TRANSPORT MATERIAŁÓW NIEBEZPIECZNYCH

Materiał niebezpieczny:

Materiał, który ze względu na swoje właściwości chemiczne, fizyczne bądź biologiczne może w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nim w związku z przewozem lub magazynowaniem spowodować śmierć, rozstrój zdrowia lub uszkodzenie ciała ludzkiego albo uszkodzenie dóbr materialnych.

Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych:

Materiały niebezpieczne są klasyfikowane w jednej z 13 klas. Każdy z materiałów posiada własną pozycję oznaczoną czteroliterowym numerem UN i jest przydzielony do jednej z trzech grup pakowania (PG). Te cztery informacje (UN, nazwa wg. ADR, klasa i PG) w zupełności wystarczą do identyfikacji każdego niebezpiecznego materiału.

Klasa 1

Materiały wybuchowe

Materiały wybuchowe: materiały stałe lub ciekłe (lub mieszaniny materiałów) mogące wydzielać w wyniku reakcji chemicznej gazy o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku.

Materiały pirotechniczne: materiały lub mieszaniny materiałów przewidziane do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu lub dymu lub kombinacji tych efektów w wyniku bez detonacyjnej, samo-podtrzymującej się egzotermicznej reakcji chemicznej.

Podklasa 1.1
Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie wybuchem masowym.

Podklasa 1.2
Materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym.

Podklasa 1.3
Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie pożarem i małe zagrożenie wybuchem lub rozrzutem lub oba te zagrożenia, ale które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.
Podklasa 1.4
Materiały i przedmioty, które stwarzają tylko małe zagrożenie w przypadku zapalenia lub zainicjowania podczas przewozu.

Podklasa 1.5
Materiały bardzo mało wrażliwe stwarzające zagrożenie wybuchem masowym, które są na tyle niewrażliwe, że istnieje małe prawdopodobieństwo ich zainicjowania lub przejścia od palenia do detonacji w normalnych warunkach przewozu.

Podklasa 1.6
Przedmioty skrajnie niewrażliwe, które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.

Klasa 2

Gazy

Klasyfikacja gazów obejmuje czyste gazy, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym lub więcej innymi materiałami i przedmiotami zawierającymi takie materiały.

Gazami są materiały, które:

w temperaturze 50° C mają prężność par większą niż 300 kPa (3 bary);

lub są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20° C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa.

A duszące
O utleniające
F palne
T trujące
TF trujące, palne
TC trujące, żrące
TO trujące, utleniające
TFC trujące, palne, żrące
TOC trujące, utleniające, żrące

Podklasa 2.1

gazy palne (odpowiadające grupom oznaczonym literą F)

Podklasa 2.2

gazy niepalne, nietrujące (odpowiadające grupom oznaczonym literami A lub O)

Podklasa 2.3

gazy trujące (odpowiadające grupom oznaczonym literą T, tzn. T, TF, TC,TO, TFC i TOC).

Klasa 3

Materiały ciekłe zapalne

Klasa ta obejmuje materiały i przedmioty:

materiały ciekłe, które w temperaturze 50° C mają prężność par nie większą niż 300 kPa (3 bary) i nie są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20° C i pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa oraz mają temperaturę zapłonu nie wyższą niż 61° C

materiały ciekłe oraz stopione materiały stałe o temperaturze zapłonu wyższej niż 61* C, które są przewożone lub dostarczone do przewozu w stanie podgrzanym do temperatury równej lub wyższej niż ich temperatura zapłonu.

materiały wybuchowe ciekłe odczulone - są to materiały wybuchowe, które są rozpuszczone lub zawieszone w wodzie lub innych materiałach ciekłych w celu utworzenia homogenicznej ciekłej mieszaniny o zredukowanych właściwościach wybuchowych.

Klasa 4.1

Materiały stałe zapalne, materiały samo-reaktywne

i materiały wybuchowe stałe odczulone

Do klasy 4.1 należą następujące grupy:

łatwo zapalne materiały stałe i przedmioty
materiały samo-reaktywne stałe lub ciekłe
materiały wybuchowe stałe odczulone

Klasa 4.2

Materiały samozapalne

Klasa 4.2 obejmuje:

materiały piroforyczne, wraz z mieszaninami i roztworami (ciekłymi lub stałymi), które w zetknięciu z powietrzem, nawet w małych ilościach, zapalają się w ciągu 5 minut. Spośród materiałów klasy 4.2 są one najbardziej podatne na samozapalenie.

materiały i przedmioty samo-nagrzewające się, wraz z mieszaninami i roztworami, które w zetknięciu z powietrzem, bez dostarczenia energii z zewnątrz, są podatne na samonagrzewanie. Materiały te mogą ulegać zapaleniu tylko w dużych ilościach (wiele kilogramów) i po upływie długiego czasu (godzin lub dni).

Klasa 4.3

Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne

Klasa 4.3 obejmuje materiały, które reagując z wodą wydzielają gazy palne mogące tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, oraz przedmioty zawierające takie materiały.

Klasa 5.1

Materiały utleniające

Klasa 5.1 obejmuje materiały, które same nie zawsze są palne, mogą jednak wskutek wydzielania tlenu powodować zapalenie lub podtrzymywanie palenia innego materiału, oraz przedmioty zawierające takie materiały.

Klasa 5.2

Nadtlenki organiczne

Klasa 5.2 obejmuje nadtlenki organiczne i formulacje nadtlenków organicznych.

P1 Nadtlenki organiczne, bez temperatury kontrolowanej

P2 Nadtlenki organiczne, temperatura kontrolowana.

Klasa 6.1

Materiały trujące

Klasa 6.1 obejmuje materiały, które są znane z doświadczenia lub które z punktu widzenia badań na zwierzętach można uznać, że w odpowiednio małych ilościach są zdolne podczas jednorazowego lub krótkotrwałego działania do spowodowania uszczerbku na zdrowiu człowieka, lub jego śmierci wskutek wdychania, przenikania przez skórę, itd.

Klasa 6.2

Materiały zakaźne

Klasa 6.2 obejmuje materiały zakaźne. Są one znane lub w uzasadniony sposób podejrzewane, że zawierają patogeny. Patogeny definiowane są jako drobnoustroje (włącznie z bakteriami, wirusami, riketsjami, pasożytami i grzybami) lub drobnoustroje rekombinowane (hybrydy lub mutanty), o których wiadomo lub są w uzasadniony sposób podejrzane, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub zwierząt. Dla potrzeb niniejszej klasy, wirusy, drobnoustroje, jak również przedmioty skażone nimi, powinny być uważane za materiały tej klasy.

Klasa 7

Materiały promieniotwórcze

Kategoria I BIAŁA

Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) = 0 i o maksymalnym poziomie promieniowania nie większym niż 0,005 mSv/h.

Kategoria II ŻÓŁTA

Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) wyższym niż 0 lecz nie większym od 1 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,005 mSv/h lecz nie większym niż 0,5 mSv/h.

Kategoria III ŻÓŁTA

Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) wyższym niż 1 lecz nie większym od 10 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 0,5 mSv/h lecz nie większym niż 2 mSv/h.

Kategoria III ŻÓŁTA (przewożone na warunkach używania wyłącznego)

Przesyłki o wartości Wskaźnika Transportowego (TI) większej od 10 i o maksymalnym poziomie promieniowania wyższym od 2 mSv/h lecz nie większym niż 10 mSv/h

Klasa 8

Materiały żrące

Klasa 8 obejmuje materiały i przedmioty zawierające materiały niniejszej klasy, które wskutek działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej, jeśli wejdą z nią w kontakt, oraz materiały, które w razie wycieku mogą uszkodzić lub zniszczyć inne towary lub środki transportu, a także mogą powodować inne zagrożenia. Tytuł niniejszej klasy obejmuje również materiały, które tworzą żrącą ciecz tylko w obecności wody, lub które wydzielają żrące pary lub mgły wobec naturalnej wilgoci powietrza.

Klasa 9

Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Są to materiały i przedmioty, które podczas przewozu stwarzają zagrożenie inne niż materiały określone w pozostałych klasach.

M1 Materiały, które wdychane w postaci drobnego pyłu, mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia

M2 Materiały i przyrządy, które w razie pożaru mogą tworzyć dioksyny

M3 Materiały wydzielające pary zapalne

M4 Akumulatory litowe

M5 Przedmioty ratownicze

M6-M8 Materiały zagrażające środowisku

M9-M10 Materiały o podwyższonej temperaturze

M11 Inne materiały stwarzające zagrożenie podczas przewozu, ale nie odpowiadające definicjom innych klas

Przepisy:

Transport materiałów niebezpiecznych reguluje Ustawa z dnia 28 sierpnia 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002 r. Nr 199 poz. 1671 ze zm.) oraz inne akty prawne dostępne na stronie Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego

Zasady oznakowania jednostek transportowych przewożących materiały niebezpieczne:

Jednostki transportowe przewożące towary niebezpieczne, powinny być zaopatrzone w dwie prostokątne tablice odblaskowe barwy pomarańczowej umieszczone w płaszczyźnie pionowej. Powinny być one przymocowane z przodu i z tyłu jednostki transportowej prostopadle do osi podłużnej tej jednostki. Tablice powinny być dobrze widoczne.

Minimalne wymiary: Tablice odblaskowe barwy pomarańczowej powinny mieć szerokość 40 cm i wysokość nie mniejszą niż 30 cm; powinny być otoczone czarnym obrzeżem o szerokości nie większej niż 15 mm. Tablice powinny być dobrze widoczne. Jeżeli wielkość lub konstrukcja pojazdu powoduje, że dostępna powierzchnia jest zbyt mała do umieszczenia takich tablic barwy pomarańczowej, to ich wymiary mogą być zmniejszone do 300 mm szerokości, 120 mm wysokości i 10 mm szerokości czarnego obrzeża.

Numer rozpoznawczy zagrożenia i numer ONZ powinny być naniesione czarnymi cyframi o wysokości 100 mm i grubości linii 15 mm. Numer rozpoznawczy zagrożenia powinien znajdować się w górnej części tablicy, a numer rozpoznawczy materiału - w części dolnej; numery te powinny być oddzielone czarną, poziomą linią o grubości 15 mm, przechodzącą w połowie wysokości tablicy. Numer rozpoznawczy zagrożenia i numer ONZ powinny być nieścieralne i powinny zachować czytelność po piętnastominutowym przebywaniu w ogniu.

Tablice barwy pomarańczowej, które nie dotyczą przewożonych towarów niebezpiecznych lub ich pozostałości, powinny być zdjęte lub zakryte. Jeżeli tablice są zakryte, to ich zakrycie powinno pozostać skuteczne po 15 minutach przebywania w ogniu.

Numer rozpoznawczy zagrożenia składa się z dwóch lub trzech cyfr. Cyfry te wskazują następujące zagrożenia:

2 - emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną

3 - zapalność materiałów ciekłych (par) i gazów lub materiał ciekły samo-nagrzewający się

4 - zapalność materiałów stałych lub materiał stały samo-nagrzewający się

5 - działanie utleniające (wzmagające palenie)

6 - działanie trujące lub zakaźne

7 - działanie promieniotwórcze

8 - działanie żrące

9 - zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją

Powtórzenie cyfry wskazuje na nasilenie wskazanego nią zagrożenia. Jeżeli zagrożenie właściwe dla danej substancji może być wystarczająco określone jedną cyfrą, to po takiej cyfrze podaje się zero. Następujące zestawienia cyfr ma specjalne znaczenie: 22, 323, 333, 362, 382, 423, 44, 446, 462, 482, 539, 606, 623, 642, 823, 842, 90 i 99 Jeżeli numer rozpoznawczy zagrożenia jest poprzedzony literą "X„ , oznacza to, że substancja reaguje niebezpiecznie z wodą.

Dodatkowe oznakowanie samochodów:

Samochody oznakowujemy w zależności od materiału niebezpiecznego jaki jest nim przewożony. Oznakowujemy je nie tylko tablicami, ale także nalepkami, gdzie każda z nich oznacza co innego – w zależności od przewożonego materiału.

Aby poznać zasady oznakowywania pojazdów należy wrócić do klasyfikacji materiału, gdyż ona jest podstawą do oznaczania.

Minimalne wymiary naklejki to 250x250mm.

Klasa 1

Podklasa 1.1, 1.2, 1.3 Podklasa 1.4

Podklasa 1.5 Podklasa 1.6

Klasa 2 Klasa 3

Klasa 4

Podklasa 4.1 Podklasa 4.2 Podklasa 4.3

Klasa 5

Podklasa 5.1 Podklasa 5.2

Klasa 6

Podklasa 6.1 Podklasa 6.2

Klasa 7 Klasa 8 Klasa 9

Zagrożenia związane z transportem materiałów niebezpiecznych:

Każdy transport materiałów niebezpiecznych musi być niezwykle precyzyjnie przygotowany i przeprowadzony. Zła klasyfikacja, załadunek lub wypadek komunikacyjny może nieść ze sobą poważne skutki (np. uwolnienie do otoczenia toksycznych środków

przemysłowych (TSP) lub innych niebezpiecznych materiałów chemicznych, stwarzających zagrożenie dla życia, mienia lub środowiska).

Proces przewozu towarów niebezpiecznych obejmuje takie czynności, jak pakowanie, załadunek,napełnianie lub rozładunek oraz sam przewóz. Każda z tych czynności stwarza potencjalne zagrożenia dla ludzi, mienia i środowiska, co prowadzi do konieczności podejmowania środków mających na celu zapobieganie szkodom i urazom, a w ostateczności minimalizowania ich skutków. Umowa europejska ADR określa obowiązki uczestników przewozu w zakresie bezpieczeństwa. Na głównych uczestników przewozu nałożone są określone obowiązki. Dotyczy to nadawcy, załadowującego, pakującego, napełniającego środki transportowe, przewoźnika oraz odbiorcy towarów.

Środki ochrony:

Każdy pojazd przewożący materiały i towary niebezpieczne powinien mieć następujący sprzęt awaryjny dodatkowy, w zależności od właściwości ładunku:

sprzęt do ochrony dróg oddechowych (np. półmaska ucieczkowa lub maska z pochłaniaczem), jeśli w umowie ADR jest wyszczególniony przepis szczególny S7 ;
środki ochrony indywidualnej (np. aparat z wodą do płukania oczu, okulary, rękawice i obuwie) i wyposażenie, które jest niezbędne do wykonania czynności dodatkowych lub specjalnych określonych w instrukcjach pisemnych (zwykle jest to wyposażenie przeznaczone do stosowania w przypadku niewielkich wycieków; są to pojemniki do zbierania materiałów sypkich, urządzenie do uszczelniania wlotów do kanałów ściekowych i studzienek, kity uszczelniające), jeśli takie czynności, środki ochrony i wyposażenie są wpisane przez nadawcę do instrukcji dla kierowcy;

Istotne jest, aby kierowca mógł się zapoznać z treścią instrukcji jeszcze przed przyjazdem po towar, tak by zgodnie z nią wyposażyć swój pojazd w dodatkowy sprzęt awaryjny.

W przypadku gaśnic:

każda jednostka transportowa przewożąca towary niebezpieczne powinna być wyposażona w co najmniej jedną gaśnicę (do grup pożarów A,B,C) o zawartości nie mniejszej niż 2 kg proszku gaśniczego (lub innego środka gaśniczego ale o ilości równoważnej) do gaszenia pożaru silnika lub kabiny pojazdu; ponadto
każda jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t włącznie powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic (do grup pożarów A,B,C) o łącznej zawartości 4 kg proszku gaśniczego (lub innego środka gaśniczego ale o ilości równoważnej);
każda jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t lecz nie większej niż 7,5 t, powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic (do grup pożarów A,B,C) o łącznej zawartości 8 kg proszku gaśniczego (lub innego środka gaśniczego ale o ilości równoważnej), przy czym zawartość jednej gaśnicy nie powinna być mniejsza niż 6 kg;
każda jednostka transportowa o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 7,5 t powinna być wyposażona w jedną lub więcej gaśnic (do grup pożarów A,B,C) o łącznej zawartości 12 kg proszku gaśniczego (lub innego środka gaśniczego ale o ilości równoważnej), przy czym zawartość jednej gaśnicy nie powinna być mniejsza niż 6 kg;

Inne wymogi:
W pojeździe powinny się znajdować następujące dokumenty podczas przewozu materiałów niebezpiecznych:

dokument przewozowy,
instrukcje pisemne dla kierowcy,
zaświadczenie o przeszkoleniu kierowcy (jeżeli jest wymagane),
świadectwo kwalifikacji kierowcy,
świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu niektórych towarów niebezpiecznych (dotyczy pojazdów EX/II, EX/III, FL, OX, AT),
zezwolenie na przewóz niektórych towarów

W przypadku kontenera, jeśli przewóz drogowy odbywa się bezpośrednio przed przewozem morskim, wymagany jest certyfikat pakowania kontenera.
Instrukcje pisemne dla kierowcy są to tzw. instrukcje wypadkowe dla kierowcy, dotyczące każdego przewożonego materiału. Instrukcje te zawierają właściwości fizykochemiczne materiału oraz sposób postępowania w razie wypadku. Instrukcje te powinny zawierać:

nazwę materiału lub grupy towarów, klasę i numer UN, opis ładunku, przy czym opis powinien być zwięzły, ograniczony np. do stanu fizycznego, barwy oraz zapachu – w celu ułatwienia rozpoznania uwolnienia materiału,
rodzaj zagrożenia dla przewożonych materiałów (zagrożenie dominujące, zagrożenie dodatkowe, zachowanie się materiału pod wpływem ognia lub ogrzewania, czy przewożone materiały reagują niebezpiecznie z wodą),
środki zaradcze, które powinien zastosować kierowca,
sprzęt ochrony indywidualnej, który powinien mieć kierowca,
czynności podstawowe, które należy wykonać w razie wypadku,
czynności dodatkowe, które należy wykonać w przypadku uwolnienia się niewielkiej ilości materiału,
czynności specjalne, które powinny być wykonane w przypadku niektórych materiałów (jeśli są wymagane),
wyposażenie niezbędne do wykonania czynności dodatkowych lub specjalnych (jeśli jest niezbędne).
informacje dla kierowcy na wypadek pożaru (kierowca nie powinien jednak gasić pożaru ładunku),
informacje dla kierowcy niezbędne w przypadku kontaktu z przewożonym materiałem.

Instrukcje te opracowuje i dostarcza przewoźnikowi (kierowcy) nadawca materiału. Informacje zawarte w instrukcji powinny być dostarczone przewoźnikowi w momencie zlecenia przewozu, tak aby przewoźnik dostosował dodatkowe wyposażenie pojazdy do wymagań instrukcji. Same instrukcje powinny być dostarczone kierowcy najpóźniej w czasie załadunku materiału.
Kierowca powinien przechowywać instrukcje w miejscu widocznym w kabinie pojazdu.

Poprawa wg TOL:

Według badań przeprowadzonych w 2007 roku najczęstszą przyczyną miejscowych zagrożeń chemicznych oraz ekologicznych w transporcie drogowym z udziałem samochodów ciężarowych było niezachowanie zasad bezpieczeństwa ruchu środków transportu, wady lub nieprawidłowa eksploatacja środków transportu oraz inne przyczyny.

Odpowiednie przeszkolenie osób odpowiedzialnych za transport oraz sprawne środki transportu mogą spowodować spadek wyżej wymienionych wypadków.

Kolejnym krokiem do poprawy bezpieczeństwa jest zaostrzenie przepisów dotyczących transportu materiałów niebezpiecznych. Przykładowo, obecnie przepisy ADR zawierają m.in. adresowane do przewoźnika wymaganie opracowania planu

trasy dla pojazdów, który powinien obejmować ryzyko wystąpienia utrudnień w ruchu. Dotyczy to przewozu tzw. towarów wysokiego ryzyka (oraz niektórych towarów niebezpiecznych wyszczególnionych w innych przepisach, np. o transporcie

towarów wybuchowych). Jednak przepisy ADR nie stawiają wyraźnie generalnej potrzeby wyboru trasy z uwzględnieniem ryzyka związanego z rodzajem przewożonych substancji (towarów), tzn. z wielkością, rodzajem i zasięgiem skutków w razie awarii oraz uwolnienia substancji do otoczenia.

Literatura:

www.bhp.abc.com.pl
www.ciop.pl
www.wikipedia.pl
prezentacja szkoleniowa dla aspirantów PSP w Krakowie