ŚREDNIE DZIECIŃSTWO-WIEK PRZEDSZKOLNY
Okres średniego dzieciństwa trwa od 4 do 6 r. ż.
ROZWÓJ SOMATYCZNY I AKTYWNOŚĆ RUCHOWA
W okresie średniego dzieciństwa wyraźnie widać zmiany w rozwoju somatycznym i motorycznym.
Dziecko wkraczając w ten okres ma wszystkie zęby mleczne, swobodnie porusza się chodząc i biegając, jest dosyć samodzielne w zakresie samoobsługi.
Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w poprzednim okresie.
Badania wykazują, że na zmiany rozwoju fizycznego dzieci ma wpływ: płeć, warunki środowiskowe, rasa.
W układzie nerwowym zachodzą cztery istotne zmiany:
stępująca mielinizacja włókien nerwowych
wzrost liczby synaps
zmiany w zakresie formy aktywności mózgu
powzrasta synchronizacja aktywności w różnych polach mózgu oraz koordynacja między płatami czołowymi a innymi częściami mózgu
W średnim dzieciństwie obserwuje się rozwój sprawności motorycznej polegający na: wykonywaniu kilku czynności ruchowych na raz, czyli bieg i skok, bieg i kopnięcie piłki. Występuje duża potrzeba ruchu zwana ,, głodem ruchu”. Dziecko nie potrafi skupić się na jednej czynności , toteż często zmienia rodzaj zajęcia ruchowego. Zwraca na efekty własnych działań i przeżywa radość z osiągnięć ruchowych. Sukcesy w tej dziedzinie życia skłaniają dziecko do dalszego powtarzania danej czynności, co sprzyja uczeniu się. Ważną rolę odgrywają tutaj wzorce z otoczenia. Występuje również zróżnicowanie ruchów związane płcią. Chłopcy wykazują więcej siły i energii. Dziewczynki natomiast płynność, harmonię i rytmiczność. Dzieci dzięki rozwojowi motoryki stają się bardziej samodzielne w ubieraniu się(4-5 r.ż), załatwianiu potrzeb fizjologicznych(3r.ż), jedzeniu(4-6r.ż), starsze potrafią narysować rysunek przedstawiający wiele obiektów.
PROCESY POZNAWCZE
W tym wieku rozwija się sprawność percepcyjna.
Dzieci wszczynają rozpoznawać litery jako zbiór punktów. Potrafią odróżnić pismo np. od bazgrołów, rysunków.
Stwarza im trudność kopiowanie figur geometrycznych i liter.
Dzieci przedszkolne nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów.
Wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni.
Wzrasta wrażliwość w zakresie słuchu muzycznego jaki i fonetycznego. Dzieci potrafią rozpoznawać melodię. Imitują tez zasłyszana melodię w 3 lub 4 r.ż. Mają jednak jeszcze trudność i z analizą i syntezą fonetyczną słów.
Dziecko początkowo ujmuje czas subiektywnie, czego przejawem jest egotyzm czasowy (odnoszenie czasu do siebie). Najpierw orientuje się w porach dnia, roku, potem w dniach tygodnia, a wreszcie w godzinach. Dziecko najpierw różnicuje: dzień-noc, lato-zima, dzień powszedni-świąteczny. Dopiero później dostrzega różnice między zbliżonymi do siebie okresami np. Wieczorem i nocą, wiosną i latem. Podstawą zróżnicowania są zdarzenia wypełniające poszczególne odcinki czasu. Z wiekiem dzieci zaczynają używać do określania czasu słów: wczoraj, jutro, czasem , zwykle. Jednak na początku ciężko im uporządkować chronologicznie wydarzenia z usłyszanej opowieści lub bajki, co wprowadza chaos w wypowiedzi dziecka.
Orientacja w przestrzeni zależy do kilku sprawności, a mianowicie: koordynacji między zmysłami, zdobycia poczucia stałości otaczających obiektów, rozwoju sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych, opanowania nazw służących opisywaniu relacji przestrzennych.
W wieku przedszkolnym dziecko potrafi opowiadać o rożnych miejscach i ludziach. Poszczególne miejsca wiąże z osobami, obiektami i zdarzeniami np. wannę, lustro i prysznic wiąże z łazienka. W nieznanym otoczeniu dzieci maja tendencję do porządkowania przedmiotów według własnego punktu odniesienia, jakim jest ich własne ciało.
Dobrze opanowane są takie pojęcia jak: wysoko, daleko, góra, dół, obok. Trudności sprawia natomiast pojęcie: przód, tył oraz wszystko co związane jest z orientacją przestrzenną np. wewnątrz.
ZMIANY ROZWOJOWE PAMIĘCI
Zmiany dotyczą: wzrost pojemności pamięci, powiększenia się wiedzy o przedmiotach , które próbuje się zapamiętać, pojawienia się skutecznych strategii zapamiętywania, pojawienia się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych.
Zmiana pojemności pamięci dziecięcej wiąże się z szybszym zachodzeniem operacji umysłowych. Podane do zapamiętania informacje są lepiej zapamiętywane, jeśli mogą zostać powiązane z już posiadanymi.
Strategie pamięciowe związane są z wielkością. Do zapamiętywania dzieci stosują dwie strategie: powtarzania i organizowania materiału. Ponad to zmienia się sposób porządkowania materiału; dzieci młodsze często kierują się dźwiękowym podobieństwem wyrazów, skojarzeniami sytuacyjnymi, podczas gdy starsze stosują znane im kategorie znaczeniowe np. zwierzęta, pojazdy, pożywienie.
Dzieci stosują czynności prestegiczne ,czyli podejmowane ze względu na inny cel niż zapamiętanie.
Dzięki stosowaniu strategii pamięciowych wzrasta zdolność do wzbogacania i odtwarzania informacji w sposób przemyślany i systematyczny.
Metapamięć. Już u 5-letnich dzieci można stwierdzić pewien stopień rozumienia procesu zapamiętywania, na co wskazują wypowiedzi, iż łatwiej zapamiętać krótka listę słów niż dłuższą, łatwiej nauczyć się znanego wiersza niż nowego, łatwiej przypomnieć sobie to, co było wczoraj niż to, co działo się przed miesiącem.
Podstawowymi czynnościami myślowymi dziecka są: porównywanie, szeregowanie, klasyfikowanie.
Szeregowanie. Już pod koniec wczesnego dzieciństwa dziecko potrafi zestawić obok siebie obiekty tej samej klasy różniące się wyraźnie rozmiarem np. małą piłeczkę i dużą piłkę. Tak powstają szeregi małe. U dzieci w 5 r.ż pojawia się szeregowanie empiryczne, charakterystyczne dla inteligencji przedoperacyjnej. Dzieci próbują losowo wybierać elementy z podanego zestawu np. patyczków i układać je według wzrastającej-malejącej wielkości. Dzieci 6 lub 7-letnie stosują formę zwaną szeregowaniem systematycznym. Jest to dominujący sposób rozwiązywania zadań wymagających grupowania elementów według uporządkowanych różnic między nimi. Rozwój umiejętności szeregowania jest związany ze złożonością do wyobrażenia sobie czynności przy użyciu symboli.
Klasyfikowanie polega na grupowaniu przedmiotów według ich równoważników. Wykrywanie podobieństw między elementami zbioru jest czynnością umysłową trudniejszą od wynajdywania różnic. Klasyfikacja ma więc charakter obrazowy a nie operacyjny.
Klasyfikacja hierarchiczna to różnice między przedmiotami lub zwierzętami. Logiczne porównywanie zborów i podzbiorów.
Kategorie percepcyjne zawierają wiedzę o tym, jak coś robić, czyli wiedzę proceduralną. Posługiwanie się tą wiedzą nie wymaga umiejętności wyjaśniania.
Kategoryzacja konceptualna wymaga wiedzy dotyczącej tego, jakie rzeczy są podobne- jest to wiedza deklaratywna.
Myślenie kompleksowe pojawiające się po opanowaniu myślenia synkretycznego- globalnego, opartego na przywoływaniu grupowań znanych z doświadczenia- noga+ bucik, obraz+ gwóźdź
Rozwój obrazów umysłowych. Umysł jest kopią rzeczywistości, która wywodzi się z naśladowania. Obrazy umysłowe są indywidualne dla każdego dziecka
Egocentryzm dziecka- porównywanie otaczającego świata względem siebie, swojego ciała.
Dziecięce rozumowanie przyczynowo. Początkowo dzieci nie rozumieją, że jeśli jest jakaś przyczyna to po niej zawsze jest skutek. Występuje tu szeroki egotyzm. Zwierzętom i przedmiotom dziecko przypisuje przeżycia, myśli, których samo doświadcza np. miś boi się w nocy, samochód jedzie szybko. Dziecko nie zwraca na to uwagi stąd sekwencja ,,szyba cała-szyba stłuczona”. Dopiero dzieci 4-letnie opanowują strategię rozumowania przyczynowego, co związane jest z opanowaniem sposobów językowego wyrażania związków przyczynowo-skutkowych np. rzucę kamieniem w pobliżu szyby więc mogę ją stłuc lub będę biegł za szybko to mogę się przewrócić.
ROZWÓJ FUNKCJI SYMBOLICZNEJ
Dziecko opanowuje różne systemy symboliczne i doskonali posługiwanie się nimi, co znajduje wyraz w rozwoju zabawy symbolicznej i rysunku. Rysunek dziecka może być zarówno wskaźnikiem lęku dziecka, jak i symbolem komunikującym określone treści.
Piaget uważa, ze symboliczna reprezentacja wiąże się z rozwojem procesów intelektualnych i może występować równocześnie we wielu postaciach, takich jak: zabawa, rysunek, mowa.
Zabawa symboliczna rozwija się biorąc początek z prostszych form aktywności dziecka i zawsze zakłada zastępowanie jednych przedmiotów drugimi. Zabawa symboliczna służy ćwiczeniu wyobraźni. Piaget wyróżnił dwa stadia rozwoju zabawy dziecięcej:
W stadium pierwszym, od 1 do 4 r. ż. chodzi o reprodukowanie przez dziecko n aniby własnych działań w odniesieniu do nowych obiektów (dziecko może najpierw udawać płacz lalki, potem płacz misia i innych zabawek, a reszcie płacz buta).
W stadium drugim, od 4 do 7 r. ż. zabawa symboliczna staje się uporządkowana, następuje odtwarzanie rzeczywistości w zabawie, role uczestników stają się nawzajem dopełniające .
W zabawach dzieci poznają różne role społeczne (rodzinne, zawodowe) które jednocześnie są związane z płcią, co pomaga dziecku w rozwijaniu tożsamości płciowej.
Bazgroty dziecięce mają początkowo charakter nieprzestawiający i są wynikiem pozostawienia śladów ołówka na papierze. Bazgroty przedstawiające pojawiają się wówczas, gdy dziecko potrafi rysować proste kształty biometryczne i ich kombinacje oraz traktować je jako graficzne symbole.
Głowonogi są to kombinacje okręgu i linii prostych. Tej formy graficznej używa dziecko zarówno do przedstawiania postaci ludzi, jak i zwierząt. Głowonogi powstają pomiędzy 3 a 6 r. ż. W okresie bazgrot dziecko ćwiczy sprawność manualną pozwalając na pozostawianie śladów ołówka na papierze oraz rozwija umiejętności symbolicznego oznaczania obiektów i zjawisk.
Dziecięce teorie umysłu. Dziecko odróżnia przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości, odróżnia myślenie od innych form aktywności i wie, że jest ono aktywnością wewnętrzną, dostrzega, że przekonania poszczególnych osób dotyczące tego samego elementu rzeczywistości mogą różnić się między sobą, rozumie kłamstwa, żarty i metafory.
Słownictwo. Dziecko w tym wieku ma bogaty słownik, tworzy neologizmy, rozwija się kompetencja narracyjna: bogaci się struktura opowiadania, zaczyna się wyraźny schemat kompozycyjny w opowiadanej przez dziecko historii, występują specyficzne dla narracji wyrażenia językowe. Doskonalą się również umiejętności konwersacyjne dziecka, uczy się ono uwzględniać punkt widzenia odbiorcy, słuchać i analizować wypowiedzi partnera. Dziecko opowiada zwykle o wydarzeniach codziennych, problemy sprawia mu natomiast wprowadzanie postaci do akcji.
Rozumie emocje własne i innych osób. Reguluje ekspresję własnych emocji. Umie mówić o przeżyciach. Rozwijają się uczucia związane z samooceną, np. duma, wstyd, wina, zazdrość czy zakłopotanie. W zabawie dziecko poznaje role społeczne, nawiązuje interakcje z rówieśnikami, uczy się reguł zachowania i jak ich przestrzegać.
Wiek pytań. Występuje od 4 do 5 r. ż. W tym wieku stawiane są pytania, których źródłem jest obserwowane przez dziecko rozmaitych przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, czy też przedstawień, np. dlaczego jak tramwaj skręca, to piszczy?
Pytania synpraktyczne. Występują od 4 do 6 r. ż., dotyczą organizowania doświadczenia an podstawie własnego działania, np. czy jak nie umiem liczyć, to mogę kupować?
Pytania heurystyczne. Liczba tych pytań wzrasta do 5 r. ż, a następnie spada. Przez te pytania dziecko zmierza do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie, np. skąd się biorą pieniądze?
W średnim dzieciństwie tworzą się pierwsze dziecinne przyjaźnie, rozwijają się prospołeczne zachowania, np. empatia. Równocześnie występują zachowania negatywne, np. agresja, z wiekiem agresja fizyczna ustępuje miejsca agresji werbalnej.
Proces socjalizacji prowadzi do opanowania przez jednostkę wiedzy o swojej grupie oraz wiedzy o rolach społecznych, a także do opanowania przyjętych w tej grupie standardów i wartości. Dziecko pełni roli np. córki, ucznia, kolegi, dyżurnego.
Tożsamość płciowa. Małe dziewczynki zaczynają identyfikować się z matką, natomiast chłopcy z ojcem. Chłopcy obserwują i naśladują chłopięce zachowania, ponieważ są za nie nagradzani, podczas gdy dziewczynki są nagradzane za zachowania dziewczęce.
Samokontrola przejawia się w powstrzymywaniu od natychmiastowego działania i ujawniania emocji, planowania działań, dostosowywania do poleceń, próśb i norm kulturowych.
PÓŹNE DZIECIŃSTWO - MŁODSZY WIEK SZKOLNY
Okres trwający od 7 do 10-12 r. ż.
Ogólna charakterystyka zmian:
Aktywność dziecka ze spontanicznej, zdominowanej przez zabawę przekształca się w stałe zadania, normy i obowiązki.
Rozwój funkcji psychicznych i ich integracja umożliwia dostosowanie się do nowych sytuacji, zadań i wymagań.
Trwałe wejście w nowe środowisko (szkoła staje się instytucją wychowawczą i miejscem spotkań z rówieśnikami) poza bezpośrednim wpływem rodziców, oznacza to poddanie się innym rodzajom wpływów społecznych, odmiennych od rodzinnych, ale często tak samo ważnych.
Podjęcie nowej roli społecznej - roli ucznia.
Okres miedzy 6 a 12 r. ż. nazywany jest wiekiem pracowitości albo poczucia niższości.
Nauka czytania i pisania. Opanowanie czynności pisania wymaga dobrej sprawności manualnej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Dojrzałość szkolna jest to całokształt umiejętności niezbędnych do tego, aby rozpocząć naukę w szkole.
Immanentna sprawiedliwość jest to przekonanie, że w złamaniu lub naruszeniu reguły (nawet, jeśli nikt o tym nie wie) zawsze towarzyszy następstwo w charakterze kary.
Moralność autonomiczna występuje od 10 do 11 r. ż. Ten rodzaj moralności nakazuje postępować zgodnie z wyznaczonymi przez siebie normami, bez względu na okoliczności (to znaczy nie z powodu przymusu, obawy przed karą czy w oczekiwaniu na nagrodę), ale dlatego, że postępowanie to uznaje się za słuszne.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ SFERY DZIAŁANIA - DZIECKO JAKO SPRAWCA DZIAŁAŃ
Życie dziecka koncentruje się wokół trzech sfer aktywności:
nauki szkolnej
codziennych zajęć domowych
zabawy
Rozwój umiejętności komunikacyjnych. Większość dzieci umie funkcjonować we wspólnym polu uwagi z innymi osobami, jest też zdolna do włączania się w dwustronną aktywność o charakterze dialogu (werbalnego, ruchowego, dźwiękowego, symbolicznego). Prawie każde dziecko umie naśladować, podążać i potwierdzać, a także ( w różnym zakresie) inicjować, oponować czy przerywać.
Mowa. W tym okresie również odzwierciedla wzrost zainteresowania działaniem , zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Wzrost umiejętności komunikacyjnych pozwala dziecku na uczestniczenie w bardziej złożonych zadaniach, które wymagają uzgodnienia i zaplanowania celu oraz sposobu działania różnych uczestników czy wspólne działanie zgodne z powziętym planem.
Sfery „najbliższego” rozwoju - oznacza to różnicę między aktualnym poziomem rozwoju określonym przez zdolności do samodzielnego rozwiązywania danego problemu, a poziomem najbliższego rozwoju, określonym przez możliwości rozwiązywania problemu pod kierunkiem dorosłego lub wspólnie z lepiej radzącym sobie rówieśnikiem.
W kształtowaniu się kontaktów interpersonalnych między dziećmi wyróżnia się następujące stadia:
Wiek przedszkolny - jednokierunkowe asystowanie
6 - 8 r. ż. - partnerstwo oraz współdziałanie
Od 13 do 12 r. ż. - przyjaźń i wymiana wynikająca ze wzajemnego porozumienia
Rozwój osobowości - tworzy się poprzez porównywanie: siebie z innymi, siebie w równych rolach i perspektywach swoich różnych stanów podczas pełnienia określonej roli
Kształtowanie się własnej podmiotowości. Dziecko uczy się stopniowo integrować wiedzę o osobie z różnych punktów widzenia: perspektywy sprawcy, obserwatora czy uczestnika zdarzenia, wiedząc, że stale jest tą samą osobą.
Struktury poznawcze. W strukturach poznawczych dziecko odnosi się do siebie i świata oraz do relacji między sobą a światem. Strukturą aktywnie rozbudowaną w tym okresie jest obraz samego siebie.
Dziecko rozwija również oczekiwania dotyczące efektów i wartości swego działania oraz ich społecznej oceny. Doznawanie sukcesów w sferze zadaniowej i społecznej prowadzi do rozwoju poczucia kompetencji oraz do przekonania o skuteczności swoich działań w przyszłości. Brak sukcesów oraz otrzymywanie negatywnych ocen społecznych powoduje zwątpienie w swoje możliwości i niechęć przed podejmowaniem kolejnych wysiłków z obawy przed niepowodzeniem.
W okresie późnego dzieciństwa doskonalą się zdolności i umiejętności związane z wykonywaniem różnorodnych zadań, dzieci uczą się uwzględniać normy dotyczące sposobu swojego działania , a także jego osobiste i społeczne skutki, które mogą podlegać ocenie, np. ze strony nauczycieli, kolegów i rodziny, uczą się koordynować te oceny z własnym punktem widzenia.
ADOLESCENCJA
Adolescencja jest okresem życia między dzieciństwem a dorosłością. Okres ten dzieli się na dwie fazy: wczesną adolescencję (dorastanie) i późną (młodzieńczość).
Wczesna adolescencja jest czasem intensywnych przemian zarówno organizmu, jak i psychiki.
Późna adolescencja jest czasem stabilizowania się zmian, wkraczania w szersze życie społeczne , kształtowania się autonomii psychicznej. Fizjologiczne przemiany organizmu zmierzają ku osiągnięciu zdolności rozrodczych, przemiany w psychice zmierzają w kierunku osiągnięcia dojrzałej osobowości.
Kryzys tożsamości zdefiniowany przez Eriksona jako okres, podczas którego młody człowiek musi dokonywać wyborów między ważnymi dla niego alternatywami.
Skok pokwitaniowy - szybki wzrost ciała, który u chłopców zachodzi przeciętnej między 12 a 15 r. ż. i powoduje przyrost wysokości około 20 cm, 20 kg. U dziewcząt krok pokwitaniowy rozpoczyna się około 2 lata wcześniej, niż u chłopców. Trwa krócej, jest mniej nasilony. Skok dotyczy zarówno układu kostnego i mięśniowego, jak i pozostałych części ciała.
Procesy neurohormonalne przyczyniają się do występowania zwiększonego pobudzenia emocjonalnego oraz do labilności (chwiejności) emocji.
Ambiwalencja uczuć - jest to u osób dorastających niemal równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych, takich jak np. miłość i nienawiść, występuje również niepewność, zakłopotanie, nagle pojawiające się rumieńce na twarzy, a u chłopców mimowolna erekcja prącia .
Rozwija się uwaga dowolna, która u dzieci miała przede wszystkim charakter mimowolny. Rozwija się też pamięć logiczna i dowolna. W zakresie percepcji stwierdzono, że spostrzeżenia dorastających są w porównaniu ze spostrzeżeniami dzieci bardziej dokładne, wielostronne ukierunkowane.
Interakcje z rodzicami zmieniają się, powstają konflikty, których głównym źródłem jest nieokreślony status dorastających: już nie są dziećmi, z jeszcze nie są dorosłymi. Mimo tego rodzice pozostają w sprawach istotnych najważniejszymi modelami, a więź uczuciowa z nimi zostaje zachowana.
Funkcje grupy rówieśniczej:
Zastępowanie rodziny
Stabilizacja osobowości - w okresie gwałtownych przemian grupa wpływa stabilizująco na osobowość jej członków.
Wzbudzania poczucia własnej wartości - przyjecie do grupy rówieśniczej staje się źródłem poczucia własnej wartości
Określenia standardów zachowania - w grupie kształtują się nowe odniesienia i powstają nowe formy zachowań.
Zapewnienia „bezpieczeństwa” wynikającego z liczebności - grupa do pewnego stopnia chroni przed przymusem ze strony dorosłych.
Grupa stwarza okazję do rozwijania społecznych kompetencji.
Grupa stwarza warunki do przyjęcia wzorców i do ich naśladowania.
Na okres dorastania przypadają początkowe fazy uczucia miłości, tak zwana „miłość szczenięca”, gdy ważniejsze jest samo kochanie, niż jego obiekt, oraz „miłość cielęca”, gdy obiekt uczuć otoczony jest bezgranicznym uwielbieniem. Dopiero po nich rozwija się miłość romantyczna, przypadająca zwyczajna wiek młodzieńczy.
Rygoryzm moralny, czyli ujmowanie powinności jako niezbędnych, od których nie można odstępować.
Idealizm młodzieńczy jest rozumiany jako potrzeba czynienia dobra
Kryzys tożsamości - aby go pokonać, młody człowiek musi scalić dotychczasową wiedzę o sobie zwarta w pełnionych przez niego rolach (syna czy córki, ucznia, przyjaciela) czy uzyskać integrację swojej przeszłości z teraźniejszością i koncepcją przyszłości.
Infantylizm - przyczynić się do niego może niechęć do pożegnania się z dzieciństwem
Kompleks Diany - występuje u dorosłej dziewczyny, polega na tym, że nie chce ona być kobietą i strojem oraz zachowaniem przypomina chłopców. Zazwyczaj jest to przejściowe.
Rozmaite są kierunki aktywności młodzieży, w różnym stopniu angażuje się ona w działalność społeczną i polityczną. Zainteresowania współczesnej młodzieży są kierowane przede wszystkim ku życiu osobistemu, w tym ku problemom dotyczącym wyboru przyszłego zawodu.
WCZESNA DOROSŁOŚĆ
Okres wczesnej dorosłości nie jest tak precyzyjnie opisywany jak dzieciństwo czy adolescencja. Można wyróżnić dwa główne powody tego stanu rzeczy: dorosłość względnie niedawno stałą się przedmiotem badań psychologii rozwojowej, indywidualny charakter dróg rozwoju człowieka dorosłego utrudnia prowadzenie badań i określenie uniwersalnych prawidłowości rozwojowych w tym okresie.
Dorosłość opisywana jest w kategoriach dojrzałości biologicznej i psychicznej jednostki oraz niezależności społecznej i ekonomicznej.
Zadana rozwojowe okresu wczesnej dorosłości: wybór małżonka, uczenie się współżycia z nim, założenie własnej rodziny, wychowywanie dzieci, prowadzenie domu, rozpoczynanie pracy zawodowej, podjęcie obowiązków obywatelskich, znalezienie pokrewnej grupy społecznej.
Struktura życia obejmuje charakterystyczne w danym momencie rozwojowym, różne obszary aktywności, relacje jednostki ze światem i społeczeństwem oraz odniesienia do samej siebie.
Autonomia jednostki - ujawnia się, gdy człowiek może realizować własne podmiotowe działania, niezależne od czynników, które mogłyby je determinować.
Wgląd we własne motywy - sytuacja życiowa i zawodowa młodego człowieka sprzyja gromadzeniu wiedzy o sobie, bowiem liczne kontakty społeczne nawiązywane podczas pełnienia różnych ról społecznych są ważnym źródłem. Jednocześnie charakter relacji z innymi w znacznym stopniu zależy od rozwoju samowiedzy jednostki.
System immunologiczny - chroniczny stres wyzwala ilościowe i jakościowe zmiany w systemie odpornościowym, osłabiając go. Estres - motywacja. Dystres - nie pozwala na koncentrację.
Problemy laboratoryjne wymagają zastosowania abstrakcyjnego, formalnego rozumowania. Dlatego też, obok zadań laboratoryjnych stosowane są tak zwane zadania codzienne.
ROZWÓJ SPOŁECZNY
Rozwój społeczny człowieka obejmuje zmiany w aktywności, dążeniach i celach jednostki ujawnianych w jej interakcjach ze środowiskiem społecznym. Jest on w znacznym stopniu uwarunkowany kulturowo, czyli wyznaczają go normy i wzorce akceptowane w grupach społecznych, w których jednostka wzrasta i które współtworzy.
Periodyzacja życia rodzinnego - wyróżniamy pięć faz rozwojowych:
Narzeczeństwo - od poznania do ślubu
Faza tworzącej się więzi małżeńskiej - od ślubu do urodzenia się pierwszego dziecka
Rozbudzenie i rozwój postaw rodzicielskich - od niemowlęctwa po okres osiągnięcia przez dziecko dojrzałości
Rozwód jest wydarzeniem traumatycznym dla wszystkich członków rodziny, najczęściej dezorganizuje życie obydwojgu partnerom, a także negatywnie wpływa na ich kondycję fizyczną i psychiczną.
Super biorąc pod uwagę stopień zaangażowania w aktywność zawodową wyróżnia następujące stadia rozwoju zawodowego:
Stadium ekspozycji - gdy jednostka przymierza się so różnych ról zawodowych
Stadium stabilizacji - gdy po dokonaniu wyboru znajduje stałe miejsce i pole działania zawodowego. Można tutaj zaobserwować proces adaptacji do warunków pracy, a następnie wzmożoną aktywność zawodową
Stadium zachowania status quo - odznacza się dążeniem do utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej
Stadium schyłkowe - w którym następuje wycofanie się z aktywności zawodowej i angażowanie w inne formy aktywności.
Muller wyróżnia sześć typów stylu życia kobiety: wzorzec kariery domowej, wzorzec kariery konwencjonalnej (to jest taki, gdy kobieta pracuje zawodowo przed zamążpójściem, a następnie podejmuje wyłącznie obowiązki domowe i rodzinne), wzorzec stałej kariery zawodowej, dwutorowa kariera rodzinno-zawodowa, wzorzec kariery przerywanej (występuje wtedy, gdy okres pracy zawodowej i pracy wyłącznej domowej nawzajem się przeplatają), wzorzec kariery niestabilnej (gdy kobieta okresowo podejmuje pracę poza domem, zależnej od sytuacji ekonomicznej i stanu zdrowia).
Istotną rolę w adaptacji do warunków dorosłego życia odgrywa system wartości leżący u podstaw młodzieńczych ideałów realizowanych w konkretnej rzeczywistości.
U młodych dorosłych pojawia się problem sensu życia . Może to być związane z niezrealizowaniem własnych marzeń, oczekiwań, wcześniejszych planów życiowych.
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ - WIEK ŚREDNI
Przypada ona na okres od 35 do 60 r. ż. Oznacza to, że czynniki biologiczne ogrywają mniejszą role w określaniu kierunków i natury procesów rozwoju. Nie ma jednoznacznych kryteriów wyznaczających granice tego okresu.
Zmiany fizyczne i fizjologiczne
Cechą zmian fizycznych w wieku średnim jest to, że zachodzą w sposób niezauważalny dla jednostki. Przez długi czas najczęściej ich nie dostrzega, by w pewnym momencie stwierdzić, ze np. czytanie małych liter sprawia jej sporo trudności, albo że przepłynięcie jednej długości basenu powoduje znacznie większe zmęczenie, niż parę lat temu.
Zmysł wzroku. Wzrok ulega powiększeniu, obniża się jego ostrość oraz zdolności akomodacyjne gałki ocznej. Zmniejsza się również tolerancja na słabe oświetlenie. Często pojawia się dalekowzroczność, natomiast nie obserwuje się nasilenia krótkowzroczności.
Zmysł słuchu. Wyrazem systematycznego obniżania się wydajności słuchu jest brak zdolności słyszenia dźwięków o wysokiej częstotliwości.
Zmysł węchu i smaku. Wrażliwość smakowa obniża się około 50 r. ż. Jest to związane z systematycznym zmniejszaniem się liczby kubków smakowych i spadkiem ich funkcjonalności. Nie obserwuje się istotnych zmiana rozwojowych w zmyśle węchu.
Stan zdrowia. Obserwuje się spadek wydolności wielu funkcji biologiczno-fizjologicznych. Następuje spadek sił mięśni oraz koordynacji ruchowej. Zazwyczaj osoby w wieku średnim nie dbają o kulturę fizyczną, a tym samym nie sprzyjają utrzymywaniu sprawności fizycznej na odpowiednim poziomie. Wiek średni charakteryzuje się względnym wzrostem śmiertelności. Decydują o tym w większym stopniu przyczyny naturalne niż wypadki, do najważniejszych przyczyn śmiertelności należą choroby układu krążenia. Narażeni są na nie w większym stopniu mężczyźni niż kobiety.
Proces przekwitania nazywany jest u kobiet klimakterium (menopauza). Wyraża się on w zaniku cyklu miesięcznego oraz funkcji prokreacyjnych. Dysfunkcje układu moczowego, zmniejszone wydzielanie śluzu w pochwie utrudniające życie płciowe, wzrasta prawdopodobieństwo osteoporozy na sutek zmniejszonej produkcji żeńskiego hormonu - estrogenu. U mężczyzn następuje obniżeni funkcji seksualnych, pojawia się impotencja, uczucie zmęczenia, depresja.
Depresja - jest raczej konsekwencją niż objawem presji czynników kulturowych i społecznych sprawiających, że zbliża się starość ze wszystkimi jej składnikami, które są postrzegane jako zagrożenie i źródło stresu.
Burn out - wypalenie zawodowe cechuje wyczerpanie emocjonalne oraz poczucie utraty możliwości wykonywania zawodu w sposób efektywny i zaangażowany. Zawody najczęściej podlegające wypaleniu zawodowemu to: nauczyciele, wychowawcy, lekarze, pielęgniarki, pracownicy społeczni oraz służb więziennych, psychologowie, prawnicy. Długotrwały stres prowadzi do wystąpienia objawów wypalenia takich, jak: zmęczenie, bezsenność, bóle głowy, brzucha, nadużywanie alkoholu.
C. Masrach wyróżniła trzy fazy wypalenia zawodowego:
Faza wyczerpania emocjonalnego
Faza depersonalizacji
Faza braku poczucia własnych osiągnięć
Wiek średni może być okresem największych osiągnięć zawodowych, jak również okresem kryzysu w rozwoju kariery zawodowej. Wynik oceny dotychczasowego życia i dokonań życiowych ma duże znaczenie z punktu widzenia tego, która z tych dwóch ewentualności ma miejsce.
Zmiany pracy w wieku średnim nie są zjawiskiem jednorodnym . U podstaw tego typu decyzji leżą różne motywy związane z płcią, wykształceniem czy środowiskiem społeczno-kulturowym.
Życie rodzinne
Kryzys wieku średniego. Czasami zdarza się, że rodzice obserwując proces wchodzenia w dorosłość własnych dzieci paradoksalnie przeżywają na nowo dylematy i rozterki z okresu własnego dorastania. Ponadto obserwacje te stają się niekiedy źródłem gorzkiej refleksji, jak wiele czasu upłynęło od momentu, gdy byli w wieku własnych, dorastających obecnie dzieci.
Faza „opuszczonego gniazda”. Jest to faza rozwoju rodziny, która polega na opuszczeniu przez dorastające dzieci domu rodzinnego. Kobiety w większej mierze zaangażowane są w wychowanie dzieci, oraz w większym stopniu utożsamiają się z rolą rodziny, dlatego ta faza jest dal nich szczególnie bolesna. Czasami można się też spotkać z syndromem „opuszczonego gniazda” występującego wśród ojców, szczególnie tych, którzy mają wyrzuty sumienia, że nie spędzali więcej czasu z dziećmi, gdy jeszcze były małe.
Opieka nad starzejącymi się rodzicami. W tym okresie role odwracają się o to dzieci pomagają rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz otaczają ich miłością i troską.
Ukryte zdolności. W tym okresie ujawniają się ukryte zdolności, które są efektem rozwoju długotrwałego treningu.
Badania poprzeczne i podłużne nad rozwojem inteligencji
Badania poprzeczne - porównują ludzi należących do różnych grup wiekowych ,m badanych w tym samym czasie. Najwyższy poziom wykonywania zadań związanych z czynnikiem inteligencji płynnej przypada zazwyczaj na okres adolescencji. Po niej następuje coraz wyraźniejszy spadek spowodowany nieuniknionymi procesami starzenia się centralnego układu nerwowego.
Badania podłużne - dostarczają istotnej przesłanki podważającej naturalnego charakteru procesu starzenia się funkcji poznawczych.
BADANIA EKSPERYMENTALNE NAD ROZWOJEM MYŚLENIA
Okazuje się, ze w wieku średnim stopniowo obniża się szybkość, wydajność oraz zakres przetwarzania informacji.
Uwaga! Okazał się, że najwyraźniejsze ubytki związane z wiekiem pojawiają się w wyniku utrudnienia przetwarzania informacji odnosiła się do różnych jakościowo informacji (wzrokowej i słuchowej)
Pamięć. Wskazuje na spadek poziomu wydajności w zakresie wielu podstawowych procesów pamięciowych. Okazało się, że ludzie starsi gorzej zapamiętują oraz nie są tak skuteczni w analizie treści pamięci bezpośredniej.
Pamięć autobiograficzna. Badania wykazują na brak wyraźnych różnic rozwojowych między ludźmi młodymi i starszymi w odniesieniu do treści pamięci autobiograficznej czy osobistej.
Mądrość jest wiedzą odnoszącą się do ważnych dal każdego człowieka kwestii, problemów i zadań życiowych składających się na tak zwaną pragmatykę życia. Wiedza ta tworzy się wraz z wiekiem, doświadczeniami w rozwiązywaniu różnych problemów życiowych.
Wiedza faktualno-proceduralna dotyczy ważnych problemów i zadań życiowych oraz procedur ich rozwiązywania.
Nauczanie dorosłych powinno mieć charakter raczej zindywidualizowany i koncentrować się przede wszystkim na doskonaleniu nabytych wcześniej sprawności i systemów wiedzy, w mniejszym zaś stopniu na kształtowaniu zupełnie nowych.
ROZWÓJ PERSPEKTYWY BIOGRAFICZNEJ
Koncepcja rozwoju perspektywy biograficznej A. Niemczyńskiego:
Poziom personalizacji - jest to odnalezienie przez jednostkę własnego miejsca w świecie ludzkich zadań i dążeń
Poziom dopełnienia konstrukcji osobowościowej - jest to zintegrowanie podmiotowej struktury ludzkich zdań i dążeń jednostki z przebiegiem procesów społecznych.
Poziom eksternalizacji i finalnej integracji osobowości - czyli potwierdzenia wartości indywidualnej syntezy ludzkich zadań i dążeń oraz sposobów ich realizacji przez produktywne i twórcze uczestnictwo w procesach społecznych.
PÓŹNA DOROSŁOŚĆ - WIEK STARZENIA SIĘ
Jest to okres życia przypadający od 60 r. ż. do śmierci. Późna dorosłość jest okresem specyficznym, w którym wyróżnić można charakterystyczne prawidłowości w przebiegu zmian rozwojowych. Okres ten wieńczy całość wcześniejszych i zmian i pozwala dostrzec nadrzędny cel rozwoju. Zmiany w funkcjonowaniu człowieka starego są wielowymiarowe, przebiegają w sferze biologicznej, psychospołecznej oraz psychologiczno-podmiotowej.
BIOLOGICZNY WYMIAR STARZENIA SIĘ I STAROŚCI
Podstawą biologicznych zmian jest zanik zdolności reprodukcyjnych komórek. Starzenie się przebiega na poziomie komórkowym. Z medycznego punktu widzenia wyróżnia się dwa zasadnicze typy zmian:
Obniżenie sprawności fizycznej - przejawia się ono w ograniczeniu zdolności do wysiłku, zwiększonej męczliwości, ograniczeniu aktywności oraz ogólnemu spadku wigoru. Wynika to ze stopniowego słabnięcia funkcji niemal wszystkich narządów ciała, w większości przypadków wymierne obniżenie sprawności fizycznej jest następstwem chorób, a nie samego procesu starzenia się.
Mnoga patologia - tym terminem określa się występowanie kilku dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi. Wpływa ono ograniczająco na sprawność narządów ciała, w znacznym stopniu utrudnia rozpoczęcie starości.
PSYCHOSPOŁECZNY WYMIAR STAROŚCI
Główną kategorią opisu sytuacji społecznej człowieka w okresie późnej dorosłości jest pojęcie „strata” albo koszty starzenia się (aging losses). Zdarzenia o charakterze straty mają tę właściwość, że wzbudzają silnie negatywne emocje, a jeśli dotyczą wartości związanych z codziennym życiem jednostki i do tego występują łącznie, stają się zdarzeniami krytycznymi - kryzysogennymi. Zmuszają jednostkę do zmiany dotychczasowych ustosunkowań wobec rzeczywistości, celów, zmiany stylu życia, przyjęcia nowej filozofii życia.
Zdarzenia krytyczne w starości. Do najczęściej występujących zaliczamy: utrata zdrowia, kondycji, aktywności fizycznej, utrata bliskich osób, utrata statusu społecznego, ekonomicznego, utrata poczucia przydatności, prestiżu, zbliżająca się perspektywa śmierci.
Na utratę atrakcyjności fizycznej wpływają: deformacja kształtów ciała, bruzdowatość, pomarszczenie skóry, wyostrzenie rysów twarzy, „rozwodnienie” oczu, sztywność ruchów. Cechy te składają się między innymi na stereotyp człowieka starego Ajko brzydkiego, niesprawnego, posępnego.
Krytyczne zdarzenia związane z kryzysem starości zawsze są dla jednostki wyzwaniem, źródłem nowych, trudnych zadań.
TEORIE ADAPTACJI DO STAROŚCI
Na podstawie obserwacji zachowań społecznych ludzi w wieku późnej dorosłości sformułowano następujące teorie, wyjaśniające mechanizm adaptacji do starości. Są to: teoria aktywności, teoria wycofywania się oraz teoria stresu starości.
Teoria aktywności - zakłada ona, że naturalny proces starzenia się pozwala jednostce na utrzymanie dotychczasowego zaangażowania życiowego. Osoby starzejące się optymalnie to takie, które pozostają aktywne, obecne w życiu społecznym, nawiązują nowe więzi przyjacielskie, na emeryturze znajdują zastępcze zajęcia.
Teoria wycofywania się - głosi ona, że to nie aktywność, lecz wyłączenie się z życia społecznego stanowi naturalną i ważną potrzebę rozwojową człowieka w późnej dorosłości. Wycofywanie się i pasywność są tak samo potrzebne starszym ludziom do osiągnięcia równowagi psychicznej oraz dalszego rozwoju osobowości, jak młodszym potrzebne jest do tego celu pełne uczestnictwo w życiu społecznym.
Teoria stresu starości - krytyczne zdarzenia w życiu człowieka starzejącego się takie, jak obniżenie się ogólnej sprawności oraz utrata dotychczasowego statusu społecznego i materialnego, działają jak stresory. Zmuszają człowieka do readaptacji, pozbawiają go nabytych cech, upraszczają osobowość i obnażają prawdziwą naturę oraz podstawową tendencję behawioralną.
Adaptacja do starości to sztuka radzenia sobie z problemami codzienności dzięki sprawowaniu osobistej kontroli nad perspektywą starzenia się oraz jakością życia w warunkach skumulowanego doświadczenia, utraty najważniejszych wartości.
Podsumowując, w psychospołecznym wymiarze krytycznymi czynnikami starości są: kryzys starzenia się wynikający z kumulacji doświadczeń typu „stara” oraz adaptacja do nowej sytuacji życiowej.
ZMIANY W SFERZE PERCEPCYJNO-MOTORYCZNEJ
Z wiekiem wrażliwość zmysłów słabnie. Stopniowo podwyższa się próg wrażliwości dla zmysłu wzroku, słuchu oraz smaku. Jedynie wrażliwość na ból pozostaje na względnie stałym poziomie. Słabnie zdolność uwagi i koncentracji. Wydłuż Asię czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas wykonywania różnych czynności. Spowolnienie czasu reakcji to najpewniejszy psychofizyczny wskaźnik starzenia się. Poprzez to następuje obniżenie sprawności psychomotorycznej.
ZMIANY W SFERZE PAMIĘCI I ZAPAMIĘTYWANIA
Z wiekiem obniża się zdolność zapamiętywania, przy czym największy deficyt występuje w odniesieniu do pamięci mechanicznej i bezpośredniej. Również pamięć długoterminowa (wsteczna) ulega z wiekiem osłabieniu.
Eksperyment. Przebadano 20 młodych dorosłych i 20 osób między 62 a 70 r. ż. Zadanie polegało na wyborze jednego spośród trzech rodzajów poglądów. W badaniu zastosowano Skalę Paradygmatów. Poglądy te to między innymi:
BADANIA DOTYCZĄCE CECH OSOBOWOŚCI
Nie ma jednoznacznych danych o stałości czy zmienności podstawowej struktury osobowości. Z jednej strony są dowody, ze osoby starsze cechują się ekstrawersją, neurotyzmem otwartością na doświadczenie, sztywnością zasad postępowania, konfliktowością, stabilnością, z drugiej strony istnieją dane świadczące o zmienności wraz z wiekiem takich cech, jak pewność siebie, zainteresowania poznawcze, ciepło wewnętrzne. Wyniki badań systematycznie potwierdzają pogląd, wedle którego starość wiąże się z lękiem oraz sztywnością.
Struktura potrzeb ludzi starszych badana jest zwykle testami projekcyjnymi oraz skalami słownymi. Wyniki badań ujawniają następujące prawidłowości: ludzi starszych cechuje bierność oraz zależność, wykazują oni niska w porównaniu z osobami młodymi motywację osiągnięć oraz małą pewność siebie, natomiast podwyższoną potrzebę spokoju oraz bezpieczeństwa, a także wysoki poziom lęku przed osamotnieniem.
Postawy wobec własnego życia. Z badań M. Cichockiej wynika, że typowy stary człowiek ma niskie poczucie jakości życia rozumiane jako „emocjonalna ocena tego, co zrobiłem, robię i co będę robił w życiu”. M. Susłowska badając jakość życia w kontekście bilansu życiowego ustaliła, że globalna ocena własnego życia zależy od realizacji celów uznawanych za ważne od dojrzałości emocjonalnej i społecznej oraz aktualnej sytuacji życiowej. Najważniejsza w tej ocenie jest dojrzałość emocjonalno-społeczna.
Mądrość ludzi starszych. Mądrość stanowi prototypową cechę starości oraz zrazem jedną z nielicznych cech w obrazie człowieka starego, obecnych w mentalności społecznej. Jest to po prostu zdrowy rozsądek i doświadczenie.
Mądrość transcendentna. Jej charakterystyczną cechę stanowi to, ze ujawnia się w sytuacjach niepewnych, wieloznacznych, paradoksalnych i dlatego wymaga wrażliwości, intuicji, wyczucia. Jest nie tyle cechą rozumu, ale też atrybutem całej osobowości. Jest całościowym ustosunkowaniem się do świata wynikającym z poziomu rozwoju ego. Przejawem jej jako rezultatu rozwoju podmiotowego jest równowaga psychiczna, ostatecznie zaś brak lęku przed śmiercią.
Zmierzanie się z problemami starości wymaga wcześniejszego przygotowania. Jak wynika z badań, sposób rozwiązywania kryzysu starzenia się zależy dotychczasowej historii rozwoju człowieka, sama starość zaś jest kumulacją przeszłych zdarzeń jednostki (Buehler) lub replikacją samego siebie (Erikson).
ŻyCzĘ miłej NaUkI xD Ale FaJnIe <Lol2> ;p hehe xd :*
Lofciam;p