ROZWÓJ UMYSŁOWY

Rozwój umysłowy- rozwój różnorodnych form orientacyjno - badawczej działalności dziecka tworzy przesłanki do kształtowania się działań i umiejętności myślenia.

- Wrażenia i spostrzeżenia:

Rozwój wrażeń i spostrzeżeń

Dzieci potrafią wcześniej rozróżniać barwy niż je nazywać (4-letnie dzieci potrafią nazywać jeden z podstawowych kolorów, a 5-letnie już cztery - niebieski, zielony, żółty i czerwony). W wieku przedszkolnym dzieci potrafią też rozróżniać odcienie barwne, a wraz z wiekiem wzrok staje się ostrzejszy. Badania wykazały, że wprowadzenie nazwy do sfery doznań zmysłowych zmienia w zasadniczy sposób wrażenia i spostrzeżenia dziecka (stwarza ono podstawę do uogólnienia).
W wieku przedszkolnym następuje rozwój słuchu werbalnego i muzycznego oraz rozwój wrażliwość kinestetyczna. W grupach przedszkolnych zajęcia muzyczne zaczynają się od rozwoju poczucia rytmu i harmonii. W rytm muzyki dzieci skaczą, klaszczą, przytupują lub tańczą, upraszczając jednak układ rytmiczny.
Spostrzeżenia dziecka w wieku przedszkolnym cechuje synkretyzm i subiektywizm, są z reguły chaotyczne i nieuporządkowane. Na początku okresu przedszkolnego spostrzeżenia dziecka mają ścisłe z działaniem, co zmienia się wieku, kiedy to spostrzeżenia dziecka stają się coraz bardziej pełne, dokładne i wykończone, co umożliwia im reprodukowanie kształtów. Już we wczesnym okresie przedszkolnym dzieci starają się zrozumieć sens obrazka, dlatego też mają tendencje do doszukiwania się w kształtach geometrycznych znanych im przedmiotów (np. trójkąt to daszek, a kwadrat to kieszonka). Wzrasta także umiejętność barw i kształtów.
Wyobrażenia postrzeganych wcześniej przedmiotów, zjawisk i czynności - stanowią podstawę treści orientacyjno - badawczej działalności dziecka, jego wiadomości o świecie.
Na początku okresu przedszkolnego dominuje u dziecka wyobraźnia bierna i mimowolna, mająca charakter odtwórczy. Duży wpływ na rozwój wyobraźni wywiera wychowanie artystyczne. Pod koniec tego wieku wyobraźnia dziecka staje się coraz bardziej twórcza
i dowolna, zaczyna się też stopniowo uniezależniać od jego działalności.

• Pamięć i uwaga:
  Rozwój pamięci dziecka zależy od warunków jego życia. Wiek przedszkolny odgrywa ważną rolę w całym rozwoju pamięci człowieka. Pojemność pamięci u dziecka w tym okresie powiększa się szybko, związana jest ona w dużej mierze z działalnością dziecka; najwięcej nowych faktów i słów zapamiętuje ono w zabawie. Początkowo pamięć ma charakter mimowolny, zaś pamięć dowolna zaczyna się dopiero rozwijać. Rozwój pamięci dowolnej u dziecka w tym wieku zależy w pewnym stopniu od właściwości uwagi i zmian jakie w nich zachodzą.
  U dzieci w wieku przedszkolnym przeważa uwaga mimowolna; uwaga dowolna jeżeli nawet jest, to trwa bardzo krótko, jest rozproszona; dziecko nie potrafi się jeszcze przez dłuższy czas skupić na jednym przedmiocie.

• Mowa i myślenie:
  Mowa dziecka stale się rozwija i wzbogaca, nie tylko ilościowo, ale i jakościowo - dziecko uczy się używać języka w poprawnych formach gramatycznych. Wraz z powiększającym się dzięki rozmowom z dorosłymi doświadczeniem dziecka, stopniowo kształtuje się u niego tzw. wyczucie językowe.
  Charakterystycznym zjawiskiem językowym dla tego okresu są neologizmy dziecięce „nowotwory” językowe (powstają na skutek niedostatecznego jeszcze opanowania przez dziecko fonemów i zastępowania niezbędnych - już przyswojonymi). Rozwój mowy dziecka wiąże się ściśle z rozwojem myślenia. Mowa i myślenie rozwijają się w toku praktycznego działania spostrzeżeń dziecka.
  Myślenie w wieku przedszkolnym nie stanowi jeszcze odrębnej i samodzielnej czynności poznawczej, podporządkowane jest praktycznym działaniom. Wiek ten charakteryzują dwa rodzaje myślenia: sensoryczno - motoryczne i konkretno - wyobrażeniowe.
  Czynności dzieci w tym wieku stają się coraz bardziej złożone, ich realizacja wymaga zatem świadomości celu działania, a także namysłu, analizy sytuacji zadaniowej.

• Kształtowanie się pojęć:
  Początkowo w umyśle dzieci nie funkcjonują jeszcze struktury pojęciowe, lecz równoważniki pojęć. Jest to okres tzw. przedpojęciowy i możemy w nim następujące etapy: synkrety, kompleksy, pseudopojęcia. Tworzenie pseudopojęć przypada na wiek przedszkolny, stanowią one niezwykle ważny szczebel pośredni między kompleksowym a pojęciowym.
  W tym samym czasie kształtują się także pojęcia potoczne, które dopiero w okresie późnego dzieciństwa w dalszych stadiach rozwojowych mogą stać pojęciami naukowymi. W procesie przyswajania pojęć dziecko przechodzi od pojęć prostych do coraz bardziej złożonych, lub od ogólnych do specyficznych (ujmowanie przedmiotów i zjawisk globalnie).
  Wskaźnikiem poziomu opanowania przez dziecko jakiegoś pojęcia jest sposób jego określania, czyli zdefiniowania. W wieku przedszkolnym przeważają definicje celowe, użytkowe i funkcjonalne, związane z subiektywnym, a niekiedy jeszcze egocentrycznym ujmowaniem świata.

ROZWÓJ SPOŁECZNY

Dzieci z okresu średniego dzieciństwa maja coraz większy kontakt z rówieśnikami. Część z nich jest posyłana do przedszkoli, niektóre zostają w domach. Mają możliwość spędzania czasu z innymi dziećmi podczas zabaw w piaskownicy, czy na podwórku. Prowadzi to do rozwoju ich umiejętności społecznych i interpersonalnych. Przejawia się to najbardziej w zmianie formy zabaw. Nie jest to już tylko zabawa samotna,czy równoległa, ale wspólna. Czterolatki potrafią odpowiedzialnie podjąć współpracę. Wspólnie ustalają plan zbaw, jej przebieg i cele. Pojawia się zabawa z podziałem na role. Jest to zabawa, która przygotowuje do podjęcia w przyszłości ról społecznych. Dzieci nawiązują przyjaźnie, obdarzają uczuciami swoich rówieśników. Potrafią się zdyscyplinować i można już proponować im zabawy grupowe. Rozumieją reguły gier i zabaw. W czwartym roku życia pojawia się uporządkowana zabawa symboliczna. Dzieci bawią się nie tylko zabawkami ale również innymi przedmiotami, które na dany moment symbolizują im coś innego, jakby w zastępstwie. Zabawa jest naturalną aktywnością dzieci przedszkolnych i dostarcza im wiele radości, przyjemności, wpływa pozytywnie na ich rozwój, a czasem spełnia rolę terapeutyczną.

Emocje dziecka

Wiek przedszkolny to wiek dużego zróżnicowania uczuciowego. Dziecko nie potrafi tłumi swoich emocji, co zmienia się wraz z wiekiem. Do około 6-tego roku życia uczucia dzieci cechuje impulsywność i afektywność, a emocje są silne i gwałtowne choć krótkotrwałe. U 3-letniego dziecka obserwujemy równowagę emocjonalną, a już u 3,5-letniego ta równowaga ulega rozproszeniu. Dziecko staje się kłótliwe, lękliwe, przesadnie czułe i agresywne. W wieku 5 lat dziecko nabiera zaufania i odnosi się przyjaźnie do dorosłych. U 6-latka znów następuje kryzys uczuciowy. W jego zachowaniu przeważa podniecenie i agresja (która często udowadnia się w zachowaniu wobec roślin, zwierząt czy młodszych dzieci), choć jeżeli chce potrafi być grzeczny. Kryzys ten mija dopiero około 7 roku życia (jest to tzw. „wiek rozumu” - dziecko zaczyna panować nad swoimi emocjami). Wraz z wiekiem maleje częstotliwość lęków, wzrasta natomiast liczba reakcji gniewu. W największej mierze lęki spowodowane są strachem przed brakiem akceptacji, osamotnienia, wyśmiewania itp.

Rozwój myślenia

Na początku okresu przedszkolnego myślenie dzieci jest mimowolne (dziecko nie potrafi jeszcze dokonywać logicznych operacji umysłowych), co zmienia się pod koniec tego okresu. W wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie konkretno - wyobrażeniowe, chociaż dzieci nie rezygnują całkowicie z myślenia sensoryczno - motorycznego (poznawania poprzez zmysły). Dzieci w myśleniu zaczynają wychodzić poza teraźniejszość, choć nadal ona dominuje. Myślenie dzieci w wieku przedszkolnym jest podporządkowane zadaniom praktycznym i związane z konkretnym celem. Różne czynności, które dziecko wykonuje w tym wieku (bez względu na to czy zainicjowane przez osoby dorosłe) są na początku czynnościami poznawczymi, w które włączają się procesy myślowe. Stopniowo działanie staje się celowe i zorganizowane, (co zwraca uwagę na związki myślenia z działaniem). Właśnie w wieku przedszkolnym myślenie zaczyna odrywać się od bezpośredniej sytuacji i przechodzi w myślenie oglądowo - obrazowe (oparte na wyobrażeniach). W rozwoju myślenie bardzo ważna jest mowa, gdyż dzięki niej można wytworzyć się jakiś plan działania. Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym odrywa się od konkretów, dzięki czemu następuje podzielność uwagi i procesy poznawcze następują szybciej.

Zabawa dziecka
Podstawową formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa (podejmowana spontanicznie i wykonywana dla przyjemności) ale wraz z wiekiem rozmaite zajęcia nabierają w życiu dziecka coraz większego znaczenia. Dalej sytuuje się nauka (w tym wieku dziecko nie ma jeszcze świadomości nauki i jest nakierowane na jakąś czynność zmierzającą do nauczenia się nowej rzeczy) i pracy (czynności narzucane przez dorosłych). W trzeciej fazie wieku przedszkolnego niektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione w postaci czynności specyficznych (pomoc w domu, odwzorowywanie literek itp.). Wstępując do szkoły dziecko jest już całkowicie zdolne do podejmowania czynności intencjonalnych (zmierzających do uzyskania jakiegoś celu).W wieku przedszkolnym zabawa dziecka przybiera wiele różnorakich i bogatych form. Wraz z wiekiem zmieniają się także zabawy. Dziecko przechodzi od zabaw samotnych do zabaw równoległych, następnie aż do zabaw zespołowych z podziałem na role. Najbardziej typowe dla tego okresu są dwa rodzaje zabaw:
a) Zabawy tematyczne - przełomowym momentem w rozwoju tych badań jest świadome podjęcie i podtrzymywanie w toku zabawy określonej roli. Tematyka tych zabaw jest na ogół szeroka i różnorodna, a krąg tematów rozwija się wraz z wiekiem. Zabawy tematyczne dzieci starszych są dłuższe i bardziej stałe (od 10-15 minut zabawy w grupie najmłodszej, do 40-50 minut w grupie najstarszej, w której dzieci potrafią już kontynuować i rozwijać ten sam temat zabaw przez kilka dni). W tych zabawach wraz z wiekiem bierze udział coraz większa liczba dzieci, a przedmioty i zabawki są używane z znaczeniu symbolicznym (np. guziki to pieniądze). Dziecko dokonuje selekcji przedmiotów które ma do dyspozycji wybierając te, które odpowiadają charakterowi zabawy. Struktura dziecka zmienia się w miarę rozwoju mowy, staje się ono coraz bardziej planowe i konstrukcyjne, ukierunkowane na realizację kolejnych faz zabawy.
b) Zabawy konstrukcyjne - początki tych zabaw obserwujemy już u dzieci 2-letnich, ale dopiero w wieku przedszkolnym wzrasta ich liczba. Mamy trzy charakterystyczne tendencje w rozwoju zabaw konstrukcyjnych:
- wykorzystywanie coraz bardziej różnorodnego materiału konstrukcyjnego (zbogaca się treść i forma wytworów dzieci)
- uprawnienie techniki czynności konstrukcyjnych
- coraz bardziej świadome planowanie poszczególnych etapów czynności.
Najczęściej wykorzystywanym materiałem zabaw konstrukcyjnych są klocki. Dzieci 4-letnie ustawiają budowle dwuwymiarowe, 5-letnie ustawiają budowle trójwymiarowe (zamykanie przestrzeni w strukturach). Jak widać wraz z wiekiem dzieci wykonują budowle bardziej złożone przy tym różnorodnego materiału (coraz bardziej planując dalsze posunięcia). Dzieci przechodzą od zainteresowania samą czynnością do zainteresowania się jej wytworem i wynikiem. Wraz z wiekiem pojawia się także budowanie według wzoru, co wymaga większych operacji analityczno-syntetycznych.
Twórczość artystyczna dziecka

W wieku przedszkolnym dzieci chętnie malują, rysują, lepią z plasteliny, wycinają wycinki, co wykonują dla zabawy. Rysowanie dziecka jest formą ekspresji a nie „sposobem tworzenia piękna”. Dziecko nie jest tylko biernym odbiorcą świata, ale także osobą czynnie ustosunkowującą się do różnych dziedzin sztuki. Polega to na asymilacji, żywych reakcji emocjonalnych i przetworzeniu treści (w zabawie lub w twórczości plastycznej). W wyniku tych przetworzeń, niejednokrotnie powstają dzieła o znacznej wartości artystycznej. Dziecko posługuje się swoistym językiem graficznym.

---