..

1. Środowiska tworzenia się skał i ich wzajemne relacje
- magmowe

- osadowe

-metamorficzne

2. Omówić cykl petrogenetyczny skał

3. Skład litologiczny skorupy oceanicznej i kontynentalnej
Materia tworząca skorupę ziemską znajduje się głównie w stałym stanie skupienia, a jedynie lokalnie, w ogniskach magmowych, występuje stop krzemianowy w stanie ciekłym.W obrębie skorupy ziemskiej występują dwa zasadnicze kompleksy skał. Warstwę powierzchniową stanowi kompleks osadowy, spod którego miejscami odsłania się kompleks krystaliczny. Odmienność w ich wykształceniu pozwala wyróżnić skorupę kontynentalną, skorupę oceaniczną oraz występującą pomiędzy nimi skorupę suboceaniczną
4. Hipotetyczny skład litologiczny płaszcza ziemskiego
Skały płaszcza różnią się od skał skorupy większą gęstością, częściowo wynikającą z procesów dyferencjacji, które zaszły w czasie formowania się naszej planety, częściowo zaś z występowania w płaszczu znacznych ciśnień, zmieniających strukturę krystaliczną minerałów. Skały płaszcza zawierają mniej krzemu i glinu, a więcej magnezu; typowymi odmianami są: perydotyt, dunit, eklogit. Poniżej głębokości 650 kilometrów potężne ciśnienie (sięgające 140 gigapaskali, czyli ponad milion razy większe od typowego ciśnienia atmosferycznego) sprawia, że skały przybierają swoiste struktury krystaliczne, w których atomy upakowane są znacznie ciaśniej niż w skałach znajdujących się na powierzchni.
5. Źródła ciepła Ziemi i sposoby jego przepływu
Źródła ciepła upatruje się też częściowo w ochładzaniu się płaszcza, tarciu wewnętrznym wywołanym siłami pływowymi i zmianami w prędkości obrotu Ziemi. Część energii termicznej jądra transportowana jest do skorupy ziemskiej poprzez Pióropusz płaszcza, który może powodować powstawanie plam gorąca i pokryw lawowych. Szacowana ilość ciepła wypływającego z jądra Ziemi wynosi od 4 do 15 TW, a wypływ ciepła na powierzchnię ma wartość ok. 46 TW.
6. Geneza magmatyzmu i jej związek z Plate Tectonic
Magmatyzm – ogół procesów tworzenia się i przemieszczania magmy w litosferze oraz jej stygnięcia, które prowadzi do powstawania skał magmowych. Jest to zbiorcze pojęcie zawierające zarówno procesy plutoniczne jak i procesy wulkaniczne. -wulkanizm  emisja gazów, pyłów do środowiska  zmiana składu chemicznego atmosfery  zmiana klimatu  zmiana roślinności
7. Wpływ środowisk tworzenia się skał na ich cechy

Zróżnicowanie w teksturze, strukturze oraz składzie mineralnym
8. Zjawiska magmowe (co to jest magma, jej wędrówka, generowanie)
Magma to stop krzemianowy w wnętrzu Ziemi na powierzchni nazywamy lawą wulkaniczną. Magma jest niejednorodnym gorącym stopem utworzonym z fazy ciekłej gazowej i stałej fazy krystalicznej które występują w zmiennych proporcjach. Zjawiska obserwowane w skorupie ziemskiej i na jej powierzchni związane są z parciem magmy z głębszych partii skorupy lub wnętrza Ziemi ku powierzchni i jej oddziaływaniem na środowisko otaczające
9. Rodzaje magm (chemizm, pierwotne, macierzyste i pochodne)
Skład chemiczny: krzemianowe, węglanowe, siarczkowe, tlenkowe
Z uwagi na pochodzenie:
- pierwotne powstają w górnym płaszczu lub w dolnej części skorupy kontynentalnej
-macierzyste powstały w wyniku dyferencjacji inne magmy różniące się składem chemicznym temperaturą.
- pochodne powstają w wyniku dyferencjacji Magdy macierzystej.

10. Dyferencjacja magmy

Dyferencjacją nazywamy różnicowanie chemizmu magmy pod wpływem czynników fizyczno -chemicznych. Wyróżniamy następujące rodzaje dyferencjacji magmy:
Dyferencjacja grawitacyjna - polega na separacji składników chemicznych w zbiorniku magmowym w zależności od ich ciężaru. Składniki cięższe gromadzone są w spągowych częściach zbiornika (Fe, Ca), a lżejsze (Na, K, Si02) w stropowych częściach. Wskutek tego wykrystalizowane skały w częściach spągowych mają charakter bardziej zasadowy, ultrazasadowy - gabra, perydotyty, dunity, a w stropowych częściach skały bardziej kwaśne - granity, sjenity.

Dyferencjacja konwekcyjna - polega na przemieszczaniu składników chemicznych, najczęściej wcześnie wykrystalizowanych minerałów przemieszczających się konwekcyjne w peryferyczne części zbiornika

magmowego. Przykładem działania konwekcji jest zwiększone występowanie biotytu w peryferycznych częściach niektórych masywów granitowych. Biotyt przy tworzeniu się granitów poprzez krystalizację magmy należy do minerałów najwcześniej wykrystalizowanych, dzięki blaszkowej budowie może być za pomocą prądów cieplnych przemieszczane.

Dyferencjacja asymilacyjna - polega na różnicowaniu się chemizmu magmy wskutek pochłaniania a następnie przetapiania różnej wielkości fragmentów skalnych z utworów występujących w otoczeniu zbiornika magmowego. Np. magma kwaśna, bogata w krzemionkę. Na, K pochłonie z otoczenia fragmenty skalne np. wapieni to magma ta zmienia swój chemizm, z kwaśnej staje się obojętna, a niekiedy nawet zasadowa. Następuje proces desylifikacji. Bywają również przypadki odwrotne, kiedy magma zasadowa tzn. uboga w krzemionkę a bogata w wapń i magnez pochłania z otoczenia skały bogate w krzemionkę - piaskowce, kwarcyty, stając się magmą obojętną lub nawet kwaśną, następuje proces sylifikacji magmy. Pochłonięte fragmenty skalne przez magmę nie zawsze ulegają całkowitemu przetopieniu, często pozostają po nich resztki (ostańce) zwane porwakami (enklawami, ksenolitami), o formach zbliżonych najczęściej do kulistych. Niekiedy po pochłonięciu fragmentów skalnych pozostaje tylko słabo widoczny zarys (cień) jego kształtów -sknelity.

Dyferencjacja likwacyjna - polega na odmieszaniu magmy siarczkowej lub tlenkowej od magmy krzemionkowej, wskutek tego w niektórych skałach magmowych dochodzi do powstania złóż siarczkowych (kobalt, nikiel, żelazo) lub tlenkowych - magnetytu. Przykładem tego są złoża magnetytu w skalach krystalicznych

11. Skutki zastygania magmy (lawy)
Skutkiem zastygania Magdy jest utworzenie skał magmowych  właściwy etap magmowy.

12. Procesy pomagmowe
(pomagmatyczne) - zjawiska powstawania zespołów mineralnych z resztek stopu krzemiankowego (magmy), wzbogaconego w składniki lotne (np. woda, dwutlenek węgla, bor, fluor, chlor), pozostałego po zakończeniu zasadniczych procesów magmowych. Wraz ze spadkiem temperatury wyodrębniają się następujące etapy krystalizacji resztek pomagmowych: pegmatytowy, pneumatoliczny (z gorących par i gazów), hydrotermalny (z roztworów wodnych). W wyniku działania procesów pomagmowych może nastąpić autometamorfizm wcześniej zastygłych z tej samej magmy skał plutonicznych. Innym przejawem procesów pomagmowych są pegmatyty, grejzeny.
13. Właściwości fizyczne magmy
W zależności od jej składu chemicznego i zawartości rozpuszczonych w niej gazów, temperatura magmy wynosi zazwyczaj od ok. +650 do ok. +1250 °C. Gęstość magmy waha się od ok. 2,4 g/cm^3 (magmy kwaśne) do ok. 2,9 g/cm^3 (magmy zasadowe). Lepkość magmy zmienia się w szerokich granicach. Generalnie maleje znacznie ze wzrostem temperatury, ze wzrostem zawartości gazów (w tym wody), ze spadkiem zawartości fazy stałej (krystalicznej), w niewielkim stopniu ze spadkiem ciśnienia. Silnie zależy od składu chemicznego - mamy zasadowe cechują się małą lepkością, a kwaśne dużą.

14. Skład magmy

-główne tlenek krzemu IV, glinu, żelaza II, żelaza III, magnezu, wapnia, sodu, potasu, woda.

-podrzędne tlenek tytanu, fosofru, manganianu

-składniki lotne woda, dwutlenek węgla, wodór, kwas solny, tlenek siarki, siarczek wodoru, metan, amoniak.

15. Zmienność składu chemicznego magm

16. Etapy stygniecia magmy

1. Krystalizacja wczesna – krystalizuje oliwin, opada na dno zbiornika, tworząc perydotyty i dunity. W wyniku likwacji tworzą się siarczki żelaza i miedzi. Pod koniec wytwarzają się pirokseny. W tym etapie powstają złoża siarczkowe i tlenowe ( Fe, Ti, Cu, Ni, Nr, V)

2. Krystalizacja główna Po wykrystalizowaniu oliwinów magma staje się bardziej zakwaszona, krystalizują plagioklazy(Ca) pirokseny amfibole. Ubywa zatem żelaza wapnia magnezu wzrasta zawartość pozostałych skał. Pod koniec krystalizują plagioklazy ( Na) Amfibole i biotyt. Mogą tworzyć się złoża Sr, Ga, Ge, Mn. Każdy z minerałów posiada inną temperaturę krystalizacji. Stąd też obserwuje się pewną kolejność ich wytrącania.

3. Krystalizacja resztkowa krystalizują skalenie potasowe, biotyt, muskowit. Tworzą się złoża Ba, Rb, Cs. Dochodzi do zastępowania pierwiastków głównych pierwiastkami rzadszymi.

17. Szereg krystalizacyjny Bowena

18. Podział skał magmowych ze względu na zawartość krzemionki

Skały kwaśne >65% wag krzemionki

Skały obojętne 53-65%

Skały zasadowe(bazyty) 53-44%

Skały ultrazasadowe <44%

19. Podział skał magmowych ze względu na miejsce zastygania magmy
- głębinowe ( plutoniczne) duże głębokości

-hipabysalne – krzepnięcie magmy na średnich głębokościach ( brak oddziaływania czynników z powierzchni)

- subwulkaniczne partie przypowierzchniowe, magma zastyga szybciej

-wylewne (wulkaniczne) na powierzchni ziemi gwałtownie krzepnięcie lawy

-piroklastyczne nagromadzenie materiału wulkanicznego wyrzuconego podczas wybuchu wulkanu( osadowe)

-ekshalacyjne końcowy etap magmowy w wyniku odgazowania magmy w przypowierzchniowych partiach wylewu wulkanicznego.

20. Struktury skał magmowych

*Stopień krystaliczności holokrystaliczna , szklista, hipokrystaliczna

* Wielkość składników fanerokrystaliczna( jawno krystaliczna : równo, nierówno ziarnista) afanitowa, porfirowa

*Stopień automorfizmu minerałów (automorficzne, hipautomorficzne, kseromorficzne)

*Struktury specjalne ( Fitowa, pismowa, sufitowa )

21. Tekstury skał magmowych

* Sposób uporządkowania: bezładna, uporządkowana-kierunkowa ( równoległa-linijna, płaska fluidalna; kulista – sferolityczna, sferoidalna)

* Stopień wypełnienia przestrzeni : zbita, porowata( miarolityczna, pęcherzykowata, migdałowcowa)

22. Struktury i tekstury skał magmowych a miejsce zastygania magmy

Skały wylewne: powstają podczas wybuchu wulkanu, tworzą potoki lawowe, lawy poduszkowe: struktury afanitowe rzadziej porfirowe.

Skały subwulkaniczne: powstają przez zakrzepnięcie magmy płytko pod powierzchnią tworzą formy sille dajek kominów struktury afanitowe i porfirowe tekstury raczej bezładne

Skały hipabysalne: powstają na głębokości powyżej 1km potykane formy to lakolity drobne batolity pnie struktury porfirowe rzadziej średnioziarniste

Skały mezoabysalne: głębokość 3-4 km tworzą niewielkie batolity a także inne intruzje wśród skał metamorficznych. Struktury porfirowa te średnio-grubo ziarniste często spotyka się gniazda i żyły pegmatytowe

Skały abysalne: głębokość 10-15 km w postaci dużych batolitów struktury średnio i grubo ziarniste bezładne na obrzeżach czasami tekstury gnejsowe ( stopniowe przejście od skał magmowych do gnejsów)

23. Skład chemiczny skał magmowych w zależności od udziału krzemionki

-Ultrazasadowe 40,49%

-Zasadowe 48,24%

-Obojętne 56,77%

-Kwaśne 70,18%

24. Kryteria klasyfikacji skał magmowych (struktura, wskaźnik barwy M)

25. Klasyfikacja skał magmowych głębinowych dla M<90

26. Klasyfikacja skał magmowych głębinowych dla M>90

27. Klasyfikacja skał magmowych szeregu dioryt-granit

dioryt→ tonalit →granodioryt →adamellit →granit – skały głębinowe

andezyt →dacyt→ ryodacyt →dellenit →ryolit – skały wylewne

→ - wzrost zawartości Q oraz Sk K

28. Klasyfikacja skał magmowych wylewnych dla M<90

Klasyfikacja ta opiera się na diagramie QAPF. Wierzchołki tego diagramu stanowi zawartość Q, A-sk.alkalicznych, P-plagioklazów, F-foidów. Klasyfikacja skał z M<90% opiera się na proporcji minerałów jasnych

29. Klasyfikacja skał magmowych wylewnych wg TAS

Total Alkali Silica. Klasyfikacja ta oparta jest na skł.chemicznym. Polega ona na klasyfikowaniu skał na podstawie diagramu skonstruowanego na podstawie całkowitej zawartości SiO₂ i alkaliów Na₂O + K₂O (%wag.). Diagram ten zawiera 14 pól odpowiadających poszczególnym skałom np.dacytom, trachitom, andezytom, ryolitom itp.

30. Klasyfikacja skał magmowych żyłowych

Skały żyłowe w zależności od składu chem. i min. dzielimy na dwa typy:

- skały aschistowe (skład chemiczny podobny do skał głębinowych, ale różnią się od nich strukturą i teksturą)

- skały diaschistowe (skład chemiczny odbiega od składu chemicznego skał głębinowych. Dzielą się na odmianę leukokratyczną (zasobna z jasne skł. - SiO₂ i Al₂O₃) i melanokratyczną (zasobna w ciemne składniki)

31. Klasyfikacja lamprofirów

Lamprofiry-skały magmowe, żyłowe, głębinowe. Obojętne lub zasadowe. W ich składzie przeważają min.ciemne. Fenokryształy Bt, Px, Amf, Sk K, plagioklazy, rzadziej Ol. Lamprofiry zostały podzielone na 3 grupy: lamprofiry właściwe (minetta, wogezyt, kersantyt, spessartyt), alkaliczne (kamptonit, sannait, monchikit), ultramaficzne (alnoit, polzenit).

32. Właściwości skał magmowych

Niektóre z nich: wytrzymałość na ściskanie i zginanie, odporność na ścinanie, odporność na działanie czynników wietrzenia, mrozoodporność, ogniotrwałość, odporność na działanie czynników wietrzenia.

33. Zastosowanie skał magmowych

Granity wykorzystywane są jako materiał do budowy gmachów, dróg, a także w celu uzyskania kruszywa. Ładnie zabarwione odmiany głębinowych skał obojętnych (gabra, sjenity i inne) cenione są jako materiały na bloki pomnikowe i płyty okładzinowe. Bazalty i andezyty to cenne materiały drogowe. Z andezytów, które są podatne na obróbkę, wytwarza się elementy. Ogólnie skały magmowe są wykorzystywane jako: płyty posadzkowe, parapety, płyty chodnikowe, stopnie schodowe, krawężniki, kamień drogowy itp.

34. Kryteria stosowania skał magmowych w petrurgii

Petrurgia – hutnictwo skalne. Na podstawie skł. chem. skał magmowych możemy określić niektóre parametry petrurgiczne: moduł kwasowości, parametry Ginzberga (sal, catem, alk), zdolność krystalizacyjną stopu, lepkość. Moduł kwasowości wskazuje na możliwość topnienia surowca i lepkość stopu. Optymalny surowiec – M_k= 1,20 – 2,30

35. Występowanie skał magmowych w Polsce
Andezyt – Pieniny – okolice Krościenka, Szczawnicy, Czorsztyna.

Bazalt – Sudety, Przedgórze Sudeckie, Okolice Krakowa, w wielu miejscach na Dolnym Śląsku, na obszarach od zachodniej granicy aż po okolice Opola.

Melafir – w okręgu krakowskim (Regulice, Alwernia, Rudno), na Dolnym Śląsku (okolice Wałbrzycha, Kłodzka, Złotoryi, Jaworzna).

Sjenit – między Kłodzkiem, a Złotym Stokiem niewielkie ilości, okolice Niemczy.

Gabro – masyw Ślęży, Nowa Ruda.

Dioryt – Sudety, Tatry, Górny Śląsk w masywach: Strzegom-Sobótka, Strzelin-Ziębice, Karkonosze, Klodzko, łużyckim.

36. Skład mineralny i geneza granitów

Znaczna część granitów powstała głównie przez metasomatozę (proces przeobrażenia skał ilastych i pokrewnych w granitoidy wskutek dostawy alkaliów) starszych skał. Tylko mała część granitów stanowi produkt krystalizacji magmy. Są to dyferencjacyjne granity magmowe.

Granity alkaliczne zawierają tylko skalenie alkaliczne. Granity zwyczaje zawierają skalenie alkaliczne, a także podrzędne ilości oligoklazu i andezynu. Ogólnie głównymi minerałami są skalenie potasowe (ortoklaz, mikroklin), plagioklazy sodowe (albit-oligoklaz), kwarc, biotyt, niekiedy muskowit.

37. Klasyfikacja skał piroklastycznych

Skały piroklastyczne to skały, które tworzą się w wyniku erupcji wulkanicznych, które zakrzepłe w atmoserze, a następnie osadzone zosały na lądzie lub w środowisku wodnym. Zbudowane są z wyrzuconego w stanie stałym, ciekłym lub szklistym materiału wulkanicznego, któremu towarzyszą skały wyrwane z podłoża.
tufy – gdy materiał o różnych frakcjach opada na ląd
tufity – materiał piroklastyczny wpada do zbiorników wodnych i ulega przemieszaniu z osadami wodnymi
brekcje wulkaniczne

38. Warunki panujące na powierzchni Ziemi i ich wpływ na wietrzenie

39. Odporność minerałów głównych skał magmowych na wietrzenie
40. Klasyfikacja minerałów skałotwórczych skał osadowych ze względu na pochodzenie
Minerały skał osadowych dzielimy na trzy grupy:
-minerały allogeniczne ( powstały w innym środowisku niż niż zawierające w niej skały osadowe. Kwarc muskowit biotyt ortoklaz plagioklazy)
-minerały autogeniczne (tworzą się w miejscu powstawania skał osadowych. Kwar dolomit opal chalcedon halit gips)
-minerały ciężkie ( >3g/cm3 )
41. Tworzenie się skał osadowych a cykl petrogenetyczny skał.
Skały powstałe na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia materiału pod wpływem wietrzenia, procesów życiowych, sedymentacji i diagenezy; składają się z okruchów miner. i skalnych, pochodzących z niszczenia skał już istniejących, minerałów nowo powstałych, ze szkieletów miner. organizmów i ich szczątków oraz produktów rozkładu dawnych organizmów, także z produktów erupcji wulkanicznej i - w bardzo niewielkiej ilości - z materiału pochodzącego z przestrzeni kosmicznej.
Czynniki wpływające na powstawanie skał osadowych:
-Wietrzenie (fizyczne, chemiczne)
-Transport
-Sedymentacja
-diageneza
42. Rodzaje i czynniki wietrzenia
Wietrzeniem, zatem, nazywać będziemy proces niszczenia skał pod wpływem działania czynników zewnętrznych. Wietrzenie dzielimy na :
-Fizyczne (Mechaniczne rozkruszenie skał starszych, bez zmiany składy chemicznego i mineralnego skał. Minerały maja różna rozszerzalność cieplna i wraz ze wzrostem temp. Zwiększa się ich objętość i odwrotnie) ---Chemiczne (jest związane z wodą i powietrzem. )
43. Skutki wietrzenia skał
-Fizyczne ( zmiana sposobu wypełnienia, wzrost gęstości, przejście z koloidalnej na krystaliczną rekrystalizacja składników)
- chemiczne ( wędrówka pierwiastków w osadzie, wędrówka pierwiastków pomiędzy osadem a otoczeniem.
44.Składniki zwietrzeliny
-Minerały chemiczne nie zmienione (odporne na wietrzenie chemiczne składniki :kwarc cyrkon granaty)
-Minerały wtórne w wodzie nierozpuszczalne ( produkt wietrzenia chemicznego, składniki: pakietowe krzemiany glinokrzemiany)
-Substancje łatwo rozpuszczalne w wodzie (wypłukane wodami opadowymi składniki: chlorki węglany siarczki) 45. Erozja i rodzaje skał związanych z tym procesem
Erozja doprowadza do niszczenia mechanicznego skał
-Eoliczna (siła wiatru) less, piaski lotne, sk. Poroklastyczne
-Rzeczna
-Morskie
-Lodowactwa (gliny zwałowe, iły zastoiskowe)
46. Charakterystyka lądowego środowiska sedymentacji
-osady eoliczne
-osady rzeczne
-osady bagienne
-osady jeziorne
- osady pustynne
-osady lodowcowe
47. Charakterystyka morskiego środowiska sedymentacji
osady litoralne,
szelfowe
hemipelagiczne,
abysalne
48. Klasyfikacja środowisk sedymentacyjnych wg Selleya 1970
49. Genetyczna klasyfikacja skał osadowych
chemogeniczne,
organogeniczne,
okruchowe,
piroklastyczne
50. Diageneza to całokształt procesów dokonujących się w utworach po ich nagromadzeniu prowadzących do przekształcenia osadu w lita skałę. Procesy diagenetyczne mogą odbywać się bezpośrednio po osadzeniu się materiału sypkiego lub później, po jego przykryciu warstwami nadległymi. Do diagenezy dochodzi w temp. 200*C w systemie środowiska zamkniętego lub otwartego. Wyróżniamy trzy stadia diagenezy.
Wyróżniamy trzy stadia diagenezy.
I w pierwszym stadium:
- następuje hydroliza skaleni
- powstaje hydrołyszczyki z łyszczyków
- powstaje illit z kaolinitu i haloizytu
- tworzą się minerały mieszano kompaktowe
- mogą powstać konkrecje manganowe i manganowo żelaziste
II stadium:
-reakcje substancji mineralnej z roztworami porowymi;
-rozkład substancji organicznej;
-następuje powstanie kaolinitu, tworzeni się chlorytu;
-następuje wzrost krystalizacji;
-formują się konkrecje węglanowe;
III stadium:
Zachodzi strefa głębokiego przeobrażenia. Rola pH i Eh spada na korzyść temperatury. Następuje:
-ilityzacja smektytu;
-zmiana składu chemicznego chlorytu;
-powstanie skaleni;
-zeolity transformują w kierunku skaleni;
-powstanie wolnej krzemionki w wyniku transformacji różnych minerałów.
51. Skutki diagenetycznych przeobrażeń geometrycznych i mineralogicznych skał.
-zmiana sposobu wypełniania przestrzeni w osadzie,
-wzrost gęstości i spadek porowatości w osadzie
-przejście składników koloidalnych w postać krystaliczną
-rekrystalizacja składników mineralnych w ugrupowania większych ziarn.

52. Zjawiska wywołane w osadzie pod wpływem parametrów diagenezy (Kompakcja,

cementacja, rozpuszczanie, zastępowanie).

Kompakcja-polega na redukcji miąższości osadu, związane jest to z wzrostem gęstości skały, oraz reorientacją jej składników. Kompakcja zachodzi na dwa sposoby: mechaniczny i chemiczny.

Cementacja- proces polegający na zapełnianiu pustek w skale i doprowadzaniu spoiwa. Materiał wiążący może być drobno okruchowy, spajający większe fragmenty. Tworzy tzn miazgę lub może powstać w wyniku krystalizacji z roztworów[minerałów ilastych, wodorotlenków żelaza, kalcytów]. Spoiwa dzielimy na monomineralne i polimineralne.

Rozpuszczanie- wpływa na cechy fizyczne skał[porowatość]. Wzrasta wraz z ciśnieniem, np:

-w środowisku alkaicznym rozpuszczany jest kwarc, skalenie i spoiwa krzemionkowe;

-w środowisku kwaśnym rozpuszczane są węglany wapnia i magnezu.

Zastępowanie- polega na zmianie ziaren detrytycznych na cementy np:

-kalcytyzacja skaleni;

-syderytyzacja szamozytowych elementów okruchowych.

53. Kryteria podziału faz diagenezy (brak granicy pomiędzy fazami-wczesna,późna, w

zaleŜności od ch-ru geom.osadów nadległych
Brak określenia różnicy między fazami -diageneza wczesna (zmiany w osadach luźnych i miękkich) -diageneza późna (zmiany zachodzące w skałach zwięzłych) W zależności od charakteru geometrycznego osadów nadległych: -

54. Stadia diagenezy (eodiag., mezo- i telodiageneza).

Stadium Eodiagenetyczne- diageneza zachodzi w ścisłej łączności fizykochemicznej ze środowiskiem sedymentacji.

Stadium Mezodiagenetyczne- diageneza zachodzi w częściowej łączności fizykochemicznej środowiska sedymentacyjnego.

Stadium telediagenetyczne- diageneza zachodzi bez łączności fizykochemicznej ze środowiskiem sedymentacyjnym.

55. Zjawisko metasomatozy diagenetycznej.

Metasomatoza jest procesem diagenetycznym polegającym na molekularnej wymianie składników między skałą a zmineralizowanymi roztworami, które w tej skale krąŜą. Polega ona na częściowym usunięciu ze skały jednych składników i wprowadzeniu na ich miejsce innych. Przykładem tego procesu moŜe być tzw. dolomityzacja, czyli częściowa wymiana w

kalcycie jonów wapniowych na magnezowe, pochodzące ze wzbogaconych w nie

roztworów krąŜących w skale i powstanie minerału dolomitu

56. Ogólny podział skał okruchowych (typy osadów, genetyczny)

Genetyczny podział skał: allogeniczny i autogeniczny

Minerał allogeniczny powstał poza środowiskiem tworzenia się skał osadowych. Dostał się on do środowiska osadowego w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych niż dany osad i przetransportowany do zbiornika sedymentacyjnego.

Minerał autogeniczny powstał w środowisku tworzenia się skał osadowych. Powstaje on w wyniku bezpośredniego wytrącenia się z roztworu, na skutek procesów biochemicznych lub w wyniku późniejszych przemian diagenetycznych w obrębie nagromadzonego osadu.

Typy osadów:

-powstałe w środowisku lądowym: eoliczne, rzeczne, bagienne, jeziorne, pustynne, lodowcowe.

-powstałe w środowisku morskim: litoralne, szelfowe, hemipelagiczne, abysalne.

57. Systemy sedymentacyjne (terygen- i biochemiczny)

Terygeniczny (materiał allochtoniczny)

-materiał bioklasyczny

-materiał klastyczny

Biochemiczny (materiał autochtoniczny)

-materiał biogeniczny

- materiał hydrogeniczny

58. Ogólny podział skał osadowych(chemogen., organogen., okruchowe, piroklast.)

Skały osadowe dzielimy na:

-organogeniczne

Główne procesy: sedymentacja i diageneza (stadium bio- i geochemiczne) szczątków

organicznych

Geneza: organogeniczna

Przykładowe skały: wapienie, dolomity, kaustobiolity stałe i płynne

- chemogeniczne

Główne procesy: sedymentacja chemiczna (=wytrącanie z roztworów koloidalnych)

lub transport a następnie sedymentacja produktów wietrzenia

Geneza: chemigeniczna

Przykładowe skały: terra rossa, syderyty, sole kamienne, wapienie, gipsy, skały krzemionkowe…

-okruchowe (klastyczne)

Główne procesy sedymentacja minerałów allogenicznych oraz fragmentów skał, lub nagromadzenia rezydualnych produktów wietrzenia mechanicznego

Geneza: okruchowa muły, ,mułowce, piaski…

Przykładowe skały:

-piroklastyczne

Główne procesy powstania: sedymentacja lotnych produktów erupcji wulkanicznych

Geneza: wulkaniczna /okruchowa

Przykładowe skały: tufy, tufity, lapillity, brekcje piroklastyczne

59. Klasyfikacja skał okruchowych

Ogólne podziały skał okruchowych wynika z frakcji uziarnienia. Wyrózniamy frakcję psefitową, psamitową, aleurytową i pelitową.
60. Klasyfikacja skał piroklastycznych
tufy – gdy materiał o różnych frakcjach opada na ląd
tufity – materiał piroklastyczny wpada do zbiorników wodnych i ulega przemieszaniu z osadami wodnymi
brekcje wulkaniczne

61. Budowa skał okruchowych (szkielet, matriks, cement)

szkielet ziarnowy, matriks (lepiszcze), cement

62. Podział spoiw ze względu na genezę (cement, matriks) z przykładami.

Matriks- to spoiwo detrytyczne złożone głównie z minerałów ilastych oraz drobnych [< 0,003 mm] ziaren kwarcu, skaleni i mikki.

Cement- to spoiwo wytrącane chemicznie w przestrzeni porowej skał. Rodzaje cementów (spoiw) węglanowe (margliste, dolomityczne, kalcytowe, syderytowe), krzemionkowe, żelaziste, ilaste (glaukonitowe, kadinitowe), mieszane
63. Podział spoiw ze względu na ilość spoiwa i sposób cementacji okruchów
64. Rodzaje spoiw (chemiczne i mineralne)
65. Cechy strukturalne skał osadowych okruchowych (frakcja, selekcja, obtoczenie, kształt, powierzchnia)
- Rozmiar ziarna ( psefitowa, psamitowa, aleurytowa, pelitowa)
-Stopień obtłoczenia ( kanciaste, słabo obtoczone, obtoczone, dobrze obtoczone)
-Stopień wysortowania ( dobry stopień- równoziarnista, zły stopień różnoziarnista)
66. Diagram Zingga

67. Klasyfikacja skał piaszczystych wg Pettijohna, Pottera i Sievera)
a - arenity kwarcowe, b - arenity sybarkozowe, c - arenity sublityczne,   d - arenity arkozowe, e - arenity lityczne, f - waki kwarcowe, g - waki subarkozowe, h - waki sublityczne, i – waki arkozowe, j – waki lityczne

68. Systematyka piaskowców wg Krynina (Q+OkSkKrz-MiChOsk-Sk-Kao)
69. Skały ilaste
Skała ilasta - skała osadowa zawierająca ponad 50% frakcji pelitowej o ziarnach poniżej 0,01 mm, pochodzenia sedymetacyjnego lub wietrzeniowego, złożona głównie z glinokrzemianów stanowiących produkt wietrzenia chemicznego skał magmowych. Skała zbudowana głównie z illitu, kaolinitu, montmorillonitu lub innych minerałów ilastych, występować mogą również drobne ziarna kwarcu, łyszczyków, węglanów, związków żelaza.
ił(iłowiec), łupek ilasty, gliny, kaoliny, tonsteiny, bentonity
70. Kryteria klasyfikacji skał piroklastycznych (% zaw mater.wulk. i frakcja)
procentowa zawartość materiału wulkanicznego skały piroklastyczne właściwe (75-100%  skały tufitowe (25-75%)—skały epiklastyczne (0-25%)
frakcja materiału wulkanicznego  bloki, bomby >64mm lapilli 2-64 mm popioły 0.06-2mm skały drobnopopiołowe <0.06mm
71. Rodzaje tufów kryteria podziału (krystalo- witro- lito tufy)
72. Skład mineralny skał krzemionkowych
ponad 50% stanowią niedetrytyczne minerały krzemionki SiO₂ (opal, chalcedon, autogeniczny kwarc, detrytyczny kwarc, minerały ilaste, kalcyt, domieszki barwiące)
73. Geneza skał krzemionkowych
-organodetrytyczna ( okrzemki, promienice, elementy szkieletowe gąbek)
-chemogeniczna ( diagenetyczna, konkrecyjna, wietrzeniowa)
74. Rodzaje skał krzemionkowych
75. Struktury skał osadowych pochodzenia chemicznego
76. Struktury skał pochodzenia organicznego
− organogeniczne – typowe dla skał zło_onych głównie ze szczatków organicznych, np.

biomorficzna – gdy skała zbudowana jest z dobrze zachowanych szczatków organicznych

− organodetrytycznna – gdy skała zbudowana jest z pokruszonych elementów szkieletowych

organizmów.
77. Skład mineralny skał węglanowych
w skałach weglanowych opisuje sie na podstawie reakcji z kwasem solnym. Intensywnosc reakcji zapisuje sie za pomoca odpowiedniej ilosci plusów (np. HCl++).
78. Rodzaje składników skał węglanowych (mikryt, sparyt, ziarna)
79. Pochodzenie ziarn w skalach węglanowych (ekstra- lito- intra- chemo- i bioklasty)
80. Geneza skał węglanowych
81. Typy genetyczne wapieni (detrytyczne: organo (zoo gen- i fito gen.), chemodetr., litodetryt; homogeniczne; biolity ty; chemogeniczne; skały przejściowe)
82. Klasyfikacja wapieni ziarnistych wg Folka (kalcyrudyty, kalkarenity, kalcylutyty)
kalcyrudyty – przeciętna wielkość składników wynosi powyżej 2 mm
kalkarenity – przeciętna wielkość składników wynosi 2-0,1 mm
kalcylutyty – przeciętna wielkość składników wynosi poniżej 0,1 mm

83. Węglanowe ,skały przejściowe np. wapien-ił
84. Geneza dolomitów
85. Skały litowe i ich geneza
86. Ewaporaty i ich geneza
Ewaporaty, skały osadowe należące do grupy skał chemicznych, powstałe przez wytrącenie się i osadzenie związków mineralnych na skutek odparowania, czyli ewaporacji wód morskich (z płytkich lagun i zatok) lub słonych jezior.
87. Minerały skałotwórcze ewaporatów
Do ewaporatów należą, m.in.: sole kamienne i potasowe (np. złoża soli kamiennej z okolic Inowrocławia, Bochni i Wieliczki), złoża gipsowe i anhydrytowe (np. gipsy z Gacków i Skorocic w Niecce Nidziańskiej), a także niektóre skały węglanowe.
88. Występowanie skał barytowych i fluorytonośnych w Polsce
Barytowe:
W Polsce występuje w okolicach Boguszowa-Gorców, w rejonie Stanisławowa na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, w okolicach Machowa i Tarnobrzega, w Dolinie Kościeliskiej (Tatry).
89. Metamorfizm, ultrametamorfizm i palingeneza
Metamorfizm, zespół procesów geologicznych zachodzących w obrębie skorupy ziemskiej, powodujący zmiany składu chemicznego i mineralnego oraz struktury i tekstury jej skał, przy czym ich przeobrażenie (metamorfoza) odbywa się zwykle w fazie stałego stanu skupienia..Ultrametamorfizm proces przeobrażania skał związany z częściowym ich przetopieniem pod wpływem wysokiej temperatury oraz wysokiego ciśnienia, zachodzący na dużych głębokościach, na granicy strefy metamorfizmu regionalnego i magmatyzmu. Przykładem skały ultrametamorficznej jest migmatyt.
Palingeneza proces gromadzenia się wtórnych ciekłych stopów minerałów łatwotopliwych (wtórnej magmy) pod wpływem wysokiej temperatury.
90. Metasomatoza i jej rodzaje
Metasomatoza, proces częściowej lub całkowitej zmiany składu chemicznego i mineralnego skał, zachodzący pod wpływem przenikających je gazów lub cieczy, które na drodze reakcji chemicznych usuwają niektóre ich składniki, jednocześnie wprowadzając inne.
Rodzaje:
- w zależności od mechanizmu transportu substancji : dyfuzyjną, infiltracyjną i jonowo-dyfuzyjną,
-ze względu na skład substancji: potasową, sodową.
91. Czynniki metamorfizmu
Czynniki wywołujące metamorfizm :
- wysoka temperatura,
-wysokie ciśnienie,
-często także czynniki chemiczne.
92. Skutki oddziaływania temperatury na skały (minerały)
Na skutek oddziaływania wysokiej temperatury skały znajdujące się w pobliżu gorącej magmy mogą ulec przekształceniu. Efektem metamorfizmu kontaktowego jest na przykład przeobrażenie się wapienia w marmur, bądź węgla kamiennego w grafit. Piaskowce kwarcowe mogą  przeobrazić się w kwarcyty
93. Skutki oddziaływania ciśnienia na skały (minerały)
W skałach, na które działa ciśnienie warstw nadległych mamy do czynienia z metamorfizmem dynamicznym. Proces ten zachodzi najintensywniej podczas ruchów fałdowych, lub ruchów górotwórczych. Ciśnienie powoduje, że minerały znajdujące się w skale ulegają uporządkowaniu w kierunku równoległym do działającego ciśnienia kierunkowego. Przykładem skał metamorficznych przeobrażonych pod wpływem działania metamorfizmu dynamicznego są łupki krystaliczne, które powstały z przekształcenia drobnoziarnistych skał okruchowych.
94. Struktury i tekstury skał metamorficznych
Struktury:
Homeoblastyczna- kryształy charakteryzują się jednakową wielkością;
Heteroblastyczne- różne wielkości;
Fibroblastyczna-przeważają ziarna włókniste;
Granoblastyczna-dominują ziarna o kształtach izometrycznych
Lepidoblastyczna-przeważają ziarna blaszkowe;
Nematoblastyczna-przeważają ziarna pręcikowe.
Tekstury:
Gnejsowa-charakteryzuje się równoległym ułożeniem niektórych lub wszystkich minerałów w skale, czasami występuję laminacja –naprzemianległość warstewek o strukturze grano blastycznej i łupkowej, różniących się składem mineralnym.
Łupkowa- skała dzieli się na równoległe płytki o grubości kilku mm;
Oczkowa- w drobnoziarnistej, kierunkowo zbudowanej masie mineralnej występują większe ziarna.
95. Skład mineralny skał metamorficznych
Antygoryt, Chryzotyl, amfibole, kwarc, muskowit, biotyt, granaty, chloryt, serycyt, talk,
96. Rodzaje metamorfizmu
Wyróżniamy :
- metamorfizm kontaktowy (termiczny) - zachodzi najczęściej w pobliżu intruzji magmowych i spowodowany jest działaniem wysokiej temperatury,
- metamorfizm dyslokacyjny (dynamiczny) - zachodzi w rejonach objętych ruchami skorupy ziemskiej (fałdowania, uskoki) i spowodowany jest występowaniem olbrzymich nacisków
- metamorfizm regionalny (termodynamiczny) - związany z pogrążeniem skał na dużą głębokość pod grubą pokrywą innych utworów
97. Strefy metamorfizmu regionalnego – warunki
EPI, MEZO, KATA
98. Skały wyjściowe a rodzaje skał metamorficznych w met. Regionalnym

99. Facje metamorfizmu

-zieleńcowa

-epidotowo- amfibolitowa

-amfibolitowa

- amfibolitowo- gabrowa

-łupków glaukofanowych

- sanidynowa

-piroksenowo- Hornfelsowa (gabrowa)

-granulitowa (charnokitowa)

-eklogitowa

100. Wystepowanie skał metamorficznych Polsce
Ze skał metamorficznych zbudowane są duże partie Dolnego Śląska, przede wszystkim Sudetów, Tatr Zachodnich oraz głębokie podłoże północno-wschodniej Polski.
W Sudetach gnejsy występują w Górach Izerskich, na Pogórzu Izerskim, Karkonoszach, Rudawach Janowickich, na Pogórzu Wałbrzyskim, w Górach Sowich, Górach Orlickich, Górach Bystrzyckich, Masywie Śnieżnika, Górach Bialskich, Krowiarkach, Górach Złotych i Górach Opawskich, na Przedgórzu Sudeckim na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich, Równinie Świdnickiej i w okolicach Wądroża Wielkiego. Występują również w Tatrach Zachodnich oraz w podłożu Północno-wschodniej Polski.
Łupki łyszczykowe występują na Pogórzu Izerskim, w Górach Izerskich, Rudawach Janowickich, Górach Orlickich, Górach Bystrzyckich, Masywie Śnieżnika, Górach Bialskich, Krowiarkach, Górach Złotych i Górach Opawskich, a na Przedgórzu Sudeckim na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich.
Fyllity występują w dużych masach w Górach Opawskich i na Przedgórzu Paczkowskim.
Amfibolity, budują duże partie Rudawach Janowickich i Kotliny Kłodzkiej, a ponadto występują we wszystkich masywach zbudowanych z gnejsów i łupków łyszczykowych, również w Tatrach Zachodnich.
Zieleńce budują dużą część Gór Kaczawskich i Pogórza Kaczawskiego. Występują również na Nizinie Śląskiej w rejonie Jawora i Luboradza.
Granulity znajdują się w Górach Sowich i Górach Złotych.
Eklogity opisywano z Gór Złotych i Masywu Śnieżnika.
Serpentynity występują w Masywie Ślęży, na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich oraz w małych wystąpieniach w Górach Sowich, Masywie Śnieżnika, Górach Bialskich i Górach Złotych.
Hornfelsy występują w obrzeżeniu masywów granitowych – w rejonie Strzegomia, w Górach Izerskich, Karkonoszach, Rudawach Janowickich, Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich.
Erlany opisywano w Rudawach Janowickich, Masywie Śnieżnika, Górach Bialskich i Górach Złotych.
Skarny były przedmiotem eksploatacji w Kowarach, a ściślej Podgórzu.
Marmury znane są m.in. z Sudetów (Karkonosze, Masyw Śnieżnika, Góry Złote).
Pozostałe skały metamorficzne występują przeważnie głęboko w podłożu albo w postaci polodowcowych eratyków.