Kościół św. Anny w Krakowie
Poprzedni kościół w stylu
gotyckim wyburzono
w latach 1689-1703 na koszt
Akademii i zastÄ…piono
obecnym, wykonanym
według projektu Tylmana
z Gameren. Uchodzi za jednÄ…
z najpiękniejszych budowli
barokowych w Polsce.
Budowla jest trzynawowÄ…
bazylikÄ… z transeptem
i prosto zamkniętym
prezbiterium. Nawa główna
jest sklepiona kolebkowo z
lunetami, a na skrzy\
owaniu
wznosi się ośmioboczna
kopuła z tamburem.
Bogaty wystrój wnętrza (w tym ołtarze) jest zaprojektowany
i wykonany przez Baltazara FontanÄ™
Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie
To znany krakowski kościół poło\
ony przy ulicy Grodzkiej 54,
we wschodniej części placu św. Marii Magdaleny, w pobli\
u
kościoła św. Andrzeja. Jest to prawdopodobnie największy pod
względem pojemności kościół zabytkowy w Krakowie.
Jest to pierwsza budowla architektury barokowej w Krakowie.
Ufundowana została dla jezuitów przez króla Zygmunta III Wazę.
Plan kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis, plan
ten był realizowany od 1597 roku - najpierw przez Józefa
Britiusa, a następnie modyfikowany przez Giovanniego Marię
Bernardoniego. Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach
1605-1619 Giovanni Trevano i to on jest autorem fasady, kopuły
i wystroju wnętrza.
Kościół ma szeroki, jednonawowy
korpus z nawami bocznymi
o charakterze kaplic, transept
z kopułą na skrzy\
owaniu oraz
prostokątne (krótkie) prezbiterium
zamknięte półkolistą apsydą.
Dwukondygnacyjna fasada
z dolomitu przypomina rzymski
kościół Santa Susana Carla
Maderny, ale sÄ… w niej te\
echa
fasady głównego kościoła
jezuickiego Il Gesł w Rzymie.
78
Teatr barokowy
W okresie baroku dokonał się w teatrze (zapoczątkowany w XVI w.) jeden z najwa\
niejszych
przełomów  przejście od sceny symultanicznej do sceny sukcesywnej.
Dewizą sztuki teatralnej doby baroku zdaje się być "aby wszystko było fikcyjne, ale zdawało się
rzeczywiste".
To dopiero w baroku powstają na świecie publiczne i, co najwa\
niejsze, stałe teatry. Pierwszy z nich
otwarto w Wenecji w 1637 roku. Kładziono nacisk szczególnie na efekty widowiskowe przedstawień,
odstąpiono od zasady trzech jedności.
W Anglii mamy wówczas epokę el\
bietańską, czyli sławne sztuki Szekspira ("Makbet", "Otello",
"Hamlet"). W Hiszpanii teatr narodowego stworzył Lope Felix de Vega Carpio (znany bardziej jako
Lope de Vega), autor około 1800 dramatów (m.in. "Owcze z
ródło", "Pies ogrodnika", "Dziewczyna
z dzbanem"). Wa\
nymi barokowymi dramaturgami w Hiszpanii byli tak\
e Tirso de Molinia ("Zielony
gil") czy Calderón de la Barca.
Teatr barokowy ewolucja a w tym wypadku raczej rozwój relacji scenowidowni.
TEATR OLIMPICO W VICENZY  Teatr Olimpico był pierwszym krytym obiektem teatralnym
w Europie i ostatnim, noszącym antyczne ślady przed nastaniem okresu Wielkiej Reformy. Obiektu
nie zleciły koła arystokratyczne, co wyró\
nia go od następnych. Wydawać się by mogło ,\
e Olimpico
nic nie dzieli od antyku. Rzut orchestry i widowni oparty jest na połowie elipsy, a więc jakoby mo\
na
spektakl zaaran\
ować na dwóch poziomach i w dwu planach. Punktem zwrotnym w ówczesnym
pojmowaniu funkcji sceny okazały się  uliczki biegnące od porta regalis, i bocznych otworów
drzwiowych, a stałe tło przedstawienia znaczeniowo zaczęło przewa\
ać. Według zapisków
realizatorom brakowało platform, wózków, Scena - pulpitum, okazała się za płytka, niemo\
liwe były
jakiekolwiek działania techniczne, które przebiegały by niezauwa\
alnie dla widowni. Zresztą stałe tło
Olimpico (uliczki) bliskie było idei  uniwersalnej scenografii . Teatro Olimpico w Vicenzy został
zaprojektowany przez Palladia a ukończył go Vincenzo Scamozzi . Mały, elegancki, powa\
ny
z kolumnadą, która otacza widownię i jest wy\
ej ozdobiona posągami. Dla widzów amfiteatralne
siedzenia. Na scenie mamy eleganckÄ… fasadÄ™ wykonanÄ… prawie w 90% z drewna. Zamyka go sufit
pokryty freskami z wyobra\
eniem nieba symulującymi antyczny teatr na świe\
ym powietrzu. Scena
Teatro Olimpico została przygotowana dla przedstawienia inauguracyjnego i miała naśladować miasto
Teby, gdzie się toczyła tragedia grecka. A\
do dziś ta struktura została zachowana. Następnym teatrem
jest Sabbionieta . Teatr nawiązuje do teatru Olimpico ale posiada równie\
nowoczesne rozwiÄ…zania.
TEATRO SABBIONETA  przyjÄ…wszy, \
e Scamozzi zało\
ył na orchestrze działania teatralne,
i poza tym\
e miała by ona być tak\
e przedłu\
eniem widowni, to teatr ten jedynie fragmentami rzutu
nawiÄ…zuje do staro\
ytności. Teren gry między właściwą sceną a widownią został wydłu\
ony i przed
końcem pulpitum poszerzony poprzez odpowiednio wykształtowaną podkowę widowni.
Zró\
nicowana w poziomach: - pierwszy rząd widowni  orchestra  scena, został zredukowany do
koniecznego minimum ze względu na widoczność. Scamozzi w Teatrze Olipmico zało\
ył orchestrę
79
jako miejsce dla widowni stojącej, a w al. Antica jest rozbudowana w głąb scena. Ju\
nie wÄ…ska
uliczka dostępna przez porta regalis, ale perspektywicznie zbiegające się przedłu\
enia sceny
zakończone dwoma pomieszczeniami po bokach, które mogły być technicznymi. Teatro Olimpico
autorstwa Vincenzo Scamozziego uchodzi za dobre rozwiązanie, nie ograniczające artystów teatru.
Skłania do takich opinii otwarty teren gry bezpośrednio związany z otaczającą go widownią, Mniejszą
uwagę przywiązuje się do znajdującej się w tle sceny. Teatr w Parmie był następnym krokiem
w kierunku tworzenia barokowej sceny.
Teatro Farnese w Parmie zaprojektował Gianbattista Aleotti, specjalista od konstrukcji budynków
i mechanizmów teatralnych. Cały z drewna i rozleglejszy ni\
poprzednie , z olbrzymiÄ… scenÄ…
dostosowaną do rozbudowanych i skomplikowanych scenografii, przdstawia typ pośredni między
szesnastowiecznymi teatrami na wzór antyczny a póz
niejszymi, mocno ju\
rozbudowanymi,
z balkonami, lo\
ami , tymi z siedemnastego wieku.W Teatro Farnese, tu widzianym obok godny
uwagi jest podwójny portyk wokół widowni i olbrzymia scena za którą była rozległa przestrzeń
słu\
ąca do manewrowania skomplikowanymi maszyneriami, które obsługiwały ruchomą scenę.
Tak\
e przestrzeń w centrum widowni często była wykorzystywana do wspaniałych choreografii
dworskich jak balety, wstawki muzyczne (intermezza) w przerwach przedstawień. Teatro Farnese stał
się pierwszym stałym teatrem operowym i obiekt ten jako odpowiadał funkcjonalnym jej potrzebom.
Dotychczas przedstawienia muzyczne grywano w doraz
nie przystosowanych, dworskich
przestrzeniach. Parmeński Farnese zapoczątkował erę du\
ych buynków operowych, w których
odbywały się czasem przedstawienia dramatyczne. Ju\
w tym obiekcie okno sceniczne stanowiÄ…ce
30% powierzchni przekroju całej sali ma swoją, niczym nieuzasadnioną, głębokość. Zachowały się
ryciny na których widać , w jaki sposób wykorzystano orchestrę w tym teatrze, było to w początkach
jego istnienia. Z opisów wynika, \
e póz
niej cała akcja działa się tylko w pudle scenicznym. Na
podkowie widowni Sabbionecie mieściło się około 180 widzów, mających dobrą widoczność.
W Farnese podkowa mieści około 1500, z czego 80% widzi w granicach połowy i mniej, atrakcyjnej
widowiskowo powierzchni pudła scenicznego.
80
LA Scala w Mediolanie  Na tle XVII i XVIII  wiecznych dziejów włoskiej sceny barokowej
mediolańska La Scala podsumowuje wady i zalety tej formy. Jest jednym z najwa\
niejszych obiektów
operowych, jakie zbudowano do końca XVIII wieku w Europie . przy arystokratycznym patronacie
opera powstała na zapotrzebowanie społeczne, mieszczańskie . Skumulowały się w niej ró\
ne
 osiągnięcia , jakie do tego czasu wdro\
ono w budynkach z włoską sceną . Widownia liczyła 2300
miejsc, tak przynajmniej zakładano pierwotnie . w rozwiązanych na sześciu poziomach lo\
ach
słychać dz
więk zubo\
ony o wysokie częstotliwości, szczególnie w bocznych skrzydłach widowni.
Ogółem dla 40% widzów odbiór widowiska muzycznego jest nie satysfakcjonujące, tak ze względów
akustycznych, jak i widokowych. Ten ostatni problem potraktowano wyjÄ…tkowo niedbale , kosztem
w pełni wydzielonych ló\
. Pozwalają za to na pełny ogląd widowni. W La Scali podział na dwie
strefy, dla widzów i aktorską, doszedł do zenitu. Pierwszy rząd na parterze dzieli od kurtyny
10 metrów, w tym głębokość portalu wynosi 4 metrów. Sama scena słynęła długo z mo\
liwości
technologicznych w obsłudze widowisk. W pełni wysokość ramy scenicznej wynosiła 15 metrów.
W \
adnym miejscu o La Scali nie mo\
na powiedzieć, \
e posiada jakieÅ› elastyczne cechy. Zbudowano
jÄ… dla opery. OperÄ™ mo\
e w komforcie słyszalności i widoczności odbierać tylko 60% widzów.
Dramat w tym obiekcie jest niemo\
liwy ze względu na wydłu\
ony czas pogłosu. Na wzór
mediolańskiej opery architekci włoscy, ale i inni narodowości, realizowali obiekty w całej Europie,
w poczÄ…tkach XIX wieku ju\
na Åšwiecie. Nie zwolniono wtedy tempa rozwoju  sieci teatralnej
w porównaniu z poprzednim stuleciem, włoska forma opanowała cały świat. Zakłócił ten cykl
budynków z salami opartymi na włoskim schemacie teatr Ryszarda Wagnera i Otto Bruckwalda w
Bayreuth. Jednym z nowoczesnych teatrów zbudowanym w 1995 roku ale jeszcze nawiązującym do
włoskiego teatru barokowego jest GLYNDEBOURNE.
81
Teatr Garniera
Opéra Garnier  gmach opery w Pary\
u
przeznaczony dla 2200 osób, wybudowany
w stylu eklektycznym w latach 70. XIX w. wg
projektu Charles'a Garniera.
Opéra Garnier zajmuje 11 tys. metrów
kwadratowych, na widowni mo\
e jednorazowo
zasiąść 2200 osób, zaś scena pomieści 450
artystów. Główny \
yrandol wa\
y 6 ton.
Utrzymany w stylu barokowym budynek Å‚Ä…czy w
sobie symetrię i niezwykłe bogactwo ozdób
i ornamentów. Główna fasada budynku jest
symetrycznie podzielona przez osiem par
jońskich pilastrów oraz dwa łuki łączące pary
znajdujÄ…ce siÄ™ najbli\
ej krawędzi. Powy\
ej rzędu
pilastrów znajduje się bogata sztukateria, zaś cały obiekt wieńczy kopuła oraz złote figury
mitologicznych bohaterów. W podobnej konwencji utrzymane jest wnętrze, pełne złotych
i marmurowych płaskorzez
b, sztukaterii, figur
kompozytorów oraz postaci z mitologii greckiej
oraz fresków. Przestrzenny układ korytarzy
i schodów ma ułatwiać odpoczynek między
aktami sztuk. PotÄ™\
na klatka schodowa zajmuje
więcej miejsca ni\
scena z widowniÄ… co
oddawało ówczesną potrzebę prezentacji przez
bogate i silne mieszczaństwo Pary\
a. Widownia
na ponad 2000 osób utrzymana jest
w eleganckiej czerwieni i złocie. Posiada cztery
balkony. Malowidło na suficie, autorstwa Marca
Chagalla, przedstawia znane paryskie budowle
wplecione w sceny z oper.
Kopia teatru barokowego pod względem rozwiązań, elewacja neobarokowa.
Opéra Bastille
Nowoczesny gmach opery, siedziba zespołu Narodowej Opery Pary\
a. Miał w zało\
eniach zastąpić
stary gmach Opery Garnier, co jednak nie nastąpiło.
Celem Mitterranda było powstanie gmachu, w którym muzyka powa\
na mogłaby być popularyzowana
wśród szerszych mas społecznych. Zainspirowany został znacznie starszą (pochodzącą z 1968 r.),
przedstawionÄ… przez kompozytora Pierre'a Bouleza ideÄ… teatru
ludowego.
Z 756 przedstawionych opcji wybrana została koncepcja \
yjÄ…cego
w Kanadzie urugwajskiego architekta Carlosa Otta.
W celu budowy opery dokonano kolejnych kontrowersyjnych
zmian w zabudowie przestrzennej Pary\
a - wyburzono zabytkowy
dworzec Paris Bastille z 1859 r., póz
niejszÄ… galeriÄ™ sztuki, oraz
zamknięto perspektywę ulicy Św. Antoniego.
Gmach ma 2723 miejsca siedzące. Ma kształt nieregularnej kostki
z zewnętrznymi ścianami ze szkła, z których od wewnątrz roztacza
się szeroki widok na miasto. Obiekt jest ceniony przez architektów
i chwalony przez widzów, jednak środowiska krytyków
muzycznych od lat poddają go krytyce ze względu na słabą, w
porównaniu z innymi słynnymi gmachami opery, akustykę. Stało
się to zresztą jednym z powodów, dla których nie zdołał on
całkowicie zastąpić Opery Garnier.
82
Luwr
Jest to jedno z największych na świecie muzeów.
Pałac miał być częścią dominującą, a zarazem reprezentacyjną. Miał stanowić początek osi głównej
w Pary\
u. Dalej w linii prostej znajdujÄ… siÄ™ trzy Å‚uki triumfalne wyznaczajÄ…ce oÅ›.
Luwr przeszedł remont generalny w latach 80. XX w. Renowacją kierował chiński architekt
mieszkający w Stanach Zjednoczonych. Zachowano dominującą historyczność, mimo wprowadzenia
wind, ruchomych schodów, urządzeń elektronicznych itd.
Bogata rzez
biarska dekoracja elewacji tworzy jedna całość.
Ostatnia kondygnacja doświetlona jest szklanym sufitem (współczesny), który został świetnie
skomponowany z barokowym wnętrzem.
Dziedzińce wewnętrzne nakryto dachem, aby zwiększyć przestrzeń muzealną (40tys. mł).
Du\
a piramida oraz cztery mniejsze doświetlają część podziemną ciągnącą się a\
do Pol Elizejskich
(powierzchnia 12 tys. m). Stworzono tam system komunikacji wielopoziomowej prowadzÄ…cej do
ka\
dej części muzeum.
83