ŚREDNIE DZIECIŃSTWO – wiek przedszkolny – 4-6 rok życia
W badaniach stosowano najczęściej podejście poprzeczne (transwersalne) – ukazuje kierunek, w jakim zachodzą zmiany rozwojowe w zakresie poszczególnych funkcji
Współczesne badania skupiają się coraz częściej na pokazywaniu zmian rozwojowych – stąd stosuje się podejście podłużne (longitudinalne) – śledzą zmiany rozwojowe wybranej grupy dzieci przez kilka lat
Metoda mikrogenetyczna – śledzi proces „wyłaniania się” określonych zmian rozwojowych i wykrywa międzyosobnicze różnicowanie.
ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY
zmiany rozwojowe w sferze motorycznej są związane ze zmianami fizycznymi dotyczącymi wzrostu, masy ciała, sylwetki, funkcjonowania organizmu, zwłaszcza systemu nerwowego
zmiany dotyczące wzrostu i masy nie są tak intensywne jak w poprzednim okresie
do końca tego okresu wzrost zwiększa się o około 22 cm, zaś masa ciała o ok.6 kg; średni wzrost 117 cm, waga 21 kg
zmienia się sylwetka dziecka: zanika sterczący brzuszek, szybciej rosną kończyny, sylwetka wydłuża się
ok. 5 rż nieznacznie powiększa się część mózgowa czaszki i wyraźnie rozrasta się część twarzowa
zmiany są związane z takimi zmiennymi jak: płeć, warunki środowiskowe, rasa
w układzie nerwowym zachodzą 4 rodzaje zmian:
postępuje mielinizacja włókien nerwowych, zwłaszcza w płatach czołowych
wzrasta liczba synaps; tworzą się nowe połączenia między neuronami i wzrasta produkcja chemicznych neuroprzekaźników
do 5 rż w okresie czuwania fale theta (charakterystyczne dla snu dorosłych) odgrywają większą rolę niż fale alfa (charakterystyczne dla zaangażowanej uwagi), zaś między 5 a 7 rż ich udział się wyrównuje
wzrasta synchronizacja aktywności w różnych obszarach mózgu oraz koordynacja między płatami czołowymi a innymi częściami mózgu.
zmiany te są podstawą do kontrolowania zachowań, kierowania uwagą, przewidywania i tworzenia planów, oraz rozwiązywania problemów logiczno-matematycznych
obserwuje się wzrost sprawności motorycznej – dziecko swobodnie poruszą się, chodząc, biegając, jest samodzielne w samoobsłudze
opanowane zdolności podlegają doskonaleniu
pojawiają się nowe sprawności, dziecko łączy proste ruchy w złożone kombinacje ( bieg i skok, chwytanie i rzucanie piłki); opanowuje kilka sprawności jednocześnie; ruchy dziecka stają się płynne, rytmiczne, harmonijne
charakterystyczna wzmożona potrzeba ruchu - „głód ruchu”
dziewczynki są lepsze w czynnościach wymagających równowagi i rytmiczności (skakanie na skakance) oraz precyzji (pisanie), zaś chłopcy – w czynnościach wymagających energii i siły (kopanie piłki)
osiągnięcia w samoobsłudze:
4 – 5 rż – samodzielność w ubieraniu się
od 3 rż – samodzielne w toalecie
4 – 6 rż – przy jedzeniu
utrzymywanie postawy ciała nie zachodzi automatycznie, ale angażuje procesy uwagi, najmniej uwagi wymaga postawa siedząca; w 4-6 rż dzieci mają większe trudności z kontrolą postawy ciała przy rozwiązywaniu zadań poznawczych, niż dzieci starsze i ososy dorosłe.
ROZWÓJ POZNAWCZY
średnie dzieciństwo to okres przejściowy między poznaniem mimowolnym i zewnętrznie ukierunkowanym, a dowolnym i świadomie kierowanym
Sprawności percepcyjne.
postępujące dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej integracji sensomotorycznej
dzieci zaczynają rozpoznawać litery jako zbiory punktów
w 3-4 rż odróżniają pismo od tego co pismem nie jest (np.od bazgrot, rysunków)
jeszcze nie potrafią identyfikować poszczególnych liter alfabetu; ujmują pismo całościowo; potem różnicują litery, ale trudność sprawiają im litery o podobnych kształtach oraz będące zwierciadlanymi odbiciami innych; do 7-8 rż piszą wiele liter w lustrzanym odbiciu
Szuman – dzieci 3-letnie potrafią reprodukować koło; większość 5-6 latków kopiuje kwadrat; a większość 6-7 latków trójkąt; figury złożone z samych linii w postaci krzyżyka reprodukują dzieci 3-4 letnie; szyny – 4-5 letnie; spiralę – większość 6-7 latków.
Piaget – badania dotyczące reprodukowania figur złożonych – większość 7-latków zdolna jest koordynować czynności motoryczne i percepcyjne
dzieci nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych
wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych; dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie je stosują w odniesieniu do barw podstawowych
wzrasta wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu muzycznego i fonemowego; stopniowy wzrost zdolności rozpoznawania melodii: 40% dzieci 4-letnich i 75% 5-latków; imitacje zasłyszanych melodii występują już w 3 i 4 rż, choć dopiero 5-latki są zdolne do utrzymania tonacji i rytmu melodii
większość 6-7 latków zaczyna naukę czytania i pisania; rozwijaniu tej zdolności służą zabawy wymagające wizualnego różnicowania obiektów; dużą rolę odgrywają też aliteracje i rymowanki
Fields i Spangler – 6 grup warunków promujących piśmienność:
środowisko bogate w materiały drukowane
otoczenie bogate w język mówiony
doświadczenia bezpośrednie prowadzące do wzbogacenia słownictwa
doświadczenia z symboliczną reprezentacją
eksperymentowanie z pisaniem
eksploracja czytania
Chall – na okres przedszkolny przypada stadium preczytelnicze
Funkcje zarządzające.
od 18 msc zaznacza się rozwój funkcji zarządzających, czyli zespołu wyższych funkcji poznawczych , które umożliwiają planowanie, inicjowanie i kierowanie nastawionym na cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany
funkcje zarządzające obejmują wiele komponentów: giętkość poznawcza, planowanie, pamięć robocza.
funkcje te związane są z aktywnością kory przedczołowej
stanowią warunek wstępny inteligentnego, świadomego i planowanego działania
ujawniają się w sytuacjach uczenia się nowych sprawności, planowania i podejmowania decyzji, korygowania błędów, inicjowania nowej sekwencji czynności, przezwyciężania nawykowych odpowiedzi, świadomego kontrolowania działania
Casey – badanie mózgu metodą rezonansu magnetycznego podczas rozwiązywania zadań wymagających hamowania – wykazały że u dzieci i dorosłych obserwuję się podobne wzory aktywacji kory przedczołowej, ale aktywacja jest większa u dzieci
uzyskane dane wskazują że funkcje zarządzające odgrywają znaczącą rolę w opanowywaniu nowych sprawności; w miarę jak opanowane czynności automatyzują się, rola funkcji zarządzających maleje
rozwój funkcji zarządzających wiąże się z funkcjonowaniem społecznym i warunkuje dojrzałość szkolną
między 3 a 6 rż zachodzi proces intensywnego ich rozwoju, zwłaszcza w zakresie hamowania, przekierunkowywania uwagi oraz elastyczności poznawczej
badania polskich dzieci w wieku 4 i 6 lat (Kielar-Turska, Białecka Pikul) potwierdziły związek funkcji zarządzających z teoria umysłu, i sprawnościami językowymi
Hughes – w wieku 3;6 oraz 4;6 dzieci wykazujące zachowania aspołeczne i mające ubogie zdolności komunikacyjne prezentują niskie osiągnięcia w zadaniach wymagających planowania i pamięci roboczej (Wieża z Londynu)
zadanie typu: go/no go wymagające kontroli hamowania – między 3 a 6 rż obserwuje się systematyczną poprawę wykonania. Bardziej złożonych zadań tego typu 3-latki nie wykonują, zaś 4-latki dobrze sobie radzą
Pamięć.
Pamięć utajona i jawna.
stwierdza się różnice w efektach pamięci jawnej i utajonej
efekt wieku zaznacza się w zakresie pierwszego z systemów pamięci
pamięć utajona pojawia się po urodzeniu, wcześnie dojrzewa i utrzymuje na stałym poziomie, zaś jawna pojawia się pod koniec 1 rż a jej rozwój trwa aż do dorosłości
Jagodzińska – dobrze rozwinięta pamięć utajona stanowić może podstawę przyswajania języka, kształtowania nastawień i kategoryzacji społecznych
wskaźnikiem pamięci utajonej mogą być zmiany w przewodnictwie skórnym na widok fotografii znajomych ośob
Zdolność zapamiętywania.
DeLoache, Włodarski – w 3 rż dzieci osiągają wysokie wyniki w wykonywaniu zadań polegających na odnalezieniu, po odroczeniu czasowym, ukrytych przedmiotów
Jagodzińska – lepsze wyniki w porównaniu z badaniem laboratoryjnym uzyskują w warunkach życia codziennego
trwałość pamięci dzieci 3 -letnich wyraża się w miesiącach, a dzieci 4-6 letnie potrafią rozpoznać przedmiot po roku
Todd, Perlmutter – już 3-latki potrafią przywoływać wspomnienia z przeszłości, z ostatniego miesiąca, ale i sprzed roku
Friedman – wspomnienia osobiste dzieci są trwałe – 4-5latki przywołują wspomnienia z dnia wczorajszego, ostatniego weekendu, roku
Hudson, Fivush – ważne przeżycia dzieci potrafią sobie przypomnieć nawet po kilku latach
Trwałość przechowywania informacji.
zakres pamięci bezpośredniej zmienia się z wiekiem (Włodarski):
2-latki odtwarzają z podanego szeregu liczb dwie
3-letnie – trzy
7-letnie – pięć
zmiany rozwojowe związane są biologicznym rozwojem mózgu – mielinizacją włókien nerwowych, zmianą we wzorcach aktywności mózgu, rozwojem połączeń miedzy strukturami mózgu, stosowaniem strategii pamięciowych
w reprodukcji bezpośredniej i odroczonej 6-latki uzyskiwały lepsze wyniku przy kodowaniu czynnościowym niż werbalnym – większa atrakcyjność zadań manipulacyjnych, powstawanie wielomodalnego śladu pamięciowego w przypadku podjęcia działania, integracją danych o czynności i przedmiocie (Jagodzińska)
wyraźne zmiany w zakresie pamięci operacyjnej, zwanej pracującą – polegają na przetwarzaniu informacji, ich wyrazem jest wzrost efektywności operacji umysłowych
sam czas biernego przechowywania informacji nie zmienia się od 5 rż
zmianie ulega tempo przetwarzania informacji, wzrastając systematycznie wraz z wiekiem
powiększająca się wiedza dziecka oraz rozwój strategii pamięciowych sprzyjają lepszemu wykorzystaniu pojemności pamięci przez odpowiednie porcjowanie informacji, co sprzyja wzrostowi tempa przetwarzania informacji
procesy te związane są ze zmianami uwagi dziecka i jego zaangażowaniem w rozwiązywanie zadań
Organizacja informacji w pamięci.
zmiany rozwojowe zaznaczają się w pamięci semantycznej , w której zawarta jest cała nasza wiedza o świecie
aż do 10 rż obserwuje się wzrost wyników w zakresie rozpoznawania obcych twarzy, zaś w rozpoznawaniu zdarzeń stwierdza się tendencję do fałszywych rozpoznań aż do 11 rż
dzieci przejawiają tendencję do ujmowania obiektów nie w kategorie pojęciowe, a w struktury tematyczne; budują zbiory figuratywne oparte na funkcjach bliskości przestrzennej tworząc kolekcje
reprezentacje zdarzeń mają formę skryptu
Strategie pamięciowe.
pamięć małych dzieci ma charakter mimowolnym
wykazuje deficyt strategii pamięciowych aż do końca wieku przedszkolnego
zadanie zapamiętania wyzwala u dzieci 4-letnich przyglądanie się przedmiotom, 6-latków skłania do nazywania obiektów
najwięcej zachowań strategicznych dotyczy miejsc (Wellnam)
dzieci zaczynają korzystać z podstawowych rodzajów strategii pamięciowych (powtarzanie, grupowanie, elaboracja), choć widać deficyty
Jagodzińska – 4 tendencje rozwojowe:
wzrost częstości spontanicznego posługiwania się strategiami – dzieci stosują je gdy zadanie jest zrozumiałe, motywujące i włączone w szerszą aktywność
poszerzenie repertuaru indywidualnych strategii – przejście od prostych do złożonych, od opartych na zewnętrznych wskazówkach do wewnętrznych
doskonalenie strategii nabytych – w wiekiem dzieci stosują strategie dojrzałe i efektywne
wzrost kontroli metapoznawczej – bardziej efektywne posługiwanie się strategiami
u małych dzieci można mówić o występowaniu ekwiwalentów strategii pamięciowych, takich jak: eksplorowanie, zabawy, rysowanie, monologowanie, dialogi
Jagodzińska – szczególne znaczenie dla pamięci mają zabawy tematyczne, monologi przed snem, które służą powtarzaniu i opracowywaniu doświadczeń i informacji od innych
Myślenie.
Piaget. :)
FORMY AKTYWNOŚCI
rytm aktywności zmienia się między 4-5 rż a 10-11
w wieku przedszkolnym związany jest z rytmem zajęć, a po 11 rż zaczyna być związany z rytmem biologicznym człowieka
dominuje zabawa
Zabawa.
intensywny rozwój zabawy
dziecko podejmuje zabawę z naturalnych skłonności – Claparede - dziecko jest po to aby się bawić
Parten – zabawy wg kryterium społecznego: zabawy samotne, równoległe, wspólne oraz zespołowe, związane z kooperacją uczestników zabawy
ze względu na rodzaj aktywności i używane materiały wyróżnia się :
zabawy ruchowe (ze skakanką, z piłką)
konstrukcyjne (budowanie z klocków, różnego rodzaju mas)
tematyczne, zwane także zabawami w role (w dom, w lekarza)
gry dydaktyczne (gry planszowe, komputerowe)
w latach 70tych charakterystyczne były zabawy konstrukcyjne i tematyczne; w okresie międzywojennym- zabawy ruchowe ze śpiewem; obecnie – komputerowe najczęstsze
Parten – zabawy społeczne, zabawy ze współdziałaniem
w zabawach społecznych dzieci mają możliwość kontrolowania środowiska fizycznego i zachowania innych osób
Garvey – obserwacja zabaw spontanicznych dzieci w wieku 3,4 i 5 lat – bardziej zaawansowana struktura rytualnych interakcji zabawowych zapewnia podstawę rozwoju bardziej wyspecjalizowanych, nierytualnych konwersacji
na wiek przedszkolny przypada intensywny rozwój zabaw symbolicznych
zabawa symboliczna rozwija się z prostych form aktywności dziecka i zawsze zakłada zastępowanie jednych przedmiotów drugimi, a więc rozumienie relacji znaczący-znaczony
Piaget – dziecko asymiluje w zabawie świat do swojego ego, a nie dostosowuje swoje pomysły do rzeczywistości
W rozwoju zabawy Piaget wyróżnia 2 stadia:
w stadium I (1-4 rż) – dokonuje się:
podstadium I - projekcja symbolicznych schematów na nowe obiekty – początkowo schematy znane, następnie naśladowcze. I forma - chodzi o reprodukowanie przez dziecko na niby własnych działań w odniesieniu do nowych obiektów; II forma – zastosowanie schematów działań zaobserwowanych u innych w odniesieniu do nowych obiektów
podstadium II – rozdział między indeksami a działaniami - działania dziecka stają się coraz bardziej odróżnicowane od tego co oznaczają – gest staje się coraz bardziej niezależny od rekwizytu. Wpierw – prosta identyfikacja jednego obiektu w drugim ( już 2 rż) – w tym okresie też gry imitacyjne
podstadium III – kombinacja symboli – dziecko zaczyna zastępować rzeczywiste sceny wyobrażonymi , wytwarza całe sceny i tworzy nowe postacie
w stadium II (4-7 rż) – zabawa symboliczna staje się uporządkowana; w zabawie następuje odtwarzanie rzeczywistości, a role uczestników dopełniają się zawzajem.
zabawy takie są wypierane przez gry z regułami
w zabawach symbolicznych dzieci używają wielu przedmiotów, które zastępują właściwie i pozwalają różnicować między elementami oznaczanymi a oznaczającymi
stopniowo aktywność symboliczna dziecka oddziela się od gestu i działania z przedmiotami
coraz bardziej wiąże się z przyjmowaniem ról i związanym z nimi reguł
szczególną rolę odgrywają zabawy z zabawkami do przytulania – mają znaczenie dla rozwoju emocjonalnego - „przytulanki” pomagają przejść od emocjonalnego kontaktu z matką do emocjonalnej autonomii
Uczenie się.
Wygotski – zaleca uczenie się spontaniczno-reaktywne – związane z proponowaniem dziecku takiego programu, jaki wydałby mu się interesujący
badania Patrick – chłopcy w wieku przedszkolnym wykazują w 72 % pozytywne nastawienie do uczenia się, uważają że jest przyjemne i łatwe. Pozostałe dzieci – albo że uczenie jest trudne i nie są w tym dobre, albo nie lubią się uczyć choć uczenie jest łatwe.
Obserwuje się zdolność do uczenia się, wzrasta zdolność do zachowania się wg planu, w sposób strategiczny, zorganizowany, polepsza się sprawność i plastyczność w zgraniu myślenia i działania, możliwe jest teoretyczne planowanie i podejmowanie decyzji
Rysunek jako forma ekspresji reprezentacji poznawczej.
rysunek łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania
ogólny trend rozwojowy – od bazgrot do symboli graficznych
bazgroty – początkowo charakter nieprzedstawiający, są wynikiem pozostawiania śladów na papierze; później – przedstawiające, gdy gdy dziecko potrafi rysować proste kształty geometryczne i ich kombinacje oraz traktować jako graficzne symbole
zdaniem Golomb – proste kształty stanowią wsporniki pamięci – pomagają przypomnieć sobie co dana reprezentacja graficzna przedstawia
głowonóg – także dzieci niewidome rysując człowieka, używają kombinacji okręgu i linii prostych
zestawiając proste kształty dzieci rysują to co wiedzą o danym obiekcie
rysunki są ikonicznymi symbolami, które przypominają elementy rzeczywistości
Wallon i Cambier – okres bazgrot kończy wypracowanie systemu ekspresji graficznej
okres średniego dzieciństwa – dokonuje się rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w rysunku
okres ten nazywany jest jako: idioplastyka, realizm intelektualny, okres schematu
cechy dziecięcych rysunków w wieku przedszkolnym:
organizowanie się języka graficznego - przestrzeganie reguł składniowych dotyczących ułożenia elementów w pionie i poziomie, uporządkowania przestrzeni na osi góra-dół oraz łączenia elementów
symboliczne ujmowanie formy – znajdywanie typowych form dla przedstawienia danej kategorii, np. człowieka, domu, drzewa
oderwanie się od uwarunkowań percepcyjnych i przedstawienie wiedzy o rzeczywistości – rysunek cechuje: wzorcowość, przejrzystość, przekształcanie rysowanych obiektów
zaznaczenie subiektywnego stosunku do przedstawianego obiektu – przekształcenia afektywne
trudności w przedstawianiu trójwymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowej płaszczyźnie kartki – problem ten rozwiązują stosując kolejno w rozwoju – układ pasowy, topograficzny, kulisowy
zaznaczanie się zależności rysunki od kontekstu kulturowego
Adler – badania w 29 krajach – dzieci od 5 do 12 lat – narysowanie sceny z drzewem owocowym; dzieci rysują znane obiekty, kulturowe uwarunkowania rysunku