epoka brązu v1.1 (kultur i grup 300 +/- 10) - porządek kultur i opisy wg. Gedla (z wyjątkiem Syberii) datowania wg. Chochorowskiego (w większości). Nie odpowiadam za błędy i oblane egzaminy, wnoście poprawki i uzupełnienia. Owocnej nauki i zdrowia psychicznego życzy panzlasu.
l.p.	kultura	zasięg występowania	datowanie	obrządek pogrzebowy	podłoże/wpływy	uwagi
najstarsze kultury z III tyś. pne
1.	kuro-arakska	zakaukazie, m. Kura i Araks	3500 - 2500; 3 fazy	szkieletowy w skrzyniach kamiennych; na wsch. ciałopalny		osiedla na tellach; domy na planie koła; uprawa, hodowla; rozw. metalurgia
2.	majkopska	Przedkaukazie, stepy Kubańskie	3600 - 2300	szkieletowy → skurczony na boku → podkurhanowy		pasterstwo; grobowiec z Nalczyk
3.	grobów jamowych	stepy wschodnioeuropejskie	3400 - 2700	szkieletowy → jama → ochra → kurhan	/strefa leśno-stepowa i leśna	pasterstwo; konie i wozy
4.	minojska	Kreta	3000 - 1050; 3 fazy	szkieletowy → komory, skrzynie, trumny; tolosy	/Morze Egejskie, lad grecki	statki → handel; koło garncarskie
5.	cykladzka	wyspy zachodniego M. Egejskiego	3000 - 1100; 3 fazy	szkieletowy		marmurowe idole
6.	helladzka	ląd grecki	3000 - 1100; 3 fazy	szkieletowy → skrzynie, pitosy, komory		zwarta zabudowa; pieczęcie gliniane (pintadery)
wczesny i starszy OEB 2000 - 1300 pne
Grecja i wyspy Morza Egejskiego
1.	minojska	Kreta	2000 - 1050			flota; pałace; rozw. Budownictwo; pismo
2.	cykladzka	wyspy zachodniego M. Egejskiego	1900 - 1400			zatarcie odrębności kulturowej
3.	helladzka (mykeńska)	ląd grecki	1600 - 1100	groby szybowe; tolosy; kute w skale; szkieletowy		miasta; pałace zamki; grube mury
początki epoki brązu w dorzeczu dolnego i środkowego Dunaju
1.	Bubanj-Hum III	nad Morawą, Timokiem	przejściowa		/b. Bośnia i Hercegowina	osiedla nadrzeczne lub na wzniesieniach
2.	Glina III-Schenckenberg	pd. Rumunia - Siedmiogród	3200 - 2000 A1	szkieletowy → skurczony czasem w skrzyniach	Gumelnica, Cotofeni, Cernavoda / dorzecze Dniestru	osiedla na tellach; mało brązu
3.	Cernavoda	Dobrudża, dln. Dunaj		szkieletowy → na boku; czasem ochra		uprawa, hodowla; telle
4.	Vucedol-Zok	śr. Dunaj	3100 - 2600	szkieletowy → skurczony na S; ciałopalny → popielnicowy; bezpopielnicowy jamowy	badeńska/	uprawa, hodowla
5.	Nagyrev	śr. Cisa, pas m. Cisą a Dunajem	2600 - 1950 A1	ciałopalny → popielnicowy; bezpopielnicowy jamowy	Vucedol-Zok/	telle; naczynie dzbanowate o smukłej szyjce mało brązu
6.	Kisapostag	Panonia, m. Balatonem a kolanem Dunaju	2150 - 1800 A	ciałopalny → popielnicowy	Vucedol-Zok, pucharów dzwonowatych/	kubki o baniastym brzuścu
7.	Hatvan	pn i wsch. Węgry	2000 - 1600 A-A2/B1	ciałopalny → bezpopielnicowy jamowy	Vucedol-Zok	uprawa, hodowla; telle
wczesny i starszy OEB w dorzeczu dolnego Dunaju
1.	Verbicioara	Oltenia m. Karpatami, Dunajem i Oltem	2000 - 1400 A-B2/C	pjd groby szkieletowe, ciałopalne popielnicowe		hodowla; terasy rzek, wzniesienia, jaskinie, zolniki
2.	Tei	m. Karpatami, Dunajem i Oltem		pjd groby szkieletowe	Glina III/	terasy nadzalewowe
3.	Monteoru			szkieletowy → skurczony w schyłkowej fazie ciałopalenie	zniszczona przez Noua	osiedla obronne; miejscowa metalurgia
4.	Costisa	pn. Mołdawia	2000 - 1600 A-A2/B1	szkieletowy		osiedla
5.	Girla Mare	Oltenia	1800 - 1200 A-D/HaA1	ciałopalny → popielnicowy, płaski		ceramika bardzo specyficzna
wczesny i starszy OEB w dorzeczu środkowego Dunaju
1.	Maruszy	śr. Cisa	2500 - 1600 A-A2/B1	szkieletowy → skurczony; cm Morkin pitosy; nieliczny ciałopalny → popielnicowy	zniszczona ekspansją mogiłowców	uprawa, hodowla; telle; ośrodek metalurgiczny w Pecica
2.	Vattina	Banat	2100 - 1800 A1	szkieletowy → bogaty ciałopalny → popielnicowy, płaski	/sfera egejska i anatolijska	uprawa; telle
3.	Otomani	grn. Cisa, pn.-zach. Węgry, wsch. Słowacja	2000 - 1550 A-B1	szkieletowy → skurczony, oś W-E, twarze na S m na lewym, k na prawym boku	załamana przez mogiłowców	uprawa głównie, hodowla; wóz; rozw brązownictwo; telle, osady otwarte; zróżnicowana społecznie
4.	Wietenberg	Siedmiogród	2200 - 1400 A-B2/C	ciałopalny → popielnicowy w osiedlach pjd szkieletowy	Vucedol-Zok, Cotofeni / zniszczona przez Noua / kontakty z Bałkanami i Egeją	głównie hodowla; górnictwo, metalurgia; grody; skarby brązowe, dużo broni; inkrustacja naczyń
5.	Vatya	śr. Dunaj, Cisa	1800 - 1550 A-B1	ciałopalny → popielnicowy → jamowy często anatomiczny układ kości; pod koniec pojawia się szkieletowy	Kisapostag, Nagyrev	metalurgia na sur importowanym; osiedla na wzniesieniach blisko wód; osiedla obronne palisady, wał ziemny
6.	Panońska kultura cer inkrustowanej	Panonia	2050 - 1650 A	ciałopalny → pop lub bezpop → jamowy czasem szkieletowe pochówki dzieci	Vucedol-Zok, Kisapostag / zniszczona przez mogiłowców	słabo znane osiedla, na wzniesieniach rozwinięte brązownictwo, obróbka kości i kamienia
7.	madziarowska	pd-zach Słowacja	1950 - 1500 A-B1/B2	szkieletowe → jamowe w młodszej fazie ciałopalne; także pitosy	Kisapostag, oddz. anatolijskie i egejskie / zniszczona przez mogiłowców	obronne osady tellowe; silnie rozw obr kości i rogu; formy odlewnicze;
8.	wietrzowska	pd. i śr Morawy, dln. Austria		mało znany; dzieci w naczyniach; pjd ciałopalny → pop; pjd szkieletowy w jamach odpadkowych	madziarowska / zniszczona przez mogiłowców	osady obronne; uprawa, hodowla, łowiectwo; miejscowe brązownictwo
9.	grupa nowocerekwiańska	pd. Grn. Śląsk, lewy brzeg grn. Odry		pjd i zbiorowe szkieletowe z osiedli; brak cmentarzysk	madziarowska, brak tradycji unietyckich / zniszczona przez mogiłowców	osiedla obronne (Nowa Cerekiew)
kultura unietycka
			3 fazy, 3. klasyczna szczytowy rozwój		puchary dzwonowate, k cer sznurowej, Nagyrev; Morawy i pd-zach Słowacja / zajęta przez mogiłowców
1.	starounietycka	pd-zach Słowacja, Morawy, Czech śr. Śr. Śląsk (gr. marszowicka)		szkieletowy → skurczony → na boku → oś N-S → jednostkowe; cm niewielkie; w grobach cer. wyroby kamienne i kościane		mało metalu, szpile cypryjskie, skręty z drutu narzędzia w techn. schyłkowoneolitycznej
2.	unietycka klasyczna		2350 - 1750	szkieletowy → skurczony → na boku → głowa na S pjd ciałopalny cm płaskie, niemanifestujące się na powierzchni; niektóre groby bogate podkurhanowe (np. Helmsdorf, Łęki Małe) w gr. cer. broń, ozdoby i cz. stroju		silny ośrodek metalurgiczny (Czechy, Saksonia, Turyngia); szereg specyficznych form narzędzi; kubki ostroprofilowane siekierki; uprawa i hodowla; osady otwarte i obronne; liczne skarby;
	gr. morawsko-słowacka	Morawy, dln Austria, pd-zach Słowacja
	gr. czeska	Czech śr i wsch.
	gr. saska	Saksonia
	gr. środkowoniemiecka	Turyngia, zach. Saksonia
	gr. łużycka	grn i dln Łużyce, przyległa Brandenburgia (młodsza faza to gr. lubuska)
	gr. śląsko-wielkopolska	śr Śląsk, okolice Głogowa, pd. Wielkopolska
wczesnobrązowe kultury strefy wpływów kultury unietyckiej
1.	grupy peryferyczne na Słowacji: unietycko-wieselburska - cmentarzysko Velky Grob; grupa hurbanowska
2.	Unterwolbling	Austria, prawy brzeg Dunaju od Linzu do Wiednia	A	szkieletowy → skurczony → oś N-S → brązy pjd ciałopalny	grupa Gollnsdorf	osady słabo poznane
3.	straubińska	pd. Bawaria	2000 - 1750 A (faza młodsza w A2 - Langquaid)	szkieletowy → skurczony → na boku (m lewy, k prawy) cm płaskie	kultury neolityczne, unietycka / Nadrenia, Alzacja pn. Italia	górnictwo, metalurgia, skarby
4.	gr. Wallis	Alpy Szwajcarskie; grn. Ren i Rodan	A2	szkieletowy → skrzynie → bogate		osiedla nad brzegami jezior
5.	adlerberska	śr i grn Ren i Men; centrum - ujście Nekaru do Renu		szkieletowy → skurczony (w f Langquaid wyprostowany)	puchary dzwonowate, cer sznurowa	mało brązów
6.	iweńska	grn i śr Noteć, pn Mazowsze, pd. Pom. Gd.	2. poł I OEB	szkieletowy → z obstawą lub bez	gr. Dobre / zanik przez trzciniecką lub przedłużycką	hodowla także łowiectwo, rybactwo, zbieractwo; naczynia dzwonowate i tulipanowate; brązy w typie unietyckim
7.	grobsko-śmiardowska	pn-zach Wielkopolska, przyległe Pomorze	2. poł I OEB	szkieletowy → obstawy → skurczony		liczne skarby i luźne znaleziska brązowe
Półwysep Apeniński we wczesnym i starszym OEB
1.	Polada	pn Italia do Piemontu	2300 - 1750 A	szkieletowy → menhiry na N	Remedello, Lagozza, Vucedol-Zok, straubińska / wpływ na pd. Francję	uprawa, hodowla; głównie osady otwarte, także palafitowe; rozw krzemieniarstwo i obr kości; mało brązów; ryty naskalne
2.	terramare	pn Włochy	1750 - 1100 A-HaA1/HaA2	szkieletowy później ciałopalny	Polada	osady obronne z wałem i rowem, także palafitowe
3.	Belverde-Cetona (apenińska)	na pd. od Apeninów		szkieletowy → skurczony	kultury neolityczne	hodowla później też uprawa
wczesny i środkowy OEB we Francji i w Belgii
1.	nadrodańska	grn Rodan		szkieletowy → niekiedy w jaskiniach		lokalny ośrodek brązowniczy
2.	pd. i zach. Francja: kultura waz na nóżkach, kultura atlantycka
3.	armorykańska	Masyw Armorykański, Bretania, Normandia		szkieletowy → na początku zbiorowy		duży ośrodek metalurgiczny; skarby
4.	pn Francja: kultura Seine-Oise-Marne, kultura Chery
5.	Hilversum	pn Belgia, Holandia		szkieletowy → kurhany ciałopalny → bezpop	Wessex, Food-Vessel	obecne wpływy k nordyjskiej
początki epoki brązu na Półwyspie Iberyjskim i na wyspach zachodniej części Morza Śródziemnego
1.	El Argar	pd-wsch Hiszpania	2300 - 900 A-HaB2	szkieletowy → typowe groby skrzynkowe, także w pitosach		osady ufortyfikowane, rozwinięte odlewnictwo
2.	pd-zach k ep brązu	pd. i pd-zach Płw. Iberyjski		szkieletowy → wyprostowany → na wznak → obstawy lub skrzynie		bogate złoża miedzi; głównie hodowla, uprawa; osiedla krótko użytkowane
3.	k br. walencjańskiego	Walencja		szkieletowy → jaskinie i szczeliny sklane	wpływy z wysp Morza Śródziemnego	osiedla otwarte i obronne; górnictwo
4.	k br. katalońskiego	Katalonia		szkieletowy → jaskinie i groby skrzynkowe	tradycje megalityczne, puchary dzwonowate
5.	w-py zach. M. Śródziem.	Baleary, Sardynia, Korsyka, Sycylia, Malta				hodowla, rybołóstwo, handel, piractwo; skarby
początki epoki brązu w Wielkiej Brytanii
1.	Wessex	pd. Anglia	2100 - 1350 A-C			handel ze strefą śródziemnomorską, Francją, STONEHENGE
2.	Food-Vessel	Walia, śr Anglia, Szkocja		szkieletowy → komorowy → podkurhanowy → z rowem		naczynia jajowate o esowatym profilu
3.	Boyne	Irlandia		szkieletowy → wielokomorowe grobowce do których prowadzą kryte głazami galerie	tradycje eneolityczne	budowle megalityczne; górnictwo; metalurgia
wczesnobrązowe kultury o tradycjach kultury ceramiki sznurowej
1.	Chłopice-Vesele	grn i śr Wisła, dorzecze Bugu, na zach. do grn Warty i grn Odry, na wsch. do Wołynia (gr. gródecko-zdołbicka), grn Podniestrze	2600 - 2200 A1	szkieletowy → skurczony → na boku (m prawy, k lewy) pjd ciałopalne		hodowla; tryb życia ruchliwy; rozw krzemieniarstwo; mało brązów
2.	mierzanowicka	grn lewa Wisła; grupy samborzecka iwanowicka, pleszowska, szarbiańska	2400 - 1800 A1	szkieletowy → skurczony i wyprostowany (m prawy, k lewy) → płaskie → do 300 pochówków	Chłopice-Vesele	głównie hodowla; osiedla spore, ufortyfikowane; także sezonowe, w jaskiniach; zausznice w kszt liścia wierzbowego; górnictwo krzemienia; mało brązów; rozw przem. kościany
3.	gr. kosztiańska	pd-wsch Słowacja		szkieletowy	spokrewniona z mierzanowicką	ceramika nawiązuje do k Nagyrev
4.	gr. nitrzańska	pd-zach Słowacja		szkieletowy	Chłopice-Vesele, Vucedol-Zok, puchary dzwonowate
5.	strzyżowska	wsch. Wyz. Lubelska do zach. Wołynia		szkieletowy → płaski → na wznak → niekiedy z obstawami	Chłopice-Vesele	uprawa, hodowla; krzemieniarstwo; górnictwo
6.	gr. poczapska
7.	środkowodnieprzańska k cer sznurowej	dorzecze śr Dniepru, pjd w ok. Smoleńska		szkieletowy → podkurhanowy		hodowla i uprawa, łowiectwo
8.	k. niemeńska	dorzecze Niemna				gosp. łowiecko-hodowlana; obozowiska krótkotrwałe, na wydmach
9.	gr. linińska	Mazowsze
10.	gr. poleska	basen Prypeci
11.	gr. mazurska	m Wisłą a dln Niemnem			cer sznurowa i dołkowo-grzebykowa
12.	k rzucewcka	wybrzeża pd. Bałtyku			neolit, cer sznurowa i dołkowo-grzebykowa	osiadły tryb życia; rybactwo, łowiectwo, także hodowla; ozdoby z bursztynu
zespół kultur Trzciniec-Komarów-Sośnica
1.	trzciniecka	śr Warta, grn i śr Wisła do Wołynia	1800 - 1200 A-D/HaA1	szkieletowy → płaski → także podkurhanowy (np. Rosiejów) później także ciałopalny	iweńska, dołowo-grzebykowa	hodowla, uprawa, łowiectwo, rybołówstwo, osiedla otwarte, długoużytkowane; na terenach leśnych krótkotrwałe obozowiska na wydmach; naczynia o esowatym profilu i tulipanowatym wylewie; krzemieniarstwo
	gr. łubieńska	śr Warta i Kujawy
	gr. opatowska	pd-zach Małopolska
	gr. lubelska	m śr Wisłą a Bugiem
	gr. podlasko-mazowiecka	Podlasie i Mazowsze
2.	wschodniotrzciniecka	Wołyń, prawobrzeżne środkowe Podniestrze		szkieletowy i ciałopalny → płaski i kurhanowy	kontakty z Noua	hodowla, uprawa; osiedla otwarte
	gr. równieńska	Wołyń
	gr. kijowska
3.	sośnicka	lewobrzeże śr Dniepru, dorzecze Desny i Sejmu	1700 - 1200 A2-D/HaA1	szkieletowy i ciałopalny → płaski i kurhanowy		ornament drutu kolczastego, kreseczkowy, stempelkowy; cała zewn. część naczynia pokryta dekoracją
4.	komarowska	Podole, Podkarpacie, pd. Wołyń	1700 - 1300 A2-D	szkieletowy → podkurhanowy także płaski ciałopalny → podkurhanowy	cer sznurowa, Costisa, Monteoru / zanik przez Gava	uprawa i hodowla (także koń); osiedla stałe na terenach ponadzalewowych; rozw ceramika krzemieniarstwo i obróbka kości
wczesny i starszy OEB na stepach wschodniej Europy
1.	północnokaukaska	pn Kaukaz i pn Przedkaukazie	2900 - 1500	szkieletowy → różne odmiany grobów, orientacje początkowo na osi N-S, później W-E, kurhany niżej, rzadko ochra	majkopska / upadek przez k grobów katakumbowych i k grobów zrębowych	ośrodek metalurgiczny; hodowla owiec i kóz
2.	grobów katakumbowych	stepy nadczarnomorskie po dln Dniestr	2800 - 2000	szkieletowy → płaskie, duże kurhany → katakumby → na boku → skurczony		hodowla, łowiectwo
	gr. dońska	stepy nad dln Donem
	gr. środkowodoniecka	śr Donieck na wsch. od Charkowa
	gr. przyazowsko-krymska	wyb M. Czarnego i stepowej cz Krymu
3.	kemi-obińska	górzysta część Krymu		szkieletowy → skrzynie kamienne → podkurhanowy		hodowla, uprawa; ryty naskalne
4.	dolmenów kaukaskich	kaukaskie wyb M. Czarnego	3200 - 1800	grobowce kamienne (nie 'domeny'!)
5.	połtawkińska	m Wołgą a Uralem	2750 - 2200	szkieletowy → podkurhanowy	kontynuacja k grobów jamowych
6.	cer mnogowalijkowej	śr i dln Podniestrze po dln Don	2100 - 1800	szkieletowy → podkurhanowy jeden ciałopalny z cer w typie wielowałeczkowym		znana z osiedli; cer z nalepionymi wałeczkami zdobionymi dołkami palcowymi; rozw obróbka kamienia; mało brązów
7.	sintasztańska	w rejonie Orska	2200 - 1800	szkieletowy → podkurhanowy → mur, kopuła na platformie, później św. schodkowa z drewnianych skrzyń zb. na kurhanie	migracje ludności z pd.	ogromne znaczenie, planowa zabudowa, b. skomplikowane wejścia; wały; rydwany; pochówki koni;
8.	afanasjewska		3300 - 2300	podkurhanowy		mało metali; eneolit/brąz; pasterstwo
początki epoki brązu w strefie leśno-stepowej i leśnej wschodniej Europy
1.	wołosowska	śr Wołga, Kama, Wiatka, Oka	3400 - 1600			gosp. łowiecko-rybacka; brak metalu; obróbka kamienia i kości
2.	turbińska	pn-wsch Rosja europejska po wsch. cz Uralu	2000 - 1700	szkieletowy → płaski; Sejman-Turbino-Rostovka	przesunięcia koczowników z pd.	łowiectwo, rybactwo w młodszych fazach uprawa; osiedla otwarte; w późnej fazie rozwój miejscowej metalurgii; 3 główne typy wyrobów: siekierki z dwoma uszkami, groty włóczni z uszkami, noże (często z orn. zoomorficznym)
3.	fatianowska	dorzecze Wołgi i Oki	2600 - 1700	szkieletowy → skurczony → na boku → podkurhanowy	wołosowska	hodowla; naczynia o baniastym brzuścu i zwężonym wylewie; kamienne topory t fatianowskiego; mało brązów
	gr. moskiewska	okolice Moskwy
	gr. jarosławska	dorzecze Wołgi w ok. Jarosławia
4.	bałanowska	wsch. cz międzyrzecza Wołgi i Oki	2600 - 1000	szkieletowy → skurczony → na boku → płaski lub podkurhanowy ciałopalny od 2. fazy; znane groby zbiorowe; cm dość duże		hodowla bydła; osiedla stopniowo ufortyfikowywane (napór abaszewskiej); mało brązów
5.	abaszewska	dorzecze Wołgi od Jarosławia po Kazań	2500 - 1700	szkieletowy → podkurhanowy	wyparta na pn przez k grobów zrębowych	hodowla bydła; mało metalu
6.	marianowska	dorzecze Sejmu i Dońca, na wsch. od sośnickiej	1800 - 1100		cer grzebykowo-dołkowa	krótkotrwałe osiedla na brzegach jezior i na wydmach; łowiectwo rybactwo, hodowla; siekiery brązowe na skutek kontaktów ze strefą stepową
początki epoki brązu w północnej Europie
1.	nordyjska	płn. Niemcy, Dania i płd. Skandynawia	2000 - 700 A-HaC	szkieletowy do poł. III OEB -> na wznak -> trumna z kłody -> obstawa -> czasem kurhan (wyst. w skupieniach po kilka) w poźniejszych okresach obrządek zbliżony do mogiłowców; b. dobrze zach. groby torfowym i bagiennym podłożu ciałopalny od III OEB -> początkowo prochy w trumnach	cer. sznurowa i k. grobów jednostkowych	napływ brązów unietyckich i naddunajskich; hodowla i uprawa; dużo krzemienia kredowego, naśladownictwa krzemienne wyrobów metalowych. Ośrodek odlewniczy, bogata ornamentyka zapinki brązowe; kiepska, mało zmienna ceramika
kultury mogiłowe
1.	mogiłowa	cz. zach.: dorzecze Renu i grn. Dunaj, Turyngia i Kotlina Czeska - powiązania z gr. płn. niemieckimi	1700 - 1300 A2-D	szkieletowy -> wyprostowany -> na wznak -> trumna z kłody -> bogate -> kopce, mogiły -> często obstawy (pierścienie kamienne) -> zgrupowania kurhanów (np. Schwarza) ciałopalny stopniowo od wschodu brak grobów książęcych, duża egalitarność, podwyższenie standardu grobu średniego	geneza: zach. cz. śr. Europy grn. i śr. Ren i grn. Dunaj	dużo skarbów z tego okresu; gosp. rolniczo- hodowlana; ważna broń, miecze nitowane; dużo ozdób w grobach zróżnicowanie terytorailne: cz. zach. i wsch.
			faza Lochham			ekspansywność, duże ujednolicenie;
		cz. wsch.: śr. Dunaj, Morawy po Kotl. Czeską, dorzecze grn. i śr. Odry	faza środkowa			stabilny rozwój, pod koniec zmiany w kierunku k.p.p.
			faza Riegsee			przejściowa do k.p.p.
A	część zachodnia
	gr. wirtemberska	pd. Wirtembergia, Jura Szwabska do grn. Renu		szkieletowy -> wyprostowany ciałopalny -> głównie dziecięce w grobach k. dwie szpile, bransolety, nagolenniki, pierścienie, ozdoby w grobach m. jedna szpila, bransolety, niekiedy pierścień na pr. ręce broń: sztylety, miecze, siekiery, później groty włóczni, szczypczyki
	gr. meklemburska
	gr. Luneburska	okolice Hamburga
	gr. środkoworeńska	śr. Ren		szkieletowy → pod nasypami, także płaskie, czasami podwójne w grobach k. dwie szpile, dwa naramienniki, dwa nagolenniki, spirale okularowate, guziki, tarczki w grobach m. szpila i broń: sztylet lub siekierka, czasem bransolety
	gr. alzacka (Haguenau)	lewy brzeg Renu, Alzacja do Moguncji		szkieletowy → wyprostowany w schyłkowej fazie ciałopalny; w grobach także ceramika
	gr. bawarska
	gr. wsch.-hesko-turyńska	śr. Niemcy		szkieletowy → czasem z obstawą
	gr. czesko-palatynacka	zach. Czechy, przyległa cz. Bawarii		szkieletowy → głównie groby kobiece ciałopalny → podkurhanowy	w schyłkowej fazie przemieszanie z gr. srodkowodunajska
B	część wschodnia
	Rakoczifalva	tereny Vatya m. Dunajem a Cisą
	środkowodunajska k. mogiłowa	wsch. Austria, pd. Morawy, pd.-zach. Słowacja po Wag i zach. cz. Węgier		szkieletowy → wyprostowany lub skurczony → podkurhanowy rzadko ciałopalny	wpływy k. wietrzowskiej w ceramice
	karpacka k. mogiłowa (Egyek)	pd. Słowacja i przyległa cz. pn.-zach. Węgier		ciałopalenie głównie → pop. i bezpop. → pop. zazw. nakryta misą cmentarzyska płaskie bez obstaw	słabiej związana z mogiłowcami
	gr. Hajdubagos	pn.-wsch. Węgry
	gr. Tape	pd.-wsch. Węgry		szkieletowy → skurczony, wyprostowany → płaskie ciałopalny → popielnicowy → płaskie
2.	przedłużycka (gr. śląska gr. kujawska, gr. pn.-śląsko-wielkopolska)	Śląsk, znaczna cz. Wielkopolski, wsch. Brandenburgia, Łużyce i przyległa Saksonia Kujawy i pd. cz. Pom. Zachodniego	faza starsza: B1 faza klasyczna: B2-C faza młodsza: C-D	szkieletowy → podkurhanowy, także pjd. płaskie → oś N-S i W-E pjd. ciałopalny, częściej u schyłku fazy klasycznej (II OEB)		miejscowy ośrodek metalurgiczny; szpile o wrzecionowatej główce, uchate; u schyłku II OEB na pd. formuje się k. łużycka
środkowy, młodszy i najmłodszy OEB (1300 - 700 p.n.e.)
1.	pilińska	pd.-wsch. i śr. Słowacja, pn.-wsch. Węgry	1400 - 1200 B2/C-D/HaA	ciałopalny → płaski → popielnicowy; cm. do 2000 grobów	Otomani, karpacka k. mogiłowa, Vatya, zniszczona przez Gava	osiedla otwarte; ośrodek metalurgii; eksport metali; skarby; czekany o dwóch ostrzach
	gr. Zagyvapalfalva	rzeka Zagyva, śr. Słowacja, Kotl. Ilewska
	gr. Barca	na wsch. i pn. od Gór Bukowych, Kotl. Koszycka
2.	łużycka	dorzecze Wisły i Odry, przyl. tereny dorz. Łaby, pn.-wsch. i pn. Czechy, Saksonia z Łużycami, wsch. Turyngia, Brandenburgia, cz. Wołynia, pn.zach. i śr. Słowacja	1400 - 300 B2/C-LaA	ciałopalny → płaski → pop. (także bezpop. jamowe); cm. duże, długo użytkowane; w podgr. częstochowsk.-gliw. także szkieletowy; u schyłku szkieletowy zaczął przeważać; cer. w grobach (najwięcej w gr. śląskiej; mało brązów)	geneza: Łużyce, cz. Saksonii, Śląska i Wielkopolski - podłoże k. przedłużycka, trzciniecka	uprawa i hodowla; tryb życia osiadły; rozw. garncarstwo; rozw. odlewnictwo na sur. importowanym; osady otwarte, słupowe, prostokątne domy; osady obronne w gr. sasko-łużyckiej i śląskiej; rodowy podział ludności
	gr. śląska	Śląsk śr., lewobrzeżny Grn. Śl., wsch. Dln. Śl., pd.-zach. Wielkopolska, pn.-wsch. Czechy, pn. i śr. Morawy		ciałopalny → płaski → pop.; mało przystawek		rozwój w III i V OEB; podgr. morawska; podgr. głubczycka; podgr. ślężańska; podgr. legnicka; podgr. wołowska-rawicka; podgr. pn.-wsch.czeska; podgr. krakowska; podgr. zachodniowielkopolska
	gr. sasko-łużycka (od V OEB białowicka)	Saksonia, Łużyce, zach. Dln. Śl., wsch. Turyngia, pn. i zach. Czechy		ciałopalny → płaski (w starszych fazach także podkurhanowy) na zach. pjd. szkieletowy	przedłużycka	podgr. saska; podgr. lipsko-altenburska; podgr. górnołużycka; podgr. dolnołużycka; podgr. wschodnioturyńska; podgr. północnoczeska; podgr. chebska; osady otwarte; grody
	gr. brandenbursko-lubuska (od wcz. ep. żel. we wsch. cz. gr. górzycka)	wsch. Brandenburgia, ziemie Lubuskie, zach. Wielkopolska		ciałopalny → płaski → pop.; cer., małe wyroby brązowe		podgr. uradzka; podgr. spiendlersfeldzka; osady otwarte
	gr. zachodniopomorska	zach. i śr. Pomorze		ciałopalny → płaski (w starszych fazach także podkurhanowy; bogaty) → pop.	przedłużycka	odlewnictwo; oryginalna stylistyka pow. z k. nordyjska
	gr. wschodniopomorska	Pomorze Gdańskie		ciałopalny → początkowo podkurhanowy, później płaski
	gr. chełmińska	Ziemia Chełmińska, prawy brzeg dln. Wisły		ciałopalny → płaski → pop.		szczytowy rozwój w V OEB
	gr. warmijsko-mazurska	Warmia i cz. Mazur		ciałopalny → płaski lub podkurhanowy → pop.
	gr. górnośląsko-małopolska	pn. i wsch. Grn. Śl., śr. i zach. Małopolska, pd.-wsch. Wielkopolska		ciałopalny; w niektórych podgr. także szkieletowy	przedłużycka, trzciniecka, oddziaływania gr. śląskiej	podgr. kępińska; podgr. częstochowsk.-gliwicka; podgr. krakowska; podgr. kielecka
	gr. słowacka	pn.-zach. Słowacja		ciałopalny → płaski i podkurhanowy		hodowla i uprawa; w śr. Słowacji metalurgia
	gr. kyjatycka	pogranicze śr. Słowacji i pn. Węgier		ciałopalny → płaski → pop.	w V OEB zniszczona przez ludność przedscytyjska
	gr. konstantynowska	śr. Polska
	gr. środkowopolska	śr. Polska		ciałopalny → płaski → pop.
	gr. wschodniowielkopolska	wsch. Wielkopolska, m. Prosną a Wartą, Kujawy		ciałopalny → płaski → pop. nakryty wspólnym brukiem kamiennym		przetrwanie tradycji mogiłowych w obrządku pogrzebowym
	gr. północnomazowiecka			ciałopalny; cm. z brukami kamiennymi, duże
	gr. wschodnio-mazowiecko-podlaska			ciałopalny → pop. rzadziej bezpop.
	gr. ulwówecka	wsch. Lubelszczyzna, grn. Bug, zach. Wołyń		ciałopalny szkieletowy	powiązania ze środkowopolska	ulwóweckie pucharki na nóżkach
	gr. tarnobrzeska	pd.-wsch. Polska, dorzecze Sanu, Wisłoki, do Gór Świętokrzyskich, do Roztocza		ciałopalny → płaski → pop.	wpływy Noua, później Gava	osady otwarte
grupy lokalne na peryferiach kultury łużyckiej
1.	wysocka	pd. Wołyń, grn. Bug, Styr, Seret		szkieletowy głównie → płaski → na wznak głowa na pd., czasami pochówek podwójny → z reguły bez obstaw ciałopalny (10%)→ pop. i bezpop. jamowy; obrządek podobny do gr. grn.-młp. k. łużyckiej	w VI i V stuleciu pod wpływem k. scytyjskiej (np.. kolczyki gwoździowate)
2.	gr. dolnosolawska	Solawa		ciałopalny → płaski → pop. w skrzyniach z płyt kamiennych		podobna cer. do k. łużyckiej metale do k. nordyjskiej
3.	gr. dolnohawelańska	dorzecze dln. Haweli		ciałopalny → płaski → pop. bez konstr. kamiennych, spor. w obstawach (groby bogatsze); dość liczne podkloszowe		skarby wotywne w bagnach i zbiornikach wodnych
kultury knowiska, milawecka i unstrucka
1.	knowiska	Kotl. Czeska, Czechy śr. i zach.	D-HaB2/HaB3	ciałopalny → płaski → pop. nakryta kamieniem lub na kamieniu, wybijanie w przydennej cz. pop. otworu; cm. niewielkie szkieletowy na terenie osad, niezwykły układ szkieletu (dwa na sobie lub w poprzek, śmieci, odpadki, gł. mężczyźni) ludożerstwo	na podłożu k. mogiłowej, unietyckiej	uprawa, hodowla; osiedla otwarte w pobliżu rzek i zb. wodnych; koliste, owalne jamy; naczynia piętrowe
2.	milawecka	pd. i pd.-zach. Czechy	D-HaB2/HaB3	ciałopalny → pop. → obstawy kamienne i bruki → kopce, na nich wieńce kamienne (silne tradycje mogiłowe)	na podłożu czesko-palatynackiej mogiłowej, wpływy knowiskiej
3.	unstrucka	Niecka Turyńska do pd. Gór Harz, na wsch. do Solawy	D-HaB2/HaB3	szkieletowy (głównie) → płaskie → na wznak, głowa na pd. → obstawy kamienne i bruki ciałopalny → pop.	na podłożu turyńskiej mogiłowej; oddziaływania pd.niem. k.p.p., k. knowiskiej i łużyckiej; zniszczona przez Celtów	uprawa, hodowla; osady otwarte i obronne; ślady kanibalizmu
4.	gr. Helmsdorf	wsch. i pn. przedpole Gór Harz	III/IV-V OEB	ciałopalny → podłużne obstawy kamienne → oś N-S → nakryte kamieniami szkieletowy; ceramika ozdoby i broń		osiedla wyżynne, zapewne ufortyfikowane; uprawa; górnictwo
kultury pól popielnicowych
1.	południowoniemiecka k.p.p.	dorzecze grn. Dunaju, grn. i śr. Ren, łuk Alp, Las Czeski, Las Turyński, do Hesji, nie przekracza dln. Mozeli		ciałopalny → płaski → pop. pjd. szkieletowy (w ok. Ha pochówki mężczyzn z mieczem) → podkurhanowe w Nadrenii	geneza: zach. odłam k. mogiłowych; w młodszej fazie dotarł horyzont kimmeryjski	uprawa i hodowla; osady otwarte, palafitowe; budynki mieszkalne i gospodarcze; w pd. części duży ośrodek metalurgiczny bazujący na alpejskich złożach miedzi; kontakty handlowe, wzrost zamożności; zróżnicowanie społeczne
	gr. górnobawarska	okolice Monachium
	gr. dolnobawarska	Bawaria		ciałopalny → płaski → pop. z obstawą lub bez		naczynia wazowate, piętrowe, dużo metali
	gr. dolnomeńsko-szwabska	grn. Dunaj i Nekar
	gr. górnoreńsko-szwajcarska
2.	północnotyrolska k.p.p.	doliny rzek pn. Tyrolu, Inn		ciałopalny → pop.
3.	dolnoreńska k.p.p.	pn. Nadrenia i Westfalia, Belgia, cz. Holandii		ciałopalny → płaski → pop. lub rzadziej bezpop.; bez przystawek i przedmiotów		jaskinie Han-sur-Lesse: potok z przedmiotami brązowymi
	gr. westfalska
	gr. kempińska	pn.-zach. Belgia
	gr. flandryjska	Flandria i Barbancja
4	środkowodunajska k. pól popielnicowych	dorzecze śr. Dunaju, zwł. zach. cz.; dln. Austria, pd.-zach. Słowacja, zach. Węgry	1400 - 800	ciałopalny → płaski → pop. lub bezpop. jamowy; bogate w br.D (podkurhanowe; gr. czekańska)	pewne wpływy k. knowiskiej (naczynia piętrowe)	uprawa i hodowla (także koń), łowiectwo; osady otwarte st. w Lackovickach; skarby; dużo szpil
	gr. czekańska	pd.-zach. Słowacja, zach. Węgry
	gr. chotińska	pd.-zach. Słowacja, zach. Węgry (kont. czekańskiej)
	gr. welatycko-podolska	pd. Morawy, pd.-zach. Słowacja m. Morawą a Wagiem i przyl. dln. Austria
	gr. Dobova (lub Ruse)	pd. cz. kultury
5	k.p.p. we Francji i Katalonii			ciałopalny → płaski → jamowy		obecność przedmiotów orientalnych, formy odlewnicze;
	gr. burgundzka
	gr. szampańska
	gr. Sassenay
	gr. południowofrancuska
	gr. katalońska			ciałopalny → pop. z cer.; cm. duże do 700 pochówków
	gr. lokalna z grn. Ebro i Starej Kastylii
	Saint Gervais	Basen Paryski		szkieletowy i ciałopalny
	gr. Longueville	Basen Paryski		ciałopalny → pop.	kontynuacja Saint Gervais
	gr. Plainseau	Basen Paryski				luźne znaleziska
kraje europy zachodniej poza obrębem kultury pól popielnicowych
1.	Elp	pn. Holandia	1300 - 800			wielkie trójnawowe domy do 40m
2.	pd.-zach. k. ep. brązu	pd.C227-zach. cz. Płw. Iberyjskiego	1100 - 800	szkieletowy → obstawy kamienne, płyty zdobione reliefami broni
3.	z murami cyklopowymi	w-py zach. cz. M. Śródziemnego, Baleary, Malta, Sardynia, Sycylia	1200 - 1000	ciałopalny → w jaskiniach	zniszczona przez Kartagińczyków	fortyfikacje z murów kamiennych ('talaioty' na Balearach, 'narugi' na Sardynii); uprawa, hodowla, piractwo; dużo metali różnego pochodzenia
Wyspy Brytyjskie w środkowej i młodszej epoce brązu
1.	grobów ciałopalnych	Anglia, Szkocja, Irlandia		ciałopalny → pop.		siekierki z piętką, później długie miecze ze sztabą do rękojeści
2.	Deverell-Rimbury	pd. Anglia	1300 - 600	ciałopalny → pop.; cm. do 100 grobów	geneza: k.p.p. z dln. Nadrenii	uprawa i hodowla; murki z kamieni odrzucanych podczas uprawy 'pola celtyckie'; ośrodek metalurgiczny
młodszy OEB na Półwyspie Apenińskim
1.	Este	pn. Włochy	1100 - 600	ciałopalny → pop. z brązami
2.	Golasecca	pn. Nizina Nadpadańska	1100 - 600
3.	Villanova	na pd. od Padu	1000 - 700			wazy t. Villanova
4.	Melaun	pd. Tyrol
5.	protoetruska	śr. Włochy		ciałopalny → pop. → jamowy (groby studniowe) urny domkowe; bogate groby (hełmy, miecze, zapinki, naczynia z blachy)	wpływy Villanova
6.	Torre Galli	pd. Italia		szkieletowy		hodowla
młodszy OEB na terenie Jugosławii
1.	Belegis	Wojwodina	1200 - 800	ciałopalny → pop. układający się w rzędy	wpływy k. gawskiej
2.	Donja Brnjica	Serbia		ciałopalny → pop. w zgrupowaniach; płyty kamienne i obstawy	podobieństwa do śr.dunajskiej k.p.p.
3.	Glasinac	pn. Bośnia w ok. Sarajewa do Czarnogóry		szkieletowy → podkurhanowy → jądro kamienne i zewn. pierścień
4.	gr. północnoadriatycka	wyb. dalmatyńskie, ok.. Ninu i Zadaru, wyspy Krk, Rab i Lapor.	1100 - 800	szkieletowy → dużo metali, miecze z antenowymi rękojeściami
5.	gr. Lika	Lika		szkieletowy, później ciałopalny
młodsze OEB w północnej Europie
1.	nordyjska	pn. Niemcy, Jutlandia, Dania, pd. i pd.zach. Szwecja	2000 - 700	ciałopalny → płaski → popielnicowy (tylko pop. nakryta czasem misą mało brązów) niekiedy podkurhanowe (bogate, importy, żelazo np. Seddin)	widoczne wpływy k. łużyckiej w formach naczyń; upadek prawdopodobnie przez pogorszenie war. klimatycznych	ważny ośrodek metalurgiczny, wysoko rozw. technika odlewnicza; zróżnicowanie społeczne; zatapianie w bagnach i zb. wodnych skarbów (wotywnych?); ryty naskalne w zach. Norwegii i na wyb. Szwecji (wyobrażenia mieczy, siekier, wozów, łodzi, sań; penetracja ludności na wschód
środkowy i młodszy OEB we wschodniej części Kotliny Karpackiej i w dorzeczu Dolnego Dunaju
1.	Noua	dln. Dunaj, Siedmiogród, dorzecze Dniestru; (Grodzisko Dolne nad Sanem)	1350 - 1100	szkieletowy → płaski → skurczony → na boku → niekiedy z obstawą pjd. ciałopalny → pop.	podłoże grobów zrębowych; przynosi kres Monteoru, Wietenberg i cz. komarowskiej; zniszczona przez Gava	hodowla; osiedla otwarte; zolniki; ważna obróbka kości; mało metali
2.	Coslogeni	Dobrudża, pd.-wsch. Muntenia		brak cmentarzysk		podobna do Noua; zolniki
3.	Zimnicea-Płowdiw	pd. Muntenia, m. Dunajem a pasem Bałkanów		szkieletowy → silnie skurczony
4.	Suciu de Sus	grn. Cisa w pn.-zach. Rumunii, pn.-wsch. Węgrzech, Ukraina Zakarpacka	1400 - 1200	ciałopalny → pop. → płaski	podłoże: Otomani	osiedla tellowe o zwartej zabudowie; biała inkrustacja ceramiki; cm. w Lapus: kilkadziesiąt kurhanów z grobami ciałopalnymi, bezpop., wielka ilość naczyń metalowych (także żelaznych)
5.	gr. Cruceni			ciałopalny → pop. → płaski	powiązana z Girla Mare,
6.	Gava	grn. i śr. Cisa	1200 - 850	ciałopalny → pop. → płaski; część ludności stosowała obrządek nieuchwytny w źródłach	podłoże: Otomani, Suciu du Sus, Cruceni; załamana przez ludność wschodnioeuropejską	osiedla otwarte i obronne; metalurgia (węgiersko-siedmiogrodzki ośrodek), odlewnictwo; bogactwo; skarby (Uioara ponad tona)
7.	holihradzka	grn. i cz. śr. Podniestrza i przyległe Podkarpacie	1100 - 700	ciałopalny → płaski i podkurhanowy → pop.	komarowska z elementami Noua	osady otwarte; liczne skarby; odlewnictwo
8.	Insula Banuli	w-py na Dunaju, pd.-zach. Oltenia do Serbii		brak cmentarzysk
9.	Babadag	Dobrudża	1000 - 700	forma nieuchwytna archeologicznie	przybyła z Oltenii	osady obronne,
młodsze OEB we wschodniej i północno-wschodniej Europie
1.	czarnoleska	prawobrzeże środkowego Dniepru, ok. Kijowa, Czerkas	1100 - 700	szkieletowy → wyprostowany; mało grobów; obrządek nieuchwytny archeologicznie	wpływy ze strefy naddunajskiej, stepowej,	uprawa i hodowla; metalurgia; liczne importy
2.	bondarichańska	pn.-wsch. i wsch. Ukraina, lewobrzeże Dniepru, dorzecze Sejmy i Dońca	1200 - 700		rozwój k. marianowskiej i małobudkowskiej	osady; niekiedy przedm. żelazne; lokalne brązownictwo
3.	pozdniakowska	dorzecze śr. i dln. Oki, m. Oką a Wołgą	1850 - 800	szkieletowy	geneza: oddziaływania k. grobów zrębowych	osady otwarte; gosp. hodowlano-rolnicza; łowiectwo, rybactwo
4.	nadkazańska	ujście Kamy do Wołgi, nad Wiatką i Wietługą	1850 - 900	szkieletowy → płaski → czasami brązy z k. nordyjskiej	kontakty z k. nordyjską	ośrodek metalurgiczny; hodowla i uprawa, łowiectwo i rybactwo; osiedla na cyplach chronione wałem i rowem
młodszy OEB na północnym Kaukazie i w strefie stepów wschodnioeuropejskich
1.	kobańska	pn. Kaukaz i centralne Przedkaukazie	1500 - 400	szkieletowy → skurczony → w skrzyni czworobocznej z obstawą kamienną	kontakty z k. stepowymi, k. grobów zrębowych	hodowla, mniej uprawa; odlewnictwo; piękne topory z orn. zoomorficznym
2.	kolchidzka	gruzińska cz. wyb. czarnomorskiego	1500 - 800
3.	kubańska	pn.-zach Przedkaukazie
4.	kajakentsko-choroczojewska	pn.-wsch. Przedkaukazie
5.	grobów zrębowych	stepy nadwołżańskie (początkowo), stepy dońskie, nadazowskie, dolne Podnieprze, pn. w stronę strefy leśnej	1800 - 1000	szkieletowy → komory z belek ułożonych na zrąb → strop lub dach i kurhan → brązy, naczynia	na bazie połtawkińskiej; Kimerowie? spowodowali horyzont wpływów kimeryjskich, większe użycie konia, nowe formy obrządku pogrzebowego	koczownicy, pasterze, w młodszej fazie uprawa i długoużytkowane osiedla w fazie młodszej (etap sabatinowski i białozierski): stałe osiedla, uprawa, metalurgia odlewnictwo na sur. kaukaskim; ośrodek metalurgiczny na stepach nadczarnomorskich; broń; kiepska ceramika
6.	kizył-kobańska	pd., górzysta cz. Krymu		szkieletowy → w skrzyniach z płyt kamiennych, brązy i żelazo	Taurowie; pochodzi ze zmieszania k. kemi-olbińskiej z silnymi wpływami kobańskiej	osiedla obronne w fazie środkowej chronione murami z bloków kamienia
7.	kobakowska	ujście Donu, wsch. Krym, wyb. M. Czarnego				osiadły tryb życia; rybołówstwo, hodowla; cer. podobna do k. gr. zrębowych
8.	sabatinowska	m. Dnieprem a dln. Dunajem	1500 - 1200		podłoże wielowałeczkowej; koniec przez pustynnienie stepów, załamanie klimatu w XIII	b. dużo osad; silny ośrodek metalurgiczny; uprawa, hodowla
9.	białozierska		1200 - 800		resztki sabitowskiej	nawrót do nomadyzmu; 10x mniej ludności; więcej koni; załamanie metalurgii
wczesna epoka żelaza (700 - 300 p.n.e.)
kultura halsztacka
1.	halsztacka	cz. śr. Francji, dorzecze grn. i śr. Renu i Dunaju, wyb. Adriatyku na pd.-wsch., kraje alpejskie, Kotlina Czeska	800 - 450	szkieletowy i ciałopalny → birytualizm → komory z drewna → czasami na wozach → pochówki pod kopcami	tradycje k.p.p.	unifikacja kulturowa; wzrost znaczenia konia; cz. rzędu końskiego w grobach; drewniane komory grobowy, kurhany; metalurgia, obróbka żelaza; górnictwo metali i soli; rozwój garncarstwa; kontakty handlowe m. ludami tej kultury, handel dalekosiężny (Italia, północ /handel bursztynem/) styl halsztacki HaC: długie miecze z organicznymi rękojeściami, płaskie siekierki z bocznymi występami, noże o łukowato wyg. ostrzy z kolcem, naczynia z blachy, zapinki; Styl halsztacki HaD: krótkie mieczyki z ant. rękojeścią, siekierki z tuleją, situle, taśmowate klamry do pasa; ceramika malowana, grafitowana, plastyczna ornamentyka; zróżnicowanie majątkowe i społeczne; budownictwo obronne
2.	cm. w Hallstatt	ps.-wsch. cz. Alp Salzburskich		szkieletowy i ciałopalny → wyprostowany → na wznak → lub bezpop. → cm. ok. 2000 grobów → płaskie → zazw. bogate; 'wanny gliniane'; bogate pochówki wojowników (np.. kość słoniowa i bursztyn)		pokłady soli kamiennej;
3.	zachodniohalsztacka	dorzecze grn. Dunaju, grn. Austria, Bawaria, dorzecze grn. i śr. Renu, zach. Niemcy, wsch. Francja; gr. Huglfing-Schaerding (grn. Austria, Salzburg, Bawaria), gr. Alb-Hegau (Wirtembergia, pn.-zach. Szwajcaria do grn. Renu, Frankfurt na Menem), gr. Koberstadt (śr. Ren, nad Menem), gr. Hunsbruck-Eifel (dorzecze śr. Renu, nad Mozelą)		szkieletowy → podkurhanowy → komory z belek drewnianych (w najbogatszych kilkupiętrowe komory); także poch. na wozach. ciałopalny		zróżnicowanie społeczne; groby książęce; warownie na wzór fortyfikacji t. śródziemnomorskiego np.. Hueneburg; kurhan Vix
4.	bylańska	śr. Czechy, pn. i pn.-wsch. Czechy		szkieletowy → podkurhanowy → komory drewniane ze stropem → wyprostowany → na wznak → głowa na pd. ciałopalny → w komorach czasami na wozach; brak szkieletów końskich; b. dużo ceramiki
5.	wschodniochalsztacka	śr. Dunaj, dln. Austria, pn. Chorwacja, wschodnia granica na Dunaju. k. kalenderberska (dln. Austria, pn. Burgenland, pn.-zach. Węgry), gr. zachodniosłowacka (pd.-zach. Słowacja m. Morawą a Wagiem), gr. szoprońska (pogranicze austro-węgierskie, pn.-zach. Panonia), gr. północnopanońska (pn.-wsch. Panonia w pobliżu kolana Dunaju), gr. południowopanońska (pd. Panonia po Drawę)		ciałopalny głównie → pop. → przeważnie podkurhanowy, obecne wielkie mogiły, bardzo bogate, dorzecze śr. Dunaju np. Nove Kosariska → komory grobowe w techn. zrębowej w grobach książęcych, większe znaczenie ceramiki	załamanie k. przez Scytów
6.	horakowska	pd. Morawy, na pn. w górę Svitavy		ciałopalny → pop. (także bogate podkurhanowe, także ciałopalne		uprawa i hodowla; rozw. metalurgia żelazna i brązowa; osady otwarte, także grody; b. dobra, ręcznie lepiona ceramika; jaskinia Byci Skala: duża komora drewniana obłożona kamieniami, szkielet na wozie, 40 innych szkieletów często bez głów (w większości młodych kobiet), szkielety dwóch koni, b. dużo importów (przednioazjatyckich, scytyjskich), pozostałości kuźni
7.	pd.-wsch.-halsztacka	Słowania, Karyntia, grn. Drawa i Sawa, do wyb. Adriatyku;			podłoże: środkowodunajska k.p.p. (gr. Dobova-Ruse), wpływy bałkańskie, przedscytyjskie oddziaływania ze stepów pontyjskich
		gr. Santa Lucia (pogranicze włosko-jugosłowiańskie nad Soca)		ciałopalny → bezpop. nakryty kamieniami, rzadziej pop.	b. silne wpływy z Itali (szczególnie k. Este)	osiedla obronne na wzgórzach,
		gr. dolnostyryjska (nad Drawą; pogranicze Styrii i Jugosławii)		ciałopalny → pop. → podkurhanowy		osiedla obronne na wzgórzach,
		gr. Słoweńska (nad Sawą i Krką)		b. bogate groby (np.. cm. w Vace)	środkowodunajska k.p.p., wpływy italskie, kimeryjskie; zniszczona przez Celtów	osiedla ufortyfikowane kamiennymi wałami; metalurgia, zróżnicowanie społeczne
Italia we wczesnej epoce żelaza
1.	Este	pn.-wsch. Włochy	1100- 600	ciałopalny		ośrodek metalurgiczny; situle; brązowe skarby wotywne
2.	Golasecca	pn.-zach. Włochy, Lombardia i Piemont	1100 - 600	ciałopalny → płaski → z obstawami lub w skrzyniach; w późnej fazie bogate pochówki, wóz		osady otwarte i obronne
3.	Villanova	pd. cz. pn. Włoch, początkowo do Włoch środkowych	1000 - 800	ciałopalny w młodszych fazach ciałopalny i szkieletowy		ośrodek metalurgiczny, wiązany stylistycznie z k. etruską
4.	Melaum	wschodnioalpejska cz. Włoch
5.	śr. i pd. Italia			szkieletowy → sarkofagi w podziemnych grobach nakrytych kurhanami		cywilizacja etruska; metalurgia brązowa i żelazna; rozw. ceramika, obróbka kamienia; rozw. flota morska; miasta o regularnej zabudowie; pismo
wczesna epoka żelaza w zachodniej Europie
1.	horyzont kimmeryjski w zach. Europie	pd. Francja, Płw. Iberyjski, Portugalia				głównie cz. rzędu końskiego, pjd. pochówki koni; zmiany w obrządku pogrzebowym ; zróżnicowanie społeczne; bogate pochówki z inwentarzem o elementach euroazjatyckim; inf. Pliniusza o 'Persach' w Hiszpanii
2.	k. halsztacka we Francji	pd. i wsch. Francja; gr. Vix i Jogasses w pn. i wsch. Francji, na pd. hellenizacja zaplecza kolonii greckich (np.. Marsylia)		ciałopalny → pop. → płaski, grupy przybyłe od wschodu podkurhanowy ciałopalny i szkieletowy, w fazie końcowej także birytualne, wyst. wozy	podłoże: k.p.p.	arystokracja rycerska w fazie starszej (725-625), w fazie środkowej napływ ludności od wschodu
3.	Anglia we wczesnej ep. żelaza	pd. Anglia				grupy: All Cannings Cross, West Harling, Scarborough; grody w Wessex, Sussex; długie miecze
4.	k. iberyjska			szkieletowy → skrzynkowy	podłoże: wpływ cyw. fenickiej, kartagińskiej;	cer. zdobiona dekoracją pasową; pd.-zach. k. ep. brązu: pd.-zach. cz. Płw. Iberyjskiego; pismo pd.-zach.hiszpańskie
5.	k. mesety hiszpańskiej	centralna, pn. i pn.-zach. cz. Płw. Iberyjskiego
	Tajo	pd. cz. Starej Kastylii, Nowa Kastylia, do Andaluzji i pd. Portugalii	VIII/VII - II	ciałopalny → pop.		małe osiedla obronne na wzgórzach
	Duero	Stara Kastylia	VII - I	ciałopalny od IV/V w. → pop.	podłoże: k. brązu atlantyckiego, elementy śródziemnomorskie i kimeryjskie
	Castro	Galicja		brak grobów (porzucano zmarłych sępom?)	podłoże: k. brązu atlantyckiego	miecze antenowe, zapinki, osiedla wyżynne; rozw. eksploatacja złota i cyny
kultura łużycka we wczesnej epoce żelaza
a.	gr. śląska	Śląsk śr., pd. Grn. Śląsk, cz. Wielkopolski, pn. Morawy, pn.-wsch. Czechy		ciałopalny; wielkie naczynia wazowate pjd. szkieletowy na Śląsku Środkowym; cm. w Gorszewicach: importy halsztackie, b. bogate	styczność z halsztacką; najazdy scytyjskie (grociki) Witaszkowo	kontrola nad wymianą handlową m. Pomorzem a halsztatem na pd.; rozkwit gr.; importy wsch.halsztackie (naczynia, zapinki, klamry, siekierki; wzrost zamożności, ozdobna cer.; grafitowanie naczyń; śląska odm. stylu halsztackiego
b.	białowicka	Dln. Śląsk, Łużyce, cz. Saksonii i Brandenburgii		ciałopalny → pop. → płaski; mało metalu, dużo naczyń	kontynuacja sasko-łużyckiej	osady otwarte, grody
c.	górzycka	dln. Odra i u ujścia Warty do Odry		ciałopalny → pop. niekiedy z obstawą		gliniana figurka kobiety trzymająca naczynie;
d.	wschodniowielkopolska	wsch. Wielkopolska, Kujawy		znane b. bogate pochówki; wojownicy z bronią, cz. rzędu końskiego; z czasem warstwa wojowników konnych.		przejęcie od gr. śląskiej pośrednictwa w handlu bursztynem; metalurgia; źródła solne; cer. inkrustowane w HaD; zdobienia antropomorficzne; osiedla obronne cz. na wyspach lub cyplach; Biskupin, Smuszew; małe rozwarstiwnie społeczne; przez jakiś czas konkurowała z k. pomorską i uległa jej supremacji
e.	chełmińska	Ziemia Chełmińska, prawy brzeg dln. Wisły		ciałopalny → pop.		grody (Gzin, kanibalizm)
f.	mazowiecko-podlaska			ciałopalny → płaski		skarby brązowe w typie wschodniowielkopolskim
g.	leżnicka	Wołyń, m. grn. Bugiem a Styrem
h.	górnośląsko-małopolska	wsch. Grn. Śląsk, zach. Małopolska, pd.-wsch. Wielkopolska		ciałopalny (bezpop. jamowy obstawy i bruki) i szkieletowy (w podgr. kępińskiej mniej)	najazdy scytyjskie, Rzędkowice, ok. Krakowa	cer. podobna do halsztackiej w rejonie Gliwic i Strzelec Opolskich
i.	k. łużycka na Słowacji	Orawa		ciałopalny → pop. b. duże zagęszczenie grobów		osady obronne w miejscach dogodnych, konstr. drewniano-kamienno-ziemne; ośrodek odlewniczy
j.	gr. tarnobrzeska	dorzecze Sanu, Wisłoki, oba brzegi Wisły w pobliżu ujścia tych rzek		ciałopalny → pop. → płaski → rzadko z przystawkami		oryginalne formy ceramiczne: smukłe naczynia wazowate i jajowate zdobione dziureczkami poniżej krawędzi; kolczyki gwoździowate, grociki scytyjskie
kultury nadłabskie z wczesnej epoki żelaza
1.	Halle	miasto Halle nad Soławą		szkieletowy → lekko skurczony → dużo brązów w młodszej fazie ciałopalny → pop.	zmieszanie gr. białowickiej, unstruckiej i urn domkowych	słone źródła; rozw. osadnictwa, metalurgii, garncarstwa; importy z Italii, pd. Niemiec, Nadrenii
2.	urn domkowych	pn. cz. śr. Niemiec; pn. przedpole Harzu, Łaba w ok.. Magdeburga, po dln. Soławę na pd.		ciałopalny → płaski → urny domkowe → na ziemi lub w skrzynkach	wpływy ze śr. Italii	szpile z łabędzią szyjką, bransolety, naszyjniki
początki wczesnej epoki żelaza nad środkowym i dolnym Dunajem
1.	Mezocsat (przedscytyjska)	Nizina Węgierska; prawy brzeg Cisy, dorzecze Eger i Torn; nie przekracza Dunaju	800 - 600	szkieletowe → wyprostowane → na wznak → oś W-E → kości bydła, naczynia, mało metali; w grobach kobiecych płytki z żeber zw. zdob. rytym ornamentem geometrycznym	tereny po gawskiej	brak śladów osiedli; koczownicy ze wsch. Europy którzy przeniknęli przez Siedmiogród i zniszczyli k. gawską (Kimerowie lub Trako-Kimerowie); rozpowszechnili wyroby i zwyczaje wschodnie w Europie
2.	Basarabi	Oltenia; dorzecze dln. Dunaju, Nizina Wołoska, na pn. do pd. Siedmiogrodu, Serbia po ujście Drawy, bez Dobrudży (tam Babadag);	800 - 600	brak cmentarzysk;	podłoże: Insula Banuli; oddziaływania scytyjskie	osiedla z charakt. cer.czarna, żółtobrunatna, wygładzona z orn. stempelkowym
	gr. Birsesti	wsch. przedpole Wsch. Karpat		ciałopalny → płaski → w jamach wyłożonych kamiennymi płytami; czasem broń scytyjska (akinakesy)
	gr. Ferigile	pd. przedpole Pd. Karpat nad Alutą	600 - 400	ciałopalny		osiedla
	gr. Gogosu-Gura Padinei
	gr. Alexandria-Zimnicea
Półwysep Bałkański we wczesnej epoce żelaza
1.	tracka	wsch. cz. Płw. Bałkańskiego	okres starszy VIII - VI okres klasyczny VI -III	ciałopalny i szkieletowy → podkurhanowy → od VI w. groby książęce	wpływy greckie, scytyjskie	plemiona Tryballowie, Odrysowie, Gatowie, Tynowie; strefa tracka rozdzielona na dwie cz. pasmem Bałkanów; region pn.-wsch. (ok.. Warny), pn.-zach. (ok. Łomu i Widynia) - silne wpływy scytyjskie; ośrodek pd.tracki w dorzeczu Maricy i Tundży, Nizina Tracka (państwo Odrysów) drugi ośrodek: Rodopy i dorzecza Mesty i Strumy; hodowla (konie), uprawa; osiedla otwarte; rozw. metalurgia; naczynia toczone od VI w. (od Greków)
	gr. Dobrina-Ravna	pd. Dobrudża, pn.-wsch. Bułgaria		ciałopalny → pop. → obstawy → małe kurhany
	gr. Vraca	pn.-zach. Bułgaria		szkieletowy i ciałopalny → podkurhanowy
2.	gr. istryjska	płw. Istrii		ciałopalny → pop. → płaski → obstawa, nakrycie kamienne wyjątkowo szkieletowy		osiedla ufortyfikowane, czworoboczne domy; plastyka kamienna
3.	gr. północnoadriatycka (liburnijska)	wyb. dalmatyńskie, ok.. Ninu i Zadaru, wyspy Krk, Rab i Lapor.		szkieletowy → płaski → zapinki, bursztyn, szpile, importy
4.	gr. Lika			szkieletowy → z obstawą kamienną pod wpływem k.p.p. ciałopalny później znów szkieletowy	silne wpływy italskie w dziedzinie metalurgii zwłaszcza	plemię Japodów; osiedla obronne
5.	gr. Gorica	zach. Hercegowina		szkieletowy → płaski → obstawy kamienne → bogate rzadko ciałopalny		osiedla obronne; cer. nawiązuje do terenu Panonii
6.	gr. Glasinac	okolice Sarajewa, pn. Czarnogóra, Albania, po wyb. Adriatyku		szkieletowy od VI rozpowszechnia się ciałopalny → podkurhanowy z konstr. kamiennymi; dużo metali, hełmy greckie		osiedla ufortyfikowane; b. silny rozwój ekonomiczny w VIIw. - eksploatacja rud metali, b. bogate groby książęce, importy greckie, handel z Italią, Grecją
7.	gr. Dalj	wsch. Slawonia		ciałopalny → pop.	ciąg rozwojowy k.p.p., silne wpływy kimeryjskie	liczne cz. rzędu końskiego, zapinki o łukowatym kabłąku
8.	gr. Zlot	wsch. Serbia		szkieletowy i ciałopalny → podkurhanowy	nawiązania do Besarabi w cer.	osadnictwo w jaskiniach
9.	gr. pelagońska	pogranicze Macedonii i pn. Grecji		szkieletowy → oś W-E → obstawy kamienne → podkurhanowy	hellenizacja od V w.
Scytowie i kultura scytyjska
1.	Scytowie koczownicy	strefa stepowa m. Donem a Dnieprem i terytoria leśno-stepowe	700 - 250	szkieletowy → podkurhanowy → pochówki władców w podziemnych kryptach, ogromne kurhany, bardzo bogate, inne ludzkie szkielety ludzkie i końskie		koczownicy, pasterze, wyprawy wojenne, kontakty handlowe m.in. z nadczarnomorskimi koloniami greckimi; ogromna rola konia; łuk refleksyjny, krótkie miecze żelazne, tarcze, czasem pancerze z brązowych lub żelaznych łusek, niekiedy hełmy pochodzenia greckiego, długie spodnie, pas, buty skórzane, szpiczaste kaptury lub czapki; metalurgia na wysokim poziomie; słabo rozw. produkcja ceramiki; charakterystyczna sztuka zdobnicza - stylizowane postacie zwierzęce z motywami roślinnymi
2.	Scytowie rolnicy	gr. lokalne: wołyńska, zachodniopodolska, mołdawska, połtawska, charkowska, środkowodnieprzańska		szkieletowy → podkurhanowy na zach. peryferiach także ciałopalny		osady otwarte, grody ufortyfikowane; rozw. produkcja ceramiki; mniej importów greckich
3.	kusztanowicka	wsch. Karpaty, Ukraina Zakarpacka, wsch. Słowacja		ciałopalny → pop. lub jamowe → niskie kurhany bez konstr. kamiennych → pop. przykrywane misami, fragmentem naczynia lub płaskim kamieniem → w jednym kurhanie kilka pop.	silne wpływy scytyjskie	w młodszych fazach cer. z koła garncarskiego
kultury północnej części wschodniej Europy we wczesnej epoce żelaza (strefa leśna)
1.	miłogardzka	Polesie, dorzecze Prypeci	600 - 200	ciałopalny → pop. → płaski	brak wpływów scytyjskich	uprawa, hodowla, łowiectwo; osiedla otwarte, niewielkie gródki wśród błot; słabo rozw. cer.; b. rzadkie brązy
2.	cer. sztrychowanej (dniepro-dźwińska)	grn. Dniepr, Berczyna, Dźwina, grn. i śr. Niemen				osiadły tryb życia; uprawa, hodowla (także koń); niewielkie grody, domu o konstr. zrębowej; cer. esowata, chropowacona obmazywaniem miotełką; mało brązów
3.	juchnowska	dorzecze Desny, Sejmu i cz. Dniepru	700 - 200		podłoże: k. bondarichańska, silne wpływy czarnoleskiej i diakowskiej; pewne wpływy scytyjskiej	uprawa, hodowla, łowiectwo, rybactwo; małe gródki z dużymi nawarstwieniami kulturowymi; podstawki rogate (analogie z k. halsztacką w śr. Europie)
4.	diakowska	zach. cz. dorzecza Wołgi, m. Wołgą a Oką, nad Moskwą i grn. Klaźmą	800 -? 4 fazy	nieznany		mało metali; hodowla, łowiectwo, małe znaczeni uprawy; osiedla obronne na cyplach rzecznych
5.	gorodecka	śr. dorzecze Oki i cz. zach. Powołża	800 - ?			osiedla otwarte, gródki z wew.. zabudową; cer. jajowata i workowata obmazywana miotełką
6.	ananińska	dorzecze śr. Wołgi, Kamy, Białej i Wiatki	900 - 200	szkieletowy → dość bogaty w metal, głownie broń u m. u k. także ozdoby ze złota także ciałopalny	podłoże: k. nadkazańska; od końca VI w. wzmożone kontakty ze Scytami; wpływ na całą strefę pn. Europy	hodowla, także łowiectwo, rybactwo, uprawa; osiedla otwarte, grody; metalurgia rozw. na dużą skalę, miejscowe złoże uralskie; stylizowane postacie zwierzęce
kultura pomorska
1.	pomorska	Pom. Gdańskie, pn. i śr. Wielkopolska, później pn. cz. Dln. Śląska, Kujawy, cz. Mazowsza, w latenie do ok. Opola, Podlasie, pn. cz. Małopolski, Wołyń, Polesie	700 - 200	ciałopalny → płaski → pop. często z obstawą kamienną, groby skrzynkowe, urny twarzowe (z czasem coraz większe uproszczenia; czasem zdobione metalem), także przystawki (kubki, dzbanki), czasami urny domkowe; groby podkloszowe w latenie	podłoże: gr. wielkowiejska; zwyczaj urn twarzowych z k. etruskiej; ludność wczesnogermańska, a może bastarnowie; zniszczyła k. łużycką lub najmłodsza faza tej k.	schem. sceny figuralne na niektórych naczyniach; głęboko ryty, biało inkrustowany ornament
kultury strefy wschodniobałtyckiej
1.	k. kurhanów zachodniobałtyjskich	Warmia, Mazury, Sambia	600 - ? 4 fazy	ciałopalny → kurhany ziemno-kamienne → czasem skrzynia z płyt i wiele pop. → czasem bruk	wpływy pom. w cer., tradycje łużyckiej (importy metalowe)	uprawa, hodowla, łowiectwo, rybactwo; osiedla otwarte i obronne (niewielkie, na brzegach jezior, sztuczne wyspy z zatopionych pni); wymiana importów za bursztyn; duże znaczenie obróbki kamienia i kości
2.	bałtycka k. grobów skrzynkowych	pn. cz. wsch. wyb. Bałtyku, Estonia, zat. Ryska, w-py Alandzkie, wyb. Szwecji nad zat. Botnicką		szkieletowy, rzadziej ciałopalny → podkurhanowy z konstr. kamiennymi → b. ubogie, długoużytkowane cm.		hodowla, na pn. łowiectwo i rybactwo; osiedla obronne z Łotwy; mało metali
3.	k. cer. tekstylnej	pn.-wsch. Łotwa, Estonia, przyległa Rosja			wpływy k. diakowskiej	cer. z dom. muszli i dom. organicznymi
4.	k. cer. azbestowej	wsch. Finlandia, Karelia, pn.-zach. Rosja, w ok.. Ładoga i Onega				cer. z dom. azbestu, niewyodrębnione dna, ornament stempelkowy; rozw. obróbka kamienia; sporadyczne importy z południa
kultura jastorfska
1.	jastorfska	pn. Niemcy, Jutlandia, pd. Skandynawia, m. Wezerą a dln. Odrą i dalej na Pom. Zachodnie, później pn. Saksonia i Turyngia	700 -? 3 fazy	ciałopalny → płaski → pop. → małe skrzynki albo obstawa → duże cm. → pop. nakryte misami, ozdoby, cz. stroju, głównie z żelaza	tradycje nordyjskiej	szpile ze skrzydełkami, zapinki tarczowate; osiedla b. słabo poznane
Syberia
zachodnia Syberia
1.	jurtikowska	dorzecze Wiatki	3000 - 1800			łowiectwo, rybactwo; technologicznie epoka kamienia
2.	garinsko-borska	dorzecze Kamy	3000 - 1800			łowiectwo, rybactwo; technologicznie epoka kamienia
3.	nowokuskowska		2500 - 1800		grzebykowo-dołkowa	łowiectwo, rybactwo; technologicznie epoka kamienia
4.	igrekowska		2500 - 1800		grzebykowo-dołkowa	łowiectwo, rybactwo; technologicznie epoka kamienia
5.	koptjakowska	m. Uralem, Turą aTobołem	1800 - 1300			rozw. technologia obróbki metalu; bardziej trwałe formy osiedli
6.	korotowska	nad śr. Irtyszem	1800 - 1300		horyzont sejmińsko-turbiński	rozw. technologia obróbki metalu; bardziej trwałe formy osiedli
7.	samuska	Samus koło Tomska	1800 - 1300	broń w grobach	horyzont sejmińsko-turbiński	rozw. technologia obróbki metalu; bardziej trwałe formy osiedli; hodowla; cer. ryto-stempelkowa; kult niedźwiedzia
8.	czerkaskulkska	obszary przyuralskie	1300 - 900		podłoże andronowskie	osiedla; hodowla; rozw. obróbka metalu
9.	suzgulska	Irtysz	1300 - 900		podłoże andronowskie	osiedla; hodowla; rozw. obróbka metalu
10.	jełowska	dorzecze grn. Obu	1200 - 900		podłoże andronowskie	rozw. technologia obróbki metalu; bardziej trwałe formy osiedli
11.	tazowska	dln. i śr. Irtysz, rzeka Taz	1300 - 900		krąg grzebykowo-dołkowy
12.	ortinska	dln. Ob.	1500 - 1000
Azja centralna i wsch. Syberia
1.	okuniewska	okolice Nowokuźniecka	2300 - 1900
2.	andronowska	stepy naduralskie, na wsch. od zasięgu grobów zrębowych, zach. Syberia, pn. Kazachstan	2200 - 1500	szkieletowy → skurczony → na boku → prostokątne jamy nakryte płytami lub belkami, czasem na zrąb → podkurhanowy lub z kamiennym ogrodzeniem także ciałopalny		brązy andronowskie; cer. z orn. meandrycznym; hodowla
3.	głazkowska	Przedbajkale, nad Angarą, grn. Leną i Selengą	2200 - 1200	szkieletowy → równolegle do biegu rzeki → niekiedy konstrukcje kam. w kształcie łodzi; ślady kremacji		zalążki brązownictwa; łowiectwo, rybactwo; b. zdobione stroje; dużo 'biżuterii' łowieckiej; figurki ludzkie z kości
4.	karasukska	stepy m. Ałtajem a Wielkim Chinganem	1400 - 700			brązownictwo
5.	sziwierska	Przedbajkale	1200 - 800	szkieletowy → na wznak → pod brukiem kamiennym; czasem ślady nadpalenia; nad Angarą szkielety w pozycji siedzącej, głowy skierowane w dół rzeki	kontynuacja głazkowskiej
6.	doroninska		1800 - 1200
7.	dworcowska	Zabajkale	1200 - 800		linia rozwojowa doroniewskiej
8.	ymyjachtachska	Jakucja	2000 - 700	szkieletowy → wyprostowany → na wznak → równolegle do biegu rzeki, nogi zgodnie z prądem		cer. wafelkowa; łowiectwo, rybactwo; czumy w pobliżu rzek; wysoki poziom krzemieniarstwa; gładzone siekiery, dłuta (także z nefrytu); ślady brązownictwa
9.	ustbielska	ustbielska	1700 - 700