RENESANS
Renesans lub odrodzenie  okres w historii kultury europejskiej, obejmujÄ…cy przede wszystkim XV
i XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk". Polski termin "renesans" pochodzi od
francuskiego słowa  renaissance .
W sztukach pięknych styl renesansowy narodził się we Florencji: symboliczną datą i rzeczywistym
przełomem artystycznym był konkurs na najlepszy projekt brązowych drzwi Baptysterium we
Florencji. Konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti, który swoim nietypowym projektem wzbudził zachwyt.
Póz
niej Filippo Brunelleschi zaprojektował kopułę katedry florenckiej, co zapoczątkowało renesans
w architekturze, dlatego te\
często historycy za kolebkę odrodzenia uznają Florencję.
Manieryzm - termin, jakim określa się zjawiska w sztuce europejskiej XVI wieku. Dyskusyjny
pozostaje zarówno sam termin, jak i jego zakres oraz geneza zjawiska nim określanego. Najogólniej
poprzez pojęcie to rozumie się styl, występujący w od ok. 1520 do końca XVI wieku
i charakteryzujÄ…cy siÄ™ dÄ…\
eniem do doskonałości formalnej i technicznej, a tak\
e wysubtelnieniem,
wyrafinowaniem, wykwintnością i swobodą form.
Charakteryzuje się pełną interpretacją wzorów staro\
ytnych, a nie jak odrodzenie tylko ich
przeniesienie.
Zaawansowanie konstrukcji:
- Nowe rodzaje sklepień
o Sklepienie/strop lustrzany np. układ kasetonowy lub jedno du\
e sklepienie
o Sklepienie kolebkowe z lunetami
o Sklepienie krzy\
owe z pełnym łukiem
- Nowy typ kopuły np. kopuła Bruneleshiego na kościele Santa Maria del Fiore
- Boniowanie i rustyka
- Budynki cechuje zwartość planu, prostota, czytelność i harmonia bryły wyraz
nie opartej na
ziemi
Cechy charakterystyczne:
- rezygnacja ze scholastyki (Dogmaty i prawdy wiary sÄ… niepodwa\
alne, mo\
na je jednak uzasadnić
za pomocÄ… rozumu.)
- zupełnia nowa filozofia
- inne spojrzenie na człowieka
Pierwsza budowla renesansowa - kopuła katedry Santa Maria del Fiore we Florencji
Tak naprawdę jest to włoskie wydanie gotyku (brak
wie\
sił, łagodnie zacięty łuk  ogólnie mało
gotycki). Kościół wraz z kopułą miał dominować
nad miastem.Konkurs na projekt kopuły wygrał Filippo
Brunelleschi (według niektórych z
ródeł rozstrzygnięcie
konkursu nastąpiło w 1420 r., ale podawane są tak\
e daty
1416-1434 jako czas jej wykonania). Kościół
konsekrowano w 1436. W latach 1445-1461 nad
sklepieniem zbudowano latarnię zwieńczoną złocista
kulą. Najpóz
niej została ukończona fasada. W 1578
zburzono nigdy nieukończoną elewację zaprojektowaną przez Arnolda di Cambio i ogłoszono konkurs
na projekt nowej fasady. Nie został on rozstrzygnięty. Przez blisko 300 lat organizowano kolejne
konkursy i odrzucano napływające rozwiązania. Dopiero w 1871 r. projekt Emilia de Fabris zyskał
akceptację. Prace trwały do 1887 i tym samym ukończono budowaną z przerwami przez blisko 600 lat
katedrę Santa Maria del Fiore. Jest to kościół o imponujących rozmiarach. Jego wnętrze ma długość
153,0 m, szerokość w korpusie (szerokość naw)  38,0 m, na wysokości prezbiterium wraz
z przyległymi apsydami  90,0 m.
52
Fasada bazyliki została zaprojektowana i wykonana w stylu
neogotyckim.
Rzut bazyliki swoim kształtem przypomina plan krzy\
a
łacińskiego, w którym miejsce transeptu zajmuje ośmiokątne
prezbiterium otoczone trzema apsydami. W ka\
dą z nich wbudowano od wewnątrz pięć niewielkich
apsydioli. W prezbiterium umieszczono ołtarz główny a nad nim wznosi się potę\
ne sklepienie.
Wnętrze oglądane z miejsca przed ołtarzem głównym przypomina budowlę wzniesioną na planie
centralnym. Jednak za plecami znajduje się pozostała część kościoła  trójnawowa bazylika.
(W przewodnikach to prezbiterium wraz z bocznymi apsydami zazwyczaj nazywane jest transeptem).
Nawy boczne od nawy głównej oddzielają od siebie lekko zaostrzone
Å‚uki arkad wspartych na masywnych filarach umieszczonych po trzy
w ka\
dym rzędzie. Krzy\
owo-\
ebrowe sklepienia naw opierajÄ… siÄ™ na
tych samych filarach i pilastrach umieszczonych w ścianach
zewnętrznych. Nad nawami bocznymi znajdują się galerie otwarte do
wnętrza kościoła.
KOPUA
A:
- Ma około 40 m wysokości
- Znajduje siÄ™ na skrzy\
owaniu nawy i transeptu
- Została wzniesiona bez u\
ycia skomplikowanego rusztowania
- Posiada dwuwarstwową konstrukcję, tak aby siły wzajemnie
się znosiły
- Budowa trwała 12 lat
Albrecht Dürer (1471-1528  niemiecki malarz i grafik, teoretyk sztuki, uwa\
any jest za
najwybitniejszego artystÄ™ niemieckiego renesansu.
NajistotniejszÄ… z zasÅ‚ug Dürera jest jego szczególny wkÅ‚ad w rozwój drzeworytnictwa i miedziorytu.
Nadał drzeworytowi rangę samodzielnego dzieła sztuki plastycznej, doprowadzając go do poziomu
miedziorytu, w którym udało mu się do perfekcji opanować operowanie światłem.
Oprócz dziaÅ‚alnoÅ›ci artystycznej Dürer zajmowaÅ‚ siÄ™ teoriÄ… perspektywy, jest te\
autorem traktatu o
miernictwie. Interesowała go równie\
obronność miast: na podstawie jego szkiców przebudowane
zostały u progu XVI wieku mury obronne Ulm.
Donato Bramante (ok. 1444 - 1514) - architekt i malarz włoski. Bramante pracował w Urbino, gdzie
kształcił się pod kierunkiem Piera della Francesci i Mantegni. Czerpał inspiracje z architektury
antycznej i starochrześcijańskiej, a tak\
e twórczości m.in. L.B. Albertiego, F. Brunelleschiego, Piera
della Francesca, Leonarda da Vinci czy Andrea Mantegni. Posługiwał się czystymi formami
antycznymi.
53
Santa Maria Della Grazie
Kościół Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Autorem
projektu kościoła był Guiniforte Solari. Prace nad budową
kościoła rozpoczęto w póz
nych latach 80. XV wieku i
kontynuowano przebudowÄ™ w latach 90. tego wieku.
Świątynia typu bazylikowego, korpus 3-nawowy (długi i
niski) powstał ju\
w latach 60. W kościele Donato
Bramante zastosował swoje ulubione motywy
architektoniczne wynikające z zamiłowania do formy
dośrodkowej - prezbiterium i transept zakończył
półkolami, a wokół kopuły umieścił galerię otwartą
arkadami na zewnątrz. Kopułę na poligonalnym bębnie
wieńczy smukła latarnia (cecha charakterystyczna dla
Bramantego). Wnętrze Santa Maria delle Grazie
charakteryzuje się lekkością i jasnością. Geometryczne
wzory, jak malowane rozetowe okna, sÄ…
podporządkowane klarowności dyspozycji przestrzennej.
W bazylice znajduje siÄ™ fresk Leonarda da Vinci Ostatnia
Wieczerza, kwadratowa mozaika (120 m) przedstawiajÄ…ca
MatkÄ™ Bo\
ą i grób Ojca Pio.
 Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci nie jest freskiem. Jest to farba olejna z olejem
rzepakowym na świe\
ym tynku. Malowidło po pewnym czasie zaczęło zanikać. Renowacja odbyła się
w latach 80. XX w.
54
Tempietto w Rzymie
Nazwa u\
ywana szczególnie w odniesieniu do renesansowej kaplicy na dziedzińcu kościoła San Pietro
in Montorio w Rzymie, zbudowanej w 1502 r. wg projektu Donato Bramante. KaplicÄ™ wzniesiono na
\
yczenie hiszpańskiej pary królewskiej - Ferdynanda i Izabeli.Tempietto upamiętnia miejsce
męczeństwa św. Piotra i ucieleśnienia w swych skromnych wymiarach dą\
enie do harmonii
i klasycznego porządku. Centralny korpus, celle zawierającą relikwiarz, wieńczy kopuła i otacza
pierścień kolumn, czyli perystyl. Wielkość celli równa jest na planie promieniowi perystylu. Korpus
otacza 16 toskańskich kolumn. Budowla charakteryzuje się prostą jednością, opartą na systemie
harmonijnych proporcji, w których ka\
dy element ma odniesienie zarówno do pozostałych części jak
i całości.
Katedra św. Piotra w Rzymie
Bazylika św. Piotra na Watykanie (wł. San Pietro in Vaticano)  zbudowana w latach 1506-1626
rzymskokatolicka bazylika na placu św. Piotra na Watykanie.
Wedle tradycji bazylika stoi na miejscu ukrzy\
owania i pochówku św. Piotra, uznawanego za
pierwszego papie\
a  jego grób le\
y pod głównym ołtarzem. W bazylice i w jej podziemiach znajdują
siÄ™ tak\
e groby innych papie\
y, w tym Jana Pawła II.
Plan Bramante Plan Michała Anioła Plan Rafaela
W 1506r. Papie\
Juliusz II zleca Bramantemu wykonania przebudowy gro\
Ä…cej zawaleniu bazyliki.
Plan oparty na idei krzy\
a greckiego z kopułą nad przecięciem naw. Końce ramion krzy\
a miały
zostać przełamane kolumnami. Bramante nadaje bocznym kaplicom kształtu krzy\
a greckiego tak, \
e
ka\
da z nich ma znów dwie apsydy, a dwie pozostałe przecięte są ramionami centralnego krzy\
a,
55
a w ten sposób powstaje kwadratowe obejście wokół potę\
nej kopuły centralnej.Naro\
ne wie\
e
w końcowych punktach przekątnych osi miały uzupełnić rzut poziomy tak, \
e powstawał kwadrat,
z którego występowały jedynie cztery główne apsydy.
Bramante umiera w 1514r, a budowę kontynuował Rafael wraz z Guliano da Sangallo. Zamieniono
plan centralny na bazylikę z podłu\
ną nawą główną. W 1516r. przedwczesnie umiera Rafaela,
a Baldassare Peruzzi powraca do układu budowli centralnej. Układ kolumn pod kopułą okazał się być
zbyt słabym i zaczął pękać-pogrubienie kolumn i dostawienie dodatkowych filarów. W 1527r.
Antonio da Sangallo zmienia koncepcje wydłu\
ając całość w jedną stronę, oraz wprowadza elewację
dwu-wie\
owÄ….
Póz
norenesansowy projekt kościoła stworzony został w 1546 przez Michała Anioła. Zrealizowano
w nim z planu Bramantego cztery słupy kopuły i zdobiący je porządek koryncki. Michał Anioł przejął
plan krzy\
a greckiego, ale tam gdzie Bramante przewidywał dodatkowe centra, które miały być
powtórzeniem w małej skali głównego centrum, skasował ramiona mniejszych greckich krzy\
y, dzięki
czemu centralna kopuła z kwadratowym obejściem dominuje nad całą pozostałą przestrzenią.
W 1564r. ukończono budowę absydy z lewej strony bazyliki oraz bęben kopuły, a w 1600r. Maderna
dobudował nawy do rdzennej części kościoła.
Kaplica Sykstyńska - papieska kaplica w Pałacu Watykańskim. Budowana w latach 1475-1483
z fundacji papie\
a Sykstusa IV (stÄ…d jej nazwa).
Jest to prostokątne pomieszczenie o długości 40,93 m, szerokości 13,41 i wysokości 20,70 m.
Przykrywa je sklepienie kolebkowe z lunetami. Dzieli je a\
urowa balustrada wykonana przez Mino da
Fiesole.
Ściany i sufit Kaplicy zdobią freski. Najstarsze umieszczone są na podłu\
nych ścianach. Zostały
wykonane w latach 1481-1483 przez artystów z Toskanii i Umbrii. Często określane są nazwą "Stara
Sykstyna", dla odró\
nienia od fresków namalowanych przez Michała Anioła, nazywanych "Nową
56
SykstynÄ…". ÅšcianÄ™ po lewej stronie zdobi 6 scen z Starego Testamentu, a po prawej umieszczono
6 scen z Nowego Testamentu.
Prace nad ozdobieniem sufitu papie\
Juliusz II
zlecił Michałowi Aniołowi po tym, jak
zrezygnował z zamówienia u niego
monumentalnego grobowca, co doprowadziło
między zleceniodawcą i artystą do konfliktu.
Michał Anioł, który uwa\
ał się za rzez
biarza,
widział w tym spisek swoich konkurentów.
Jednak mimo niechęci rozpoczął prace 10 maja
1508. Malowidła zdobiące sufit opowiadają
historię ludzkości od stworzenia świata, przez
grzech pierworodny a\
do biblijnego potopu.
Wymiary postaci przedstawianych w kolejnych
scenach zmieniajÄ… siÄ™. Najmniejsze sÄ… przy
wejściu, największe w pobli\
u ołtarza (artysta uzyskał przez to efekt jednakowej wielkości
poszczególnych osób przy oglądaniu dzieła w pobli\
u wejścia do kaplicy
Na ścianie na wprost wejścia Michał Anioł
namalował fresk "Sąd Ostateczny". Dzieło powstało
na zamówienie Pawła III w latach 1535-1541.
Kompozycja jest skupiona wokół postaci Chrystusa
(sędziego karzącego za grzechy) z Matką Bo\
Ä…
u boku. Wokół zgromadzeni są święci, najczęściej
trzymający narzędzia swojej męczeńskiej śmierci.
Papie\
Paweł IV za\
ądał zniszczenia dzieła, uznając
je za nieprzyzwoite. Po namowach, zgodził się na
zamalowanie intymnych fragmentów.
Plac na Kapitolu w Rzymie
Rozwiązanie urbanistyczne wejścia i całego placu zostało zaprojektowane w 1536 przez Michała
Anioła. Plac zyskał bardziej regularny kształt trapezu, ujednolicono elewacje budynków. Rozpoczętą
przebudowę kontynuowali, po śmierci Michała Anioła, Giacomo della Porta i Girolamo Rainaldi.
Prace zakończono dopiero pod koniec XVII wieku, wprowadzając nieco zmian do renesansowych
zało\
eń.
Plac ukształtowany jako trapez, wyło\
ony jest kostką kamienną. Na ciemnym tle, białe kamienie
tworzą gwiazdę. W środku niej ustawiono na cokole zaprojektowanym przez Michała Anioła, konny
pomnik Marka Aureliusza.W roku 1536 na podstawie projektu Michała Anioła oddane zostało drugie,
znacznie łagodniejsze wejście (tzw. Cordonata), prowadzące stopniami zabezpieczonymi renesansową
balustradą na plac Kapitoliński (wł. Piazza del Campidoglio). U podnó\
a schodów stoją dwie rzez
by
lwów wykonane z czarnego bazaltu. W połowie podejścia ustawiono statuę Coli di Rienzo,
57
zamordowanego w 1354 r. dokładnie w tym miejscu. Na szczycie schodów umieszczono rzez
by
przedstawiające Dioskurów  Kastora i Polluksa.
Canaletto - przedstawiciel weneckiego malarstwa redutowego. Malarstwa uczył się w pracowni
swojego wuja Canala, równie\
zwanego Canalettem. Nim przybył do Polski, działał w Wenecji
i innych włoskich miastach, potem w Wiedniu, Drez
nie, Monachium i Pirnie, gdzie zasłynął jako
malarz wedut  niewielkich wymiarów pejza\
y przedstawiajÄ…cych widoki miast.
Na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego zyskał pozycję nadwornego malarza. Obrazy Bellotta
charakteryzują się przede wszystkim wielką pieczołowitością w odmalowywaniu szczegółów. Ta
dokładność, mo\
liwa dzięki zastosowaniu camery obscura i szkieł powiększających, została
wykorzystana przy odbudowie zniszczonej podczas wojny Warszawy.
ul. Długa w Warszawie. Od prawej: kościół św.
Trójcy (Brygidek) dalej Arsenał
Kościół św. Anny w Warszawie
58
Florencja
Miasto powstało w czasach rzymskich, okres średniowiecza wprowadził chaos urbanistyczno-
architektoniczny.
Kościół Santa Croce we Florencji
Najprawdopodobniej został zaprojektowany przez Arnolfo di Cambio, mistrza kierującego budową od
chwili jej rozpoczęcia w dniu 3 maja 1294 r. Budowa była kontynuowana do 1442.
W XV wieku dobudowano nowe kaplice, dziedziniec klasztoru (według projektu Filippo
Brunelleschi). Trwały te\
prace związane z upiększaniem wnętrza.
Trójnawowa, gotycka bazylika została zaprojektowana na planie krzy\
a egipskiego (w kształcie litery
T). Nawy oddzielają od siebie rzędy ośmiobocznych filarów połączonych zaostrzonymi łukami arkad.
Bazylikę przykryto więz
bą dachową. Całą posadzkę przykrywają kamienne płyty nagrobne. Na
przedłu\
eniu nawy głównej znajduje się Główna Kaplica Capella Maggiore. Do nawy poprzecznej
przylegajÄ… liczne kaplice.
59
Przytułek dla podrzutków
Budowla została wzniesiona w latach 1419-24 wg
projektu Filippa Brunelleschiego. Jedna z pierwszych
budowli renesansowych.
Zgodnie z \
yczeniem cechu, który dą\
ył do jak
najszybszego i najtańszego wzniesienia ochronki, jej
jedyna widoczna fasada  czyli ta od strony placu 
miała być prosta, a zarazem estetyczna. Brunelleschi
zdecydował się dostawić do niskiego i dość długiego
budynku szpitala lekkÄ… loggiÄ™ kolumnowÄ…,
spoczywającą na dziewięciostopniowym
podwy\
szeniu.
Kościół San Lorenzo
Bazylika we Florencji budowana od roku 1419 do lat 80. XV wieku. Zaprojektował ją florencki
architekt Filippo Brunelleschi. Bazylika powstała na miejscu świątyni z okresu romańskiego.
Bazylika jest trójnawowa, została
zało\
ona na planie krzy\
a łacińskiego.
Nawa główna przekryta jest
drewnianym stropem kasetonowym,
nawy boczne sklepione sÄ… \
aglasto.
Na skrzy\
owaniu naw umiejscowiona
jest kopuła bez bębna. Po lewej
stronie do jednego z ramion krzy\
a
przylega stara zakrystia (1) sklepiona
charakterystycznym sklepieniem
(kopuła podzielona na 16 korytek,
poprzez \
ebrowanie). DrugÄ… zakrystiÄ™
przylegajÄ…cÄ… z prawej strony do nawy
poprzecznej (transeptu), tzw. nowÄ… (2)
projektował Michał Anioł.
Oddzielenie poszczególnych naw
następuje za pomocą dwóch rzędów
korynckich kolumn, na których
spoczywa belkowanie, a póz
niej
archiwolty. Na osi bazyliki
dobudowano ośmioboczną kaplicę
ksiÄ…\
ęcą Medyceuszy (3) (Cappella dei Principi) o bogatym wystroju Pietra dura. Kopuła tej kaplicy
dominuje nad bryłą bazyliki. Po lewej stronie znajduje się te\
biblioteka (6) oraz dwa dziedzińce
arkadowe (4 i 5). Fasada frontowa jest surowa, pozbawiona okien, z trzema portalami wejściowymi.
Zachował się drewniany model nie zrealizowanej fasady bazyliki projektu Michała Anioła. Artysta
60
zerwał podpisany ju\
kontrakt na budowę fasady, bo władze Florencji nie zgodziły się na u\
ycie
marmuru z Carrary.
Plan kościoła Tzw. nowa zakrystia
Biblioteka Laurenziana została zaprojektowana przez Michała Anioła. Miała ona słu\
yć
przechowaniu cennych rękopisów zgromadzonych przez Medyceuszy. Począwszy od 1524 roku,
Michał Anioł poświęcił się jej budowie w budynkach bazyliki San Lorenzo, jednak kiedy we wrześniu
1534 roku opuścił Florencję, gotowe były jedynie ściany czytelni. Prace związane z budową
kontynuowali na podstawie planów i instrukcji Michała Anioła inni budowniczowie.
Westybul biblioteki ma 19,5 m długości, 20,3 m szerokości i 14,6 m wysokości. Poło\
ony jest na
ni\
szym poziomie. Jego cechą charakterystyczną są parzyste półkolumny, osadzone na powierzchni
muru. W westybulu znajdują się schody zaprojektowane przez Michała Anioła.
Schody wyrównują ró\
nicę poziomów pomiędzy westybulem i lektorium. Zaprojektowane zostały
przez Michała Anioła, jednak wykonane zostały dopiero w 1559 roku przez Ammannatiego. Stopnie
środkowego szeregu schodów są zaokrąglone i ró\
nią się szerokością  trzy najni\
sze stopnie sÄ…
znacznie szersze od pozostałych. Dwa boczne szeregi schodów mają proste stopnie tej samej
szerokości.
Lektorium ma 46,2 m długości, 10,5 m szerokości i 8,4 m wysokości. Dla wzmocnienia istniejących
ju\
murów Michał Anioł zaprojektował system przypór. Po bokach sali znajdują się dwa rzędy stołów
do czytania. Równie\
one zaprojektowane zostały przez Michała Anioła, podobnie jak zdobiona
posadzka, składająca się z 15 czerwono-białych, prostokątnych paneli.
61
Andrea Palladio (1508-1580) - Palladio był jednym z pierwszych nowo\
ytnych architektów, który
sformułował w formie traktatu i następnie stosował systemowe zasady organizacji i projektowania
przestrzeni rezydencjonalnych. Był pod silnym wpływem architektury i sztuki staro\
ytnej rzymskiej,
wykorzystywał wiele rozwiązań znanych z budowli antyku. Palladio opracował porządki rzymskie
pod kÄ…tem proporcji, stylistyki itp.
Palladianizm  styl w architekturze zapoczÄ…tkowany przez Andrea Palladio. Budowle wzniesione
przez tego architekta i jego naśladowców cechuje konsekwentność układów konstrukcyjnych,
umiarkowanie w dekoracji, stosowanie wielkiego porządku obejmującego całą wysokość budynku.
Palladio był zwolennikiem funkcjonalności, klasycznego monumentalizmu. Jego dzieła nawiązują do
porządków antycznych.
Vicenza
1. Villa Rotunda
- 4 elewacje z zało\
enia miały być identyczne
- Miał spełniać funkcję pałacyku zabawowego
- Detal jak w świątyni rzymskiej
- Kolumny jońskie
2. Teatro Olimpio
- W 1585 wystawiono  Kkróla Edypa
(jedyny spektakl zagrany w tym teatrze)
- Staro\
ytny układ  rzut na półelipsie
- Teatr jest kryty dachem  zapowiedz
teatru
nowo\
ytnego
- Proskenion (wiele uliczek, aby zapewnić
uniwersalność scenografii)
- Zastosowano iluzjÄ™ przestrennÄ… (uliczki
wydają się o wiele dłu\
sza ni\
sÄ…
w rzeczywistości)
- Åšciany sceny zdobiona z rzymskaobiekt
mieścił około 3 tys. Widzów
- ZÅ‚a akustyka
- Palladio zmarł przed ukończeniem budowy,
przez co nie jest ona w pełni zgodna
z projektem
- Galeria na koronie widowni
- Brak fasady, nieatrakcyjny elewacyjnie
budynek
- Brak zastosowań greckich (Palladio ich nie
znał)
62
3. Bazylika
- Zastosowanie wzorów rzymskich
- Czysta staro\
ytna arkada
- Dokładna kopia rzymskich rozwiązań
architektonicznych (dodano jedynie tralki)
Wenecja
Kościół San Giorgio Maggiore
w Wenecji - kościół opactwa
benedyktyńskiego na wyspie San Giorgio w
Wenecji zbudowany w latach 1597-1610
przez Simeone Sorellę według projektu
Andrea Palladio.
ÅšwiÄ…tynia wzniesiona jest w formie bazyliki.
Trzynawowe wnętrze wieńczy kopuła
umieszczona na skrzy\
owaniu nawy głównej i
zakończonego absydami transeptu. Nawy
przykryto sklepieniem kolebkowym. NawÄ™
główną kończy wydłu\
one prezbiterium z
oddzielonym kolumnami chórem. Widoczną z
Placu św. Marka białą fasadę budowli zdobią
kompozytowe półkolumny umieszczone na
wysokich bazach bramujące główne wejście. Pomiędzy nimi, w niszach, umieszczono posągi św.
Jerzego i św. Stefana oraz do\
ów Wenecji.
Il Redutore w Wenecji
63
Renesans w Polsce
Typowy pałac renesansowy
W całej Europie przyjął się typ florenckiego renesansowego pałacu miejskiego (3-kondygnacyjna
budowla z wewnętrznym czworobocznym dziedzińcem kru\
gankowym, elewacje boniowane lub
podzielone gzymsami, czy te\
opilastrowane). Z czasem wzbogacano artykulację elewacji podziałami,
zwiększano liczbę otworów, ró\
nicując wysokość kondygnacji i ich program (piano nobile,
mezzanino). Poza miastem wznoszono letnie pałace podmiejskie (willa). W typowym pałacu pierwsze
dwie kondygnacje były kamienne, trzecia drewniana wraz z drewnianym pokryciem dachowym.
Pałac w Baranowie
W Baranowie Sandomierskim znajduje się póz
norenesansowy zamek, ze względu na podobieństwa
zwany Małym Wawelem. Siedziba rodu Leszczyńskich została zbudowana według projektu Santi
Gucciego w latach 1591-1606. Zbudowany został na fundamentach istniejącej tu wcześniej twierdzy.
Wzniesiony został na planie regularnego prostokąta. Jest to typowy pałac jednodziedzińcowy. Nie
posiada jednak ostatniej, drewnianej kondygnacji. Nakryty jest dwuspadowym dachem. Pałac ma
charakter manierystyczny. Dziedziniec otaczajÄ… kru\
ganki. Wnętrza są barokowe.
Zamek na Wawelu
Został wzniesiony na planie nieforemnego pięciokąta (wynika to z dostosowania do ukształtowania
terenu). Jest to typowy przykład pałacu dziedzińcowego. Pracował przy nim Franciszek Włoch na
zlecenie Zygmunta Augusta. Pałac posiada dekoracje ścienne techniką sgraffito (cieniutkie warstwy
tynku o ró\
nych barwach są zdrapywane w celu uzyskania obrazu; działa tu równie\
optyka).
64
Kaplica Zygmuntowska   perła polskiego renesansu
Jest to jedna z 19 kaplic otaczajÄ…cych KatedrÄ™ WawelskÄ…. Stanowi
przykład florenckiej architektury renesansowej poza Włochami.
Jest to pierwsza w pełni renesansowa budowla w Polsce
o bogatym programie ideowym. Kaplica na planie centralnym
zamknięta kopułą wspartą na bębnie z latarnią. Prosta kompozycja
z zewnątrz kaplicy, określona została jako zespół czterech brył
geometrycznych, spiętrzonych w trzech kondygnacjach:
przyziemia w formie sześcianu stanowiącego korpus, 2 cześć
tworzą- ośmioboczny, regularny graniastosłup bębna, przepruty
kolistymi oknami oraz wydłu\
ona kopuła, ostatnia cześć
- walcowata latarnia z dekoracyjnym zwieńczeniem.
W wspomnianych
kondygnacjach występują
pilastry w tzw. porzÄ…dku
spiętrzonym, który jest
typowym antycznym
motywem rzymskim
i występuje np.
w Koloseum.
Kopuła
Kasetony tworzy zamkniętą
skorupę jako układ nośny
i montowane sÄ… na wpust
i pióro.
Do kaplicy prowadzi
barokowy portal
65
Kaplica Firlejów w Bejscach
Została przybudowana w latach 1594  1600 do gotyckiego
kościoła św. Mikołaja w Bejscach. Dzięki swej architekturze
i wystrojowi wnętrza oraz stanowi zachowania jest najcenniejszym
zabytkiem  małej architektury kultowej w okresie póz
nego
renesansu w Polsce. Jej architektura jest kontynuacjÄ… wzoru jaki
stworzyła kaplica zygmuntowska na Wawelu. Z bogactwem
wystroju wnętrza kontrastuje w widoku zewnętrznym prostota
układu przestrzennego, na który składa się sześcian z nało\
onÄ…
półkulą kopuły zwieńczonej latarnią.
Miasto renesansowe
Układ logiczny jest następstwem układu handlowego i obronnego.
Miasto idealne - zało\
enie z dziedziny projektowania urbanistycznego, zakładające teoretyczne lub
praktyczne całościowe planowanie osiedli ludzkich podporządkowane czynnikom gospodarczym,
społecznym i politycznym (w tym ideom utopijnym) oraz nierzadko wywiedzione z wyobra\
eń
estetycznych.
Miasta idealne powstawały przede wszystkim w okresie renesansu - przykładem mo\
e być włoska
Palma Nova czy polski Zamość. Za ich podstawową wadę uznaje się często występującą alternatywę:
albo rozwój aglomeracji albo zachowanie "idealności". Renesansowe miasto projektowano na planie
idealnie symetrycznym, który nie ma wiele wspólnego ze strukturą kształtowaną przez bie\
Ä…ce
potrzeby miejskiego \
ycia. Jego wszystkie budynki majÄ… klasyczne elementy: arkady oraz kolumnady.
Zało\
enia idealnego miasta:
- powinno le\
eć nad rzeką aby zabezpieczyć transport towarów i odpowiednią higienę ludzi;
- ma być zbudowane na dwóch niezale\
nych od siebie poziomach: poziom ni\
szy, który słu\
y
do obsługi wszelakiej działalności, zaś poziom wy\
szy słu\
y szlachcie i mieszczaństwu aby
bez przeszkód mogli poruszać się po mieście;
- poni\
ej tych poziomów znajdują się kanały \
eglowne dla ułatwienia komunikacji i transportu;
- szerokość ulic powinna stanowić co najmniej połowę wysokości przyległych pałaców;
- jego piękno powinno być symbolem funkcjonalności.
Palmanova
Po udoskonaleniu artylerii wynikła konieczność wykonywania w miejsce wysokich murów, zacznie
ni\
szych. Otaczane one były szeroko zakładanymi fosami i wałami ziemnymi natomiast na zewnątrz
miasta wysunięte zostały bastiony o zarysie wielobocznym lub  sercowym . Zadaniem ich była osłona
ogniem przede wszystkim muru podłu\
nego tzw. kurtyny. Z tym wszystkim wiÄ…\
e się powiększenie
obszaru miasta. Powstała wtedy we Włoszech koncepcja miasta  idealnego z powiązania
nowoczesnego geometrycznego zarysu fortyfikacji z dÄ…\
eniem do geometrycznego układu placów,
ulic i zieleńców. Miasta takie musiały być budowane od nowa i rozwiązywały problem obronności
komplikując jednocześnie zabudowę i organizację \
ycia cywilnego. Zrealizowanym przykładem
takiego miasta jest niedu\
a forteca  Palma Nuowa pomysłu Vincenca Scamozziego na północ od
Udine.
66
Koncepcja miasta oparta jest na bazie dziewięciokąta foremnego ogrodzonego murem z dziewięcioma
wysuniętymi bastionami w kształcie serca. Mury otoczone są fosą o zarysie dziewięcioramiennej
gwiazdy. Do miasta prowadzą trzy drogi z fosami. Wewnątrz miasta ulice uło\
one są promieniście od
centrum znajdującym się w rynku w kierunku wierzchołków oraz środków boków. Kwartały
zabudowy wydzielone są przez równoległe do boków ulice. Place znajdują się w ka\
dym wierzchołku
i między wybranymi czterema kwartałami.
Zamość  polskie miasto idealne,  perła polskiego renesansu
Miasto zostało zaprojektowane przez włoskiego
architekta Bernardo Morando na zlecenie kanclerza
Jana Zamoyskiego.
Miasto posiadało fortyfikacje bastionowe typu
nowowłoskiego (łączna dł. 2,5km) i trzy bramy
wjazdowe: StarÄ… LwowskÄ…, StarÄ… LubelskÄ…
i Szczebrzeska.
Miasto posiadało szachownicowy układ ulic
z Rynkiem Wielkim pośrodku i dwoma placami
handlowymi. Miało dwie główne osie, przy których
znajdowały się wa\
niejsze budowle.
Z zało\
enia miało do być miasto wielokulturowe
i wielowyznaniowe ( znajdowały się tu świątynie 3 religii: kościół katolicki, cerkiew prawosławna
i synagoga \
ydowska).
Ratusz
Pierwotny budynek zaprojektował Morando. Obecny
został wzniesiony przez Jaroszewicza i Wolfa.
W odró\
nieniu od miast średniowiecznych ratusz nie
znajduje się w centralnej części placu głównego, ale jest
przesunięty do pierzei północnej. Przy Rynku Wielkim
znajdujÄ… siÄ™ kamienice nieco wy\
sze w ni\
w pozostałej
starej części miasta. Zachowało się wiele oryginalnych
kamienic, które są częściowo zrekonstruowane po
przebudowach mających miejsce w czasach zaborów,
kirdy z Zamościa chciano uczynić  Wielką Twierdzę .
67
Katedra
- budowę rozpoczęto w 1587r.
- styl  renesans lubelski
- wymiary: 45x30m
- trzynawowa bazylika z wy\
szą nawą główną
- rzędy kaplic przy ka\
dej nawie bocznej
- sklepienia kolebkowe z lunetami
- małe, zamknięte, wieloboczne prezbiterium
Synagoga
- Zbudowana w latach 1610-20
- Murowany budynek na planie prostokÄ…ta o wym.
11,6x12,2m
- Grzebieniasta attyka zasłaniająca tzw. dach
pogrÄ…\
ony
- Aron ha-kodesz  kamienna wnęka
z bogatym obramowaniem przeznaczona na zwoje
Tory
Kraków
Kraków powstał na bazie układu handlowego. W socrealizmie chciano zlikwidować historyczny
Kraków (miał zostać jedynie Wawel, kościół na Skałce i kościół św. Anny)
68