http://www.docedu.klrwp.pl/print.php?id=111

Wstęp

Po zapoznaniu się z treścią niniejszej sesji uczestnik kursu powinien:

znać pojęcie odchylenia standardowego i siatki centylowej, technikę pomiarów masy ciała, wysokości, obwodu głowy i obwodu klatki piersiowej,

rozumieć pojęcie kanału centylowego, „wąskiej” i „szerokiej” normy,

potrafić zinterpretować otrzymane wyniki pomiarów.

Technika pomiarów

W celu oceny rozwoju fizycznego dziecka w pierwszym roku życia dokonujemy pomiaru masy ciała, długości, obwodu główki, obwodu klatki piersiowej.

Masa ciała:

w przypadku niemowląt oznaczana jest na wadze niemowlęcej po rozebraniu dziecka i ściągnięciu pampersa,

w przypadku dzieci starszych oznaczana jest na wadze lekarskiej po rozebraniu dziecka do majtek i ściągnięciu obuwia.

Oczami praktyka „W przypadku trudności w zważeniu starszego dziecka można zważ matkę razem z dzieckiem na ręku, a następnie samą matkę (waga dziecka jest różnicą pomiędzy tymi wartościami).”

Orientacyjną wagę należną w kolejnych miesiącach życia można wyliczyć ze wzorów (w gramach):

Masa ciała od urodzenia do 5 mż = urodzeniowa masa ciała + (miesiąc życia x 700)

Masa ciała od 5 mż do 12 mż = urodzeniowa masa ciała + (miesiąc życia x 500).

Wysokość ciała:

do 15-18 miesiąca życia mierzona jest jako długość w pozycji leżącej na plecach liberometrem lub na ławeczce Epsteina. Jest to odległość szczytu głowy (punktu vertex) i płaszczyzny podeszwowej stóp ustawionej prostopadle do podudzi. Wykonywanie pomiaru długości niemowlęcia przy pomocy centymetra krawieckiego wzdłuż wszystkich wypukłości ciała jest obarczone dużym błędem – nawet do 10 cm.

powyżej 18 miesiąca życia mierzymy wysokość ciała antropometrem lub taśmą krawiecką umocowaną na ścianie. Postawa ciała dziecka swobodna, głowa w płaszczyźnie uszno-czołowej (górna krawędź otworów usznych i dolna krawędź lewego oczodołu znajdują się na tym samym poziomie), stopy złączone, kolana wyprostowane. Dziecko ma zdjęte obuwie. Piętami dotyka ściany. Przystawiamy ekierkę tak, aby jedna jej przyprostokątna dotykała ściany wzdłuż podziałki, a druga czubka głowy dziecka. Wynik z dokładnością do 1 mm odczytywany jest w miejscu, gdzie dolna (pozioma) krawędź ekierki dotyka podziałki na taśmie. Nie poleca się mierzenia wysokościomierze przy wadze lekarskiej, ponieważ pomiar ten daje wynik o większym błędzie niż pomiar opisany powyżej.

Obwód głowy:

jest mierzony taśmą krawiecką, przeprowadzoną przez największą wypukłość potyliczną i największą wypukłość guzów czołowych.

Obwód klatki piersiowej:

jest mierzony taśmą krawiecką przeprowadzoną przez spojenie trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym i przez dolny kąt łopatki.

Do najczęstszych zaburzeń somatycznych w rozwoju dziecka należą:

niedobór wysokości ciała,

nadmiar wysokości ciała,

niedobór masy ciała,

nadmiar masy ciała.

Średnia arytmetyczna i odchylenie standardowe

Oceny rozwoju somatycznego dokonuje się najczęściej na podstawie pomiarów antropometrycznych takich, jak:

wysokość ciała,

masa ciała,

obwód klatki piersiowej,

obwód głowy.

Wyniki tych pomiarów porównuje się z układami odniesienia, które charakteryzują zakres zmienności danej cechy. Zmienność cech fizycznych wykorzystywana jest do konstrukcji norm. Normy bowiem określają, jakie wartości danej cechy spotykane są najczęściej w danej populacji, a zatem jakie należy uznać za przeciętne.

Najprostszą postacią układu odniesienia jest tabela liczbowa.

Normy populacyjne lub regionalne – normy uwzględniające płeć i wiek osób zamieszkujących określony region mogą być przedstawione w postaci:

wartości przeciętnych np. średnich arytmetycznych cech somatycznych z informacją o rozsiewie obserwacji, czyli odchyleniu standardowym,

przedziałów centylowych wskazujących procentową częstość występowania danej cechy.

Średnia arytmetyczna i odchylenie standardowe:

średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe przedstawia się w postaci tabel i wykresów stanowiących podstawę do oceny rozwoju dziecka,

wąską normę oznacza +/- jedno odchylenie standardowe od średniej arytmetycznej (68,3%) najbardziej typowych obserwacji,

szerokie normy oznaczają +/- dwa odchylenia standardowe od średniej arytmetycznej (95,6%) obserwacji,

skrajne wartości cech (od +3 do -3 odchylenia standardowe) wymagają wnikliwej analizy indywidualnej.

Siatki centylowe

przedstawiają procentową częstość występowania danej cechy (np.siatki centylowe obwodu głowy, obwodu klatki piersiowej, masy ciała, długość ciała itd.),

centyle umożliwiają porównanie rozwoju somatycznego dziecka w odniesieniu do populacji dzieci tego samego środowiska (środowisko miejskie / środowisko wiejskie),

centyl charakterystyczny dla wartości cechy badanej jednostki wskazuje na jej pozycję w populacji uporządkowanej wg zmienności cechy od 0 do 100,

zazwyczaj wyodrębnia się 3, 10, 25, 50, 75, 90, 97 centyl,

jako „wąską” normę przyjmuje się wartość między 25 a 75 centylem (50% populacji),

jako „szeroką” normę przyjmuje się wartości między 10 a 90 centylem (80% populacji),

osobnicy, których wartość badanej cechy nie osiąga lub przekracza powyższy przedział wymagają diagnostyki,

przy interpretacji ważna jest nie tylko chwila obecna, a przedział centylowy, w którym przebiega rozwój dziecka. Rozwój dziecka powinien przebiegać w tym samym paśmie centylowym. Przesunięcie o pasmo centylowe w górę lub w dół wymaga wnikliwej obserwacji. Przesunięcie o więcej niż o jedno pasmo w górę lub w dół wymaga szybkiej diagnostyki.

Siatki centylowe mogą uwzględniać dwie cechy np. stosunek masy ciała do wysokości ciała.

Interpretacja wyników oceny stosunku masy do wysokości ciała na siatkach centylowych w proporcji wagowo-wzrostowej:

powyżej 97 centyla – otyłość,

pomiędzy 90 a 97 centylem – nadmiar masy ciała w stosunku do wzrostu,

pomiędzy 75 a 90 centylem – tendencja do nadmiaru masy ciała,

pomiędzy 25 a 75 centylem – wartości przeciętne, prawidłowe,

pomiędzy 10 a 25 centylem – tendencja do niedoboru masy ciała,

pomiędzy 3 a 10 centylem – deficyt masy ciała,

poniżej 3 centyla – wychudzenie.

http://www.chinmed.com/archiwum/arch_art/rozwoj_dziecka.htm

Pamiętajcie, że:

przebieg ciąży i porodu rzutuje na stan zdrowia i rozwój dziecka, jeżeli ciąża była wysokiego ryzyka, czy maleństwo urodziło się przedwcześnie, z niską masą urodzeniową ciała lub w zamartwicy, może wymagać szczególnego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego;

wasza pociecha potrafi oddychać tylko nosem (nie ustami!), więc każda, nawet niewielka ilość wydzieliny w przewodach nosowych, powoduje u niego duszność i związany z tym niepokój;

niedojrzała budowa układu oddechowych sprzyja reakcjom obrzękowym, wskutek czego każda infekcja (zwłaszcza wirusowa) może wywołać ciężką duszność, a krótkie drogi oddechowe sprzyjają zakażeniom;

przewód pokarmowy jest także niedojrzały, więc trawienie i przyswajanie pokarmu innego niż mleko matki może być dla niemowlęcia problemem, a możliwość przepuszczania przez ścianę przewodu pokarmowego dużych cząstek białkowych (nie rozłożonych przez enzymy trawienne) sprzyja ujawnianiu się/wywołaniu alergii pokarmowej;

jeżeli z istotnych powodów noworodek/niemowlę nie może być karmiony naturalnie, to stosujcie tylko mleka modyfikowane - nigdy krowie!, oraz dbajcie o jakość wody do mleka najlepiej mineralna, zawsze niskozmineralizowana!; przewód pokarmowy u dziecka to także główne wrota wnikania zakażeń:

hormony i inne specyficzne substancje zawarte w mleku matki mogą wpływać na czynność enzymatyczną wątroby, dlatego fizjologiczna żółtaczka Waszego maleństwa może trwać dłużej niż piszą w większości popularnych publikacji (zwłaszcza starszych!);

układ odpornościowy jest wysoce niewydolny szczególnie w pierwszych miesiącach życia, także dlatego istotne jest karmienie piersią (mleko kobiece zawiera elementy odporności - przeciwciała i leukocyty), oraz ochrona przed infekcjami - należy maksymalnie ograniczyć ilość odwiedzających (szczególnie tych z zapędami do całowania dziecka, kaszlących, kichających, gorączkujących). Z tego powodu także nie wolno oblizywać smoczków (w jamie ustnej, w przestrzeniach okołozębowych bytują bakterie wybitnie niebezpieczne dla zdrowia waszej pociechy); układ odpornościowy nie potrafi ograniczyć (zlokalizować) zakażenia, dlatego każda infekcja może się uogólnić do posocznicy!

skóra jest również niedojrzała, z łatwością przenika przez nią wiele substancji (w tym leki - np. hormony sterydowe z maści!), ma tendencję do wysuszania się, więc należy ją starannie pielęgnować;

noworodki (tj. dzieci w pierwszym miesiącu życia) gorączkują wyjątkowo rzadko, nawet w trakcie ciężkich chorób infekcyjnych;

z powodu niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego szybko narastająca gorączka może być przyczyną drgawek uogólnionych;

częste lub ciężkie choroby infekcyjne nie dotyczące układu nerwowego mogą opóźniać rozwój ruchowy dziecka.

Rozwój dziecka generalnie można podzielić na dwa elementy:

rozwój somatyczny, czyli przyrastanie wymiarów i masy ciała;

rozwój psychoruchowy, określany na podstawie oceny stanu neurorozwojowego, w którym umownie wyróżnia się cztery sfery:

a) sfera kontroli lokomocji i postawy;

b) sfera koordynacji wzrokowo-ruchowej;

c) sfera rozwoju mowy i słuchu;

d) sfera kontaktów społecznych;

W rozwoju somatycznym największą wagę przywiązuje się do przyboru masy ciała. Upraszczając można go opisać regułą:

- niemowlę podwaja swoją urodzeniową masę ciała w piątym miesiącu życia;

- niemowlę potraja swoją urodzeniową masę ciała w dwunastym miesiącu życia.

Wynika z niej, iż w pierwszych pięciu miesiącach życia, co miesiąc powinno przybierać na wadze, co najmniej 700g, a w następnych siedmiu miesiącach, co najmniej 500g.

Dokładnie rozwój somatyczny (opisywane parametry: masa i długość ciała, obwody głowy i klatki piersiowej) określa się na podstawie tzw. tablic (siatek) centylowych, które wydrukowane są np. w każdej nowej Książeczce Zdrowia Dziecka. Wykreślone na nich krzywe obrazujące rozwój dziecka powinny przebiegać w jednym przedziale centylowym, ewentualnie przechodzić do sąsiedniego. Krzywe obrazujące wzmiankowane powyżej parametry powinny mieścić się w tych samych, lub sąsiadujących przedziałach centylowych. W przeciwnym razie może zachodzić podejrzenie zaburzeń rozwoju somatycznego.

Rozwój psychoruchowy jest bardziej skomplikowany. Dlatego ocena stanu neurorozwojowego szczególnie w pierwszym półroczu życia powinna być dokonywana, co cztery - sześć tygodni. Jeśli Państwo z grubsza orientujecie się, na co zwracać uwagę w rozwoju dziecka (właśnie to jest celem artykułu), możecie w trakcie wizyty u pediatry podzielić się wątpliwościami, co może lekarzowi ułatwić ewentualne ujawnienie zaburzeń rozwoju psychoruchowego. Jest to bardzo istotne, gdyż wcześnie wdrożona diagnostyka i rehabilitacja wybitnie zwiększa szanse zagrożonych dzieci na normalny rozwój.

Chciałem zaznaczyć, że w podręcznikach określenie czasu nabywania przez dziecko niektórych umiejętności w poszczególnych sferach różni się o jeden, a czasem nawet o dwa miesiące. Zamieszczony poniżej schemat jest w zasadzie wypośrodkowaniem różnic, w oparciu o własne obserwacje.

Należy także wspomnieć, iż dziecko nie musi rozwijać się idealnie zgodnie z poniższym schematem. Opóźnienie nabywania niektórych umiejętności o miesiąc w pierwszym półroczu życia, czy o dwa miesiące w drugim nie musi od razu nasuwać sugestii nieprawidłowego rozwoju psychoruchowego. Takie podejrzenie może dopiero wysunąć pediatra zarówno na podstawie oceny nabywanych przez Waszego milusińskiego umiejętności, jak i orientacyjnego badania neurologicznego (obecność lub nie poszczególnych odruchów, ocena napięcia i siły mięśniowej itp. - to wykracza poza ramy tego artykułu). W razie wątpliwości skieruje Was do neurologa dziecięcego w celu konsultacji.

Orientacyjny schemat rozwoju psychoruchowego dziecka.

Dziecko w 1 miesiącu życia:

ma zgięte kończyny (przewaga napięcia mięśni zginaczy nad prostownikami), wykonuje nimi spontaniczne ruchy, skręca głowę na boki, w pozycji na brzuszku chwilami chwiejnie unosi głowę;

zwraca oczy i głowę w kierunku światła, udaje się mu skupiać wzrok na twarzy osoby badającej lub pielęgnującej;

wydaje krótkie dźwięki gardłowe, reaguje na dźwięki;

przytulony uspakaja się, reaguje na emocje otoczenia;

Dziecko w 2 miesiącu życia:

utrzymuje głowę przy podciąganiu do pozycji siedzącej, w pozycji na brzuszku unosi głowę na dłużej;

zaczyna śledzić wzrokiem osobę poruszającą się, wodzi oczami okrężnie i na boki, skupia wzrok na twarzach osób na nieco dłużej;

słucha melodyjek/pozytywek, grzechotki dzwonka;

uśmiecha się, reaguje mimiką na kontakt z osobą pielęgnującą czy badającą;

Dziecko w 3 miesiącu życia:

pewnie unosi głowę w pozycji na brzuszku, potrafi w tej pozycji oprzeć się na przedramionach, w pozycjach siedzącej i pionowej pewnie utrzymuje głowę, mocno kopie;

potrafi dłużej skupiać wzrok zarówno na osobach jak i przedmiotach;

poszukuje wzrokiem źródła dźwięków;

odpowiada uśmiechem na uśmiech pielęgnującego i badającego, bawi się rękami;

Dziecko w 4 miesiącu życia:

w pozycji na brzuszku, podpierając się na ramionach pewni podnosi klatkę piersiową, nóżki w tej pozycji są wyprostowane lub w pół wyprostowane;

próbuje chwytać klocek;

głośno śmieje się;

grucha w odpowiedzi do osób zabawiających;

Dziecko w 5 miesiącu życia:

w pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach, w każdej pozycji bardzo sztywno trzyma głowę, próbuje obrotów na boki;

ściąga pieluchę z twarzy, chwyta zabawkę leżącą w zasięgu ręki (wykonując obroty na boki);

odwraca się za źródłem dźwięków, wydaje okrzyki radości;

"szaleje" podczas zabawy;

Dziecko w 6 miesiącu życia:

potrafi obracać się wokół osi ciała, zaczyna odwracać się z pleców na brzuszek i na odwrót, trzymane pionowo częściowo utrzymuje ciężar ciała;

bawi się pod kontrolą wzroku swoimi rękami, pewnie chwyta zabawki, siedząc z oparciem chwyta przedmioty jedną ręką;

"grucha" do głosu czy muzyki;

zwraca głowę do mówiącego i reaguje mimiką na intonację głosu;

Dziecko w 7 miesiącu życia:

siedzi przez chwilę bez podtrzymywania, pewnie odwraca się z pleców na brzuszek i odwrotnie, pełza do tyłu i okrężnie;

szuka zabawek, które upadły;

zaczyna gaworzyć wymawiając sylaby, wydaje kilka (3-4) różnych dźwięków;

próbuje pić z filiżanki;

Dziecko w 8 miesiącu życia:

bez podparcia siedzi pewnie, udaje się mu siadać samodzielnie, pełza także do przodu, próbuje raczkować;

próbuje przekładać drobne zabawki z ręki do ręki;

dla zwrócenia uwagi zaczyna krzyczeć;

zauważa odbicie w lustrze;

Dziecko w 9 miesiącu życia:

sprawnie raczkuje, postawione przy szczebelkach łóżeczka (czy poręczy) stoi, utrzymywane pod pachami wykonuje ruchy chodzenia;

dość pewnie przekłada z ręki do ręki drobne przedmioty;

udaje się mu wymawiać pierwsze słowa dwusylabowe;

jest zainteresowane otoczeniem, reaguje lękiem na osoby obce;

Dziecko w 10 miesiącu życia:

próbuje wstawać samodzielnie, chodzi bokiem trzymając się poręczy (mebli);

stara się wyjąć mniejszy przedmiot z dużego, uderza dwoma klockami o siebie;

uważnie słucha różnych cyklicznych odgłosów np. tykania zegara;

naśladuje zabawy i czynności typu "kosi-kosi" czy "pa-pa", uśmiecha się do lustra;

Dziecko w 11 miesiącu życia:

sprawnie utrzymuje pozycje stojącą trzymając się poręczy, zaczyna chodzić trzymane za dwie ręce;

sprawnie wyjmuje małe przedmioty z większych, zaczyna być widoczny u niego chwyt pensetowy;

wymawia jedno - dwa słowa dwusylabowe;

próbuje jeść palcami, na prośbę (popartą gestem) usiłuje podać przedmiot/zabawkę, ale nie wypuszcza go;

Dziecko w 12 miesiącu życia:

sprawnie chodzi trzymane za dwie ręce, próbuje chodzić trzymane za jedną rękę;

wkłada małe przedmioty do większych, zaczyna bawić się w sposób zorganizowany - szuka, chwyta, manipuluje;

wymawia trzy słowa dwusylabowe;

na prośbę (czasem musi być poparta gestem) dość sprawnie podaje przedmiot, je palcami.

Na zakończenie:

Mam nadzieję, że artykuł ten ułatwi Państwu obserwację rozwoju Waszej pociechy.

MICHAŁ HAJDUK, ur. 1963, lekarz pediatra, absolwent Wydziału Lekarskiego Śl. A.M. w Katowicach z roku 1988, asystent w Oddziale Dziecięcym w Żorach oraz w Przychodni Lekarza Rodzinnego w Orzeszu-Jaśkowicach.

http://www.elstudento.org/articles.php?article_id=1512

Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa dziecka w wieku przedszkolnym.

Wiek przedszkolny to szczególny okres w rozwoju dziecka. Obejmuje on 4 5 6 i 7 rok życia. Jest to czas, kiedy dziecko opanowało już podstawowe funkcje życiowe i jest już na tyle dojrzałe i samodzielne, aby dać sobie rade w przedszkolu a następnie uniezależnić się od dorosłych i otoczenia. Tempo i rytm zmian rozwojowych są umiarkowane a między 4 i 5 rokiem obserwuje się nasilenie procesów rozwojowych.

Rozwój somatyczny

Szybki rozwój działalności dziecka i jego aktywności twórczej wiąże się z szybkim tempem rozwoju fizycznego w tym okresie. Przeciętny przyrost wzrostu od 5 do 7 roku życia wynosi około 5-7cm.Najszybciej dziecko rośnie miedzy 5-6 rokiem Najszybciej rosną u dzieci koniczyny dolne. A ogólny wygląd dziecka zmienia się. Głowa powiększa się bardzo nieznacznie, wzrastają natomiast tułów i koniczyny, które wydłużają się wyraźnie. Sylwetka staje się bardziej wysmukła prostolinijna i płaska. Dziecko przedszkolne jest szczupłe, charakteryzują je cienkie jakby za duże koniczyny stosunkowo nieduża głowa, osadzona na cienkiej i długiej szyi. Wahania w przyroście wzrostu, zależą głównie od funkcjonowania gruczołów dokrewnych. Duży wpływ zaczyna odgrywać tarczyca przysadka mózgowa, która oddziałuje szczególnie na wzrost kończyn dziecka. Gruczoły te u dzieci w wieku przedszkolnym znacznie się powiększają. Ten przerost układu limfatycznego można tłumaczyć samoobroną organizmu przed częstymi w tym wieku zakażeniami. Wzmożona praca układu limfatycznego objawia się powiększeniem migdałów podniebnych węzłów chłonnych szyjnych, karkowych, pachowych i pachwinowych. Często też przerostem tzw. trzeciego migdałka, co w efekcie utrudnia dziecku oddychanie przez nos.

Następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji organizmu dojrzałego. Normalizują się tętno i ciśnienie krwi,zmniejsza się liczba oddechów. Poziom hemoglobiny liczba krwinek czerwonych i białych zbliżają się do normy człowieka dorosłego. Zmienia się tor oddechowy z przeponowego na brzuszno-piersiowy.

Między 3 a 7 rokiem życia szybko wzrasta muskulatura i kościec dziecka Są one jednak jeszcze bardzo wrażliwe i delikatne, dlatego dzieci w tym wieku szybko się meczą. W okresie przedszkolnym powstaje cały szereg nowych punktów kostnienia. Znajdujemy je w obrębie kości ramieniowej i przedramienia, nadgarstka palców kości udowej, podudzia, i stopy. Przejawem poprawnie przebiegających procesów kostnienia jest wymiana zębów mlecznych na stałe. Kolejność tej wymiany zbiega się na ogół z kolejnością ich przebijania się. Słabość układu kostnego przy szybkim jego wzroście może stać się niekiedy przyczyną pojawienia się w tym okresie u dzieci poważnych zmian krzywicznych, pogłębiających się na skutek nieodpowiedniego odżywiania. Kościec dziecka jest bardzo podatny na deformacje, chociaż cechuje go gibkość i odporność na złamania. Zmiany strukturalne układu kostnego i stawowego wpływają na doskonalenie funkcji ochronnej narządów wewnętrznych przed wstrząsami i urazami. Do 5 lat przyrost muskulatury jest proporcjonalny do wzrostu wagi ciała. Między 5 a 6 rokiem życia obserwujemy szybki skok w przyroście mięśni, których waga stanowi wówczas ok. 75% wagi ciała a następnie zwolnienie wzrostu muskulatury. Mięśnie dziecka w wieku przedszkolnym zawierają więcej wody a mniej białka i substancji stałych niż mięśnie dodosłego, są delikatnie luźno przyczepione do kości. Występują nieznaczne różnice pomiędzy wzrostem i ciężarem ciała w zależności od płci.

Między 3 a 7 rokiem życia chłopcy przyrastają 26,8 cm, czyli średnio na każdy rok życia 6,7 cm. Ciężar ciała w tym okresie powiększa się o około10 kg i największy swój przyrost uzyskuje między 5 i 6 rokiem życia.

Dziewczynki w tym samym okresie życia przyrastają o ok. 27,5 cm. Najintensywniej wydłużają się miedzy 3 a 6 rokiem. Wobec nieco mniejszych przyrostów wysokości i znacznych przyrostów masy ciała, które ma miejsce miedzy 3 a 6 rokiem życia dziewczynki są bardziej „okrągłe”.

Praca, jaką wykonuje dziecko jest wynikiem współdziałania wielu grup mięśniowych i jest uzależniona od rozwoju układu nerwowego. Na okres przedszkolny przypada niezwykle istotny dla całego rozwoju układu mięśniowego ostatni etap unerwienia włókienek mięśniowych Proces ten nosi nazwę innerwacji.

Rozwój mózgu i układu nerwowego ma wpływ na wszystkie sfery rozwoju dziecka. Dziecko w wieku przedszkolnym cechuje duża pobudliwość nerwowa, której objawami są: zmienność usposobienia, skłonność do płaczu i śmiechu, hałaśliwość, szybko występujące znużenie i płytki sen. Zaobserwować można także w tym wieku niejednokrotnie tiki nerwowe takie jak grymasy, wykrzywianie twarzy, mruganie powiek itp. Zwiększa się masa mózgu dziecka. Pod koniec okresu przedszkolnego mózg osiąga ok. 4/5 wagi mózgu człowieka dorosłego, przy czym móżdżek stanowi około 8,7% wagi całego mózgu. Doskonali się anatomiczna budowa mózgu Komplikuje się tez budowa komórek nerwowych i różnicują się one funkcjonalnie okresie przedszkolnym zaznacza się wzrost pnia mózgowego- szczególnie szybki około 7 roku życia. Między 5 a 6 rokiem życia najszybciej rosną płaty czołowe mózgu, potem ciemieniowe a najsłabiej potyliczne. Powiększanie się móżdżku między 3 a 5 rokiem jest stosunkowo wolne a rdzeń kręgowy w wieku 5 lat waży około 100g. W 7 i 8 roku życia ustalają się różnice budowy poszczególnych warstw kory mózgowej.

Wraz z zwiększaniem się masy mózgu i doskonaleniem się jego budowy rozwija się i wzbogaca wyższa czynność nerwowa dziecka. W okresie przedszkolnym wzrasta stopniowo siła procesów nerwowych ich ruchliwość oraz trwałość. Na wzrost ten ma wpływ tryb życia dziecka. Rozwój układu nerwowego, wzrastająca dynamika procesów nerwowych i rozwój wyższej czynności nerwicowej stanowią fizjologiczną podstawę rozwoju i zmian w psychice dziecka. W wieku przedszkolnym ma ono już znaczne możliwości poruszania się a w związku z tym poznaje szerszy krąg otaczającej go rzeczywistości. Dążenie do poznawania świata przejawia się u dziecka w ustawicznym poruszaniu się, dotykaniu, rzucaniu przedmiotów, przestawianiu ich z miejsca na miejsce. Rozwój aktywności dziecka jest możliwy dzięki temu, że ruchy jego stają się bardziej dowolne tzn. bardziej celowe i zamierzone

Rozwój ruchowy

Stosunkowo mała waga, dostatecznie sprawne serce, dostateczna pojemność płuc i szerokie już naczynia krwionośne, zmiana proporcji ciała znaczny wzrost tułowia i kończyn- pozwalają na szybki rozwój ogólnej ruchliwości dziecka. W okresie od 3 do 7 roku życia dziecko biega skacze, stale coś robi, schyla się, podnosi, przestawia. Taki ruch przeplatany częstymi wypoczynkami stanowi główny element w jego życiu. Z wiekiem ruchy stają się bardzie zręczniejsze i dokładniejsza dzięki lepiej działającemu układowi nerwowemu coraz lepsze jest współdziałanie i koordynacja mięśni, co przyczynia się do oszczędności wysiłku dziecka. Od 3 roku życia zaobserwować można wyraźny rozwój sprawności ruchowej dziecka. Dziecko 3-4 letnie potrafi już przy niewielkiej pomocy dorosłych ubierać się, rozbierać, potrafi samo nałożyć ubranko zapiąć guziki czy nałożyć buty. Dziecko 5 letnie umie narysować kwadrat, powinno umieć się ubrać całkowicie samodzielnie a w wieku 6 lat zapiąć guziki bez pomocy wzroku kierującego ruchami ręki. Od 5 roku następuje rozwój precyzyjnej koordynacji mniejszych grup mięśni a co za tym idzie rozwój złożonych czynności jak: obejmowanie, rzucanie i chwytanie czy posługiwanie się narzędziami. Gdy dziecko opanowuje daną sprawność motoryczną ruchy jego są początkowo niezręczne nieskoordynowane a mięśnie silnie napięte. Dopiero w miarę ćwiczeń ruchy stają się bardziej rytmiczne i skoordynowane i łączą się w zharmonizowaną całość. Podstawą powyższych ruchów oraz takich, które wymagają stosunkowo dużo siły jest szybki rozwój fizyczny dojrzewanie muskulatury i rozwój zmysłu równowagi. Dziecko potrafi już nie tylko stać nieruchomo z zamkniętymi oczami, ale także przejść po ławce czy przeskakiwać przez sznur i skakać w rytm muzyki. Dziecko 3-4 letnie umie już skakać na dwóch nogach, wchodzić na schody i schodzić z nich, początkowo dostawiając jedną nogę do drugiej, potem stawiając nogi na przemian. Umie wykonać proste, ale już dość precyzyjne czynności manualne, które są przygotowaniem do nauki pisania. Dziecko w wieku przedszkolnym z jednej strony charakteryzuje się „głodem” ruchu, z drugiej zaś szybko się wyczerpuje i męczy, wymagając chwili odpoczynku. Dlatego konieczne jest zapewnienie mu właściwego wypoczynku przez przestrzeganie odpowiednio długiego snu nocnego (12 godzin) oraz snu lub wypoczynku w pozycji leżącej w ciągu dnia (ok ½ godziny) Na rozwój sprawności ruchowej i precyzji ruchowej duży wpływ wywiera ćwiczenie.

Trzylatki- charakteryzują się jeszcze duża nieporadnością przejawiającą się w ogólnej powolności i niezręczności. Cechuje je tak zwana rozrzutność ruchowa, przejawiająca się w przyruchach. Przyruchy są to ruchy niecelowe towarzyszące wykonywaniu jakiejś czynności, np. trzyletnie dziecko przygotowujące się do skoku wykonuje cały szereg czynności takich jak przedmachy, wyprężanie, uginanie nóg, pochylanie głowy itp., Dlatego tez wszystkie czynności i ćwiczenia powinny być w tym okresie proste i nieskomplikowane. A wszystkie ćwiczenia maja charakter zabawowy.

Dziecko 4-letnie nie różni się zasadniczo od 3-latka w zakresie sprawności ruchowej, choć na pewno lepiej reaguje na sygnały i polecenia, potrafi dłużej skupić uwagę jest zręczniejsze i zwinniejsze ma większą wprawę w biegu, skoku i rzucie. W tym wieku dużą możliwość rozwoju sprawności daje zabawa z piłką.

Między 4 a 5 rokiem życia następuje intensywny przyrost sprawności, związany z przyrostem siły, rozwój zdolności koordynacyjnych, pojętności i uwagi. W zajęciach ruchowych charakterystyczne powinno być w tym okresie wprowadzenie bardziej złożonych zadań, kombinacji czynności, np. biegu i skoku, rzutu i chodu.

Z dzieckiem 5-letnim można prowadzić już systematyczne ćwiczenia gimnastyczne i elementarne ćwiczenia sportowe. Wśród dzieci 5-letnich przejawiają się różnice indywidualne, wynikające ze zróżnicowania w rozwoju motorycznym oraz z odmienności upodobań i zainteresowań. W tym okresie zarysowują się różnice w upodobaniach ruchowych chłopców i dziewczynek. Natężenie pobudliwości ruchowej chłopców jest wyższe i w zakresie wielu umiejętności i sprawności mają oni znaczna przewagę.

Dziecko 6-letnie jest jeszcze bardziej silne, wytrzymałe zręczne, zwinne, odznacza się większą jeszcze precyzja i skoordynowaniem ruchów. Ma szybkie i celowe reakcje, jest spostrzegawcze i pojętne. Jest to etap, kiedy można doskonalić formy wykonywania czynności i kiedy można wymagać od dziecka, aby to, co wykonuje- wykonywało pewnie, płynnie i swobodnie.

Rozwój sprawności motorycznych, szczególnie sprawności manipulacyjnych, jest związany z rozwojem analizatora wzrokowego i kinestetycznego u dziecka, z rozwijającym się współdziałaniem wszystkich analizatorów, z koordynacją ruchów oczu i ręki. Rozwój ruchowy dziecka odgrywa ważną rolę w jego przystosowaniu do życia, do jego późniejszej pracy i nauki. Wiąże się też ściśle z rozwojem umysłowym, gdyż nabyte przez dziecko sprawności i umiejętności ruchowe przekształcają się w czynności intelektualne i operacje umysłowe. Rozwój sprawności ruchowych wykształca w dziecku potrzebę niezależności i samodzielności. Wiek przedszkolny jest okresem tworzenia się i intensywnego kształtowania się orientacyjno-badawczej działalności dziecka. Pobudzanie dziecka przedszkolnego do uczenia się sprawności ruchowej, która stanowi ważny czynnik rozwijania się u niego aktywności orientacyjno badawczej, polega na pokazywaniu mu przez dorosłych określonych form działań oraz na podawaniu mu odpowiednich objaśnień słownych. U dziecka obserwującego i naśladującego ruchy dorosłych rozwijają się ich wyobrażenia a słowne objaśnienia dorosłego wywierają w tym okresie wpływ na czynności dziecka wtedy, gdy łączą się bezpośrednio z pokazem. Instrukcja słowna wpływa nie tylko na szybkość uczenia się czynności ruchowych, ale również na ich dokładność. Dziecko wykorzystuje także nabyte już umiejętności w uczeniu się nowych np. z innymi przedmiotami. Pod koniec okresu przedszkolnego może przyswoić sobie nowe sprawności na podstawie tylko słownych objaśnień. W okresie przedszkolnym ustala się prawo- lub lewostronna lateralizacja, to znaczy przewaga prawej lub lewej ręki, nogi i oka. Ręka lewa spełnia zazwyczaj funkcje pomocnicze. Ustalenia wyraźnie większej sprawności jednej ręki daje dziecku poczucie pewności oraz możliwość łatwiejszego manipulowania i zręczniejszego wykonywania wszystkich czynności manualnych.

Literatura:

 „Dziecko w wieku przedszkolnym”, Dr n. hum. Danuta Chrzanowska, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1978

 „Poradnik wychowania zdrowotnego dzieci w wieku 3-6 lat”, R. Jaworska, Płock 1995

 „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży”, pod redakcją M. Żebrowskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973

Książka Jaczewskiego:

W latach trzydziestych XX w. lekarze szkolni zauważyli, że dzieci i młodzież są wyżsi, a masa ich ciała większa niŜ rówieśników sprzed kilkunastu lat. Ale dopiero po drugiej wojnie światowej zainteresowano się ponownie tym zjawiskiem i dziś jest to jeden z lepiej poznanych fenomenów rozwoju dzieci i młodzieży. Nazwano to trendem rozwojowym. Przyspieszeniu uległo też dojrzewanie. Zarówno akceleracja, jak i trend rozwojowy to zmiany z kategorii odczuwalnych, mające znaczenie nie tylko teoretyczne. Na podstawie przemian, j akie stwierdzono w ostatnich kilkudziesięciu latach, można przyjąć, że każde pokolenie dojrzewa o rok wcześniej.

- niemowlę podwaja swoją masę w ciągu pierwszych 5 miesięcy życia, a potraja po roku, - pierwsze zęby wyrzynają się w 6. miesiącu, a potem co miesiąc dwa kolejne, - ciężar dziecka można obliczyć, mnożąc jego wiek przez dwa i dodając osiem, - pierwsze zęby stałe pojawiają się w 7. roku, a kieł, tzw. ząb trzeci, jest zębem "dwunastego roku", gdyż w

dwunastym roku ulega zamianie na stały. . .Było tych formułek więcej, ale wszystkie one są dziś nieaktualne. Proszę przyjąć je jako przykład z historii i... nie uczyć się ich na pamięć. Po prostu dzieci rozwijają się teraz znacznie

szybciej. Badania wykazały, że zmiany w tempie rozwoju i wysokości dzieci, a potem młodzieży są większe w miastach niż na wsi.

To zjawisko próbuje tłumaczyć się teorią „żywieniową” ale nie do końca jest ona trafna, ponieważ w czasie wojny zbadano dzieci, które wydawały się większe od reszty. Okazało się, że dzieci te faktycznie były większe, ale były biedne i nie odżywiały się dobrze.

Kolejna teoria mówi o rozwoju spowodowanym działaniem światła. Chodzi o sztuczne światło, dzień został „wydłużony” a rozwój człowieka porównuje się do rozwoju roślin.

Jest też teoria o wpływie heterozji. Heterozja to zjawisko wykorzystywane w hodowli zwierząt, polegające na mieszaniu puli genetycznej. Obserwacje wykazują, że mieszańce są na ogół większe i lepiej rozwinięte niż osobnicy z hodowli "wsobnych", czyli tych, które powstają w wyniku krzyżówek materiału genetycznego stale w tym samym środowisku, w tej samej, ograniczonej puli genetycznej.

Dzieci żyjące w większych i wyższych mieszkaniach oraz z większą ilością wrażeń rozwijają się lepiej.

Noworodek

Donoszony ma przeciętną wagę powyżej 3,5 kg. Norma jest tu dość szeroka. Dopiero noworodek poniżej 2,5 kg jest traktowany jako wcześniak. Trochę trudniej jest z określeniem długości ciała. Noworodek ma wzmożone napięcie mięśniowe - przykurczone kończyny. By go zmierzyć, trzeba mu wyprostować nogi. W literaturze podaje się, że noworodek ma ok. 50 cm długości. W ciągu pierwszych dni życia noworodek traci ciężar. Ten "fizjologiczny spadek wagi" wynosi do 10% i jest spowodowany: oddaniem moczu i pierwszego stolca, wysychaniem pępowiny i całej

skóry, usunięciem mazi płodowej. Poza tym w pierwszych dniach noworodek bardzo mało je (ściślej - pije). Po kilku dniach zaczyna przybierać na wadze, tak żeok. 7.-10. dnia życia wyrównuje masę urodzeniową, a potem już zawsze, póki dziecko jest zdrowe, przybywa mu kilogramów.

Jest takie zjawisko, którego przyczyny nie znamy. To tzw. nadumieralność chłopców, szczególnie w okresie okołoporodowym i w wieku noworodkowym. Z wcześniaków o tej samej masie urodzeniowej dziewczynki mają niewspółmiernie większą szansę na przeżycie niż chłopcy. Taka sama choroba jest niepomiernie groźniejsza dla chłopca niż dla dziewczynki. Ta nadumieralność jest zjawiskiem znanym, ale brak, jak dotąd, jego wytłumaczenia. W ogóle kobieta jest biologicznie silniejsza niż mężczyzna. Siła mężczyzn polega tylko na większej sile mięśniowej i sprawności fizycznej.

Są to pewne odruchy wrodzone, które powinny występować u każdego dziecka i zanikać w ciągu pierwszych miesięcy życia – odruchy atawistyczne. Analogiczne odruchy obserwuje się u małp, tyle że mają dla nich do dziś praktyczne znaczenie. U człowieka nie służą już niczemu, poza diagnostyką rozwoju. To też jest ważne. Na podstawie obecności tych odruchów i czasu ich zanikania możemy oceniać rozwój dziecka. Odruch pelzania. Noworodek położony na

brzuszku z przygiętymi kończynami wykonuje ruchy pełzania. Jest ono zupełnie harmonijne i efektywne - noworodek naprawdę posuwa się do przodu. Odruch chodzenia. Noworodek podtrzymywany pod ramiona, gdy poczuje dotykiem stóp podłoże, wykonuje zupełnie sprawne ruchy przebierania nogami i jakby chodzi. Chodzenie to nie jest, bo pozycja jest sztuczna - noworodek sam nie może stać. Ale ruchy przebierania nóżkami odbywają się zupełnie sprawnie. Odruch chwytny, bardzo ciekawy. Jeżeli noworodek poczuje w dłoni jakiś przedmiot, np. palec, to zaciska dłoń i chwyta go. Chwyt jest tak silny i intensywny, że można noworodka unieść do góry na dwu palcach, które będą zaciśnięte jego dłonią.

Spośród wielu definicji określających parametry urodzeniowe wcześniaków wybrałem następującą: za wcześniaka uważa się noworodka urodzonego przed 37. tygodniem trwania ciąży i z masą ciała mniejszą niż 2500 g. Przeciwieństwem wcześniactwa jest tzw. dystrofia wewnątrzmaciczna. Polega ona na tym, że dziecko z ciąży, która na pewno trwała dość długo, wykazuje masę znacznie niższą niż przeciętna. To zjawisko jest znacznie groźniejsze niż wcześniactwo. To sygnał, że dziecko w macicy nie rozwijało się prawidłowo. Jakiś czynnik doprowadził do niedożywienia wewnątrzmacicznego, a to już może mieć bardzo niekorzystne następstwa. Niedożywienie w okresie intensywnego wzrastania jest zawsze groźne, a może prowadzić także do uszkodzenia układu nerwowego.

Mówiąc o perspektywach wychowania wcześniaka, trzeba pamiętać, że wymaga on długotrwałego przebywania w inkubatorze, przeto więź emocjonalna z matką jest zakłócona. Nie jest to groźne dla dzieci, ale dla matek tak. W opiece nad wcześniakami trzeba uwzględniać i ten aspekt. Wcześniaki, jeżeli nie były uszkodzone w czasie porodu (wylewy!), mogą rozwijać się dobrze. Obserwacje wykazały, że jeżeli są one wychowywane w prawidłowych warunkach, w troskliwej rodzinie i przy dobrej opiece fachowej - szybko doganiają przeciętne w rozwoju noworodki.

Niemowlęta w drugiej połowie roku odżywiają się już także zupełnie normalnie, żując i gryząc. Pierwszy rok życia odznacza się wielką dynamiką rozwoju. Zacznijmy od rozwoju morfotycznego. Dziecko rośnie bardzo dynamicznie. Jego długość, a pod koniec roku także wysokość (bo stoi!) zwiększa się o połowę. To jest minimum; jak wykazują często nowe pomiary, dzieci osiągają wyższe wskaźniki. Podobną, a nawet znacznie większą dynamikę wykazuje wskaźnik masy ciała. Otóż w ciągu pierwszych 5 miesięcy życia dziecko swoją masę urodzeniową podwaja, a pod koniec roku potraja. Ta norma jest obecnie często przekraczana. Wynika stąd, że dziecko w 1. roku raczej "grubieje", niż rośnie. Tak jest zwłaszcza w pierwszej połowie roku - niemowlę staje się bardzo "pulchne", ma obfitą tkankę tłuszczową, układającą się w charakterystyczne poduszki. Poprzez tę tkankę bardzo trudno dopatrzyć się zarysów mięśni. Rosną tułów i kończyny, głowa znacznie mniej. Zresztą już u noworodka była duża. Dziecku w połowie roku wyrzynają się pierwsze zęby, tzw. zęby mleczne, potem już co dwa miesiące pojawiają się kolejne dwa. Z wyrzynaniem się zębów matki wiążą różne epizody gorączkowe, niepokój, złe samopoczucie dziecka. Oficjalnie lekarze nie wypowiadają się na ten temat - i choć nie odrzucają zdecydowanie możliwości tak ciężkiego "ząbkowania", w każdym przypadku starają się wykluczyć ewentualne inne przyczyny (infekcja!) Niemowlę bardzo dużo je. Jest to zrozumiałe, bo tempo jego rozwoju stawia mu takie wymagania. Profesor Szenajch miał zwyczaj stawiać na katedrze duży gąsior mleka oraz spory słój cukru i mówił: "Gdybyście wy mieli zjeść na kilogram swojego ciężaru ciała tyle, co niemowlę, musielibyście w ciągu doby wypić 10 I mleka i zjeść 0,5 kg cukru". I pytał nas: "kto z was to potrafi?" Niemowlęta jednak nie odżywiają się tylko mlekiem i cukrem. W pierwszym okresie życia konieczne jest karmienie naturalne, z piersi matki.

Okres poniemowlęcy

Okres poniemowlęcy to 2. i 3. rok życia. Tempo rozwoju somatycznego jest teraz znacznie wolniejsze, mniejsze jest zapotrzebowanie na pokarmy (narzeka się na "gorszy apetyt" dzieci), zmniejsza się ilość podskórnej tkanki tłuszczowej, dziecko staje się znacznie szczuplejsze, ale za to sprawniejsze. Przez skórę i cienką warstwę tkanki tłuszczowej zaczynają być widoczne zarysy muskulatury. Dziecko doskonali swoją motorykę i mowę, przez co staje się bardziej niezależne, samodzielne. Poznaje otoczenie, bardzo dużo się uczy (jeżeli ma od kogo), czego są pozbawione w znacznym stopniu dzieci wychowywane w instytucjach zastępczych - żłobkach czy domach dziecka. Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest ogromne zapotrzebowanie na ruch. Nazywamy to głodem ruchu i wrażeń. Układ nerwowy jest nadal niedojrzały,co sprzyja męczliwości. Ponadto dzieci źle znoszą monotonne zajęcia, z trudem skupiają się nad jedną czynnością, i to niedługo. Wielka ruchliwość może wiązać się także z szybkim męczeniem obciążonych pracą grup mięśniowych, ponieważ dziecko, będąc w ustawicznym ruchu, zmienia obciążenie poszczególnych mięśni. Nie kontrolowany ruch może prowadzić do zmęczenia, trzeba więc dbać, by dziecko dużo spało (normy zalecają 12 -14 godzin snu na dobę).

Okres przedszkolny

Wiek przedszkolny, trwający od 3. do 6. roku życia, cechuje dalsza stopniowa zmiana sylwetki dziecka. Głowa powiększa się bardzo nieznacznie, wzrastają natomiast tułów i kończyny, które wydłużają się wyraźnie. Dziecko przedszkolne jest szczupłe, charakteryzują je cienkie, jakby "za długie" ręce i nogi oraz stosunkowo nieduża głowa, osadzona na cienkiej, długiej szyi. Kości i mięśnie rosną szybko, wzrastają także siła mięśni i sprawność neuromotoryczna. W dalszym ciągu jednak słabe są więzadła, co bywa przyczyną występowania urazów i wad postawy, zwłaszcza skrzywień kręgosłupa, częstych u dzieci 6, 7letnich. Następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych: serca, płuc, układu pokarmowego, których czynności coraz bardziej są zbliżone do funkcji

organizmu dojrzałego. Charakterystyczna dla okresu przedszkolnego jest stabilizacja procesów rozwojowych – niewielkie przyrosty roczne masy ciała i wysokości, z przewagą wzrastania, co wyraźniej zaznacza się u dziewczynek niż u chłopców (przyrost wysokości wynosi 5 - 7 cm na rok, a masy ciała 2 - 3 kg rocznie). Na skutek szybkiego rozwoju układu ruchowego i opanowania umiejętności biegania, skakania, wspinania się itp. dziecko przedszkolne charakteryzuje jeszcze intensywniejszy niż w poprzednim okresie "głód ruchu", duża i kłopotliwa dla otoczenia ruchliwość. Dzięki temu stałemu ruchowi dziecko ćwiczy mięśnie i cały układ ruchowy oraz przyzwyczaja układ oddechowy i układ krążenia do wzmożonej pracy. Mimo dużej ruchliwości prawidłowo rozwijające się dziecko we wczesnym wieku przedszkolnym powinno posiąść zdolność koordynacji ruchów, co jest wykładnikiem dojrzałości

ośrodkowego układu nerwowego. Dotyczy to zarówno koordynacji ruchów głowy jak tułowia i kończyn. Dziecko 3, 4letnie umie już skakać na dwóch nogach, wchodzić na schody i schodzić z nich, początkowo dostawiając jedną nogę do drugiej, potem stawiając nogi na przemian. Potrafi rozpiąć i zapiąć ubranie, włożyć buty, zdjąć spodnie, untyć i wytrzeć ręce itp.

Umie wykonywać proste, ale już dość precyzyjne czynności manualne, które są przygotowaniem do nauki pisania. W miarę dorastania dziecko stopniowo udoskonala i usprawnia się ruchowo. W okresie przedszkolnym ustala się prawo lub lewostronna lateralizacja, to znaczy przewaga prawej lub lewej ręki, nogi i oka. Do tego wieku małe dziecko jest zazwyczaj oburęczne, choć już wykształca zwykle większą sprawność ręki prawej, predysponowanej u przeważającej większości osób do wykonywania codziennych czynności. Ręka lewa spełnia na ogół funkcje pomocnicze. Ustalenie wyraźnie większej sprawności jednej ręki daje dziecku poczucie pewności oraz możliwość łatwiejszego manipulowania i zręczniejszego wykonywania wszystkich czynności manualnych. Większość istniejących urządzeń do zabaw,

sportów, gier i przede wszystkim do pracy zawodowej i domowej jest przystosowana dla ludzi praworęcznych. Dlatego wykształcanie praworęczności, jeśli ona dominuje, jest korzystne. Jeżeli jednak leworęczność już się utrwaliła, nie należy dążyć do jej zmiany, gdyż u dziecka leworęcznego przestawianego na rękę prawą mogą powstawać reakcje nerwicowe, takie jak jąkanie, obgryzanie paznokci, ssanie palca, moczenie nocne, a także lęki, nadpobudliwość psychoruchowa, trudności w nauce. ' Okres przedszkolny cechuje dalszy rozwój układu nerwowego.

Okres szkolny

Okres szkolny zamyka się w szerokich granicach wieku - od 6. do ok.14. Roku życia, nic więc dziwnego, że różnice rozwojowe u dzieci krańcowych roczników są bardzo znaczne. Dotyczy to zarówno rozwoju somatycznego, jak psychicznego i społecznego. Stąd też konieczność podzielenia okresu szkolnego na dwa: pierwszy, obejmujący wczesne lata szkolne, tj. 6. -10. rok życia, i drugi,11.-14. Rok życia. W rozwoju somatycznym okres pierwszy charakteryzuje się dość jednostajnym tempem wzrastania. Przyrosty masy i długości ciała są stosunkowo małe. We wczesnym wieku szkolnym występuje przewaga przyrostu masy ciała nad tempem wzrastania, jest to "okres fizjologicznego pełnienia". Okres drugi charakteryzuje się wyraźnym przyspieszeniem tempa wzrastania. Jest to objaw wskazujący na zbliżanie się kolejnego okresu rozwoju - dojrzewania. Ważną cechą somatyczną okresu szkolnego jest rozwój uzębienia stałego. Przed okresem dojrzewania uczeń ma już pełne lub prawie pełne (z wyjątkiem zębów ósmych) uzębienie stałe. Znamienne jest zanikanie tkanki limfatycznej, która u dziecka w wieku przedszkolnym była znacznie rozwinięta. Na przykład migdałki podniebienne w końcowej fazie wieku szkolnego, a zwłaszcza w okresie dojrzewania, ulegają

zmniejszeniu. Wyraźnie zaznaczają się różnice w rozwoju somatycznym zależne od płci. Dotyczy to wysokości i masy całego ciała, a także dojrzewania i rozrastania się poszczególnych narządów. Tym tłumaczy się fakt, że rozmiary

ciała młodszych dzieci obu płci i ich sylwetki różnią się tylko nieznacznie. Zmienia się to istotnie w momencie, kiedy' dziewczęta rozpoczynają skok pokwitaniowy. Na przełomie pierwszego i drugiego okresu wieku szkolnego

dziewczęta bardzo szybka zaczynają górować nad chłopcami wzrostem, a także masą

ciała,

zmieniają się sylwetka, rysy twarzy, sposób poruszania się i zachowania, co

stwarza wrażenie, że są starsze od rówieśników chłopców. Ten stan trwa mniej

więcej do 13.,14. roku życia, kiedy to chłopcy wchodzą w okres skoku pokwitaniowego, a dziewczęta skok pokwitaniowy kończą. Wzrost chłopców postępuje teraz bardzo szybko, doganiają oni i wkrótce przerastają dziewczęta. Pierwszym dostrzegalnym objawem dojrzewania jest przyspieszone wzrastanie. Nazywa się to skokiem dojrzewania lub skokiem pokwitaniowym. Jeżeli do okresu dojrzewania dziecko rosło przeciętnie w ciągu roku ok. 4 - 6 cm, to teraz przyrost wysokości w jednym roku może wynieść 10, a nawet więcej centymetrów. Jest to istotna różnica i dzieci rozpoczynające dojrzewanie są w stosunku do rówieśników jeszcze nie dojrzewających po prostu wyższe. W tym pierwszym okresie dojrzewania to intensywne wzrastanie odbywa się przede wszystkim pod wpływem hormonu wzrostu przysadki (somatotropiny) oraz pod wpływem synergetycznym tarczycy i hormonów płciowych. Rozrost dotyczy przede wszystkim kości długich - szczególnie szybko i intensywnie rozwijają się ich chrząstki nasadowe. Ponieważ przyspieszonemu wzrastaniu w tym czasie nie towarzyszy adekwatny przyrost masy ciała, przeto młodzi ludzie stają się osobnikami chudymi, o długich, "pająkowatych" kończynach. Ta sytuacja pociąga za sobą dwie konsekwencje. Po pierwsze – młodzi w tym wieku wykazują wzmożone łaknienie i potrafią rzeczywiście bardzo dużo

zjeść. Praktycznie są stale głodni, a ilości pochłanianych pokarmów niekiedy budzą zdumienie. Jeżeli do tego nie tylko nie "grubieją", ale stają się wysocy a szczupli. niekiedy rodzice obawiają się, czy przypadkiem nie mamy do czynienia z jakimś stanem chorobowym. Oczywiście nie. Wzrastanie jest wielkim wysiłkiem dla ustroju i wymaga wysokiej podaży pokarmów, zwłaszcza białkowych i witamin. Drugi problem wiąże się z uprawianiem sportu. Dotyczy to przede wszystkim chłopców, bo oni do wyniku w sporcie i uzyskanej dzięki niemu pozycji w grupie przywiązują dużą wagę. Szybki wzrost ciała powoduje zmianę proporcji, a także zmianę położenia środka ciężkości. Wpływa to na motorykę. Dziecko w okresie przed pokwitaniem jak to już opisałem - znajduje się w wyjątkowo korzystnej sytuacji.

Jest to tzw. złoty okres motoryki. W okresie dojrzewania wszystko to ulega zaburzeniu. Chłopak staje się długi, nieproporcjonalny, a co najgorsze – nie jest przyzwyczajony do swych nowych wymiar - s, które zresztą także się

zmieniają. Traci więc zdolność do wykonywania precyzyjnych ruchów, teraz pozbawionych zarówno elegancji oraz ekonomii, jak i skuteczności. Jest często nieporadny. Chłopiec, który do tej pory był czołowym zawodnikiem drużyny

piłkarskiej, traci swą pozycję i gra naprawdę kiepsko. . Oczywiście, ta faza rozwoju jest czymś przejściowym i niedługo chłopak przyzwyczaja się do swych nowych wymiarów, zresztą proporcje ciała także ulegają zmianie na korzyść.

Jeżeli był naprawdę dobrym sportowcem, może powrócić do dobrej formy. To trwa jednak kilka miesięcy, a nawet 2 - 3 lata. Dziewczęta wykazują znacznie mniejszy zapał do uprawiania sportu. Ale w okresie dojrzewania zaczyna im zależeć na wyglądzie. Zauważają wtedy, że są niezgrabne, że mają zbyt wielkie dłonie, jeżeli jeszcze wyrastają ze zbyt małych ubrań - rzeczywiście wyglądają niekiedy karykaturalnie. To wszystko jest źródłem ich niepokojów i nie najlepszego samopoczucia. Po tym okresie "chudości" następuje druga faza dojrzewania. Jest ona sterowana przez hormony płciowe i charakteryzuje się zwiększonym przyrostem masy ciała w stosunku do przyrostu wysokości. Jest to więc jakby faza pełnienia, nabierania "tuszy". Sterowana przez hormony płciowe, jest fazą różnicowania się sylwetki. Od tego czasu już inaczej będzie rozwijać się chłopak, a inaczej dziewczyna. Przyrost masy ciała u dziewcząt będzie głównie sprawą przyrostu podskórnej tkanki tłuszczowej. Tkanka ta rozwija się w sposób charakterystyczny - odkłada się przede wszystkim na biodrach, ale także na udach i karku. Dziewczyna pełnieje, sylwetka staje się zbliżona do sylwetki typowej kobiety - dość szerokie biodra przy stosunkowo wąskich barkach. Dziewczęta często nie

akceptują swego rozwoju. Jest teraz W świecie moda na szczupłość, na odchudzanie się itp. Moda słuszna, jeżeli chodzi o dorosłych, bo w krajach naszej cywilizacji złogi tłuszczu znacznie przewyższają potrzeby. Młode dziewczęta w okresie dojrzewania muszą jednak przejść okres tycia, przy czym to ich tycie jest zjawiskiem fizjologicznym. Nieakceptowanie tych przemian prowadzi do błędów higieniczno-zdrowotnych. Rozwój i przyrost masy ciała u chłopców w okresie dojrzewania jest sterowany przez androgeny. Wpływają one na rozrost kości, a także na rozwój

muskulatury. Sylwetka chłopca charakteryzuje się wąskimi biodrami i szeroki pasem barkowym. Następuje duży rozwój muskulatury - podskórna tkanka tłuszczowa zanika i poprzez skórę wyraźnie widać zarysy mięśni. Jest to zjawisko nader pozytywnie przez chłopców oceniane. Rozwojowi muskulatury oczywiście towarzyszy

przyrost siły mięśniowej. Chłopcy są dumni z mięśni, a także ze swoich możliwości fizycznych. Bardzo chętnie uprawiają ćwiczenia ruchowe, zwłaszcza siłowe. Pod wpływem przemian psychicznych (o których za chwilę) podejmują często walkę stają się brutalni, agresywni. Szukają okazji do walki, przy czym nie jest to tylko potrzeba próby swych sił, jest to także potrzeba treningu muskulatury. W tej fazie dojrzewania chłopcy często stają się groźni dla otoczenia. Wszystko, czego dotkną, jest "słabe, zrobione z byle czego" i łatwo się psuje... Po prostu nie czują swej siły. Mają się przy tym za dorosłych i domagają się prawa korzystania ze wszystkich urządzeń technicznych na równi z dorosłymi. Zanim poznają swą siłę, nauczą się ją dawkować, musi - niestety - upłynąć nieco czasu. Potrzeba wyładowywania siły, ćwiczenia, potwierdzenia swych możliwości sprowadza 'się także niekiedy do dręczenia młodszych i słabszych, którzy są traktowani (bez własnej woli) jako partnerzy sparingowi. Na młodszej siostrze czy słabszym koledze niekiedy ćwiczy się dżudo, zapasy itp. Oczywiście, chwalebny zapał chłopców do ćwiczeń należy kanalizować - w pracy fizycznej i uprawianiu sportu kontrolowanego przez wychowawców. Z zapałem do ćwiczeń fizycznych zupełnie inaczej jest u dziewcząt.