Jej budowę rozpoczęto w 1173 jako dzwonnicy katedry,
jednak\
e ze względu na piaszczysty grunt zaczęła się
przechylać ju\
w trakcie budowy.
Odchylona od pionu o 7m.
Katedra
Zbudowana w latach 1063-1118, następnie po po\
arze w 1595
odbudowana w 1604 roku. Najcenniejsze zabytki to
południowe drzwi wykonane z brązu (1180) przez Bonannusa,
mozaika Chrystus w Majestacie (1302) w apsydzie i ambona (1302-1311) autorstwa
Giovanniego Pisano.
Elewacja bizantyjska kolumna i pełny łuk
Eliptyczna kopuła
Baptysterium
W budowli mo\
na zidentyfikować kilka stylów architektonicznych, romański w bryle
budynku, gotycki w zdobiących elewacje pinaklach, renesans w półkolistych arkadach.
Projekt budynku wykonał Diotisalvi, natomiast budowę ukończyli Giovanni i Nicola Pisano.
WewnÄ…trz zwraca uwagÄ™ marmurowa chrzcielnica Guida Bigaralliego oraz ambona Nicoli
Pisano.
33
Kościół San Ambrogio w Mediolanie
Jest jednym z najstarszych kościołów w Mediolanie.
Trzy nawy z absydami poprzedzone czworokÄ…tnym
dziedzińcem, otoczonym kru\
gankami. Fasada jest niska
i zwarta. Wnętrze zostało zaprojektowane według
najbardziej rozwiniętych wówczas technik. Znajdziemy
tam sklepienie krzy\
owo-\
ebrowe z łukami, które
zbiegajÄ… siÄ™ w specjalnie do tego przeznaczonej strukturze
nośnej. Czworokątny dziedziniec z kru\
gankami, stojący przed bazyliką, miał swego czasu za zadanie
gromadzić katechumenów.
Bazylika posiada dwie dzwonnice. Prawa, zwana dzwonnicą mnichów, pochodzi z VIII w.
i ma wyglÄ…d surowy, charakterystyczny dla wie\
obronnych. Lewa natomiast, zwana dzwonnicÄ…
kanoników, sięga swymi początkami r. 1144. Prawdopodobnie projektował ją ten sam architekt, który
projektował przebudowę bazyliki, poniewa\
dzwonnica odzwierciedla te same pomysły
architektoniczne, co portyki dziedzińca.
Katedra w Wormacji
Katedra powstała na wyniosłym wzgórzu, na miejscu dawnego forum rzymskiego. Katedra otrzymała
kształt trójnawowej bazyliki z transeptem i wie\
Ä… na skrzy\
owaniu naw. W dobie gotyku kościół
otrzymał kilka kaplic m.in. św. Anny i św. Jerzego. W XIV w. wzniesiono m.in. portal południowy.
34
Polska
WÄ…chock
Zespół kościelno klasztorny cystersów z XII
w z romańskim kapitularzem przykrytym
sklepieniem krzy\
owo-\
ebrowym jest
prawdziwą mieszanką stylów
architektonicznych.
Romański kościół klasztorny pw.
Najświętszej Marii Panny i św. Floriana
z XIII w. zachowany jest w niezmienionym
kształcie układu cysterskiego. Kościół
zbudowano z naprzemiennie uło\
onych
ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego
i jasnego kunowskiego. Ten sposób
budowania pochodzi z północnych Włoch.
Kościół był wielokrotnie przebudowywany.
Pozostałością po epoce gotyku są
podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej
dobudówki po północnej stronie budowli.
Sulejów
Zespół klasztorny opactwa cysterskiego
w Sulejowie, jeden z najlepiej zachowanych
zespołów pocysterskich w Polsce.
Kościół św. Tomasza  trójnawowa bazylika
z transeptem. Jego budowa rozpoczęła się ok.
1177 roku, data konsekracji kościoła, rok
1232 przyjmowany jest jako zakończenie
budowy. Bryła kościoła zachowała się
w nienaruszonym układzie. Najciekawiej
prezentuje się romański portal i rozeta
35
Kraków  początki miasta (romanizm)
Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wzgórzu Wawelskim i był jednym
z wa\
niejszych grodów w plemiennym państwie Wiślan.
Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992
roku. Nad Wisłą obok Wawelu, niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała
niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św.
Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa.
Oprócz katedry na wzgórzu istniały tak\
e inne zabudowania. Pierwsze odnalezione szczÄ…tki po
budowlach drewnianych pochodzą z IX wieku, a kamienne  z przełomu X i XI wieku. Z tego okresu
pochodzą pozostałości budowli, takich jak:
- Rotunda Najświętszej Marii Panny, prawdopodobnie z przełomu X i XI wieku
- Kościół B, którego najstarsze części pochodzą z X wieku
- Kościół św. Gereona, prawdopodobnie kaplica pałacowa
- Kościół św. Jerzego, przebudowywany w póz
niejszych okresach
- Kościół św. Michała
- Sala o 24 słupach, być mo\
e palatium ksiÄ…\
ęce
- budowla czworokątna z przełomu X i XI wieku, o nieznanym przeznaczeniu, być mo\
e
ksiÄ…\
ęcy spichlerz lub grobowiec
- stołp  wie\
a obronna i mieszkalna
Budowę drugiej katedry, tzw. hermanowskiej rozpoczęto pod koniec XI wieku, prawdopodobnie
właśnie z fundacji Władysława Hermana. Jej konsekracja nastąpiła w 1142 roku. O budowli tej
wiadomo zdecydowanie więcej, choćby ze względu na jej zachowany wizerunek na odcisku pieczęci
kapituły krakowskiej z XIII wieku. Tak\
e pozostałości są zdecydowanie lepiej zachowane  dolna
część Wie\
y Wikaryjskiej (Srebrnych Dzwonów) oraz w całości trójnawowa krypta św. Leonarda,
wsparta na 8 kolumnach. W 1118 roku pochowano tam biskupa Maurusa, z którego grobu wyjęto
m.in. patenÄ™ i kielich. Z tego okresu pochodzÄ… tak\
e:
- rotunda przy bastionie Władysława IV, z XII wieku, być mo\
e baptysterium
- kościół przy Smoczej Jamie
- rotunda przy baszcie Sandomierskiej, być mo\
e z 2 połowy XI wieku
W 1305 lub 1306 roku katedra spłonęła, ale nie w całości, w związku z czym w 1320 roku mo\
liwa
była koronacja Władysława A
okietka. W tym samym roku, z inicjatywy króla, rozpoczęto budowę
nowej, trzeciej z kolei, która w swoim głównym zrębie istnieje do dziś. W 1364 została ona
konsekrowana. Jest to budowla trzynawowa z transeptem i ambitem, do której od początku budowy
i przez następne wieki dostawiano kaplice. Pierwsze powstawały przy prezbiterium  w 1322 została
konsekrowana kaplica św. Małgorzaty, dziś pełniąca funkcję zakrystii, a kilka lat póz
niej wzniesiono
kaplicę nazwaną póz
niej kaplicÄ… Batorego.
36