Śledcze badanie
miejsca zdarzenia

Badanie miejsca zdarzenia - zespół różnorodnych czynności procesowych, pozaprocesowych oraz technicznych mających na celu uzyskanie maksymalnej ilości informacji o zdarzeniu i jego sprawcy(ach).

Badanie miejsca zdarzenia polega na badaniu miejsca wystąpienia skutku działania przestępczego oraz innych miejsc związanych z szeroko pojętym przestępczym zachowaniem się sprawcy (w tym miejsca czynu sprawcy, /które nie zawsze jest tożsame z miejscem wystąpienia skutku/, drogi dojścia i odejścia sprawcy, miejsca przygotowania do przestępstwa, miejsca ukrycia narzędzi, łupów itp.)

Zasadniczym zadaniem badania miejsca zdarzenia jest m. in. :

Stwierdzenie rodzaju zdarzenia, tj. czy mamy do czynienia z przestępstwem (czy wyczerpane są ustawowe znamiona czynu zabronionego), czy z innym zdarzeniem.

Ustalenie czasu i miejsca danego zdarzenia.

Ustalenie sposobu działania sprawcy (modus operandi).

Ujawnienie i zabezpieczenie wszelkich śladów pozwalających na: - zidentyfikowanie sprawcy, narzędzi przez niego użytych, środków lokomocji, a także na odtworzenie przebiegu zdarzenia, wytypowanie kręgu osób z którego mógł wywodzić się sprawca, podjęcie innych działań – pościgu, przeszukania, okazania itp.

Utrwalenie dla celów procesowych obrazu i stanu miejsca zdarzenia.

Opracowanie realnych wersji przebiegu zdarzenia oraz planów do czynności procesowych i operacyjno – rozpoznawczych.

Najważniejszą osobą podczas oględzin miejsca zdarzenia, uprawnionym do decydowania o wszystkim jest kierownik grupy oględzinowej (czynności procesowe mogą być realizowane przez prokuratora lub pracownika pionu d- ś).

Do najważniejszych czynności zaliczamy:

Oględziny miejsca, osoby lub rzeczy (art. 207 – 208 kpk, art. 192 kpk),

Penetrację terenu,

Przeszukanie miejsca (art. Art.. 219 kpk.),

Eksperyment (w postaci odtworzenia lub doświadczenia, art. 211 kpk)

Wizję lokalną (vide art. 212 kpk.),

Okazanie miejsca, (m.in. podejrz. art. 74, art. 143 § 1 – obow. prot.)

Wskazanie miejsca,

Oględziny zwłok na miejscu (art. 209 kpk),

Przesłuchanie na miejscu (art. 212 kpk).

Skład grupy oględzinowej:

kierownik grupy – organ procesowy (prokurator lub pracownik pionu dochodzeniowo – śledczego), który przeprowadza oględziny i kieruje praca całej grupy (oględziny są czynnością procesową).

Pracownik pionu techniki kryminalistycznej – wykonuje prace technika przy ujawnianiu i zabezpieczaniu śladów (wykonuje szkice, pomiary, fotogramy, nagrania video).

Pracownik pionu operacyjno – rozpoznawczego, celem

podjęcia działań w zakresie możliwości wykorzystania w danej sprawie materiałów i środków O-R,

prowadzenia działań O-R, m.in. z wykorzystaniem osobowych źródeł informacji,

W zależności od potrzeb - inne osoby funkcyjne

przewodnika z psem tropiącym,

biegły, specjalista,

funkcjonariusze do ochrony, dobrze znający teren itp.

Oględziny miejsca zdarzenia – czynność procesowa jak i kryminalistyczna polegająca na bezpośrednim poznaniu zmysłowym wycinka przestrzeni lub pomieszczenia (w tym także dróg dojścia i odejścia sprawcy). Poznanie zmysłowe – to zasadniczo poznanie wzrokowe, jednak naturalnie wykorzystuje się także inne zmysły – słuch, powonienie, dotyk).

Cel oględzin miejsca darzenia (Hanausek)

Wykrycie sprawcy,

Wstępne zbadanie, zabezpieczenie wszelkich źródeł informacji, zwłaszcza śladów oraz samych informacji o:

miejscu, na którym odbywają się oględziny,

zdarzeniu, które się rozegrało na tym miejscu i jest przedmiotem sprawy,

okolicznościach i mechanizmach tego zdarzenia,

osobach, które wzięły udział w tym zdarzeniu i rolach, w jakich udział ten wzięły.

Cel oględzin miejsca zdarzenia (J. Widacki)

1/ wyjaśnienie charakteru i okoliczności zdarzenia,

2/ ustalenie sprawcy zdarzenia,

3/ zebranie rzeczowego materiału dowodowego w postaci wykrytych i zabezpieczonych śladów kryminalistycznych.

Cele zawarte w pierwszych dwóch punktach określane są mianem „siedmiu złotych pytań”.

Metody prowadzenia oględzin (istnieje wiele).

(najczęściej pomieszczeń)

Metoda obiektywna (dośrodkowa) – rozpoczyna się od lewej wewnętrznej krawędzi miejsca i zgodnie z ruchem wskazówek zegara prowadzi się je spiralnie , aż do punktu centralnego.

Metoda subiektywna (odśrodkowa) – czynności rozpoczyna się od punktu centralnego i zgodnie z ruchem wskazówek zegara prowadzi się je spiralnie do początku lewej, wewnętrznej krawędzi miejsca.

Inne metody:

Metoda chronologiczna – w takiej kolejności w jakiej przypuszczalnie działał sprawca

Metoda systematyczna – opisywanie śladów w kolejności ich ujawniania.

Metoda mieszana – połączenie metod chronologicznej i systematycznej (np. droga dojścia i odejścia – metodą chronologiczną, a miejsce zdarzenia – metodą systematyczną)

Ramowe zasady – etapy przygotowania i prowadzenia oględzin:

Etap czynności przygotowawczych (ogólna orientacja, udzielenie pomocy, ewentualne zatrzymanie sprawcy, niedopuszczenie do zmiany wyglądu miejsca zdarzenia, przygotowanie grupy oględzinowej).

Oględziny właściwe:

Etap orientacji ogólnej, w tym,

określenie rodzaju zdarzenia oraz potrzeb przeprowadzenia danych czynności,

ustalenie granic miejsca, które ma być poddane oględzinom,

postawienie zadań do realizacji

określenie kolejności realizacji zadań.

Ramowe zasady - etapy prowadzenia oględzin:

Etap statyczny

dokonanie oględzin miejsca zdarzenia bez przemieszczenia rzeczy i przedmiotów oraz wykonanie pomiarów, zdjęć foto, szkiców, nagrań video.

Etap dynamiczny

dalsza cześć oględzin – w których dokonuje się zmian i przemieszczeń na miejscu zdarzenia, ujawnia się i zabezpiecza ślady nie niedostrzegalne w poprzednim etapie. Wykonuje się także zdjęcia i nagrania video, szkiców.

Etap końcowy (analizy) - dokonanie myślowego przeglądu oględzin, czy czegoś nie zapomniano, czy czegoś wadliwie nie wykonano, sprawdzenie zgodności zabezpieczonych śladów (metryczki) z treścią protokółu, zweryfikowanie i naniesienie poprawek.

Ramowe zasady - etapy prowadzenia oględzin:

J. Widacki - podaje trzy etapy prowadzenia oględzin:

1/ etap wstępny oględzin,

2/ etap oględzin szczegółowych,

3/ etap końcowy oględzin.

Do etapu wstępnego oględzin zalicza:

etap orientacji ogólnej (określenie obszaru, zlokalizowanie widocznych śladów i dowodów, i analiza które zmiany w otoczeniu są związane ze zdarzeniem)

określenie wstępnej wersji przebiegu zdarzenia oraz

prowadzenie oględzin (statycznych) poprzez stosowanie metod obserwacji bez dokonywania jakichkolwiek zmian zastanej sytuacji, wykonanie zdjęć, ewentualnie szkicu.

Do etapu oględzin szczegółowych, jako głównego etap oględzin, zalicza:

szczegółowe oględziny kolejnych fragmentów danego obszaru oraz poszukiwanie, ujawnianie, dokumentowanie i zabezpieczanie śladów kryminalistycznych.

Oględziny miejsca zdarzeniaPodstawowe zasady dokonywania oględzin

1/ Zasada planowania działań – potrzeba harmonijnych i skorelowanych działań i innych wielu czynności wykonywanych przed oględzinami , w ich trakcie i po oględzinach wymaga przygotowania koncepcji, czy przynajmniej ramowego planu działania. (w tym m. in. rodzaj, kolejność czynności, zasady ich wykonywania; skład grupy; środki techniczne, inne czynności).

2/ Zasada szybkości działania - w miarę szybkie przybycie na miejsce zdarzenia oraz w możliwie najkrótszym czasie - badanie (zbadanie) miejsca.

3/ Zasada dokładności – wszystkie czynności prowadzić w sposób dokładny i szczegółowy.

4/ Zasada instrumentalizacji działań – zapewnienie odpowiednich środków technicznych, które nie tylko ułatwiają, ale niekiedy wręcz umożliwiają wykonywanie czynności na miejscu zdarzenia.

5/ Zasada ekonomiki działania – potrzeba stosowanie wyważonych proporcji pomiędzy wielkością angażowanych sił i środków a spodziewanymi efektami. W oględzinach – wyraża się to w wykonywaniu tylko takich operacji i w taki sposób, który jest racjonalnie uzasadniony i przynosi rezultaty odpowiadające rzeczywistym potrzebom.

6/ Zasada koordynacji działań – stworzenie warunków dla harmonijnego powiązania w jedną całość wszystkich czynności wykonywanych w ramach śledczego badania miejsca zdarzenia. Zasada oparta na wspólnym planie i jednym ośrodku decyzyjnym (kierowniczym).

7/ Zasada kompetencyjności – odnosi się ona do kwalifikacji osób podejmujących i wykonujących określone decyzje oraz działań, które powinny gwarantować w sposób najbardziej skuteczny osiągnięcie w danej sytuacji zamierzonych celów.

8/ Zasada obiektywności – działania muszą mieć charakter wszechstronny, uwzględniający wszystkie aspekty danej sprawy (zdarzenia) w celu ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzenia.

W skład dokumentacji oględzinowej wchodzą:

Protokół oględzin (redagowany w czasie teraźniejszym, w formie bezosobowej)

Dokumentacja techniczna, tj. szkic (lub szkice) miejsca zdarzenia oraz dokumentacja fotograficzna.

Notatka urzędowa z wykonanych czynności i oceną (analizą) śledczego badania miejsca zdarzenia.

Uwaga - działania O-R (niejawne), dokumentuje i gromadzi się odrębnie.

Protokół oględzin

Część wstępna (formalna, wg wzoru, nadająca protokołowi znaczenie procesowe),

Oznaczenie czynności, miejsca i czasu,

Stopień, imię nazwisko oraz stanowisko służbowe dokonującego oględziny,

Imiona i nazwiska osób z podaniem przydziału służbowego dla żołnierzy, a dla osób cywilnych - miejsca zamieszkania,

- „w obecności” których wykonywano oględziny,

- „w oględzinach uczestniczyły” (w myśl art. 316 i 317 § 1 kpk.)

Podstawa prawna dokonania oględzin (art. 207 § 1 i art. 143 § 1pkt 3 kpk.)

Powód przeprowadzenia oględzin – „w celu stwierdzenia”

Uprzedzenie osób uczestniczących w oględzinach o utrwalaniu czynności za pomocą aparatury (art. 147 § 1 kpk.)

Część opisowa

Zasady prowadzenia oględzin (informacje, które muszą być ujęte w części opisowej, -B. Hołyst):

Opis warunków, w jakich prowadzone są oględziny (stan pogody, temperatura, oświetlenie).

Opis samego miejsca zdarzenia i otaczającego je terenu.

Opis przedmiotów uszkodzonych przez sprawcę.

Opis śladów pozostawionych przez sprawcę.

Opis przedmiotów, których układ sprawca zmienił podczas dokonywania przestępstwa.

Opis przedmiotów pozostawionych przez sprawcę.

Wskazanie na brak śladów, które wg naturalnego przebiegu zjawiska powinny znajdować się na miejscu zdarzenia.

Opis sposoby zabezpieczania materiału dowodowego.

Opis warunków w jakich dokonano oględzin (badania miejsca zdarzenia), w tym:

pora dnia, warunki atmosferyczne, temperatura, pogoda, widoczność,

rodzaj oświetlenia wykorzystywanego w porze wieczorno – nocnej oraz w pomieszczeniach,

Opis (charakterystyka) miejsca zdarzenia:

ogólno -orientacyjne umiejscowienie w terenie miejsca zdarzenia poddanego badaniom, w tym także określenie granic terenu polegającego badaniu,

położenie charakterystycznych, istotnych elementów stałych w terenie,

drogi prowadzące do miejsca zdarzenia, w tym w sytuacjach zasadnych zależnych od rodzaju zdarzenia - charakterystyka dróg - nawierzchnia, widoczność natężenie ruchu,

sposób zabezpieczenia miejsca zdarzenia do czasu oględzin,

w warunkach wojska – także system ochrony obiektu, rejonu,

określenie obiektu (terenu, budynku), ze szczególnym uwzględnieniem ilości, stanu i usytuowanie otworów umożliwiających przejście (drzwi, okna, okienka piwniczne, okratowanie). Opis powinien także uwzględniać – wygląd, wielkości, wymiary, rodzaj materiałów z których zostały wykonane drzwi, okna, rodzaj zamków, zamknięć, krat, innych zabezpieczeń – precyzyjnie określać środki techniczne i metody zastosowane do badania, ujawniania i zabezpieczania dowodów,

na samym miejscu zdarzenia – dokładny opis z podaniem odległości – rozmieszczenie, położenie przedmiotów, ich wzajemne usytuowanie, - metody badawcze, ujawniane ślady i sposób ich zabezpieczenia,

wygląd poszczególnych przedmiotów, ich wymiary, materiał z jakiego zostały wykonane, stan techniczny, zapach, inne cechy identyfikacyjne – ujawnione ślady i sposób ich zabezpieczenia.

Czynności końcowe – wg. wzoru druku – ilość zabezpieczonych dowodów, dane sprzętu wykorzystywanego do utrwalania czynności, oświadczenia osób uczestniczących w oględzinach, podpisy osób prowadzącego oględziny, uczestniczących, obsługującej aparaturę utrwalającą.

Fotografia kryminalistyczna

Pierwszy raz fotografię w celach kryminalistycznych zastosowano w 1854 r.

Fotografia miejsca oględzin - służy do rejestracji wizualnej miejsca zdarzenia oraz utrwalania ujawnionych śladów

Rodzaje zdjęć oględzinowych

Ogónlo orientacyjne - ich celem jest ukazanie ogólnego wyglądu miejsca i jego otoczenia, usytuowania w terenie itp.

Sytuacyjne – ukazują wzajemne ułożenie śladów i przedmiotów (odległości, kąt ułożenia).

Szczegółowe – przedstawiają dokładny wygląd poszczególnych śladów.

Szkic miejsca zdarzenia

Rodzaje szkiców

Szkice ogólno orientacyjne (ogólne) – wskazują miejsca zdarzenia wraz przyległym terenem (obejmują samo miejsce oraz teren do niego przyległy). Stosowane skale 1:1000; 1: 500; 1: 200; 1:100.

Szkice szczegółowe (sytuacyjne) – obrazują właściwe miejsce zdarzenia lub tylko część tego terenu oraz rozmieszczenie śladów. Stosowane skale 1: 50; 1: 20.

Szkice specjalne – sporządzane w celu utrwalenia wyglądu najbardziej istotnych śladów i fragmentów miejsca zdarzenia (np. rozrzut łusek po oddaniu strzału, rozrzut odłamków szkła w wypadku samochodowym) Stosowane skale 1: 10; 1: 5; 1: 2; 1:1; 2: 1.

Szkic w rzucie poziomym – jest planem (patrząc z góry) danego obiektu

Szkic w rzucie pionowym – to przekrój obiektu w pionie, najczęściej z zaznaczeniem interesujących nas elementów.

Szkic w rzucie krzyżowym – to rozwinięcie płaszczyzn obiektu na rysunku w taki sposób, jak przy szkicu w rzucie poziomym, np. pomieszczenia – zawiera plan w rzucie poziomym (widok z góry) oraz dodatkowo jeszcze rozwinięcie na szkicu wszystkich ścian oraz sufitu.

Zasady graficznego przedstawiania miejsca zdarzenia - sporządzania szkiców

Zachować całkowitą zgodność treści oględzin ze szkicem.

Ująć wszystkie elementy mające znaczenie dla sprawy.

Dążyć do przejrzystości rysunku z uwzględnieniem proporcji i wielkości przedstawianych przedmiotów.

Szkic sporządzać w taki sposób, aby na jego podstawie istniała możliwość odtworzenia w terenie danej sytuacji.

Napisy na szkicu ograniczyć do niezbędnych.

Wszystkie pomiary powinny być w zasadzie dokonywane pod kątem prostym; w sytuacji wymiarowania od przedmiotów liniowych bezwzględnie oznaczać (opisywać) miejsca, skąd bierze się początek wymiaru.

Obowiązującym kolorem przy rysowaniu szkicu jest kolor czarny, wyjątkowo dla przejrzystości rysunku można użyć koloru czerwonego, np. umiejscowienie najbardziej istotnych śladów.

Śledcze badanie miejsca zdarzenia

Otwarty katalog dowodów

Działania dowodowe, które nie są zakazane prawem mogą być realizowane zgodnie z określonymi warunkami przeprowadzania dowodów.

(w naszym systemie prawym nie ma zamkniętego katalogu dowodów, ale obowiązuje szereg zakazów dowodowych oraz warunków przeprowadzania dowodów. Nie istnieje zatem możliwość całkowicie dowolnego przeprowadzania procesu dowodowego)

Penetracja miejsca zdarzenia :

nie jest określona w kpk., gdyż jest czynnością o charakterze technicznym i pomocniczym dla innych czynności (np. oględzin, innych procesowych), gwarantującą prawidłowy przebieg ww. czynności lub wykonaną po czynnościach - sprawuje wówczas funkcję kontrolną .

Wyniki – vide art. 143 § 2 kpk, spisuje się w protokóle lub opisuje w notatce urzędowej.

Zasadniczymi celami penetracji jest:

poznanie ogólne miejsca zdarzenia,

określenie granic miejsca zdarzenia (w tym drogi dojścia, odejścia sprawcy, ukrycia, zgubienia narzędzi, łupu itp.),

dokonanie oceny wstępnej o możliwości prowadzenia danych czynności

Eksperyment procesowy, art. 211 kpk. (kryminalistyczny)

czynność procesowa, a zarazem kryminalistyczna dokonana w postaci doświadczenia lub odtworzenia przebiegu zdarzeń lub ich fragmentów (będących przedmiotem rozpoznawania) w celu sprawdzenia okoliczności mających to znaczenie dla sprawy (czynność fakultatywna, organ procesowy nie ma zatem obowiązku jej przeprowadza).

Doświadczenie – polega na sprawdzeniu, czy dane zdarzenie lub jego fragment mogło mieć miejsce oraz czy miało zakładany (podawany) przebieg. Prowadzone w warunkach zbliżonych. Nie musi być realizowane w miejscu i czasie faktycznego zdarzenia.

Odtworzenie – to rekonstrukcja zdarzenia w miejscu jego zaistnienia, o tej samej porze doby, w identycznych (maksymalnie zbliżonych) warunkach atmosferycznych (np. możliwości widzenia, słyszenia, postrzegania, możliwości przebiegu zdarzenia)

Zasady prowadzenia eksperymentu

Zakazy – nie wolno prowadzić eksperymentów:

zakazanych prawem,

stwarzających niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, albo mienia,

naruszających godność człowieka, dobre obyczaje, zasady i wartości społeczne.

Przebieg i wyniki eksperymentu muszą być dokumentowane w formie protokołu. Powinien być też utrwalony aparaturą rejestrującą obraz i dźwięk. Eksperyment lub jego fragmenty mogą być powtarzane kilkakrotnie. (Jeśli nie będzie powtórzony na rozprawie – należy dopuścić do udziału w eksperymencie - strony procesu, ich pełnomocników, obrońców, chyba ze zwłoka sprowadziłaby niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodów).

Przygotowanie eksperymentu:

dokładnie określić przedmiot eksperymentu,

opracować plan eksperymentu,

dokonać podziału ról dla osób mających brać udział w eksperymencie,

zabezpieczyć miejsca eksperymentu oraz przedmioty do jego przeprowadzenia.

Przeszukanie , art. 219kpk. i inne (osoby, miejsca, rzeczy, systemu informatycznego)

Czynność procesowa (wymaga spisania protokołu), a zarazem kryminalistyczna.

Podstawa procesowe przeszukania, art.219 kpk - m. in. w celu zatrzymania, doprowadzenia osoby, znalezienia przedmiotów mogących stanowić dowód, można dokonać przeszukania…. Podstawowym zadaniem przeszukania jest m.in. znalezienie przedmiotów mogących stanowić dowód. Od oględzin różni się właśnie „zadaniem”. Zadaniem oględzin jest – dążenie do wykrycia wszelkich informacji o zdarzeniu, wstępne ich zbadanie i zabezpieczenie oraz źródeł pochodzenia tych informacji.

Kryminalistyczny charakter przeszukania – musi być przeprowadzone według zasad opracowanych przez kryminalistykę.

Do przeszukania (powierzchni lub głębi) - w zależności od potrzeb i możliwości – wykorzystujemy specjalnie wyszkolone psy oraz sprzęt specjalistyczny - zdobycze najnowszej techniki (czujniki do wykrywania metali, termowizję, programów komputerowych, inne)

Wizja lokalna

Kodeks postępowania karnego nie precyzuje takiej czynności procesowej. Stąd w praktyce występuje nieprecyzyjnie jako „oględziny wtórne”, których celem jest sprawdzanie, uzupełnienie lub weryfikowanie faktów (znanych, w zarysie lub zakładanych hipotetycznie). Jest zbliżona do eksperymentu, ma jednak charakter bardziej statyczny.

Wizja lokalna – czynność kryminalistyczna polegająca na bezpośrednim poznaniu zmysłowym miejsca zdarzenia lub jego fragmentu, celem ustalenia (sprawdzenia):

czy wcześniej (uprzednio) uzyskane informacje o tym miejscu lub fragmencie są zgodne z rzeczywistością, albo

ewentualnego sprecyzowania lub uzupełnienia tych informacji, bądż

wyjaśnienia sprzeczności.

Wizja lokalna może być przeprowadzana z udziałem podejrzanego, świadka, biegłego. (Od oględzin miejsca „wizja lokalna” różni się jednym zasadniczym elementem – w swoich celach nie ma – „zdobywania nowych informacji”)

Okazanie miejsca (art.. 173 kpk. , vide też 143 § 1kpk)

Czynność (procesowo – kryminalistyczna) zmierzająca do identyfikowania określonego miejsca jako miejsca zdarzenia, albo miejsca na którym znajdują się ślady lub inne źródła informacji o zdarzeniu.

Podczas przeprowadzania okazywania miejsca, podobnie jak i przy innych okazaniach, powinna być zachowana zasada okazywania w grupie. W takich sytuacjach okazywać kolejno kilka miejsc. Miejsca właściwego nigdy nie okazywać jako pierwszego, lecz jako kolejne w ciągu okazywanych miejsc.

Wskazanie miejsca

Jest szczególną formą przesłuchania (nie jest więc odrębna czynnością), podczas której osoba przesłuchiwana wskazuje w czasie tej czynności organowi procesowemu określony wycinek przestrzeni, lub pomieszczenia, określając je jako miejsce zdarzenia, bądź jako miejsce mające z nim związek – ukrycia rzeczy, zwłok, albo inne źródła informacji o zdarzeniu.

Wskazanie miejsca posiada istotne znaczenie dowodowe i powinno być przeprowadzane choćby było już znane organom ścigania. Często faktyczne miejsca, podane wyżej i szczegóły zdarzenia w powiązaniu z terenem, zna tylko sprawca, albo – co też się zdarza – świadek, któremu sprawca wcześniej je wskazał lub który obserwował zdarzenie osobiście.

Jeśli wskazane miejsce nie było wcześniej znane organom ścigania, to po jego wskazaniu, powinny być przeprowadzone oględziny.

Przesłuchanie na miejscu (m.in. vide art. 212 kpk.)

Przesłuchanie na miejscu zdarzenia, z zastosowaniem wszystkich przepisów i zasad odnoszących się do tych czynności - zarówno świadków jak i podejrzanych daje możliwość lepszego kojarzenia, weryfikowania podawanych okoliczności.

Oględziny zwłok na miejscu (art. 207, art. 209 kpk.)

Określić miejsce zdarzenia, ustalić obszar oraz zakres prowadzenia czynności

Oględziny zwłok prowadzi prokurator z udziałem lekarza medycyny sądowej (lub lekarza medycyny) oraz technika kryminalistyki. Oględziny samego miejsca zdarzenia może przeprowadzić inny organ procesowy (ŻW)

Najczęściej stosowana metoda oględzin – subiektywna (odśrodkowa), gdzie punktem centralnym są zwłoki.

Śmierć – trwałe nieodwracalne ustanie czynności życiowych organizmu; dochodzi do niej wskutek zatrzymania czynności ośrodkowego układu nerwowego, krążenia i oddychania. Przyczyny śmierci – naturalna ze starości (zużycie organizmu), związana z procesem chorobowym (określana jako przyczyna naturalna) oraz śmierć gwałtowna spowodowana przyczyną zewnętrzną: – zabójstwo, – samobójstwo, – nieszczęśliwy wypadek.

W chwili śmierci następuje rozluźnienie mięśni i bierne ułożenie ciała. Z punktu widzenia kryminalistyki wynikają z tego następujące wnioski:

– wyraz twarzy denata o niczym nie świadczy; brak podstaw do wnioskowania, że wyraz twarzy denata odzwierciedla jego ostatnie doznania,

• rozluźnienie mięśni powinno spowodować wypadnięcie z ręki przedmiotów, np. pistoletu. Od tej zasady są wyjątki, np. leżąca pozycja przed śmiercią itp.

Oględziny zwłok na miejscu c.d. (art. 207, art. 209 kpk.)

Najważniejsze objawy śmierci, tzw. znamiona śmierci (wykształcają się do 12 godz):

stężenie pośmiertne,

plamy opadowe,

bladość zwłok,

oziębienie zwłok,

wysychanie powłok skórnych,

Zasady ogólne oględzin – opisać dokładnie (przestrzegać etapów - statycznego i dynamicznego):

charakterystyka miejsca, gdzie zwłoki się znajdują,

ułożenia zwłok w stosunku do innych przedmiotów,

pozycja zwłok i poszczególnych części, w tym głowy i kończyn,

Stan zwłok, rany i ślady na zwłokach,

odzież na zwłokach (w tym zawartość kieszeni)

zabezpieczenie narzędzi i śladów.

Pamiętać o zabezpieczeniu śladów, zwłaszcza – linii papilarnych, mikrośladów (stoliki GSR w sytuacji użycia broni, treści za paznokciami, wybroczyny, wydzieliny)

Zadania lekarza uczestniczącego w oględzinach zwłok:

wstępne oględziny zwłok w celu ustalenia przypuszczalnej przyczyny śmierci,

ustalenie przypuszczalnego czasu zgonu,

wstępne oględziny odzieży (uszkodzenia, ślady biologiczne),

lokalizacja i identyfikacja (wstępna) śladów biologicznych,

zabezpieczenie śladów biologicznych,

identyfikacja przypuszczalnego narzędzia lub narzędzi i mechanizmów ich działania,

udział w sporządzeniu protokołu oględzin zwłok,

próba odtworzenia okoliczności zdarzenia oraz ewentualnie domniemanych cech sprawcy.

Specyfika prowadzenia oględzin zwłok zależała będzie od rodzaju śmierci. Najczęściej występuje w wyniku:

wypadków komunikacyjnych,

Użycia broni,

Użycia ostrego narzędzia lub innego narzędzia.

Uduszenia poprzez:

- śmierć w ciasnej przestrzeni – unieruchomienie klatki piersiowej i uniemożliwienie oddychania, w rezultacie niedotlenienie mózgu,

- utonięcie – dostanie się wody do układu oddechowego,

- śmierć w wodzie – zatrzymanie pracy jednego z układów, np. akcji serca,

- zadławienie – zatkanie przełyku przedmiotem (żywnością, wymiocinami) lub działanie na szyję ofiary gołymi rękami powodujące zatrzymanie dopływu krwi do mózgu,

- zadzierzgnięcie – działanie na szyję ofiary jakimś przedmiotem (możliwe zadzierzgnięcie samobójcze),

- powieszenie – założona pętla na szyję,

Zatrucia.

Medycyna sądowa

Oględziny zewnętrzne zwłok w prosektorium

Celem oględzin zewnętrznych jest ustalenie:

Cech fizycznych zwłok (płeć, wzrost, waga, budowa ciała z uwzględnieniem poszczególnych części anatomicznych, stan odżywiania, znaki szczególne.

Znamion śmierci (plamy opadowe, stężenie pośmiertne, cechy rozkładu gnilnego, lub zmian przeobrażeniowych).

Stanu otworów naturalnych ciała (obecność ciał obcych względnie wydzieliny).

Zmian chorobowych.

Wszelkich obrażeń (obowiązuje opis każdej zmiany).

Oględziny zewnętrzne oraz wewnętrzne zwłok w prosektorium

Ogólny schemat postępowania przed przystąpieniem do sekcji zwłok:

1/ sfotografowanie i opisanie zwłok ubranych, tj. takiego staniu w jakim były dostarczone do prosektorium, opis odzieży, stan czystości (zabrudzenia), uszkodzenia itp.

2/ ostrożne zdejmowania i oględziny kolejnych części ubrania,

3/ opis obnażonych zwłok (przed obmyciem), sfotografowanie sylwetki oraz poszczególnych części,

4/ zabezpieczenie do badań ujawnionych śladów - cząstek obcych w okolicach ran i uszkodzeń, a także treści zza paznokci oraz innych w zależności od rodzaju obrażeń,

5/ obmycie zwłok, następnie szczegółowy opis i fotografowanie obrażeń, a także wykonanie szkiców i schematów,

6/ w przypadku nieznanych zwłok należy bezwzględnie:

- wykonać pełną daktyloskopię,

- dokonać bardzo szczegółowej rejestracji i opisu cech wyglądu, blizn na skórze, tatuaży (dokładne odwzorowanie), zniekształceń, opis uzębienia, itp.

• zabezpieczyć materiał, stosowne tkanki do badań genetycznych.

Oględziny zewnętrzne oraz wewnętrzne zwłok w prosektorium

Oględziny wewnętrzne – biegły przeprowadzając sekcję zwłok, otwiera kolejno:

1/ czaszkę i bada mózgowie,

2/ klatkę piersiową,

3/ jamę brzuszną,

4/ a następnie bada wyjęte narządy.

Na tym etapie, w zależności od potrzeb badawczych można wprowadzać wszystkie modyfikacje techniki badania (np. oskalpowanie twarzy w przypadku obrażeń ciała tej okolicy, głębokie nacięcie mięśni kończyn, tułowia - zwłok z ranami po użyciu ostrego narzędzia, ranami postrzałowymi, po potrąconych przez pojazdy celem ustalenia głębokości ran, odnalezienia obrażeń zderzakowych i innych), a także badanie treści układu oddechowego, pokarmowego na obecność ciał i substancji obcych.

W razie potrzeby można też otwierać kanał kręgowy, jamy bębenkowe, dokonywać preparacji kości itp.

Oględziny zewnętrzne oraz wewnętrzne zwłok w prosektorium

Oględziny wewnętrzne – biegły przeprowadzając sekcję zwłok, otwiera kolejno (c.d.):

5/ pobranie tkanek do badań laboratoryjnych (w tym toksykologicznych i kryminalistycznych). O zakresie badań laboratoryjnych decyduje organ procesowy,

6/ postawienie rozpoznania i wydanie opinii stępiej.

Pełna opinia - po wykonaniu badań laboratoryjnych.

Z oględzin zewnętrznych oraz sekcji zwłok sporządza się protokół (odpowiada organ procesowy) oraz wykonuje zdjęcia (tablicę poglądową), a także można utrwalić techniką wideo.

Obecność technika kryminalistyki na sekcji zwłok – zatem obowiązkowa.

Wskazówki użyteczne w prowadzeniu oględzin(Widacki J.)

Doświadczeni funkcjonariusze formułują sporą liczbę nieformalnych wskazówek, użytecznych w prowadzeniu oględzin. Oto niektóre z nich:

Cały czas miej w pamięci siedem złotych pytań i myśl ich kategoriami,

Pracuj ostrożnie i metodycznie,

Porozmawiaj z kolegą, który pierwszy był na miejscu, spytaj go o ewentualnie zastane zapachy,

Zwróć uwagę na rzeczy i ich konfiguracje, które można mimowolnie zniszczyć, przekaż tę wiedzę kolegom,

Generalnie zaczynaj od badania podłoża (podłogi, gruntu),

Nawet w jasny dzień zastosuj dodatkowe oświetlenie,

Do zwłok nie podchodzi się grupą, pierwsze czynności niech wykona jedna osoba,

Złożone czynności związane z identyfikacją zwłok lepiej wykonać w prosektorium niż na miejscu,

Przyjmij choćby wstępną, roboczą hipotezę, dotyczącą przyczyny śmierci denata, ułatwi to poszukiwanie śladów,

Dopilnuj, aby na fotografiach ogólnych widoczne były obiekty jednoznacznie identyfikujące miejsce (np. tabliczka z nazwą ulicy, charakterystyczny budynek itp.),

Dopilnuj aby wykonano zdjęcia okolicy (sąsiednich pomieszczeń), nawet jeśli nie widać ich związku z przestępstwem,

Dopilnuj, aby dyskretnie sfotografować gapiów, może wśród nich znajdować się sprawca, ułatwi to także późniejszą identyfikację (zwłaszcza niechętnych) świadków,

Nie dotykaj niczego, co może być nośnikiem śladów daktyloskopijnych lub podobnych,

Zawsze badaj drzwi, okna, zwróć uwagę na korespondencję, gazety, zainteresuj się zawartością komputera,

Zbadaj oświetlenie miejsca zdarzenia, zwłaszcza źródła światła sztucznego, ustal zasięg, widoczność, zbadaj stan wyłączników,

Zbadaj przynajmniej ogólnie stan systemu grzewczego pomieszczenia,

Zwróć uwagę na istnienie śladów czyszczenia, mycia podłogi itp.,

Zainteresuj się śladami jedzenia i picia,

Przejrzyj pojemnik na śmieci, oceń stan świeżości, odnotuj daty wydań gazet, jeśli zostały wyrzucone,

Przyjrzyj się zegarom, ustal czy są sprawne, odnotuj godziny alarmów w budzikach,

Przejrzyj na miejscu, chociaż z grubsza, zawartość telefonów komórkowych,

Rzuć okiem na miejsca tradycyjnych schowków mieszkaniowych ( na wysokich meblach, za książkami, w bieliźnie pościelowej),

Ograniczaj pozasłużbową ciekawość kolegów dotyczącą badanego miejsca,

Stale myśl kategoriami siedmiu złotych pytań,

Zachowuj wiarę, że mimo iż nikt nigdy nie przeprowadził oględzin idealnych, Tobie może się to udać.