Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym

W psychologii rozwojowej przyjmuje się periodyzację rozwoju psychicznego opracowaną przez Marię Żebrowską, a dotyczącą okresów dzieciństwa i młodości aż do osiągnięcia przez człowieka dojrzałości psychicznej.

Autorka wyróżnia pięć następujących okresów rozwoju dzieci i młodzieży:
1. Niemowlęctwo – pierwszy rok życia
2. Wiek poniemowlęcy - od 1 do 3 lat
3. Wiek przedszkolny - od 3 do 7 lat
4. Młodszy wiek szkolny – od 7 do 11 - 12 lat
5. Wiek dorastania – od 12 – 13 do 17 – 18 lat.

Wyodrębnienie powyższych okresów i przyporządkowanie ich określonym latom życia zostało dokonane na podstawie trzech kryteriów:
• Sposób i poziom poznawania i uświadamiania sobie przez dziecko otaczającej rzeczywistości;
• Dominujący rodzaj działalności dziecka;
• Specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego.

Podstawą wyodrębnienia wieku przedszkolnego jako okresu rozwojowego jest:
- dominująca w tym wieku forma działalności,
- charakterystyczne warunki i sposoby wychowania stosowane w rodzinie i przedszkolu,
- wyższy poziom uświadamiania sobie i poznania przez dziecko szerszego kręgu otaczającej je rzeczywistości.


Rozwój psychiczny dziecka w wieku przedszkolnym jest ściśle związany z jego rozwojem fizycznym, rozwojem działalności, rozwojem kontaktów społecznych. Istotną rolę w rozwoju dziecka oprócz osobistego doświadczenia odgrywa również naśladownictwo, które sprzyja wytwarzaniu się związków czasowych przy powtarzaniu słów i naśladowaniu czynności dorosłego.
Gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole uwarunkowana jest jego ogólną dojrzałością psychologiczną, umysłową oraz emocjonalno – społeczną.

Rozwój umysłowy

Rozwój różnorodnych form orientacyjno – badawczej działalności dziecka tworzy przesłanki do kształtowania się działań i umiejętności myślenia.

- Wrażenia i spostrzeżenia:

Narządy odbiorcze (receptory) u dziecka przedszkolnego są już całkowicie ukształtowane, funkcje analizatorów – jeszcze się doskonalą. Intensywny rozwój obserwujemy przede wszystkim w zakresie analizatora wzrokowego i słuchowego. Analizator wzrokowy dziecka doskonali się szczególnie w zakresie rozwoju ostrości wzroku, bystrość wzroku wzrasta w tym wieku o koło 40%. Wzrasta także umiejętność barw i kształtów.
Rozwój analizatora słuchowego wiąże się ściśle z rozwojem mowy dziecka. W wieku przedszkolnym wrażliwość słuchowa dziecka wzrasta prawie dwukrotnie. Spostrzeganie pod koniec wieku przedszkolnego nabiera charakteru coraz bardziej zorganizowanego, celowego i odgrywa ważną rolę w całym rozwoju umysłowym dziecka.
Wyobrażenia postrzeganych wcześniej przedmiotów, zjawisk i czynności – stanowią podstawę treści orientacyjno – badawczej działalności dziecka, jego wiadomości o świecie.
Na początku okresu przedszkolnego dominuje u dziecka wyobraźnia bierna i mimowolna, mająca charakter odtwórczy. Duży wpływ na rozwój wyobraźni wywiera wychowanie artystyczne. Pod koniec tego wieku wyobraźnia dziecka staje się coraz bardziej twórcza
i dowolna, zaczyna się też stopniowo uniezależniać od jego działalności.
- Pamięć i uwaga:

Rozwój pamięci dziecka zależy od warunków jego życia. Wiek przedszkolny odgrywa ważną rolę w całym rozwoju pamięci człowieka. Pojemność pamięci u dziecka w tym okresie powiększa się szybko, związana jest ona w dużej mierze z działalnością dziecka; najwięcej nowych faktów i słów zapamiętuje ono w zabawie. Początkowo pamięć ma charakter mimowolny, zaś pamięć dowolna zaczyna się dopiero rozwijać. Rozwój pamięci dowolnej u dziecka w tym wieku zależy w pewnym stopniu od właściwości uwagi i zmian jakie w nich zachodzą.
U dzieci w wieku przedszkolnym przeważa uwaga mimowolna; uwaga dowolna jeżeli nawet jest, to trwa bardzo krótko, jest rozproszona; dziecko nie potrafi się jeszcze przez dłuższy czas skupić na jednym przedmiocie.

- Mowa i myślenie:

Mowa dziecka stale się rozwija i wzbogaca, nie tylko ilościowo, ale i jakościowo – dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych. Wraz z powiększającym się dzięki rozmowom z dorosłymi doświadczeniem dziecka, stopniowo kształtuje się u niego tzw. wyczucie językowe.
Charakterystycznym zjawiskiem językowym dla tego okresu są neologizmy dziecięce „nowotwory” językowe (powstają na skutek niedostatecznego jeszcze opanowania przez dziecko fonemów i zastępowania niezbędnych – już przyswojonymi). Rozwój mowy dziecka wiąże się ściśle z rozwojem myślenia. Mowa i myślenie rozwijają się w toku praktycznego działania spostrzeżeń dziecka.
Myślenie w wieku przedszkolnym nie stanowi jeszcze odrębnej i samodzielnej czynności poznawczej, podporządkowane jest praktycznym działaniom. Wiek ten charakteryzują dwa rodzaje myślenia: sensoryczno – motoryczne i konkretno – wyobrażeniowe.
Czynności dzieci w tym wieku stają się coraz bardziej złożone, ich realizacja wymaga zatem świadomości celu działania, a także namysłu, analizy sytuacji zadaniowej.

- Kształtowanie się pojęć:

Początkowo w umyśle dzieci nie funkcjonują jeszcze struktury pojęciowe, lecz równoważniki pojęć. Jest to okres tzw. przedpojęciowy i możemy w nim następujące etapy: synkrety, kompleksy, pseudopojęcia. Tworzenie pseudopojęć przypada na wiek przedszkolny, stanowią one niezwykle ważny szczebel pośredni między kompleksowym a pojęciowym.
W tym samym czasie kształtują się także pojęcia potoczne, które dopiero w okresie późnego dzieciństwa w dalszych stadiach rozwojowych mogą stać pojęciami naukowymi. W procesie przyswajania pojęć dziecko przechodzi od pojęć prostych do coraz bardziej złożonych, lub od ogólnych do specyficznych (ujmowanie przedmiotów i zjawisk globalnie).
Wskaźnikiem poziomu opanowania przez dziecko jakiegoś pojęcia jest sposób jego określania, czyli zdefiniowania. W wieku przedszkolnym przeważają definicje celowe, użytkowe i funkcjonalne, związane z subiektywnym, a niekiedy jeszcze egocentrycznym ujmowaniem świata.

- Czynności i operacje umysłowe:

Do czynności umysłowych, prowadzących do kształtowania pojęć zaliczamy:
• analizę (dzielenie całości na części składowe),
• syntezę (scalanie elementów w jedną całość),
• abstrahowanie (wyodrębnianie jednej lub kilku cech przedmiotu, lub zjawiska i pominięcie innych jego właściwości),
• uogólnianie (polega na ujęciu danej cechy jako wspólnej własności ałej kategorii przedmiotów lub zjawisk),
• porównywanie (znajdowanie różnic i podobieństw między przedmiotami).
W wieku przedszkolnym przeważa ujmowanie różnic, gdyż dziecku trudno odszukać cechy wspólne lub „takie same wśród różnych”.
Omówione powyżej czynności umysłowe odrywają również ważną rolę w rozwiązywaniu problemów przez dzieci.

- Rozwój rozumowania i wnioskowania:

Pierwsze formy rozumowania i wnioskowania można zaobserwować już u małego dziecka, a rozwijają się one najszybciej w wieku przedszkolnym.
Właśnie w tym okresie rozumowanie dziecka przebiega już nie tylko na podstawie wyobrażeniowej. Ważną rolę w rozumowaniu odgrywają symbole słowne.

Rozwój emocjonalno – społeczny

W oparcie o elementarne, wrodzone, podstawowe emocje tj. gniew, strach, przyjemność, w toku rozwoju dziecka i obcowania z dorosłymi i innymi dziećmi, wraz z bogaceniem się jego doświadczenia kształtują się w wieku przedszkolnym bardziej złożone, rozwinięte emocje, jakimi są uczucia.
Uczucia mogą być wyrazem stosunku dziecka do siebie, bądź wyrazem jego stosunku do otaczającego je świata. Zmiany i rozwój życia emocjonalnego dziecka następują dzięki procesowi uczenia się, dzięki kojarzeniu bodźców i sytuacji dotychczas obojętnych z takimi, w których dana emocja cy uczucie wystąpiło. W miarę rozwoju działalności, oraz w miarę tworzenia się u dziecka nowych zainteresowań, powstania nowych potrzeb, uczucia jego zmieniają się, przekształcają i rozwijają.
Uczucia określone jako przyjemne tj: zadowolenie, radość, miłość, przyjemność – są bardzo istotnym czynnikiem normalnego rozwoju dziecka. Natomiast uczucia przykre – strach, złość, zazdrość – zwłaszcza kiedy są silne i częste, mogą hamować działalność dziecka a nawet opóźniać jego rozwój.
W wieku przedszkolnym przypada okres największego nasilenia strachu specyficznego w ramach prawidłowego rozwoju dziecka. Szereg zachowań emocjonalnych jest ściśle związane ze strachem, w tym sensie, że strach jest u nich e4lementem dominującym. Do najważniejszych zaliczamy: nieśmiałość, zakłopotanie, zmartwienie, lęk.
Gniew, złość wywołują u dzieci przedszkolnych podobne przyczyny, co i w innych okresach, a więc przymus, ograniczenie swobody działania, zabranie ulubionej zabawki, nagana, kara, czyli sytuacje frustrujące.
Dość powszechnym uczuciem u dziecka w wieku przedszkolnym jest zazdrość, najczęściej o uczucia bliskich osób, czasami o inne dziecko – bardziej wyróżnione, czy zabawki. Zazdrość wywołuje silne napięcie i przejawia się w różnych formach zachowania się dziecka: w agresji, wrogości, przygnębieniu, niechęci, chęci zwrócenia na siebie uwagi.
Emocje, które staną się siłami dominującymi w życie dziecka, zależą głównie od środowiska, w jakim dziecko wzrasta, od stosunków łączących je z osobami znaczącymi, oraz od otrzymywania wskazówek jak należy kontrolować swoje emocje. Emocje, które uzyskały znaczenie dominujące, oddziałują na osobowość dziecka, a poprzez nią na jego przystosowanie psychiczne i społeczne.
Rozwój społeczny polega na zdobywaniu przez dziecko dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Dorośli wprowadzają dziecko w świat wytworów społecznych i uczą form zachowania przyjętych w danej kulturze. Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji jest przede wszystkim rodzina. Rodzice, a później wychowawcy i nauczyciele starają się za pomocą określonych oddziaływań tak kierować zachowaniem dziecka, aby przyswoiło te elementy roli, które w danym okresie ma pełnić.
W okresie przedszkolnym, obserwuje się wyraźny postęp w uspołecznianiu dzieci. Uczą się one przystosowywać do innych, brać udział w zabawach grupowych, podporządkowywać prawidłom i przepisom obowiązującym w grupie. Ich udział w życiu grupy staje się aktywny. Rozwija się u nich poczucie odpowiedzialności, samodzielność, umiejętność podporządkowania swoich działań określonemu celowi, umiejętność samooceny. Kształtują się uczucia przyjaźni do innych, potrzeba aprobaty, uznania i współdziałania.
Osiągnięcie dojrzałości społecznej trwa przez wiele lat i wyznaczone jest prawidłowym rozwojem moralnym i właściwymi wzorcami wychowawczymi. Granice chronologiczne wieku przedszkolnego są umowne i płynne. Z obserwacji dzieci w wieku przedszkolnym możemy wnioskować, że bywają dzieci 3 – letnie, nie przystosowane do udziału w grupie przedszkolnej oraz dzieci, które mogą uczęszczać do szkoły przed ukończeniem 7 lat.
Każde dziecko rozwija się w nieci innym tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych i wychowawczych, które jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi.
Jednakże u wszystkich dzieci w tym okresie – pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą pewne istotne zmiany w psychice, zmiany typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, pozwalające wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych.

Literatura:

M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1969
K. Trybowska, Wiek przedszkolny (w:) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,
M. Żebrowska (red.), Warszawa 1969
M. Przetacznikowi, G. Makieło – Jarża, Psychologia rozwojowa, Warszawa 1977
M. Przetacznikowi, G. Makieło – Jarża, Psychologia ogólna, Warszawa 1972
M. Przetacznikowi, G. Makieło – Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985
E. B. Hurlock, Rozwój dziecka, cz. 1, Warszawa 1985.

Psychologia rozwojowa – notatka z wykładów Rozwój - to proces, który polega na dokonywaniu się określonych zmian w organizmie, zmiany te dokonują się w ciągu całego życia jednostki Psychologia rozwojowa - dziedzina nauki zajmująca się przebiegiem zmian zachodzących podczas rozwoju jednostki, bada wpływ zachodzących zmian rozwojowych na funkcjonowanie organizmu i na zachowanie jednostki Psychologia rozwojowa odpowiada na pytania: jak wygląda przebieg zmian rozwojowych z jakimi zmianami mamy do czynienia w poszczególnych etapach życia jednostki czym charakteryzują się określone zmiany rozwojowe jak się kształtują określone zmiany w poszczególnych okresach życia jednostki jaki wpływ wywierają zachodzące zmiany rozwojowe na funkcjonowanie organizmu jaki jest kierunek poszczególnych zmian rozwojowych jak zmiany rozwojowe wpływają na zachowanie jednostki W rozwoju jednostki możemy wyróżnić dwa okresy: prenatalny - od momentu poczęcia do narodzin postnatalny - od chwili narodzin do śmierci Okres postnatalny zawiera trzy podstawowe fazy rozwojowe: okres rozwoju progresywnego - jest to okres mający miejsce od chwili narodzin do osiągnięcia 20/25 roku życia, zachodzące zmiany rozwojowe dotyczą głównie zmian biologicznych i fizjologicznych, podczas tego okresu wzrastają komórki, doskonalą się procesy fizyczne i psychiczne, rośnie organizm, rozwijają się funkcje psychiczne (np. mowa, myślenie, spostrzeganie); w początkowych latach tego okresu zachodzący rozwój ma bardzo szybkie tempo, potem jest już coraz wolniejszy W okresie rozwoju progresywnego można wyróżnić następujące etapy rozwoju: okres noworodkowy (od chwili narodzin do 28 dnia życia) okres niemowlęcy (od 1 do 12 miesiąca życia) okres wczesnego dzieciństwa (od 1 do 3 roku życia) okres przedszkolny (od 3 do 6/7 roku życia) młodszy wiek szkolny (od 6/7 do 11/12 roku życia) okres dojrzewania (od 11/12 do 17/18 roku życia) okres młodzieńczy (od 17/18 do 20/25 roku życia) okres rozwoju optymalnego - jest to faza zachodząca pomiędzy 20/25 a 55/60 rokiem życia, w tym okresie nie obserwujemy większych zmian, każda jednostka osiąga pewien indywidualny poziom rozwoju, osiągnięcie nowych umiejętności lub sprawności oraz zachodząca zmiana w zachowaniu ma miejsce pod wpływem nauki oraz uzyskiwanych doświadczeń okres regresu (starzenia się) - jest to faza trwająca od 60/65 roku życia do śmierci, w tym okresie kierunek zachodzących zmian jest odwrotnie proporcjonalny do zmian, które miały miejsce w fazie rozwoju progresywnego, w początkowej fazie tego okresu tempo zachodzących zmian jest dosyć wolne, ale z upływem lat staje się coraz szybsze Tempo rozwoju - prędkość, z jaką zachodzą określone zmiany rozwojowe Rytm rozwoju - pewna regularność, która ma miejsce w określonych przedziałach czasowych Teorie rozwoju: natywistyczna teoria rozwoju - teoria ta zakłada, że wszelki rozwój oraz zachodzące zmiany i ich przebieg jest uwarunkowany genetycznie, że jednostka dziedziczy określone cechy po przodkach (głównie po rodzicach), a posiadany genotyp wywiera wpływ na jej rozwój, np. dzieci aktorów zostają aktorami empiryczna teoria rozwoju - według tej teorii rozwój jednostki w głównej mierze jest uwarunkowany przez określone środowisko, w którym żyje dana jednostka (może to być środowisko geograficzne, społeczne, kulturowe czy ekologiczne), np. dziecko razem z rodzicami uczęszcza do filharmonii i w związku z tym kształtuje się jego zamiłowanie do muzyki poważnej teoria konwergencji - teoria dwuczynnikowa, która zakłada, że rozwój jednostki jest uzależniony zarówno od genotypu, jak i od środowiska, w którym dana jednostka wzrasta, dojrzewa i żyje czteroczynnikowa teoria rozwoju - według tej teorii na rozwój jednostki wpływają cztery czynniki: dziedziczenie (genotyp), środowisko, w którym jednostka przebywa, aktywność jednostki oraz procesy wychowania i nauczania, wszystkie wymienione czynniki oddziałują na siebie w określony sposób Z przeprowadzonych badań wynika, że aktywność jednostki wywiera określony wpływ na jej rozwój. Kierunki aktywności jednostki wpływają na określony kierunek jej rozwoju. Aktywność jednostki sprawia, że zachodzą w niej określone zmiany. Koncepcja aktywności zakłada, że rozwój jednostki polega na gromadzeniu przez nią określonych doświadczeń, na co składają się dwa procesy: strukturyzacja - w wyniku życiowej aktywności jednostki powstają struktury biologiczne (poszczególne układy, np. układ pokarmowy, trawienny, oddechowy itd.) oraz struktury psychiczne, które wiążą się z percepcją docierających do jednostki informacji (wiążą się z powstawaniem narządów wzroku i słuchu); struktury psychiczne (np. koncentracja, myślenie, pamięć, uwaga) powstają w wyniku zarówno aktywności fizycznej, jak i psychicznej jednostki restrukturyzacja - proces przekształcania się i doskonalenia określonych struktur Wśród modeli funkcjonowania organizmu ludzkiego możemy wyróżnić: model reaktywny - ten typ modelu powiązany jest z koncepcją behawioralną, zakłada, że jednostka jest układem reaktywnym, wykazującym reakcje na poszczególne bodźce, które są siłą sprawczą ludzkiej aktywności model aktywny, poszukujący informacji - zachowania i działania jednostki są sterowane za pomocą informacji wewnętrznych i zewnętrznych, jednostka zbiera, interpretuje, analizuje i porównuje określone informacje i na ich podstawie tworzy nowe informacje, które wpływają na jej aktywność, możemy tu wyróżnić sterowanie zewnętrzne (aktywność jednostki jest warunkowana poprzez informacje zewnętrzne), sterowanie wewnętrzne (na aktywność jednostki mają wpływ informacje wewnętrzne, które są umiejscowione w pamięci trwałej) oraz wytwarzanie nowych informacji na podstawie informacji zewnętrznych i wewnętrznych Zaburzenia rozwoju - mają bezpośredni związek z rytmem i tempem rozwoju; w przypadku zbyt wolnego lub zbyt szybkiego tempa rozwoju dochodzi do zaburzeń rozwoju; podobnie ma się rzecz z tempem rozwoju - brak zmian w poszczególnych okresach rozwoju powoduje zaburzenia rozwoju Stosunek wieku życia do wieku rozwojowego: opóźnienie rozwoju - wiek życia > wiek rozwojowy przyspieszenie rozwoju - wiek życia < wiek rozwojowy optymalny rozwój - wiek życia = wiek rozwojowy Dwie kategorie zaburzeń: zaburzenia parcjalne - w tego typu zaburzeniach jedna sfera działa w sposób nieprawidłowy, natomiast funkcjonowanie pozostałych sfer jest na poziomie prawidłowym, np. w sposób nieprawidłowy funkcjonuje pamięć, ale mowa, myślenie i wyobraźnia działają prawidłowo zaburzenia globalne - zarówno sfera fizyczna, jak i psychiczna funkcjonują w sposób nieprawidłowy Przyczyny zaburzeń : wewnętrzne - ich źródło tkwi w organizmie jednostki środowiskowe - ich źródło tkwi w szkodliwym wpływie otoczenia Na rozwój umysłowy duży wpływ ma sfera poznawcza, składająca się z percepcji i spostrzegania, myślenia, mowy, pamięci oraz uwagi. Myślenie - jest to proces, dzięki któremu jednostka zauważa poszczególne relacje, związki oraz zachodzące zależności pomiędzy określonymi zjawiskami i przedmiotami w danym środowisku społecznym Inteligencja - zdolność logicznego myślenia i umiejętność działania w celowy sposób, polegająca na umiejętności przystosowania się do nowych sytuacji, inteligencja pozwala na utrzymanie stanu równowagi pomiędzy określoną sytuacją a organizmem jednostki Jean Piaget w celu wyjaśnienia rozwoju inteligencji przedstawił dwa pojęcia: organizacja - określone struktury, które wchodzą w skład pewnej całości adaptacja (przystosowanie) - adaptacja dzieli się na akomodację (przystosowanie organizmu jednostki do warunków środowiskowych) oraz asymilację (zrozumienie i przyswojenie nowych informacji oraz włączenie ich w działanie jednostki) Etapy rozwoju inteligencji: inteligencja sensomotoryczna (do 2 roku życia) - jednostka posiada orientację w rzeczywistości, zapoznaje się z charakterystycznymi cechami przedmiotów, ich różnicami oraz zależnościami pomiędzy nimi, w tym okresie ma miejsce początek kształtowania się określonych pojęć inteligencja przedoperacyjna (od 3 do 6 roku życia) - jednostka zapoznaje się z czynnościami symbolicznymi, które opierają się na słowie, jednostka zaczyna porozumiewać się z otoczeniem za pomocą języka, zaczyna uświadamiać sobie pewne cechy (np. wielkość), nabywa umiejętności wartościowania i oceny (np. ładny/brzydki) umiejętność przeprowadzania operacji konkretnych (6/7 - 11 lat) - jednostka potrafi określić pojęcie ilości (np. wie, że 3 to mało, a 200 to dużo) oraz klasy (np. wie, że meble to fotel, biurko, a płeć to kobieta i mężczyzna umiejętność przeprowadzania operacji formalnych (od 11 roku życia) - jednostka posiada umiejętność myślenia logicznego, abstrakcyjnego i słownego Trzy fazy rozwoju umysłowego: myślenie sensomotoryczne ( myślenie na poziomie prymitywnych, które jest typowe dla zwierząt i małych dzieci) myślenie konkretno - wyobrażeniowe (3 - 7 rok życia), jest to myślenie za pomocą obrazów myślenie słowno - logiczne (7 - 12 rok życia), umiejętność myślenia symbolicznego myślenie hipotetyczno - dedukcyjne (powyżej 12 roku życia), umiejętność myślenia abstrakcyjnego Rozwój mowy: Proces rozwoju mowy ma swój początek w chwili narodzin jednostki. Podczas pierwszego krzyku, który jest pierwszym wydaniem głosu przez jednostkę, pęcherzyki płucne napełniają się powietrzem, a tym samym płuca rozpoczynają swoje funkcjonowanie. Etapy rozwoju mowy: gruchanie - trwa do około 2 miesiąca roku życia, podczas tego okresu jednostka wydaje nieartykułowane dźwięki gaworzenie - około 5 miesiąca roku życia jednostka zaczyna wydawać artykułowane dźwięki, często są to sylaby, pod koniec 1 roku życia jednostka mówić pierwsze słowa mowa właściwa - rozpoczyna się od około 11/12 miesiąca życia, jednostka zaczyna posługiwać się pierwszymi słowami Rozwój słownictwa: po ukończeniu 1 roku życia jednostka, której rozwój przebiega w sposób prawidłowy powinna znać i rozumieć kilka słów, powinna także umieć je wypowiadać, do ukończenia 2 roku życia jest to około 10 wyrazów po ukończeniu 2 roku życia następuje bardzo szybki rozwój słownictwa, jednostka powinna już mieć zasób słowny w granicach 300 - 400 wyrazów pod koniec okresu wczesnego dzieciństwa (około 3 roku życia) jednostka nadal w szybki sposób przyswaja nowe słownictwo, a jej zasób słowny jest już w granicach około 1200 - 1400 wyrazów, pod koniec 3 roku życia jednostka powinna posiadać taki zasób słów, który umożliwia jej porozumiewanie się z otoczeniem w okresie przedszkolnym można wyróżnić dwie fazy rozwoju słownictwa: koniec 5 roku życia, w którym tempo rozwoju słownictwa nieco spada, a jednostka powinna znać około 4000 słów w wieku 6 - 7 lat, czyli pod koniec okresu przedszkolnego, rozwój językowy jednostki powinien być na poziomie dojrzałości szkolnej zasób słowny jednostki kończącej szkołę podstawową powinien być w granicach około 10000 słów W przypadku przyswajania części mowy, jednostka najpierw przyswaja rzeczowniki (nazwy rzeczy i osób), a następnie przymiotniki (określenia przedmiotów lub osób), czasowniki (określenie danych czynności), partykuły nie i pozostałe części mowy. W wieku 1.5 roku jednostka rozpoczyna tworzenie zlepek słów i zaczyna posługiwać się niepełnymi zdaniami (np. mama daj). Po ukończeniu 2 roku życie jednostka zaczyna porozumiewać się z otoczeniem za pomocą pełnych zdań (np. mama daj ciastko), a pod koniec 3 roku życia w jej wypowiedziach pojawiają się zdania złożone. Po ukończeniu 4 roku życia prawidłowo rozwijająca się jednostka powinna tworzyć wypowiedzi zbudowane ze zdań współrzędnie i podrzędnie złożonych. Zaburzenia rozwoju mowy: opóźnienie w rozwoju mowy (dotyka głównie dzieci), w tego typu zaburzeniach można wyróżnić: opóźnione gaworzenie, które w przypadku prawidłowego rozwoju następuje około 5 - 7 miesiąca życia, ten rodzaj zaburzenia może być powiązany z wadami słuchu opóźnienie w wypowiadaniu pierwszych słów, które prawidłowo powinno mieć miejsce pod koniec 1 roku życia, powodem tego typu zaburzenia mogą być wady słuchu bądź przyczyny tkwiące w środowisku opóźnienia w pojawianiu się zdań prostych, które powinny pojawić się około 3 roku życia opóźnienia w pojawianiu się zdań złożonych, którymi jednostka powinna się posługiwać pod koniec 3 roku życia zbyt długie używanie nieprawidłowych struktur gramatycznych, w wieku około 4 lat jednostka może jeszcze popełniać pewne błędy z zakresu koniugacji i deklinacji, ale na początku wieku przedszkolnego ogólna struktura gramatyczna powinna być prawidłowa nieprawidłowe wypowiadania dźwięków, inaczej zwane bełkotaniem, można tu wyróżnić: reranie - dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych, polega na nieprawidłowej wymowie głoski "r", może być spowodowane nieprawidłowościami w funkcjonowaniu aparatu mowy seplenienie - artykulacja "s" zamiast "sz" i "c" zamiast "cz" szeplenienie - wypowiadanie "sz" zamiast "s" * zarówno seplenienie jak szeplenienie dotyka dzieci i dorosłych, jest spowodowane nieprawidłową budową aparatu mowy, na te zaburzenie może mieć także wpływ środowisko, np. w przypadku mówienia do dziecka zniekształconą mową kappacyzm - nieprawidłowa realizacja głoski "k", która zamieniana jest na głoskę "t" jąkanie się lub zacinanie, dotyka dzieci i dorosłych, przyczyny tych zaburzeń mowy mają swoje źródło w stanie emocjonalnym jednostki Mechanizmy rozwoju: dojrzewanie - na proces dojrzewania składa się rozwój fizyczny, biologiczny, fizjologiczny i neurofizjologiczny, w wyniku czego jednostka staje się osobą rozwiniętą biologicznie i tym samym - zdolną do prokreacji, proces dojrzewania ma silny związek z procesem uczenia się - jednostka nie byłaby w stanie podjąć decyzji o uczeniu się, gdyby nie osiągnęła określonego poziomu rozwoju, w przypadku procesów biologicznych dojrzewanie ma charakter endogenny uczenie się - polega na nabywaniu, modyfikacji i utrwalaniu określonych czynności, działania te są podejmowane w skutek pewnego poziomu biologicznego jednostki, na proces uczenia się wpływa otoczenie i dlatego ma ono charakter egzogenny * powiązanie uczenia się o charakterze egzogennym z dojrzewaniem o charakterze endogennym ma duży wpływ na rozwój jednostki interioryzacja - przekształcanie się czynności zewnętrznych w wewnętrzne czynności umysłowe, jednostka przechodzi od działań ruchowych (kiedy w ten sposób poznaje otaczający ją świat) do działań umysłowych (jednostka zdobywa wiadomości o świecie na podstawie wcześniejszych doświadczeń) różnicowanie (rozkład) i integracja (scalanie) - za pomocą tych uzupełniających się procesów jednostka kształtuje swoje zachowanie, np. dziecko rozkłada jakąś zabawkę, aby zobaczyć elementy, z których się ona składa Rozwój osobowości: Osobowość - to całokształt określonych i spójnych cech oraz właściwości charakterystycznych dla danej jednostki, osobowość wywiera istotny wpływ na zachowanie się jednostki w określonych sytuacjach Poszczególne cechy charakterystyczne dla danej jednostki są ze sobą powiązane i działają na zasadzie zależności. W przypadku zmiany jakiejś właściwości następuje także modyfikacja zachowania jednostki i jej reakcje, a tym samym zmianie ulega osobowość jednostki. Kierunek zachodzących zmian w osobowości jest wyznaczany przez aktywność jednostki oraz czynniki wewnętrzne (np. zmiany na poziomie metabolicznym). Poziomy regulacji zachowania się jednostki: - poziom niższy - na tym poziomie regulacja zachowania odbywa się na poziomie popędów i instynktów, jednostka dąży do zaspokojenia popędów (np. głód), dąży do przyjemności w sposób, który pozwoli jej uniknąć przykrości, wpływ na zachowanie jednostki mają czynniki popędowo - emocjonalne, występuje tu relacja pomiędzy bodźcem a reakcją - behawioryzm, sytuacje nieprzyjemne są bodźcami negatywnymi, a sytuacje miłe to bodźce pozytywne popęd - pobudzenie organizmu wynikające z braku optymalnych warunków lub występowania niekorzystnych bodźców - poziom wyższy - na tym poziomie regulacja zachowań odbywa się w oparciu o struktury poznawcze, w miarę upływania kolejnych lat jednostka zapoznaje się ze światem, jej zachowanie w coraz mniejszym stopniu jest uzależnione od popędów i instynktów, a coraz częściej zachowuje się racjonalnie i w sposób adekwatny do określonej sytuacji, na zachowanie jednostki maja wpływ struktury poznawcze Rozwój zawodowy: Rozwój zawodowy - to proces, w wyniku którego jednostka dąży do wykształcenia własnej drogi zawodowej, jednostka podejmuje naukę związaną z wychowaniem do określonego zawodu, zawód wykonywany przez daną jednostkę określa jej miejsce w społeczeństwie Podstawy rozwoju zawodowego: uzdolnienia zainteresowania hobby ambicja wartości plany na przyszłość motywacja Fazy rozwoju zawodowego: koncepcja E. Ginzberga: okres fantazji (do 11 roku życia) - dziecko wybiera zawód na podstawie fantazji okres próbny (11 - 16 rok życia) - jest to okres przejściowy, w którym największy wpływ wywierają zainteresowania, zdolności, wartości okres realistyczny (od 17 roku życia) - realistyczny wybór przyszłego zawodu, w tym okresie pojawiają się podokresy eksploracji, krystalizacji i specyfikacji koncepcja D. Supera: etap wzrostu (od urodzenia do 14 roku życia) - jednostka wytwarza obraz siebie na podstawie relacji i identyfikacji ze światem dorosłych, zaczyna się kształtować tak zwane "ja" zawodowe, ten etap ma swoje podokresy: okres fantazji (4 - 10 rok życia) okres zainteresowań (11 - 12 rok życia) okres możliwości (13 - 14 rok życia) etap poszukiwania (od 15 do 24 roku życia) - w tym okresie jednostka zapoznaje się ze światem pracy i ustala własne preferencje zawodowe, podokresy tego etapu to: okres wstępny (15 - 17 rok życia) - jednostka próbnie wybiera zawód okres przejściowy (18 - 21 rok życia) - jednostka w sposób przejściowy wybiera przyszły zawód okres prób (22 - 24 rok życia) - jednostka podejmuje pracę, którą traktuje jako próbę etap zajęcia pozycji (od 25 do 44 roku życia) - w tym etapie jednostka zajmuje pozycję na odpowiednim i preferowanym przez siebie polu zawodowym, jednostka stara się zdobywać coraz lepszą pozycję zawodową, podokresy tego etapu to: okres doświadczenia (25 - 30 rok życia) - jednostka nabiera doświadczenia na polu zawodowym okres zdobywania (31 - 44 rok życia) - jednostka jest w trakcie stabilizacji zawodowej etap zachowania status quo (45 - 64 rok życia) - jednostka stara się utrzymać to, co zostało osiągnięte etap schyłkowy (po 65 roku życia) - jednostka uwalnia się od pracy i poszukuje innych źródeł satysfakcji, podokresy tego etapu to: okres osłabienia (65 - 70 rok życia) okres wycofania się (powyżej 71 roku życia) Współczesne badania dotyczące rozwoju głównie skupiają się na sferze poznawczej, w skład której wchodzą procesy spostrzegania, pamięci, myślenia, uwagi i mowy). Efektem prawidłowego rozwoju sfery poznawczej jest rozwój umysłowy (intelektualny), emocjonalno - społeczny oraz optymalny rozwój osobowości. Rozwój emocjonalno - społeczny: Rozwój emocjonalno - społeczny polega na rozwoju jednostki przy pomocy kontaktów międzyludzkich, człowiek jako istota społeczna charakteryzuje się tym, że wszystkie jego relacje z innymi ludźmi maja zabarwienie emocjonalne i wywołują określone uczucia. Podstawowe kategorie stanów emocjonalnych: pozytywne negatywne neutralne Etapy rozwoju społecznego: a) faza pierwsza: przez okres pierwszych trzech miesięcy jednostka nie jest świadoma kontaktu z innymi ludźmi, jej sposób reakcji na ludzi i przedmioty jest podobny w 4 miesiącu życia jednostka potrafi już odróżnić twarz matki od przedmiotu oraz innych twarzy i reaguje na jej widok uśmiechem i wyciąganiem rączek, jest to przejaw pierwszego kontaktu społecznego, który charakteryzuje się zabarwieniem emocjonalnym po ukończeniu 6 miesiąca życia jednostka potrafi już rozpoznać poszczególne osoby, a jej reakcja na te osoby jest zróżnicowana (uśmiech, płacz) pod koniec okresu niemowlęcego jednostka rozpoczyna pierwsze kontakty społeczne o charakterze werbalnym na przełomie 3 i 4 roku życia dzieci często bawią się same, co jest pierwszym przejawem egocentryzmu w relacjach społecznych około 5 - 6 roku życia wcześniejszy egocentryzm społeczny powoli zanika, a dzieci chętnie bawią się z rówieśnikami wraz z upływem lat kontakty jednostki staja się coraz szersze, pojawiają się pierwsze uczucia sympatii, przyjaźni i miłości b) faza druga: jednostka jest już w wieku dojrzałym kontakty społeczne jednostki są uzależnione od roli, jaką pełni w społeczeństwie c) faza trzecia: okres regresu następuje ograniczenie kontaktów społecznych Różnice interindywidulane (międzyosobnicze) - są to różnice dotyczące funkcjonowania poszczególnych jednostek, odnoszą się do właściwości biologicznych i psychologicznych Różnice introindywidualne (wewnątrzosobnicze) - są to różnice cech lub właściwości, które zachodzą u jednej osoby

Tożsamość przedszkolaka   Tożsamość człowieka rozwija się razem z nim, od początku jego istnienia. Początkowo rozwija swoją tożsamość poprzez obserwację rodziców, a później zaczyna wchodzić w rozmaite role społeczne. Kształtuje się zarówno tożsamość osobista, jak i społeczna.          Pierwsze lata rozwoju człowieka są najintensywniejszym okresem w jego życiu. Nigdy później już człowiek nie osiągnie tak wiele w tak krótkim czasie. Pod koniec trzeciego roku życia, dziecko zaczyna odkrywać nowe możliwości i umiejętności. Stopień sprawności motorycznej, jak i mowy osiąga pewien poziom doskonałości. Dziecko zaczyna sobie wiele rzeczy wymyślać oraz wyobrażać. Nie poświęca już teraz czasu na zastanawianie się nad tym, że się porusza czy też, że mówi. Czynności te są po prostu wykonywane. Przed dzieckiem pojawiają się teraz nowe możliwości: możliwości podejmowania działań oraz inicjatywy. Z drugiej jednak strony, rzeczywistość przypomina mu o własnej słabości. Po ukończeniu drugiego – trzeciego roku życia ekspresja dziecka ma charakter ukierunkowany i jest  zamierzona. Dziecko poszukuje aprobaty a także zrozumienia u innych osób, a jego wytwory mają już określoną postać. Przed ukończeniem szóstego roku życia ekspresja dziecięca zaczyna pojawiać się jako forma dostosowania się do ogólnie przyjętych norm.          W okresie przedszkolnym dziecko walczy z potencjalnymi rywalami, często o uprzywilejowaną pozycję wobec któregoś z rodziców. Próbuje podporządkowywać sobie inne osoby. Dziecko inicjatywą zaczyna wykazywać się także podczas zabaw, kiedy to wchodzi w role różnych postaci z bajek czy też innych, znanych mu osób. Samo określa warunki zabawy i to, jak można się podczas tej zabawy zachowywać. Zabawy tematyczne kształtują uczucia i osobowość dziecka. Przez cały czas trwania zabawy dziecko reaguje różnymi stanami emocjonalnymi na występujące w niej zdarzenia. Są to zarówno chwilowe wzruszenia, jak i długotrwałe nastroje. W sposób możliwie wierny, choć nieświadomy, dziecko odtwarza w swoich zabawach role społeczne pełnione przez dorosłych. Przenosi ono sytuacje z życia rodziny, łącznie z językiem, ruchami ciała i emocjami. Pozwala mu to lepiej zrozumieć rzeczy, jakie robią rodzice czy dziadkowie lub opiekunowie z przedszkola. Dziecko zaczyna myśleć abstrakcyjnie. W momencie, gdy zmysły po raz pierwszy nawiązują kontakt z otoczeniem i dziecko reaguje na doznania zmysłowe zaczyna w nim kiełkować twórczość. Dotykanie, odczuwanie, widzenie, manipulowanie, smakowanie, słuchanie; każdy sposób spostrzegania otoczenia i reagowania na nie, zaczyna stanowić podstawę tworzenia. W wieku dwa – cztery lata dziecko szuka zachęty i aprobaty dla aktu twórczego Dzięki temu, że sprawnie korzysta już z mowy, zaczyna korzystać z pamięci. W tym wieku, bowiem pamięć rozwija się bardzo intensywnie. Dziecko potrafi już nie tylko zapamiętywać, ale także odpamiętywać. Zaczyna pojawiać się „życie wewnętrzne”. Dziecko jest bardzo spontaniczne. Pomiędzy dziecięcymi uczuciami a ich zachowaniem jest prosta zależność. Kiedy dzieci czują się dobrze, dobrze się zachowują. W wieku przedszkolnym zaczynają się pierwsze sympatie i antypatie. Dziecko pamięta już, z kim dobrze się bawiło, a kto mu w tej zabawie przeszkadzał. Wydaje się, że dziecko w wieku przedszkolnym ukształtowało sobie własną logikę i chociaż zadaje mnóstwo pytań typu "dlaczego", to jednak zdaje się widzieć świat jako coś stałego, niezmiennego, nie uświadamiając sobie, że samo może wprowadzać w nim zmiany.            Dziecko potrafi już rywalizować z lepszymi. Poznaje uczucie zazdrości o rzeczy, które należą do innych, a są przedmiotami pożądania. Nie umie jeszcze panować nad swoimi pragnieniami i za wszelka cenę próbuje osiągnąć to, czego chce, nie zważając na otoczenie. Wtedy też dziecko dowiaduje się, że czegoś „nie można, nie wolno, nie powinno się, itd.”. Jest to dla niego w pewien sposób frustrujące, albowiem okazuje się, że świat nie jest jeszcze w pełni dostępny. Pomimo tego, dziecko nie wymaga już ani wielkiej opiekuńczości i troski, ani też stałej obecności i pomocy któregoś z rodziców. W tym okresie dziecko zaczyna się coraz bardziej uspołeczniać. Ważne stają się dla niego kontakty z rówieśnikami, uczy się zasad współżycia w grupie, wspólnych zabaw i dzielenia się swoimi zabawkami.            W wieku przedszkolnym, jak już wspomniałam, dziecko bardzo intensywnie rozwija swą wyobraźnię i inicjatywę. Często dochodzi do sytuacji, kiedy mały człowiek czuje się źle i przeżywa, swoistego rodzaju, konflikt wewnętrzny, polegający na myleniu przez niego wyobrażeń z rzeczywistością. Czasami wyobrażając sobie coś, czuje lęk przed realną karą. Miłość do osoby opiekującej się dzieckiem może sprawić, że wyobraźnia i rzeczywistość nigdy nie będą istniały oddzielnie. Sytuacje przeżywane w wyobraźni wprowadzają do świata realnego i pomagają zaakceptować sytuacje prawdziwe.            Aby rozwój tożsamości dziecka w wieku przedszkolnym był optymalny i dążył w kierunku pozytywnym, należy dziecku poświęcać maksymalnie dużo czasu i uwagi. Opiekunowie powinni szanować jego uczucia i pomóc mu radzić sobie z nimi. Jakże często słyszymy rozmowy pomiędzy dzieckiem a dorosłym, w których ten zaprzecza uczuciom dziecka. I wcale nie mam tu na myśli skomplikowanych sytuacji i rozmów o wielkich uczuciach, ale zdarzenia codzienne, np.            - „ Mamo, ta książka jest dla mnie za trudna, nic z niej nie rozumiem.”            - „ Nie może być za trudna, jest przeznaczona dla dzieci w Twoim wieku, czytamy                                                                              dalej.”. W takiej sytuacji rodzic powinien zareagować zupełnie inaczej, mówiąc, np.: „Rozumiem, w takim razie poczytajmy jakaś inną, a do tej wrócimy za jakiś czas.” Akceptując uczucia dziecka, opiekun daje mu do zrozumienia, że jest ono dla niego ważne,   i że równie ważne są dla niego jego odczucia i problemy. Człowiek, który jest rozumiany już w dzieciństwie, z którego uczuciami liczą się inni, dorośli ludzie, nie będzie miał, w wieku dorosłym, problemów z okazywaniem uczuć i z nawiązywaniem kontaktów interpersonalnych. W okresie przedszkolnym zaczyna rozwijać się samodzielność dziecka, jego inicjatywa, poczucie swobody i niezależności. Dlatego tak ważne jest, aby kontakty z dorosłymi istotne w poprzednich etapach życia, stawały się rzadsze, aby dziecko miało możliwość nauczenia się i utrwalania cech samodzielności i odpowiedzialności za siebie.            Jak pisałam już wyżej, u dzieci w wieku od trzech do siedmiu lat bardzo ważną rolę odgrywa przejawianie inicjatywy, czy to w zabawie, czy w życiu realnym. Zadaniem opiekunów powinna być pomoc w jej rozwoju, a także przygotowywanie dzieci do samodzielnego życia i bycia niezależnym. My – rodzice, często jednak popełniamy wiele błędów, które niestety uczą nasze dzieci, że nie trzeba czynić wiele wysiłków, starać się wykonywać coś dobrze, podejmować samodzielnie decyzje. Jakże wielu z nas zawiązuje za swe dzieci sznurowadła, sprząta pokój, bądź udziela rad bez wysłuchania całej opowieści? Jak wielu z nas nie tylko robi za dziecko rozmaite rzeczy, ale i myśli za nie? A wszystko po to, aby było szybciej, sprawniej i bez kłopotu. W rezultacie pogłębiamy jedynie w dziecku myślenie, że jest jeszcze malutkie, bezradne i niewiele potrafi. Czy nie powinniśmy tego zmienić? Czy nie powinniśmy postarać się i fuknąć na samych siebie, że „nie tędy droga”? Przecież dziecko, któremu pozwala się dokonywać wyborów, podejmować, na razie niewielkie, decyzje, samemu zjeść (choćby trwało to dwa razy dłużej), lub samemu posprzątać po zabawie, dużo łatwiej w przyszłym życiu będzie umiało poradzić sobie nie tylko z błahymi sprawami, ale i z trudniejszymi, nie czekając aż ktoś mu pomoże. W dążeniu do optymalnego kształtowania tożsamości, rodzicom pomóc może przedszkole. Rodzice mają możliwość wyboru dla swojego dziecka takiej placówki, której zaoferowany program będzie im i ich dziecku najbliższy. Rodzice interesują się nie tylko tym czy ich dziecko jest najedzone, ile muszą za to przedszkole zapłacić, ale coraz częściej ciekawi ich oferta programowa, kwalifikacje kadry pedagogicznej, a także warunki, jakie są stwarzane dziecku. Pytają o atmosferę panującą w przedszkolu, liczebność grup i ich skład. W większości, dzieci bardzo szybko adoptują się w przedszkolu. Jak wiemy, w wieku przedszkolnym, w życiu dziecka dużą rolę zaczyna odgrywać grupa rówieśnicza. Zaczynają się dla niego liczyć koledzy i koleżanki, są oni często ważniejsi niż osoby dorosłe. Do 5 roku życia kształtuje się osobowość i poczucie własnej wartości. Wiek przedszkolny, ma duże znaczenie dla ukształtowania się podstaw systemu wartości. Właśnie w tym okresie, tworzą się pierwsze orientacje wartościujące, przejmowanie pierwszych wzorów i ideałów postępowania. Dziecko zaczyna rozróżniać wartości, a także rozumieć ich sens. Planując sytuacje edukacyjne należy szerzej otworzyć dzieciom drzwi na świat wartości. Z różnych powodów ciągle napotykamy dzieci z zaniżonym poczuciem własnego Ja. Dziecko, albo zamyka się w sobie, albo też stara się zwrócić naszą uwagę agresywnym zachowaniem, wygłupianiem się. Dzieci młodsze uczą się od starszych samodzielności, starsze podsuwając pomysły automatycznie podnoszą własne Ja. Bardzo ważne jest, aby dzieci nauczyły się dostrzegać własne mocne i słabe strony. Nauczą się one w ten sposób przyjmować porażkę z podniesioną głową, bez zawiści do drugiego człowieka, z poczuciem bezpieczeństwa. Twórcza aktywność dzieci przejawiająca się w różnych formach ekspresji, logiczność myślenia m.in. podczas wyjaśniania przysłów własnymi słowami, zaskakująca otwartość i szczerość dzieci podczas odwoływania się do osobistych doświadczeń, przeżyć, przejawy koleżeńskich gestów, radosna, przyjazna atmosfera, integracja grupy utwierdzają w przekonaniu, że należy jak najczęściej razem z dziećmi odkrywać prawdę o wartościach.              Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko podporządkowuje się normom społecznym, gdyż ceni sobie wydających je dorosłych i chce postępować zgodnie z nimi nie tylko z obawy przed karą lub z chęci uzyskania nagrody. Działa tu mechanizm identyfikacji z dorosłym. Na rozwój tożsamości poważny wpływ mają osoby znaczące oraz stawiane przed dzieckiem wymagania związane z pełnieniem ról społecznych i powtarzające się doświadczenia wychowawcze. Poczucie bezpieczeństwa, przywiązanie emocjonalne stanowią podstawę zdrowia psychicznego i rozwoju zdrowej oraz społecznie przystosowanej osobowości.