Neuron I przedzwojowy – w obrębie CUN/rdzeń kręgowy, pień mózgu/- włókna przedzwojowe. Neuron II – ze zwoju wegetatywnego, obwodowego – włókna pozazawojowe kończą się synapsami na komórkach narządów wewnętrznych

Część współczulna-pobudza do działania, reakcja obrony lub ucieczki

Część przywspółczulna-doprowadza do odpoczynku i relaksu, przyśpiesza wegatywne czynności takie jak trawienie

Część współczulna

Regulacja funkcji narządów. Dostosowanie funkcji narządów do aktualnych potrzeb ustroju. Kierowany przez nadrzędne ośrodki CUN/podwzgórze, kora/. Ośrodki układu współczulnego znajdują się w istocie szarej pośrednio-bocznej rdzenia kręgowego. Włókna wychodzące z rdzenia tworzą wzdłuż przełyku pnie współczulne, które zawierają zwoje. Składają się na nie: zwój szyjny górny, środkowy i dolny, zwój szyjno-piersiowy, zwoje piersiowe, lędźwiowe i krzyżowe. Substancja przekaźnikowa: Przedzwojowo: Acetylocholina Zazwojowo: Noradrenalina. Funkcje: wydzielanie małej ilości gęstej śliny, szybsza praca serca, zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie, rozszerzenie źrenic, rozkurcz mięśnia rzęskowego oka (zwolnienie akomodacji),wzmaga skurcz mięśni gładkich, zwiększa agregację płytek krwi (trombocytów), zahamowanie perystaltyki jelit, podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi poprzez zwężenie naczyń krwionośnych mięśni szkieletowych, rozkurcz mięśni gładkich naczyń skórnych (skóra ciepła i czerwona), skurcz mięśni gładkich naczyń mięśni szkieletowych

Układ przywspółczulny

Włókna nerwowe układu przywspółczulnego wychodzą z pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z nerwem błędnym, dochodząc do płuc, serca, żołądka, jelit, wątroby itp. zwoje leżą: w pobliżu unerwianych narządów lub w samych narządach oraz sploty (np. splot sercowy, płucny). Układ przywspółczulny nie reaguje jako całość, lecz aktywizuje tylko te funkcje, które są niezbędne w danym czasie

funkcje: zwężanie źrenicy, wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny, hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły skurczu), zwężanie oskrzeli, rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi, nasilanie skurczów przewodu pokarmowego, kurczenie pęcherza moczowego, wzrost wydzielania insuliny,

Substancja przekaźnikowa: Przedzwojowo: acetylocholina, Pozazwojowo: acetylocholina Długie włókna przedzwojowe,zazwojowe krótsze

GRUCZOŁY DOKREWNEGruczołami dokrewnymi nazywamy takie narządy gruczołowe, które nie mają przewodów wyprowadzających i oddają swą wydzielinę bezpośrednio do krwi.Substancje wydzielane przez te gruczoły nazywamy hormonami. Charakteryzuję się one tym, że działają w obszarach odległych od miejsca swego powstania, dokąd zostaje przeniesione z krwią.

Hormon (hormonaly przekaźnik chemiczny) :jest to fizjologicznie czynny związek chemiczny wytwarzany w specjalnych komórkach gruczołów, wydzielany jest przez nie do otaczającego środowiska, skąd transportowany jest do komórek docelowych z którymi reaguje za pośrednictwem specjalnych receptorów wywołując reakcje fizjologiczną, morfologiczną i biologiczną, nie podlega zużyciu ani jako źródło energii, ani jako produkt metaboliczny

Ze względu na miejsce komórki wydzielającej hormon i lokalizację receptora docelowego hormony możemy podzielić na:

Hormony parakrynne (wydzielany hormon przez komórkę wydzielniczą działa na przylegającą do niej komórkę w której jest dla niego receptor) Hormony autokrnne (wydzielany przez komórkę wydzielniczą hormon działa na nią gdyż w niej jest dla niego receptor) Hormony endokrynne (wydzielany przez komórkę wydzielniczą hormon dostaje się do krwi z pośrednictwem której transportowany jest do odległych komórek w których znajduje się dla niego receptor) Hormony neurokrynne (wydzielany przez komórkę wydzielniczą hormon – neurotransmiter do przestrzeni synaptycznej lub na łączach synaptycznych działa na przylegającą do niej komórkę w której jest dla niego

Ze względu na budowę chemiczną hormony możemy podzielić na:

Hormony aminokwasowe: Adrenalina, Dopamina, Tyroksyna (T3), Tróijodotyronina (T4), Melatonina

Hormony polipeptydowe: mają budowę od trójpeptydów do złożonych białek, są rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej

Hormony steroidowe: wytwarzane są przez korę nadnerczy, gonady i łożysko, zaliczamy do nich aktywną hormonalną postać vit. D3, są rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez barierę lipidową, wywierają wpływ na OUN.

Powstają w: Korze nadnerczy (glikokortykoidy), Jądrach (testosteron), Jajnikach (estrogeny, progesteron)

Hormony peptydowe i białkowe :Wiążą się z receptorem obecnym w błonie komórkowej komórek docelowych – zmieniają metabolizm wewnątrzkomórkowy włącznie z aktywnością enzymów

Hormony steroidowe:Wnikają przez błonę komórkową do wnętrza komórek docelowych , łączą się z receptorem cytoplazmatycznym Wpływają na transkrypcję mRNA i powodują zmiany w syntezie białek

CECHY WSPÓLNE HORMONÓW: Okres utajonego pobudzenia (letencji), Zapewniają homeostazę, Kontrolują reakcje lub procesy o kluczowym znaczeniu dla metabolizmu komórkowego, Działanie hormonów występuje przy ich stosunkowo niskim stężeniu (10-7-10 –12mol/l) – receptory są zdolne do rozpoznawania tak niskich stężeń, Pojedynczy hormon może wywierać wpływ na wiele tkanek i odwrotnie

Zadanie hormonów polega na:1. regulowaniu i koordynowaniu czynności narządów, 2. utrzymywaniu stałości składu środowiska wewnętrznego.

Pełnią one rolę podobne do układu nerwowego, z którym z resztą pozostają w ścisłym związku czynnościowym.

Różnica polega przede wszystkim na tym, że regulacja nerwowa odbywa się znacznie szybciej i jest raczej krótkotrwała, natomiast regulacja hormonalna jest wolniejsza i działa dłużej.

Gruczoły dokrewne są rozrzucone w różnych częściach ustroju i różnię się między sobą wielkością, kształtem i budowę wewnętrzną. Gruczołami wspólnymi dla obu płci są: - przysadka mózgowa, - gruczoł tarczowy, - gruczoły przytarczyczne, - nadnercza - część wewnątrzwydzielnicza trzustki. Gruczoły płciowe, czyli gonady, są swoiste dla każdej płci - u kobiety są to jajniki, u mężczyzny - jądra. Gruczoły płciowe pozostaję nieczynne w dzieciństwie, tj. do okresu pokwitania.

PODWZGÓRZE-jest centralną stacją odbioru wszelkiego rodzaju bodźców czuciowych

Na poziomie podwzgórza następuje integracja wszystkich informacji napływających z receptorów (narządów zmysłów i interoreceptorów) i w zależności od aktualnych potrzeb odbywa się wydzielanie odpowiednich substancji, nazwanych czynnikami (hormonami) podwzgórza. Odróżnia się wśród nich czynniki uwalniające hormony przysadkowe oraz czynniki hamujące uwalnianie, a prawdopodobnie także i syntezę hormonów przysadki.

Przysadka mózgowa: Tylny płat przysadki mózgowej wydziela dwa hormony: 1) wazopresyna - hormon antydiuretyczny (ADH), regulujący gospodarkę wodną ustroju (zwiększa resorpcję wody w kanalikach nerkowych), kurczy mięśnie naczyń krwionośnych;- na skutek odwodnienia wzrasta ciśnienie osmotyczne krwi co odbierane jest przez osmodetektory obecne w podwzgórzu. Pobudzone zostaje wydzielanie wazopresyny -Pod jej wpływem kurczą się mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, wzrasta opór obwodowy i rośnie ciśnienie krwi. Inne czynniki pobudzające: prostaglandyny, nikotyna. substancje hamujące: wzrost objętości krwi i ciśnienia tętniczego, alkohol. Oksytocyna działa obkurczająco na ciężarną macicę. Obkurcza ona również pęcherzyki gruczołów mlekowych w okresie laktacji powodując wydzielanie mleka. - podrażnienie receptorów brodawki sutkowej = skurcz mięśni gładkich przewodów mlecznych = wydzielanie mleka. Inne czynniki stymulujące wydzielanie oksytocyny: Podrażnienie receptorów szyjki macicy i pochwy, Rozciąganie macicy przez płód podczas porodu, co stymuluje skurcze mięśni macicy

Płat przedni przysadki produkuje co najmniej sześć hormonów, które pełnią ważną rolę w regulacji procesów metabolicznych ustroju. Są to: 1) GH, czyli hormon wzrostu, zwany także somatotropiną, powodujący wzrost wszystkich tkanek,2) ACTH, czyli hormon kortykotropowy, 3) TSH, czyli hormon tyreotropowy, 4) FSH, czyli folikulostymulina, 5) LH, czyli hormon luteinizujący 6) PRL, czyli hormon luteotropowy, prawdopodobnie identyczny z prolaktyną.

Wydzielanie ludzkiego hormonu wzrostu hGH zwiększa się aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej, utrzymuje się na stałym poziomie, a po 50 roku życia wydzielania hGH zmniejsza się .Wydzielanie największe w początkowej fazie snu. Wzrasta pod wpływem bólu, zimna, wysiłku fizycznego, głodu, obniżenia zawartości glukozy we krwi. Hormon wzrostu pobudza wątrobę, inne narządy i tkanki do wydzielania czynników wzrostowych. Hormon bierze udział w: zwiększa syntezę białka komórkowego (wzmaga transport aa do wnętrza komórki),

Pobudza wytwarzanie somatomedyny w wątrobie i kościach a przez to pobudza wzrost chrząstki przynasadowej (pogrubienie i wydłużenie kości), Podwyższa stężenie glukozy we krwi (zmniejsza zzuzycie glukoza, zwieksza odkładanie glikogenu we krwi)

przemianie tłuszczów – rozkład tk.tł przemianie mineralnej – wzmaga wchłanianie wapnia w jelitach oraz zatrzymanie sodu, potasu i fosforanów

Prolaktyna (PRL) uczestniczy w inicjacji i podtrzymywaniu laktacji u ssaków. W stężeniach fizjologicznych prolaktyna działa tylko na gruczoły sutkowe odpowiednio przygotowane hormonami gonadalnymi.

Wydzielana jest przez całe życie. Jej poziom wzrasta w czasie snu, wysiłku fizycznego, emocji, maksymalnie w czasie porodu

Hormon adrenokortykotropowy (kortykotropiny – ACTH) działa na korę nadnerczy uwalniając glikokortykosteroidy i androgeny

-wydzielane pobudzane przez czynniki stresowe: hipoglikemie, ból, strach, gorączkę, uraz

Tyreotropina (TSH) bierze udział w biosyntezie hormonów tarczycy.

Regulator funkcji tarczycy

Uwalniana pod wpływem hormonów podwzgórza, hamowana pod wpływem hormonów tarczycy

Gonadotropiny: hormon lutenizujący (LH) i folikulotropowy (FSH)

Hormon luteinizujący (lutropina – LH) wiąże się ze swoistymi receptorami błon plazmatycznych pobudzając produkcję progesteronu w komórkach ciałka żółtego oraz testosteronu w komórkach Leydiga.

Hormon dojrzewania pęcherzyków (folitropina – FSH) wiąże się z receptorami błon plazmatycznych komórek docelowych, tj. komórek pęcherzyków jajnikowych (Graafa) oraz komórek Sertolego gonady męskiej.

-powoduje dojrzewanie pęcherzyka Graffa i wzrost syntezy estradiolu

-powoduje spermatogenezę u mężczyzn

HORMONY RDZENIA I KORY NADNERCZY

Część rdzeniowa nadnerczy jest dokrewnym odpowiednikiem układu nerwowego współczulnego - wytwarzane są tu i wydzielane do krwi dwa hormony: adrenalina i noradrenalina oraz dopamina. Hormony te są potrzebne w procesie adaptacji do ostrego i przewlekłego stresu.

Obydwie substancje działają na obwodowe naczynia krwionośne, podnosząc ciśnienie krwi; różnica w ich działaniu polega na tym, że adrenalina działa silniej na serce, wzmagając jego czynność oraz zwiększa przemianę materii.Adrenalina i noradrenalina są stale wydzielane do krwi w niewielkiej ilości;wszelkie stany emocjonalne, zwłaszcza takie, jak strach lub gniew, powodują nagłe wyrzucenie większej ilości tych hormonów, wywołując przyspieszenie czynności serca, zblednięcie skóry, skurcz mięśni przywłosowych.

Rdzeń nadnerczy – układy walki i pracy

Przyspiesza częstość i zwiększa siłę skurczów serca. Powoduje skurcz obwodowych naczyń krwionośnych oraz rozszerzenie naczyń w mięśniach szkieletowych. Podwyższa skurczowe ciśnienie tętnicze krwi i obniża rozkurczowe. Rozszerza oskrzela, rozkurcza mięśnie gładkie pęcherza moczowego i przewodu pokarmowego. Hamuje agregacje płytek krwi. Podwyższa poziom glukozy, wolnych kwasów tł

Bodźce do wydzielania hormonów:Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, Zmniejszenie zawartości glukozy we krwi, Zmniejszenie prężności tlenu we krwi tętniczej, Obniżenie temperatury ciała, Czynniki emocjonalne

Kora nadnerczy

Aldosteron:Zwiększa resorpcję jonów sodu oraz wydalanie jonów potasu powodując zwiększenie objętości osocza, Powoduje wzrost wrażliwości warstwy mięśniowej tętniczek na działanie substancji zwężających naczynia, Oba mechanizmy powodują wzrost ciśnienia tętniczego. Czynniki zwiększające wydzielanie aldosteronu:Podwyższony poziom reniny. Spadek stężenia jonów sodu lub wzrost stężenia jonów potasu

Kortyloz – działanie na organizm: Podwyższa katabolizm białek. Stymuluje glukoneogenezę i glikogenezę w wątrobie. Podwyższa poziom glukozy we krwi. Nasila lipolizę . Zwiększa liczbe erytrocytów, płytek i granulocytów obojetnochłonnych. Zmniejsza liczbę limmfocytóww, leukocytów zasadochłonnych i kwasochłonnych. Hamuje reakcje immunologiczne, alergiczne, przeciwzapalne. Podnosi cisnienie tętnicze krwi

Stosunkowo niewielkie różnice w ich budowie chemicznej powodują jednak zdecydowane różnice w ich właściwościach fizjologicznych.
Ujmując sprawę najogólniej, można przyjęć, że:

-hydrokortyzon wywiera wpływ na przemianę węglowodanową i chroni ustrój przed stresem,
- aldosteron - reguluje gospodarkę elektrolitową,
- kortykosteron zajmuje miejsce pośrednie wykazując cechy obu tych hormonów.

HORMONY TARCZYCY

Tarczyca różni się od innych gruczołów dokrewnych tym, że funkcja jej w dużej mierze jest zależna od czynnika zewnętrznego, którym jest jod. Głównym hormonem wytwarzanym przez tarczycę jest tyroksyna (T4). Ponadto powstają tu jeszcze w niewielkich ilościach dwu- i trójjodotyronina (T3). Ta ostatnia wywiera działanie pięciokrotnie silniejsze niż tyroksyna. Dla prawidłowej czynności tarczycy konieczny jest dowóz jodu w ilości 35-50 mg na rok, czyli ok. 1 mg tygodniowo.Przy braku jodu w wodzie i pożywieniu tarczyca ulega powiększeniu, co uwidocznia się na zewnętrz w postaci tzw. wola. Wchłonięty z przewodu pokarmowego jod gromadzi się w tarczycy. Zwiększają zużycie tlenu, a przez to podstawową przemianę materii, Zwiększają wytwarzanie ciepła, Stymulują syntezę białek, Zwiększają stężenie glukozy we krwi, Obniżają stężenie cholesterolu we krwi, Zwiększają częstość i siłę skurczów m.sercowego, podnoszą ciśnienie krwi, Warunkują prawidłowy rozwój układu nerwowego , Powodują prawidłowy wzrost i rozwój kośćca, Wzmagają zużycie witamin z gr B, C i D

Czynnikiem regulującym wydzielanie hormonów tarczycy jest THS przysadki oraz TRH podwzgórza – ich podwyższony poziom hamuje wydzielanie hormonów