Średnie dzieciństwo, wiek przedszkolny

• Trwa od 4 do 6 r. ż

• Dziecko jest na tyle rozwinięte, że może się poruszać w najbliższym otoczeniu, docierać do przedmiotów, które go interesują i są traktowane przez nie realnie - mają cechy stałości i obiektywności, opanowało niejęzykowe i językowe sposoby komunikacji, wzbogaciło swój słownik do tego stopnia, że potrafi porozumiewać się z dorosłymi w sprawach codziennych, buduje zdania poprawne gramatycznie,

Rozwój somatyczny i aktywność ruchowa

• Dziecko w tym okresie ma wszystkie zęby mleczne, swobodnie chodzi i biega, jest samodzielne w zakresie samoobsługi

• Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie - zmiany w zakresie proporcji ciała, wydłużenie ciała pod wpływem szybciej rosnących kończyn, nieznacznie powiększa się mózgowa część czaszki, rozrasta się część twarzowa

• Na zmiany w rozwoju fizycznym dzieci mają wpływ : płeć (dziewczynki szybciej niż chłopcy), warunki środowiskowe (np. kultura, warunki materialne rodziny), rasa

• W układzie nerwowym następują cztery rodzaje zmian ∗ postępująca mielinizacja włókien nerwowych, szczególnie w płatach czołowych, ∗ wzrost liczby synaps, tworzenie się nowych połączeń między neuronami i wzrost produkcji chemicznych neuroprzekaźników, które przewodzą impulsy z jednego neuronu do drugiego , ∗ zmiany w zakresie formy aktywności mózgu, do piątego roku życia większą rolę odgrywały fale bardziej charakterystyczne dla snu dorosłych niż fale charakterystyczne dla zaangażowanej uwagi, teraz to się wyrównuje, ∗ wzrasta synchronizacja aktywności w różnych polach mózgu oraz koordynacja między płatami czołowymi a innymi częściami mózgu

• „Głód ruchu” duża potrzeba ruchu, dziecko jest bardzo ruchliwe, nie potrafi skupić się na jednej czynności, nie potrafi przez dłuższy czas towarzyszyć dorosłemu, zauważamy wzrost sprawności motorycznych, opanowane już ruchy i czynności doskonalą się, opanowuje nowe umiejętności - proste ruchy łączy w kombinację ruchowe (bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki, chwyt i rzut piłki), zwraca uwagę na rezultaty własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych, rozwija się harmonia płynność i rytmiczność ruchów i siła

Chłopcy osiągają lepsze wyniki w czynnościach, które wymagają większej siły, ale my wcale nie jesteśmy gorsze, bo lepiej sobie radzimy w sprawnościach motorycznych, które wymagają równowagi i rytmiczności oraz precyzji.

• Rozwój małej motoryki można śledzić w dwóch zakresach :

∗ samoobsługi (ubieranie się, potrzeby fizjologiczne, jedzenie)

∗ rysowanie i pisanie (rysują rozpoznawalne kształty, komponują rysunek przedstawiający wiele przedmiotów)

Procesy poznawcze

∗Sprawności percepcyjne

• Dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej integracji sensorycznej ( dzieci mogą śledzić wzrokiem poruszająca się piłkę i chwycić ją, rozpoznają kilka kształtów geometrycznych i kilka liter)

• Rozpoznają litery jako zbiór punktów, odróżniają pismo od tego co nie jest pismem (3 - 4 r. ż), ale nie potrafią jeszcze różnicować poszczególnych liter, ujmują pismo całościowo, w następnym etapie różnicują litery, ale te które są podobne do siebie np. E - F, W - M i te które są swoimi lustrzanymi odbiciami np. p - g, b -d sprawiają im duże problemy, dopiero kiedy dzieci aktywnie uczą się czytać te problemy znikają

• Pewne trudności sprawia im kopiowanie figur geometrycznych i liter

• Nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów

• Wzrasta zdolność do rozróżniania barw i odcieni barwnych, dzieci opanowują nazwy kolorów i poprawnie je stosują

• Wzrasta wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu muzycznego jak i fonematycznego (słuch fonematyczny - umiejętność identyfikowania i rozróżniania dźwięków mowy i słów dzięki dostrzeganiu różnic między głoskami; stanowi podstawę opanowania umiejętności pisania i czytania ), rozpoznają melodie,

• W 6 - 7 r. ż dzieci rozpoczynają proces nauki czytania i pisania, do opanowania tej sztuki potrzebne są pewne umiejętności percepcyjne, które poprzez zabawę mogą być rozwijane już od 1 r. ż (wizualne różnicowanie obiektów - według kształtów, wielkości, koloru przygotowanie do różnicowania liter; rymowanki i aliteracje - rozwój świadomości dźwięków mowy)

Zdobywanie orientacji w czasie

• Orientacja w czasie opiera się nie na danych zmysłowych lecz na zdolnościach umysłowych - pamięć, wyobrażenia, przewidywanie

• W rozwoju człowiek przechodzi od subiektywnego ujmowania czasu ( egocentryzm czasowy - dziecko stawia w centrum zdarzenia rozgrywające się w teraźniejszości i dotyczące jego samego, orientacja w czasie zalezy od jego indywidualnych doświadczeń obiektywne ujmowanie czasu (kiedy dziecko opanuje miary dotyczące czasu, wcześniej orientuje się w większych przedziałach czasu - pory roku, dnia, dni tygodnia, godziny; dziecko zdobywa orientacje na zasadzie przeciwieństwa dzien - noc, lato - zima itd. , ujmowanie czasu relatywnie (rozciąganie go lub skracanie zależnie od warunków)

• Orientacja w czasie ujawnia się w uświadamianiu sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, określaniu czasu trwania oraz w używaniu i rozumieniu słów do określania czasu

• Dzieci do 3 r. ż mają kłopoty z spostrzeganiem kolejności zdarzeń i nie ujmują kolejnych zdarzeń jako przewidywalnych

• E. Clark wyróżniła 6 stadiów w rozwoju umiejętności wyrażania relacji czasowych:

♥ stadium I - dziecko opisuje następstwo dwóch zdarzeń w czasie, używa krótkiego zdania na opisanie każdego z nich, zdania podawane chronologicznie

♥ stadium II - do opisania relacji czasowych zaczyna używać zdań złożonych współrzędnie, pojawia się spójnik „i” a także wyrażenia „następnie”, „więc” ; mówi o wydarzeniach w porządku w jakim pojawiły się one rzeczywistości

♥ stadium III - dziecko szuka alternatywnej konstrukcji do opisu zdarzeń, potrafi najpierw powiedzieć o drugim znaczeniu, czyniąc z niego temat wypowiedzi, zaś informację o drugim zdarzeniu umieszcza w drugim zdaniu, łączy je używając spójników podrzędnych np. ponieważ, że, bo

♥ stadium IV - nie kieruje się porządkiem ich występowania w czasie, używa zdań współrzędnie i podrzędnie złożonych

♥ stadium V - zaczyna wiązać relacje czasowe z relacjami przyczynowymi, stosuje wiele różnych konstrukcji podrzędnych służących wyrażaniu następstwa czasowego

♥ stadium VI - szyk opisywania koresponduje z chronologicznym porządkiem wydarzeń (nie sądzę, żeby to było jakieś bardzo ważne….)

Orientacja w przestrzeni

• Zależy od kilku sprawności: koordynacji między zmysłami, zdobycia poczucia stałości otaczających obiektów, rozwoju sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych, opanowania nazw służących opisywaniu relacji przestrzennych

• Dziecko potrafi rozpoznawać wiele miejsc i opowiadać o nich, wiąże je z osobami, zdarzeniami i przedmiotami ( np. krzesła, stół, zlew wiąże z kuchnią), ma trudności z odtwarzaniem miejsc z przypadkowo umieszczonymi przedmiotami

• Opisując znane im pomieszczenia układają jedne przedmioty w relacji do innych -> obiektywne kodowanie przestrzeni, w nieznanym otoczeniu porządkują przedmioty w relacji do siebie, do swojego ciała -> egocentryczne kodowanie przestrzeni (zostaje to prawdopodobnie do końca życia )

• Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje przestrzeń w działaniu, dlatego dobre dla niego są zabawy ruchowe i konstrukcyjne

• Potrafią przywoływać w wyobraźni przestrzenie znane, rozpoznają przestrzenie na obrazkach

• Dzieci w wieku 4 lat rozumieją komunikaty zawierające określenie przestrzeni i same nadają takie komunikaty

∗Zmiany rozwojowe pamięci

• Zmiany jakie zachodzą: wzrost pojemności pamięci,

większa wiedza o przedmiotach

pojawiają się skuteczne strategie zapamiętywania

pojawia się zdolność do myślenia o własnej pamięci

• Pojemność pamięci z wiekiem dzieci pamiętają coraz większą liczbę liter, cyfr, słów; zakres pamięci rośnie od wczesnego dzieciństwa do okresu adolescencji;

Strategie pamięciowe

• Powtarzanie i organizowanie materiału do zapamiętania

• Zmienia się sposób porządkowania materiału młodsze dzieci kierują się dźwiękowym podobieństwem wyrazów, skojarzeniami sytuacyjnymi, starsze stosują znane im kategorie znaczeniowe (zwierzęta, pojazdy itp. )

• Dzieci przedszkolne stosują wiele czynności przed strategicznych - podejmowanych ze względu na inny cel niż zapamiętanie

Meta pamięć

• Już u pięciolatków można stwierdzić pewien stopień zrozumienia procesu zapamiętywania ( dzieci wiedzą, ze łatwiej zapamiętać krótszą listę, łatwiej nauczyć się wierszyka który już się zna

∗Czynności myślowe

• Podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są: porównanie, szeregowanie i klasyfikowanie

• PORÓWNYWANIE szukanie różnic lub tych samych elementów

• SZEREGOWANIE małe szeregi - zestawianie obiektów tej samej klasy różniących się wielkością ( duża i mała piłeczka)

Szeregowanie empiryczne - gdy dzieci próbują losowo wybierać elementy z podanego zestawu, np. patyczków i układać je wg wzrastającej-malejącej wielkości. Uwagą obejmują dwa sąsiadujące ze sobą elementy i między nimi ustalają relację większości albo mniejszości. Nie potrafią jednak ujmować tej relacji w obu kierunkach jednocześnie - w istniejącym szeregu nie wprowadza się zmian; charakterystyczne dla inteligencji przedoperacyjnej

Szeregowanie systematyczne - ustalają relacje mniejsze większe - relacja ta ustanawiana jest w obu kierunkach tworzonego szeregu (jeśli szeregują przedmioty a - b- c od najmniejszego do największego to oceniają że przedmiot "b" jest większy od "a" i mniejszy od "c"), umieją również wprowadzić do szeregu nowy pojawiający się element; wskazuje na inteligencję operacyjną

Rozwój umiejętności szeregowania jest związany ze zdolnością do wyobrażania sobie czynności przy użyciu symboli

• KLASYFIKOWANIE łączenie, grupowanie przedmiotów w zbiory na podstawie występujących między nimi podobieństw,

Klasyfikacja multiplikacyjna - stosowanie więcej niż jednego kryterium w ustalaniu równorzędności elementów (kształt, kolor)

Klasyfikacja hierarchiczna - swobodne porównywanie ilościowe, treściowe, logiczne zbioru z podzbiorem (chyba… )

• Rozwój obrazów umysłowych - Piaget

Obraz umysłowy = narzędzie wiedzy, kopia rzeczywistości, wywodząca się z naśladownictwa odróżnicowanego (występującego pod nieobecność rzeczywistego obiektu)

Obrazy umysłowe mają charakter indywidualny, czego przejawem jest zindywidualizowany sposób symbolicznego ich wyrażania

Pierwsze obrazy umysłowe pojawiają się ok. 2 r. ż,

• Dziecięce rozumowanie przyczynowo - skutkowe

Chodzi tu o ujmowanie sekwencji zdarzeń w czasie, dostrzeganie i rozumienie transformacji obiektów, zwracanie uwagi na różnice między stanami początkowymi i końcowymi

Sposób wyjaśniania przez dzieci przyczynowości cechuje intelektualny egocentryzm oraz bark zróżnicowania między tym co fizyczne a psychiczne. Dzieci mieszają prawa fizyczne z prawami moralnymi, wyjaśniając zjawisko odnoszą je do siebie (słońce zachodzi, bo dziecko idzie spać), traktują rzeczy jak żywe

---