GADY

Pokrycie ciała:

• silnie zrogowaciała, sucha, wodoszczelna skóra

• niewielkie gruczoły skórne, gruczoły wielokomórkowe, gruczoły udowe, gruczoły wydzielające feromony, gruczoły obronne (zaskrońce) zlokalizowane w okolicy odbytu, gruczoły w okolicy szczęk u żółwi i krokodyli, gruczoły solne (morskie środowisko) – usuwają nadmiar soli

• zrogowacenie naskórka – naskórek wodoszczelny, nieprzepuszczalny dla gazów, stratum generatiwum produkuje naskórek do następnego linienia, naskórek zrzucany w postaci wylinki, warstwa zrogowaciała to komórki martwe:modyfikacje: tworzy naskórek rogowy, łuski rogowe, pazur, paznokcie, kopyta, dzioby, włosy , łuski rogowe- pancerz rogowy najdoskonalszy, zachodzą na siebie dachówkowato, cienkie nasady- mogą poruszać się względem siebie- umożliwia wyginanie: gady, jaszczurki, węże, przyrastają na wielkość, niemożliwa wymiana gazowa, carapax- tarcza grzbietowa, plastron- tarcza brzuszna w pancerzu skórnym u krokodyli i żółwi, u żółwi pancerz pochodzenia jest mieszanego- kostne płytki, rogowe tarczki pochodzenia naskórkowego , płytki i tarczki nie pokrywają się dlatego że się wzajemnie wzmacniają spajają strukturę mechaniczna u krokodyli pancerz i płytki na grzbiecie, pazury- rogowe ukłucie ostatniego członu palca, róg ścienny- od grzbietu (odporny na ścieranie), róg podeszwowy- od spodu (nie jest odporny na ścieranie), dziób- rogowe okucie szczęk, wytworem skóry właściwej u żółwi morskich to pancerz z płytkami kostnymi

Szkielet osiowy

• kręgi przodo i tyło- wklęsłe

• kręgosłup podzielony na 5 części: odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy, ogonowy

• odcinek szyjny: kręgi- redukcja żeber, wyrostek poprzeczny- plerapophysis, występuje tu otwór- foramen costotranswersarum- mieszczą się tam naczynia krwionośne, a nerwy są wewnątrz tego otworu

2 pierwsze kręgi, które ulegają modyfikacji:

-atlas (dźwigacz)

-axis (obrotnik) umożliwiają ruchome zestawienie czaszki z kręgosłupem ,

1 kłykieć potyliczny

• odcinek piersiowy- obecność żeber, powierzchnie stawowe do przyczepu mięśni

• odcinek lędźwiowy- duże, masywne kręgi, skierowane wyrostki poprzeczne dogłowowo, bez otworów i bez powierzchni stawowych

• odcinek krzyżowy- kości do zestawienia się kręgów z miednicą, 2 kręgi

• okolica ogonowa- zróżnicowana liczba kręgów, turwengencja kręgosłupa, np. u padalca- kręgosłup uproszczony

Obręcza

• obręcz barkowa, akronion- wyrostek od kości łopatkowej, wyrostek szczytowy

• obręcz miednicowa- okna i zatoki (otwory), oddzielają k. łonowe i k. kulszowe- zmniejszają ciężar, wzmacniają miednicę, brzegi otworów stanowią przyczepy dla mięśni i ścięgien , w kości tylnej obecny jest staw skokowy dolny- staw intertarsalny znajdujący się w nastopku, pomiędzy szeregiem proksymalnym, a dystalnym nastopka

• czaszka: w okolicy oczodołowej pojawiają się otwory skroniowe, przebiegają niezależnie, są wyjściowe dla poszczególnych grup taksonomicznych, jest lekka i wytrzymała, miejsce przyczepu mięśni, wiązadeł i ścięgien, mogą przebiegać nerwy, naczynia krwionośne

kość zaoczodołowa- postfrontalle

kość łuskowa- squamosum

kość jarzmowa- jugale

kość kwadratowo- jarzmowa- quadratojugale

czaszka anapsydalne, nie posiada otworów, w postaci zmodyfikowanej u żółwi- zatoki , czaszka diapsydalna-

otwór górny i dolny, dół skroniowy- tworzą górny i dolny łuk skroniowy zbudowany z kości łuskowej i za-czołowej, czaszka synapsydalna- występuje 1 otwór skroniowy- 1 łyk skroniowy zbudowany z kości jarzmowej

kwadratowo- jarzmowej, czaszka a kinetyczna- nie posiada wewnętrznej ruchomości, szczęka górna nie porusza się względem puszki mózgowej: krokodyle, żółwie, czaszka kinetyczna- posiada wewnętrzną ruchomość, szczęka porusza się względem puszki: węże i jaszczurki

kość kwadratowa łączy się ze stawową- jest nieruchomo zrośnięta puszką mózgową

podniebienie twarde- pallatum durum

przewód nosowo- gardzielowy – ductus noso-pharynqici (oddziela przewód pokarmowy od oddechowego), zbudowane jest z: blaszki podniebiennej, kości przedszczękowej, kości szczękowej, kości podniebiennych, kości skrztdłowych

• zęby w zębodołach – progresja krokodyli (homodontyzm- jedno pokolenie zębów, difiadontyzm- wiele pokoleń zębów)

Anatomia

• układ nerwowy: mózg, silnie rozwinięte półkule, 1% masy ciała, narząd smaku dobrze rozwinięty, narząd węchu również, oczy- akomodacja(za pomocą zmiany kształtu soczewki) lub za pomocą mięśni rzęskowuch, ucho środkowe- 1 kosteczka słuchowa- kolumienka

• układ pokarmowy: szczęka, język, zęby, obecne gruczoły ślinowe, rozdwojony język u węży, żołądek wyodrębniony od jelita, umięśniony, może być wielokomorowy , w jelicie dwunastnica, dalej trzustka, płatowata wątroba, obecność zaczątkowego jelita ślepego- ślepy uchyłek jelita grubego, przewód pokarmowy uchodzi do steku

• układ krążenia: serce- 2 przedsionki, 2 komory, oddzielone niepełną przegrodą (krokodyle- pełna przegroda), krew miesza się w komorach

• układ wydalniczy- metanephrus- 3 pokolenia nerek- nerka ostateczna, odchodzą moczowody wtórne, powstałe ze ścian przewodów Wolfa, moczowody uchodzą do kloaki wydalanie: amoniak

• układ rozrodczy: jajorodne, owodniowce, zapłodnienie wewnętrzne , brak larw, u samców drobne nasieniowody i moczowody, w jajowodzie samicy są osłonki pergaminowe, niektóre są jajożyworodne

• układ oddechowy: skóra, płuca- wewnętrzne komory, mechanizm oddychania- ssący, duża powierzchnia wyminy gazowej

Ptaki

Pokrycie ciała:

• pióra- nitkowe- stanowią narządy czucia, pióraa szczeciniaste, koło oczu, albo nozdrzy- chroni przed ciałami obcymi i są zmieniane co jakiś czas

Szkielet osiowy

• odcinek szyjny, piersiowy: zbudowany z kręgów (nawet 25), trzony są heteroceliczne, umożliwia to ruchomość względem siebie, łańcuch kinematyczny- dwa pierwsze kręgi zrastają się w atlas i axis- dźwigacz i obrotnik, co umożliwia ruchome zestawienie głowy z kręgosłupem, 1 kłykieć potyliczny na czaszce, zrost- notharium stanowi podstawę do skrzydeł, synsacrum, w skład wchodzą: ostatnie kręgi piersiowe, kręgi lędźwiowe, kręgi krzyżowe i pierwszy ogonowy, przystosowaniem do lotu jest zrośnięcie się kości ogonowej z kościami biodrowymi miednicy, daje to mocną podstawę dla kończyn tylnych, pygostyl- kostka, na której osadzone są sterówki (pomiędzy synsacrum, a notharium) występuje kilka wolnych kręgów piersiowych, wolne kręgi piersiowe i ogonowe to kręgi przodowklęsłe, reszta to tyłowklęsłe

• Pas barkowy i miednica: szablasta łopatka, kości krucze łączą się z mostkiem, obojczyki- zrośnięte widełki tworzące furcule, doskonała amortyzacja, do grzebieniu mostka- crista deltoidea przyczepione są mięśnie związane z lotem, pas miednicowy- kość biodrowa, kość łonowa, kość kulszowa, kość biodrowa zrasta się z sysacrum, miednica stanowi dla kończyn tylnych podstawę, miednica otwarta (do znoszenia jaj), Kończyny: przednia- skrzydło- 3 osie długie dla powierzchni lotu, stylophodium- kość ramieniowa, zeugiuophodium- kość promieniowa i łokciowa, autophodium od dłoni, carpometacarpus- tworzą niektóre kości nadgarstka zrastające się z 3 kością śródręcza, stylophodium- kość udowa, następna to tibiotharsus plus szereg proksymalny nastopka, kość strzałkowa przyrośnięta do kości udowej, kość skokowa- tarsometatharsus- szereg dystalny, staw skokowy dolny występuje pomiędzy tibiotharsus, a tarsometatharsus

• Czaszka: duża puszka mózgowa, lekka, brak zębów, wielkie oczodoły, zachowany dolny łuk skroniowy, brak szwów, 1 kłykieć potyliczny, kości spneumatyzowane, lekkie, duża kość przedszczękowa, pierwotny staw żuchwowy (pomiędzy kością kwadratowa, a stawową), czaszka kinetyczna- posiada wewnętrzną ruchomość (szczęka górna będzie mogła się poruszać względem puszki mózgowej)

• układ mięśniowy : mięsień piersiowy duży- musculus pectoralis major, mięsień piersiowy mały -||- minor, przyczepione do grzebienia mostka

• układ nerwowy: duży mózg- 1o krotnie większy od gada, plastyczne dośrodkowo, stałocieplność, móżdżek zapewnia orientację w przestrzeni , narządy zmysłów: słaby węch, sprawny wzrok: ptasie oko: największe jest u strusi, podwójna akomodacja- szybka, za pomocą zmiany kształtu soczewki, oddala i przybliża soczewkę od siatkówki, 2.3, plamki żółte, komórki światłoczułe, siatkówka ugina się i pada obraz jako powiększony, słaby słuch, brak małżowiny, w uchu 1 kosteczka słuchowa (w uchu środkowym) (nietoperze słyszą ultradźwięki)

• układ pokarmowy: jama, brak zębów, gruczoły ślinowe, gruczoły cementowe u jaskółki i jeżyków, język silnie zrogowaciały, gardziel- tam krzyżują się drogi, przełyk prowadzi do wola- inglunes- rozszerzenie przełyku magazynujące pokarm, wstępnie go trawi, u drapieżników częściowo oddziela włosy, paznokcie w postaci wypluwki, w wolu może wytwarzać się ptasie mleczko są nim karmione młode, żołądek z jelitem przednim, dwukomorowy, gruczołowy, mięśniowy- gruba mięśniówka, ściany wyściełane rogową osłonką, znajdują się tam: gastrolity- drobne ziarna piasku rozcierające pokarm, jelito środkowe z dwunastnicą, pętla z trzustką, przewody odchodzą do dwunastnicy, jelito czcze i biodrowe, jelita długie- zwiększają powierzchnię chłonną- energochłonny lot, jelito grube, jelito ślepe- parzyste, fermentacja błonnika, uchodzi do kloaki

• układ oddechowy: wydajny, tlen służy do pozyskiwania energii, wymiana gazowa zachodzi w drożnych kapilarach powietrznych, worki powietrzne- pęcherze wypełnione powietrzem ich rolą jest podwójne oddychanie ( przy wdechu i wydechu następuje wymiana gazowa, 1 porcja przepływa, po opuszczeniu skrzydeł wydech, przepływ świeżego powietrza , dostarczenie jak największej ilości tlenu

• układ krwionośny: serce: 2 komory, 2 przedsionki, 2 obiegi krwii, hemoglobina- małe powinowactwo- erytrocyty posiadają jądro

• układ wydalniczy: parzyste nerki ostateczne, moczowody wtórne, brak pęcherza moczowego (obecny jedynie u strusi), wydalanie kwasu moczowego, co jest oszczędnością wody, w kloace miesza się kał i kryształki moczu i wydalany jest kało-mocz

• układ rozrodczy: brak narządów kopulacyjnych, zapłodnienie wewnętrzne przez kloakę, gruczoły skorupkotwórcze

Ssaki

• pokrycie ciała: gruczoły mleczne, wielokomórkowe, gruczoły łojowe- konserwuje włoski i zapobiega przemakaniu, gruczoły potowe- usuwają pot (wodny roztwór soli mineralnych i innych metabolitów) (kangur, hipopotam pocą się na czerwono, białko u konia, tłuszcz u owiec), gruczoły obniżają temperaturę, usprawniają działanie nerek, gruczoły woskowinowe w kanale słuchowym wydzielają woskowinę zatrzymującą intruzy, feromony, gruczoły obronne- u ryjówki, dziobaka, stratum corneum- łuski rogowe na palcach, łuskowce i pancerniki, pazury, paznokcie, kopyta, włosy- rogowe nitki pochodzenia naskórkowego , składa się z korzenia (radix pili), łodygi (scapus pili), cebulki włosa (bulbus pili), otacza brodawkę skóry właściwej- termoizolacje, u ludzi zatrzymuje ciepło, przekształceniem są: kolce jeża, wibrysy, wytwory skórka: poroża i rogi, jeleń- poroża, rogi złożone są z: kostny możdżeń na nich pochwa rogowa, rogi występują u: krowy, owcy, bawoła, zarówna jak u samców jak i samic, nierozgałęzione, nie są zrzucane , poroże- wytwór skróty właściwej, kość, skóra umożliwia wzrost- kreski na nich to ślady po naczyniach krwionośnych, scypuł odpada i zostaje poroże, jest periodycznie zrzucane, występuje u samców, wyjątkiem są renifery

• szkielet osiowy: kręgosłup obecne kręgi płaskie- platyceliczne, połączone za pomocą chrzęstnych dysków- nadają pęd poruszania, odcinek szyjny- 7 kręgów obecność otworów- foramen costotransversarium, wyrostek poprzeczny- pleumatophysis, chronią naczynia krwionośne, które odchodzą do mózgu , atlas- 2 powierzchnie stawowe dla dwóch kłykci potylicznych umożliwiają obracanie na zębie obrotnika, powstał w wyniku zrośnięcia się łuku nerwowego, trzon zrósł się z 2 kręgiem, tworzy ząb obrotnika- dans epistrofwi, atlas obraca się na własnym trzonie wrośnięty w ząb obrotnika, obecność otworu

• odcinek piersiowy: kręgi piersiowe- powierzchnie stawowe do przyczepu żeber górna- guzek, dolna- główka

• odcinek lędźwiowy: brak otworów, ani kręgów piersiowych, są duże, masywne- największy ciężar, wyrostki poprzeczne skierowane dogłowowo, zarys trzony zaostrzony sercowaty

• odcinek krzyżowy: kość krzyżowa- os-sacrum, 5 kręgów, skład kości: 2 kręgi krzyżowe i 4 kręgi ogonowe, krzyżowe tworzą skrzydła kości krzyżowej zestawiają się z kością biodrową miednicy +skrzydła, tworzy masywną podstawę dla kończyn tylnych

• odcinek ogonowy- brak rdzenia kręgowego

• obręcz barkowa 1 kość- trójkątna łopatka, na niej grzebień- opina scapula stanowi przyczep dla mięsni na końcu wyrostek szczytowy- acromion, obojczyk przyłącza się do wyrostka, Kość krucza: nie występuje za wyjątkiem stekowców: dziobak, wyrostek kruczy- procesus coracoideus, obojczyk- u ssaków, które wykonują przednią kończyną ruchy w wielu płaszczyznach: u naczelnych, nietoperzy, gryzoni, torbaczy, zanikają u tych, które wykonują ruchy w 1 płaszczyźnie- wahadłowe

• pas miednicowy: 3 kości: kulszowa, łonowa, biodrowa, biodrowa zestawia się z kością krzyżową, kości tworzą panewkę, spojenie łonowe, miednica zamknięta , foramen obturatum- otówr zasłoniony, służy do zmniejszania ciężaru, brzegi tworzą mięśnie przyczepy, przechodzą naczynia i nerwy

• kończyny: osadzają tułów niczym słupy autopodium u ssaków drapieżnych, przylega do podłoża: stopochodne- całe stopy, całe dłonie np. niedźwiedź, szop, półstopowate- łasicowate o podłoże opiera się człony śródręcza i śródstopia, palcochody- psowate, kotowate stąpają na palcach, wydłużenie kończyn, kopytnochodność: na ostatnich członach palców, parzystokopytne: świnia, sarna, jeleń, łoś, krowa, żyrafa, antylopa, 2 i 5- u świni występuje bądz ulega redukcji u krowy, nieparzystokopytnbe: stąpają na 3 palcach: koń, nosorożec, kość rylcowata- szczątkowa kość śródręcza, śródstopia

• czaszka: synapsydalna ( 1 łuk skroniowy-arcus zygomaticum) z 2 kości: kość jarzmowa- zygomaticum, wyrostek jarzmowy kości łuskowej- tworzą łuk skroniowy, mała liczba kości, kości połączone za pomocą szwów, 2 kłykcie potyliczne, duża pojemność mózgoczaszki, obecność wtórnego stawu żuchwowego, okolica potyliczna- 2 kłykcie potyliczne, kość klinowa- zamyka puszkę mózgową od spodu, kość skroniowa- temporale chroni czaszkę po bokach, w jej skład chodzi: kość skalista- pterozum, chroni błędnik błoniasty, kość bębenkowa- tymp.- tworzy jamę dla 3 kosteczek słuchowych, u niektórych puszki bębenkowe, wzmacnia słuch, kość łuskowa- sqarmozum- stanowi boczną ścianę puszki mózgowej, kość sitowa- ethnoidale- z 3 mniejszych: blaszki sitowej- lamina cribora, blaszka pionowa- lamina pendicularis, błędnik sitowy- labirynthus ethmoidalis oddziela blaszkę mózgową od jamy nosowej od puszki mózgowej, przez nią przebiegają narządy węchowe, blaszka pionowa stanowi przegrodę nosową, błędnik sitowy tworzy tzw. małżowiny sitowe, wysłane nabłonkiem węchowym, kość szczękowa, od góry nosowa tworzą małżowiny szczękowe, nosowe, nabłonek śluzowy, podniebienie- twarde: K. przedszczękowa, szczękowa, podniebienne, przedłużone przez podniebienie miękkie, umożliwia przeżuwanie, rozdrabianie i jednoczesne oddychanie, szczęki- górna- k. szczękowa i przedszczękowa, szczęka dolna- żuchwa z 1 kości zębowej- dentale, żuchwa posiada na końcu: 2 wyrostki: wyrostek dziobiasty, wyrostek stawowy żuchwy- procesus articularis, wyrostek kątowy- procesus ambularis u ssaków pojawia się górny staw żuchwowy jest stawem pomiędzy wyrostkiem stawowym żuchwy, a nasadą wyrostka jarzmowego kości łukowej wtórny staw żuchwowy usprawniło działanie mięśni przewodzących żuchwy, kość kwadratowa- articulale w kowadełko kość stawowa w młoteczek kość wnykowo- żuchwowa w strzemiączko, zróżnicowanie zębów: polifiodontyzm- duża generacja zębów; u ryb, płazów, gadów, difiodontyzm- dwa pokolenia zębów-mleczne, stałe: u ssaków monofiodontyzm- orka, delfin, raz ząb wyrasta, homodontyzm- jednakowe u płazów, gadów, wtórnie u delfinów i orek, heterodontyzm siekacze I- incistibi kły C-camini zęby policzkowe P- pnemolares- przedtrzonowe M- molares trzonowe zęby o krótkich koronach, brachiodontyczne: drapieżne, człowiek hipsodontyczne- zębo o długich koronach- jeleń u roślinożerców, ssaki walczą o pokarm, następne pokolenie to trudności w rozcieraniu pokarmu, słoń- zęby policzkowe ściarające się, diastema- bezzębny odcinek pomiędzy siekaczami, a zębami policznymi

• koprofagia- fermentacja w jelicie ślepym, później środkowym: zajęczaki , nerki uchodza do pęcherza u wszystkich ssaków