BAROK
Barok (z por. barocco  "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque  "bogactwo ozdób")
 główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres
czasowy od końca XVI wieku do XVIII wieku.
Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a tak\
e filozofiÄ™
i architekturÄ™. U jego podstaw le\
ał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność,
mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Cechy szczególne baroku są najlepiej widoczne na przykładzie architektury. Najwspanialszymi
budowlami były wówczas kościoły i pałace. Bardzo okazałe bywały równie\
klasztory i kamienice.
Wtedy właśnie powstały pierwsze wielkie zało\
enia urbanistyczne: Londyn, Petersburg, Rzym,
Wersal. Zainteresowano się nie tylko samymi budynkami, ale równie\
ich otoczeniem (barokowy styl
ogrodowy). Aby wzmocnić efekt, łączono w jedną całość architekturę, rzez
bÄ™ i malarstwo, a tak\
e
muzykę, strój i ceremoniał. Wprowadzono iluzjonizm, który sprawiał, \
e budowle wydawały się
jeszcze wspanialsze ni\
były. Tworzono oryginalne fasady i rzuty (owalne, podłu\
ne, centralno-
podłu\
ne, wieloboczne).
Barok jest o wiele bardziej ekspresyjny od renesansu co w du\
ej mierze jest wynikiem działalności
Michała Anioła i kontrreformacji.
Karlsruhe w Niemczech - miasto w południowo-zachodnich Niemczech (Badenia-Wirtembergia)
Miasto zostało zało\
one
w sposób niezwykle
geometryczny w klasycznym
układzie gwiaz
dzistym
 w centrum wielkiego koła
usytuowano środkową wie\
Ä™
pałacu, która równocześnie
jest osiÄ… widokowÄ… dla
rozchodzÄ…cych siÄ™
promieniście 32 alei  z tego
9 stanowiÄ…cych razem kÄ…t
prosty wyznaczyło ulice
miasta, a resztę stanowiły
aleje parkowe.
Koncentryczny układ ulic
w centrum miasta zachował
siÄ™ do dzisiaj.
- Obiekty zostały przebudowane, ale zało\
enie jest oryginalne
- Projekt oparty o zasadę funkcjonalną, a dopiero w drugiej kolejności realizację
Nancy we Francy
ZostaÅ‚ zaprojektowany i wykonany w latach 1752 - 1755 przez Emmanuela Héré. Inicjatorem budowy
był dawny król Polski, ówczesny ksią\
ę Lotaryngii i Baru - Stanisław Leszczyński. Cały projekt
zakładał połączenie starego miasta z nowym, wybudowanym za czasów księcia Karola III Wielkiego.
Na środku placu stał pomnik króla Ludwika XV (zięcia Leszczyńskiego), usunięty przez
rewolucjonistów. W 1831 w tym miejscu stanęła statua Stanisława Leszczyńskiego.
69
Plac Stanisława jest długi na 125 i szeroki na 106 metrów. Do głównych obiektów architektonicznych
na placu zalicza siÄ™:
- Hôtel de Ville (ratusz miejski)
- budynek opery i teatru
- Muzeum Sztuk Pięknych
- Å‚uk triumfalny
- fontanny Amfitryty i Neptuna
- pomnik Stanisława Leszczyńskiego
Wersal
Został wzniesiony na polecenie Ludwika XIII w małej wiosce na południowy zachód od Pary\
a
(Wersal). Początkowo miał on pełnić rolę pałacu myśliwskiego. Za panowania Ludwika XIV zaczęła
się jego rozbudowa, która zakończyła się w 1690.
Pałac w Wersalu to jedna z najznakomitszych budowli baroku klasycznego, inspiracja dla architektów
i artystów póz
niejszych lat.
Przed pałacem znajduje się obszerny, półkolisty plac (Place d`Armes). Ponadto budowla ta posiada
trzy dziedzińce: Cour des Ministres (Dziedziniec Ministrów) z konnym posągiem Ludwika XIV, Cour
Royale (Dziedziniec
Królewski) i Cour de
Marbre (Dziedziniec
Marmurowy) z częścią
zabudowań stanowiących
zaczątek Pałacyku Ludwika
XIII z białego kamienia,
przeplatanego czerwonÄ…
cegłą.
70
Najsłynniejsza i najpiękniejsza wśród pałacowych fasad ma 560 m długości i wychodzi na przepięknie
rozplanowany ogród. Wysunięta część środkowa pałacu jest dziełem Le Vau`a, natomiast dwa
cofnięte skrzydła powstały według Hardouin-Mansarta.
Pałac składa się z dwóch kondygnacji, dolnej
zakończonej łukami i górnej z pasem filarów,
pilastrów
i wysokich okien. Całość wieńczy balustradowa
attyka, w której znajdowały się mieszkania
członków ogromnego dworu królewskiego. Król
i ksiÄ…\
ęta zamieszkiwali część środkową
i skrzydła pałacu.
Z Cour Royale poprzez Skrzydło Ludwika XIV,
dochodzi się do wnętrza pałacu, gdzie mieści się
Muzeum Historyczne, którego jedenaście komnat
prezentuje epokÄ™ Ludwika XIII i Ludwika XIV.
Z Muzeum mo\
na przejść do Opery zaprojektowanej przez Gabriela w 1770 r. z okazji zaślubin
Ludwika XVI z MariÄ… AntoninÄ…. Sala jest udekorowana rzez
bionymi w drzewie i pozłacanymi
ornamentami na błękitnym tle.
Na piętrze pałacu znajduje się kaplica zbudowana w latach 1698-1710 według projektu Hardouin-
Mansarta. Posiada ona trzy nawy i czworoboczne filary podtrzymujące łuki zwieńczone galerią ze
\
łobionymi kolumnami. Na tym samym, piętrze mo\
na podziwiać sześć wielkich komnat Grand
Appartement, gdzie władca przyjmował swych dworzan trzy razy w tygodniu, między szóstą
a dziesiÄ…tÄ… wieczorem.
Najświetniejszym pomieszczeniem pałacu jest Galeria Zwierciadlana, do której wchodzi się przez
Salon Wojny. Galeria zbudowana w 1678 r. pod nadzorem Hardouina-Mansarta ma 74 m długości i 10
m szerokości. Jej sklepienie zdobią malowidła Le Bruna, przedstawiające wielkie francuskie
zwycięstwa. Swą sławę zawdzięcza Galeria
siedemnastu ogromnym oknom wychodzÄ…cym na
park
i odbijajÄ…cym siÄ™ w takiej samej liczbie luster na
przeciwległej ścianie. Całe pomieszczenie tonące
w powodzi światła i łagodnej zieleni ogrodu
przenika do wnętrza pałacu.
Pałac wersalski, który słu\
ył za wzór dla
architektów projektujących rezydencje królewskie w
innych krajach (np. Pałac Zimowy w Sankt
Petersburgu). Stanowi świadectwo dojrzałości
artystycznej epoki, w której powstał.
Ogród wersalski jest uwa\
any za pierwowzór
ogrodu w stylu francuskim, ze względu na swe
eleganckie rozplanowanie i dekoracje, które nie są
ani przesadne ani ubogie. Ogród zaprojektowany
przez Le Notre`a zajmuje obszar o powierzchni 250
akrów. Stanowi on nie tylko integralną część pałacu,
ale i jego dopełnienie. Ogród powstał na
geometrycznym planie, jednak nie mo\
na mówić
o jego monotonii
Petit Trianion w Wersalu
Powstawał w latach 1762-1768. Zaprojektował go Jacques-Ange Gabriel z rozkazu Ludwika XV,
króla Francji. Budynek był przeznaczony dla metresy władcy, Madame de Pompadour. Zmarła ona
jednak cztery lata przed ukończeniem pałacyku, więc dostał się on kolejnej kochance króla, Madame
du Barry. W 1774 r. przyszły Ludwik XVI podarował go swej \
onie, Marii Antoninie, która lubiła
ukrywać się tam nie tylko przed rygorystyczną dworską etykietą, ale i przed własnymi obowiązkami.
W 1789 Petit Trianon został zdobyty przez rewolucjonistów wraz z resztą Wersalu.
71
Petit Trianon to pierwsza budowla klasycystyczna; był bodz
cem do rozwoju architektury tego stylu.
Cechuje go symetria, harmonia, rytm, powściągliwość w formie. Architekt zastosował tzw. wielki
porządek - pilastry biegną przed więcej ni\
jedną kondygnację w celu zrównowa\
enia gzymsu
wieńczącego dach.
Pary\

Napoleon III Bonaparte chciał przekształcić Pary\
, majÄ…cy jeszcze plan urbanistyczny typowy dla
miast średniowiecznych, w nowoczesną metropolię. Nie obyło się to bez znacznego uszczerbku dla
średniowiecznych i nowszych zabytków, poniewa\
dokonano, jak siÄ™ ocenia, zmian w ok. 60%
paryskich budynków. Baron Haussmann jako prefekt departamentu Sekwany (1853-1870) podjął się
tego zadania. W latach 1852-1870, przy nakładzie olbrzymich środków finansowych, wyburzył
i przebudował w Pary\
u kilka dzielnic, realizując szerokie aleje, parki (Lasek Buloński), place
gwiaz
dziste (Place de l'Étoile) oraz dwa szeregi biegnÄ…cych okrÄ™\
nie bulwarów. Miasto wzbogaciło
siÄ™ wtedy o ponad 95 km nowych ulic, tysiÄ…ce nowych budowli, gmach wielkiej opery, fortyfikacje.
72
Luwr
Dawny pałac królewski w Pary\
u, obecnie muzeum sztuki.
Il Gesu w Rzymie
Zaprojektowany przez Giacomo della Porta oraz Jacopo Barozzi da Vignola na zamówienie zakonu
Jezuitów. Autorem elewacji jest della Porta, rok powstania 1524, natomiast całość budowli
powstawała od 1568 do 1584.
Wnętrze świątyni nawiązywało jeszcze do wzorców gotyckich i renesansowych. Nowością było
jednak wprowadzenie transeptu pozornego, a więc transeptu znacznie krótszego ni\
w kościołach
gotyckich. Kolejnymi ró\
nicami było pojawienie się płytszego prezbiterium, zredukowanie naw
bocznych do rzędów kaplic oraz zlikwidowanie (obecnych w gotyku) łuków tęczowych
oddzielających prezbiterium od nawy głównej.
Wskutek tych zmian rzut jedynie nawiÄ…zuje do formy krzy\
a łacińskiego, jako \
e sama bryła wydaje
się być znacznie bardziej zwarta ni\
świątynie na rzucie typowego krzy\
a łacińskiego. W fasadzie
pojawiają się zdwojone pilastry. Sama fasada została zaprojektowana w taki sposób, \
eby jej elementy
tworzyły ostre kontrasty światłocieniowe (co póz
niej stało się jedną z naczelnych cech baroku).
Wszystko to zaburzyło tak cenioną do tej pory harmonię i umiar. Budowla robi więc wra\
enie
ozdobnej i wyrafinowanej. Stanowi zapowiedz
nowego stylu w budownictwie - baroku.
73
Schody Hiszpańskie
Schody Hiszpańskie  dzieło architektów Francesco de Sanctis
i Alessandro Specchi, znajdują się przy Placu Hiszpańskim
(Piazza di Spagna) w Rzymie. Zostały ukończone w 1726 roku.
Na szczycie schodów znajduje się XVI-wieczny kościół Trinita
dei Monti (kościół św. Trójcy), zbudowany według projektu
Carla Maderny. Kościół i schody zostały sfinansowane przez
rząd francuski, przyjęta nazwa wią\
e siÄ™ z lokalizacjÄ…
ambasady hiszpańskiej.
Schody Hiszpańskie nale\
ą do miejsc tłumnie odwiedzanych
przez turystów. Odbywają się na nich coroczne pokazy mody
a wiosnÄ… zdobi je kwiatowa dekoracja ustawiana z okazji
festiwalu kwiatów. Zimą, w okresie Bo\
ego Narodzenia, na
tarasie schodów ustawiana jest szopka. Mają 138 stopni. To
jedne z najdłu\
szych i najszerszych schodów w Europie.
U podnó\
a stopni znajduje siÄ™ niewielka fontanna
Barcaccia (krypa, łódeczka) wykonana w 1623r. przez
Pietro Berniniego, ojca znanego Giovanni Lorenzo
Berniniego. FontannÄ™ zasilajÄ… wody doprowadzone
akweduktem (tym samym, który zasila fontannę di
Trevi). Fontanna jest pamiątką po powodzi, która miała
miejsce na Bo\
e Narodzenie w 1598 r. Wody Tybru
wyrzuciły w tym miejscu łódkę.
74
Katedra św. Piotra w Rzymie (część barokowa)
Kościół poprzedza przedsionek, którego głębokość wynosi
13,0 m. Front kościoła to 13,0 m fasada przedsionka
zaprojektowana przez Carlo Maderno. Nad wejściem znajduje
się sala połączona z pałacem papieskim. Z środkowego
balkonu tej sali nowo wybrany papie\
udziela
błogosławieństwa Urbi et Orbi  Miastu i Światu.
Plac otoczony jest kolumnadą, która jest dziełem znakomitego
architekta Giovanni Berniniego. Wykonano jÄ… z wapienia
zwanego trawertynem. W czterech rzędach ustawiono 284
kolumny. Ka\
da z kolumn ma 13 m wysokości. Innym
zadaniem tej idealnie symetrycznej budowli ma być
wywoływanie złudzenia optycznego, \
e fasada Bazyliki św.
Piotra jest smuklejsza i wÄ™\
sza ni\
w rzeczywistości. W bruku
placu (nieopodal fontann) umieszczono dwa ciemne kamienie.
SÄ… to tzw. centra kolumnady. PrzyglÄ…dajÄ…c siÄ™ z tych miejsc
kolumnadzie, dostrze\
emy jedynie kolumny pierwszego rzędu
- pozostałe kryją się dokładnie za nimi.
Na zwieńczeniu kolumnady umieszczono 140 posągów
świętych. Pośród świętych papie\
y, biskupów, doktorów
Kościoła, męczenników i zakonników znajduje się jeden
Polak - dominikanin św. Jacek Odrową\
(jego posÄ…g stoi
naprzeciwko lewej fontanny).
Giovanni Antonio Canal (1697 - 1768)
Jest znany jako Canaletto wenecki malarz okresu baroku. Znany był zwłaszcza z malowania
miejskich widoków Wenecji, w której tworzył przez większość \
ycia. Zawarł w nich wysoki realizm
i ciepłą, słoneczną atmosferę. Dla realistycznego i dokładnego oddania detali architektury korzystał
te\
z techniki camera obscura. W 1746 przeprowadził się na 10 lat do Londynu, malując angielskie
krajobrazy, zwłaszcza miejskie widoki Londynu. Ostatnie lata \
ycia spędził w Wenecji, jego
malarstwo nabrało wówczas ciemniejszych barw.
Francesco Borromini, właśc. Francesco Castelli (1599 - 1667)
To włoski architekt barokowy.Borromini był znanym i wpływowym architektem. Rywalizując
z Giovannim Berninim stworzył odrębny od jego klasycyzujących budowli styl niespokojny
i malowniczy, a przy tym wyrafinowany i chłodny, będący nową propozycją estetyczną.
75
Kościół św. Karola przy 4 forntannach
Kościół San Carlo alle Quattro Fontane jest zbudowany w układzie centralno-podłu\
nym. NawÄ™
główną, która ma rzut zbli\
ony do elipsy, okalają nieregularne kaplice i zakrystia. Kopuła
(architektura) charakteryzuje siÄ™ geometrycznym wzorem z oknami
otoczonymi fantazyjnymi ornamentami[1].
Fasada kościoła wychodzi na dość wąską ulicę, co
uniemo\
liwiałoby obejrzenie jej w całości. Borromini znalazł
rozwiÄ…zanie tego problemu stosujÄ…c falistÄ… fasadÄ™. W ka\
dym
poziomym paśmie fasady jest zachwiany rytm falowania, co
pozwala na jej dokładne obejrzenie. Fantazyjny fryz rozdziela
fasadę na pół, natomiast pion wyznaczają kolumny.
Christopher Wren (1632-1723) - uczony i architekt angielski, zasłynął dzięki wkładowi w odbudowę
Londynu po wielkim po\
arze z 1666 r.
Katedra św. Pawła w Londynie
Katedra ta powstała pierwotnie na gruzach rzymskiej świątyni, wybudowanej niegdyś ku czci cesarza
Klaudiusza.
Podjęto decyzję o budowie nowej katedry w stylu klasycyzującego baroku i rozpoczęto ją w roku
1675 pod nadzorem angielskiego architekta, sir Christophera Wrena. Budowę zakończono po 35
latach, ju\
pod kierunkiem syna Christophera Wrena, w roku 1710, chocia\
pierwsze nabo\
eństwo
odprawiono 2 grudnia 1697 roku.
Budowlę wieńczy kopuła o średnicy 50 metrów, która jest jednym z najbardziej charakterystycznych
elementów architektury Londynu.
Katedra świętego Pawła była budowana jako symbol odrodzenia Londynu i cechuje ją rozmach
i monumentalność, ustępuje ona jednak swoimi rozmiarami watykańskiej Bazylice Świętego Piotra.
Katedra Świętego Pawła ma około 158 metrów długości i około 75 metrów szerokości. Wysokość
budowli mierzona od posadzki do końca krzy\
a umieszczonego na kopule wynosi 108 metrów.
76
 77
 78