ROZDZIAŁ II. METODOLOGICZNE POSTAWY BADAŃ WŁASNYCH

1. Przedmiot, cele badań i problemy badawcze

T. Pilch, T. Bauman¹ uważają iż zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnej ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, o maksymalnej zawartości informacji. Takie dopiero poznanie prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy. A są nimi prawa nauki i prawidłowości. Uważa też, że tylko obiektywnie istniejące o poddające się pomiarom zjawiska mogą być przedmiotem badania naukowego. Według tych też autorów „badania pedagogiczne może w większym stopniu niż gdzie indziej określone są przez cele, jakim służą. Ich zadaniem jest zbadanie warunków niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy. Mówiąc bardziej ogólnie – możemy uznać, że celem badań jest poznanie umożliwiające działanie skuteczne”². Według Waldemara Dudkiewicza "celem badań jest dążenie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach które są przedmiotem badań. Przez cel badań należy rozumieć rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać”.³

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest arteterapia jako metoda resocjalizacji wykorzystywana w Zakłądzie Poprawczym.

Celem badań niniejszej pracy magisterskiej jest sprawdzenie zastosowania arteterapii jako metody resocjalizacyjnej stosowanej w Zakładzie Poprawczym.

Rozpoczynając formułowanie głównego problemu podjętych badań, należy najpierw zdać sobie sprawę z tego, czym jest problem badawczy.

J. Pieter⁴ problem badawczy traktuję jako „swoiste pytanie określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy oraz cel i granicę pracy naukowej.” Stwierdza, że „[...] problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie przyrodzie i otoczeniu, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”. Tego samego zdania jest M. Łobocki⁵ mówiąc, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”. J. Sztumski⁶ pisze: „Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze.”⁷

S. Nowak⁸ „Punktem wyjścia wszelakiego procesu badawczego jest sformułowanie pewnego pytania czy mniej lub bardziej uporządkowanego zbioru pytań. Pytanie te czasem pojawia się w świadomości badacza w sposób bez refleksyjny – czasem zaś uprzytamnia on sobie mniej lub bardziej wyrażenie dlaczego na te a nie inne pytania chciałby uzyskać odpowiedz po przez wyniki swoich badań”.

Głównym problemem badawczym w niniejszej pracy jest pytanie:

Jaki jest wpływ arteterapii na resocjalizację w Zakładach poprawczych?

Chcąc się dowiedzieć, jaki jest stosunek badanych do zadanego wyżej pytania, wyodrębniono następujące problemy szczegółowe które, pozwala odpowiedzieć na pytania:

1. Co nauczyciele rozumieją przez pojęcie „arteterapia”?

2. Czy nauczyciele znają rodzaje arteterapii?

3. Jake funkcje wg nauczycieli pełni arteterapia?

4. Czy nauczyciele organizują zajęcia z arteterapii?

5. Czy według nauczycieli w polskich Zakładach Poprawczych są odpowiednie warunki do przeprowadzania zajęć arteterapeutycznych?

6. Jakie zmiany zachodzą w wychowankach po zajęciach arteterapeutycznych?

2. Hipotezy badawcze, zmienne i wspaźniki

Według T. Pilcha, T. Baumana⁹ hipoteza może być udowodniona przez zebranie danych popierających wysuwaną zależność, lub obalona przez brak takich danych, czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości przypuszczenia. Zadaniem badacza jest wszelako sformułowanie możliwie wielu hipotez obejmujących wszelkie znaczące zależności i cechy badanego środowiska.

K. Konarzewski¹⁰ natomiast uważa, że hipoteza to nie domysł lub przypuszczenie badacza, lecz wniosek logiczny z teorii, który odnosi się do dającego się zaobserwować stanu rzeczy. Gdy nie ma teorii, nie ma hipotezy.

Poniżej podano hipotezy szczegółowe. Przypuszcza się, że:

1. Dla nauczycieli termin arteterapia najprościej mówiąc oznacza tyle co terapia poprzez sztukę.

2. Nauczyciele znają rodzaje arteterapii, wymieniają spośród nich: plastykoterapię, muzykoterapię, biblioterapię,teatroterapię i choreoterapię.

3. Według nauczycieli arteterapia spełnia funkcje rekreacyjne, edukacyjne i korekcyjne.

4. Nauczyciele chętnie organizują zajęcia z arteterapii.

5. Nauczyciele uważają, że w polskich Zakładach poprawczych są odpowiednie warunki do przeprowadzania zajęć arteterapeutycznych.

6. Nauczyciele zauważają, że wychowankowie po przeprowadzonych zajęciach są bardziej otwarci, zrekalsowani, zadowoleni.

Nieodłącznym atrybutem badań są zmienne i wskaźniki. Nie uwzględniając ich niemożliwe byłoby połączenie wszelkich badanych faktów, zjawisk, założeń.

T. Pilch, T. Bauman¹¹ uważają, że to co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku, to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia, które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi.

Dokonując podziału zmiennych M. Łobocki¹² zauważa, iż zmienne niezależne w badaniach pedagogicznych to m.in. różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej. Określają one bliżej charakter oddziaływań, w których upatruje się przyczyny określonych zmian w procesie wychowania, uczenia się czy kształcenia. Zmienne zależne natomiast to te rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych, czyli spodziewane efekty oddziaływań pedagogicznych.

Zmienna	Bajkoterapia w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
Wskaźniki	Definicja arteterapii według nauczycieli. Rodzaje arteterapii znane nauczycielom. Funkcje arteterapii według nauczycieli. Organizacja zajęć arteterapeutycznych przez nauczyciel Warunki w Zakładach poprawczych do przeprowadzania zajęć arteterapeutycznych. Zmiany w zachowaniu wychowanków po zajęciach z arteterapii.

Tabela 1. Zmienna i wskaźniki.

3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

J. Sztumski¹³ uważa, że aby rozwiązać dowolny problem badawczy, należy dokonać wyboru odpowiedniej metody badań, czyli pewnych sposobów postępowania, które umożliwia nam rozwiązanie tego problemu. S. Nowak¹⁴ stwierdza: „Metoda to tyle, co określony, powtarzalny i wyczuwalny sposób - schemat lub wzór - postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”.

W ujęciu W. Zaczyńskiego¹⁵ „metoda to sposób systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją zastosowania go także przy ewentualnym powtarzaniu się analogicznego zdania”.

Natomiast M. Łobocki¹⁶ definiuje następująco metody badawcze: "rozumiane w ten sposób metody są z reguły pewnym ogólnym systemem reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych działań skierowanych z góry na założony cel badawczy”.

W niniejszej pracy posłużono się metodą sondażu diagnostycznego.

Wedle T. Pilcha, T. Baumanna¹⁷ metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelakich innych zjawiskach instytucjonalnych niezlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu p specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

M. Łobocki¹⁸ sądzi, że „Metody sondażu diagnostycznego najczęściej znajdują swe zastosowanie w badaniach za pomocą ankiet, rozmowy i wywiadu. Badania te stanowią podstawowe jej techniki badawcze”.

S. Nowak¹⁹ uważa, że techniki choć są podrzędne względem metod głównych są także metodami jednakże w węższym tego słowa znaczeniu.

„Techniką badań zaś nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzanych informacji, opinii i faktów’’²⁰.

Do najważniejszych i najczęściej stosowanych technik w badaniach sondażowych
Pilch T. zalicza: wywiad, ankietowanie i analizę dokumentów osobistych.
W niniejszej pracy został zastosowany kwestionariusz ankiety. Jak stwierdza T. Pilch, T. Baumann²¹ „ankieta zatem, jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”.

Podczas badań przeprowadzonych w czasie pisania niniejszej pracy zastosowano następujące techniki badawcze: kwestionariusz ankiety i wywiad.

1. Kwestionariusz ankiety

„ Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jedno problemowe. Najczęściej też

pytania są zamknięte i zaopatrzone w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelakich możliwych odpowiedzi. Ankieta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. Szuka się wiec ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych i porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia [...] Ankieta jest nie zastąpiona w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych”²².

Ankieta, którą wykorzystano w badaniach zawiera krótką informację skierowaną do wypełniającego. Badani zostali poinformowani o zasadach nie ujawniania wyników

i zachowaniu anonimowości. W ankiecie znajdowały się pytania:

• wymagające podkreślania odpowiedzi TAK lub NIE

• wymagające dokonania wyboru z pośród kilku wariantów

• pytania otwarte, w których należało wpisać własną opinię

2. Wywiad

Kolejną techniką, która została zastosowana w badaniach jest wywiad. A. Kamiński²³ uważa, iż wywiad to czynność dwustronna, oparta na bezpośrednim kontakcie informatora z przeprowadzającym wywiad.

Według T. Pilcha²⁴ wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz.

W niniejszych badaniach przeprowadzono wywiad z nauczycielami wybranych Przedszkoli i Szkół Podstawowych. Zastosowano go w celu uzupełnienia wiadomości zgromadzonych na podstawie kwestionariusza ankiety. Celem tych pytań było uzyskanie informacji o zastosowaniu bajkoterapii i jej wpływie na dzieci.

5. Organizacja i przebieg badań

Przed gromadzeniem materiału empirycznego wymagane jest określenie liczebności, a także terenu badań.

T. Pilch²⁵ podkreślił, że wybór terenu badań to typologia wszelkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie należy zbadać oraz odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych. Następnie wymagane jest wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji, które stanowią obiekt naszego zainteresowania. Autor ustalił również, że całość grupy stanowiącej przedmiot naszego zainteresowania należy określić, jako populację generalną. T. Pilch zauważył również, że badacz momentami będzie musiał zrezygnować z pewnych spraw, a innym razem je uwzględnić lub poprzeć.

Według K. Konarzewskiego²⁶ „populacja to zbiorowość, względem której badacz odnosi się w badaniach uogólniających.”

Warte zauważenia są również stwierdzenia M. Łobockiego²⁷. Zwrócił on uwagę na fakt, iż często w przeprowadzanych badaniach, w stopniu minimalnym najczęściej uwzględnia się całą populację generalną.

Natomiast W. Okoń²⁸ populacją określił wszystkie elementy zbioru, które interesują badacza danego zagadnienia. Zauważył także, że populacja stosowana jest w statystyce, gdyż o właściwościach zbioru wnioskuje się na podstawie jego wszystkich części. Części te muszą posiadać co najmniej jedną właściwość zmienną, którą różnią się między sobą oraz przynajmniej jedną wspólną właściwość, która świadczy o ich przynależności do określonego zbioru.

T. Pilch i Bauman²⁹ „teren badań określili jako miejsce, w którym mają być przeprowadzone badania. Może ono dotyczyć określonej instytucji lub placówki, jak również większego terytorium”.

W niniejszej pracy badaniu zostali poddani nauczyciele i wychowawcy Zakładu Poprawczego w Zawierciu oraz Zakładu Poprawczego i Schroniska Dla Nieletnich w Raciborzu.

Organizacja badań przebiegała następująco:

1. Określenie celu badań oraz przedmiotu.

2. Zapoznanie z literaturą przedmiotu.

3. Sformułowanie hipotez badawczych.

4. Wybranie technik i metod.

5. Opracowanie narzędzi i sporządzenie ankiety.

6. Przeprowadzenie badań.

Ankietę wypełnili nauczyciele i wychowawcy Zakładu Poprawczego w Zawierciu oraz Zakładu Poprawczego i Schroniska Dla Nieletnich w Raciborzu.

Ankieta została wypełniona indywidualnie w skupieniu w obecności autora ankiety, który omówił i wytłumaczył jak poprawnie odpowiadać na zadawane pytania.

W niniejszej pracy narzędziem użytym do przeprowadzenia analizy i opisania został kwestionariusz ankiety.

1 Pilch T. Barman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 23.

2 Pilch T. Barman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak

3Dutkiewicz W. (2001) Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Kielce, s. 50.

4 Pieter J. (1967) Praca naukowa, Katowice: Wydawnictwo Śląsk, s. 67.

5 Łobocki M. (1978) Metody i techniki badań pedagogicznych, Warszawa, s. 56.

6 Sztumski J. (1984) Wstęp do metod i technik badań społecznych, Warszawa, s. 28.

7

8 Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 26.

9 T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 193.

10 Konarzewski K. (2000) Jak uprawiać badania oświatowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 141.

11 Pilch T. Barman T. (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 50

12 Łobocki M. (1999) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 133-134.

13 Sztumski J.(1999) Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice, s. 68.

14 Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 19.

15 Zaczyński W. (1995) Praca badawcza nauczyciela, Warszawa: Wydawnictwo WSiP, s. 19.

16 Łobocki M. (1978) Metody i techniki badań pedagogicznych, Warszawa, s. 115.

17 T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 80.

18 Łobocki M. (1999) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 236.

19 Nowak S. (1985) Metodologia badań społecznych, Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 22.

20 Pilch T. (1977) Zasady badań pedagogicznych, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.

21 T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 96.

22 T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 96-97.

23 Kamiński A. (1974) Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice Empirycznej, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, s. 56.

24 Pilch T. (1977) Zasady badań pedagogicznych, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, s. 133.

25P ilch T. (1998) Zasady badań pedagogicznych, Kraków: Wydawnictwo Ossolineum, s. 139.

26 Konarzewski K. (2000) Jak uprawiać badania oświatowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 149.

27 Łobocki M. (2000) Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 155.

28 Okoń W. (2001) Nowy Słownik Pedagogiczny, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 305.

29 T. Pilch T. Barman (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s. 194.