Ćwiczenia II

System wyborczy :

• Procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty,a także ogół norm regulujących czynne i bierne prawo wyborcze.

Elementy systemu wyborczego :

• kształt okręgów wyborczych(charakter społeczno-geograficzny)

• rozmiar okręgu wyborczego(liczba mandatów do obsadzenia)

• uprawnienia wyborcy zależne od struktury głosowania,

• progi wyborcze,

• sposób obliczania i rozdzielania mandatów,

• formuła wyborcza ( metoda przeliczania głosów na mandaty )

Typologia systemów wyborczych : (ordynacja)

• Ordynacja wyborcza-zbiór przepisów wchodzących w skład tzw. prawa wyborczego regulujących sposób przeprowadzania wyborów,a w szczególności zasady ich zwycięzców i podziału mandatów. Ze względu na sposób przeliczania głosów ordynację dzieli się na większościową i proporcjonalną.

1. Systemy większościowe :

• Procedury większości względnej :

JEDNOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE :

Głosowanie odbywa się w okręgach jednomandatowych. Do uzyskania mandatu potrzeba uzyskanie względnej większości głosów przez kandydata, czyli uzyskanie większej ilości głosów niż każdy inny kandydat z osobna. Stosowany jest np. w Wielkiej Brytanii czy USA.

WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE :

Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. Każdy wyborca dysponuje tyloma głosami ile jest mandatów do obsadzenia w okręgu. Wybrani są ci kandydaci, którzy uzyskali kolejne największe ilości głosów. Stosowany np. w Polsce w wyborach senackich czy Luksemburgu.

• Procedury większości absolutnej :

JEDNOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE

A) System powtórnego głosowania :

Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Do uzyskania mandatu w I turze niezbędne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów (ponad 50 % ważnie oddanych głosów). Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska takiego poziomu poparcia odbywa się druga tura, w której bierze udział dwóch kandydatów, którzy w I turze uzyskali największe poparcie wyborców lub też biorą udział kandydaci, którzy otrzymali w I turze pewne procentowo uzyskane poparcie (we Francji jest to 12,5 % głosów). Do zdobycia mandatu w II turze wystarcza większość względna. Stosowany np. we Francji.

B) System alternatywnego głosowania :

Wybory przeprowadzane są w okręgach jednomandatowych w jednej turze. Każdy wyborca szereguje kandydatów począwszy od tego, którego popiera najsilniej, do tego, którego popiera najmniej. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie uzyska  bezwzględnej większości eliminuje się kandydata z najmniejszą ilością głosów, a jego poparcie rozdzielane jest kandydatom wskazanym przez jego wyborców na kolejnym miejscu. Proces ten ponawia się do czasu uzyskania przez jednego z kandydatów bezwzględnej większości głosów. Stosowany np. w Australii.

WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE

A) System powtórnego głosowania :

Zasady analogiczne jak w systemie powtórnego głosowania w okręgach jednomandatowych, z tym, że do drugiej tury przechodzi podwójna liczba kandydatów w stosunku do nieobsadzonych mandatów.

B) System alternatywnego głosowania :

Zasady analogiczne jak w systemie alternatywnego głosowania w okręgach jednomandatowych.

2. Systemy proporcjonalne :(stosowane w okręgach wielomandatowych, polegają na tym, że podział mandatów między partie jest dokonywany odpowiednio (proporcjonalnie) do liczby głosów zebranych przez każdą z nich. Zasada proporcjonalności prawa wyborczego może być stosowana tylko wtedy, gdy tworzy się okręgi wielomandatowe i gdy istnieją zwalczające się partie polityczne, przystępujące do wyborów z własnymi programami i z osobnymi listami kandydatów. )

• System reprezentacji proporcjonalnej według list partyjnych :

A) System uporządkowanej listy bez możliwości wyboru :

Partia polityczna, która zdobyła 20% ogółu głosów otrzyma w przybliżeniu 20% mandatów. Każda partia polityczna wystawia listy swoich kandydatów, przy czym sporządzane są odmienne listy w różnych rejonach administracyjnych (lub gdy okręgiem wyborczym jest terytorium całego państwa, wtedy partia wystawia jedną listę). Ponadto każda partia zgłasza przeważnie w okręgu tylu kandydatów, ile jest tam do rozdzielenia mandatów. Wyborcy głosują na jedną z list, a listy te łączone są na szczeblu ogólnokrajowym. Nie mają tutaj w zasadzie możliwości wyboru indywidualnego kandydata. Przed wyborami partie polityczne dokonują odgórnie hierarchizacji swoich kandydatów. Ustalają listę rankingową kandydatów ze względu na ich ważność i znaczenie w strukturach partii. Zwykle przywódcy i zasłużeni działacze partyjni zajmują na liście pozycje najwyższe. Ustalone w ten sposób listy, w razie uzyskania dostatecznie silnego poparcia elektoratu, będą podstawą do przydzielenia tym kandydatom mandatów. Liczbę głosów oddanych na każdą partię w okręgach wyborczych zsumowuje się w skali całego kraju. Następnie ustala się, jaki udział procentowy ma ta liczba w ogólnej liczbie oddanych w kraju głosów. Po przeliczeniu wartości procentowych uzyskanych przez poszczególne partie dokonuje się wśród nich podziału mandatów. Gdy dana partia wie już, Ile otrzymała mandatów, rozdziela je wśród swoich kandydatów według partyjnej listy rankingowej. Dla przykładu, partia która uzyskała 22 mandaty, przydziela je 22 pierwszym swoim członkom figurującym na tej liście (Holandia (Stany Generalne — Tweede Kaamer) i Izrael (Kneset).

B) System pojedynczej listy z fakultatywnym głosem :

Procedura wystawiania kandydatów jest podobna jak w poprzednim systemie, przy czym wyborca ma możliwość oddania głosu albo na konkretnego kandydata z listy, albo też może głosować na listę. Podział mandatów następuje po zsumowaniu zarówno głosów, które oddano na konkretnych kandydatów z listy, jak i na samą listę. Stosuje się go w Belgii (Izba Deputowanych) i Danii (Folketing).

C) System nieuporządkowanej listy z jednym głosem :

W okręgach wielomandatowych każda partia polityczna wysuwa listę kandydatów, ale bez wskazywania na ich ważność. Wyborca głosuje na indywidualnych kandydatów z listy, a jego głos liczony jest również dla partii, którą reprezentuje kandydat. Mandaty rozdzielane są na partie według liczby głosów uzyskanych przez nie. Mandaty otrzymują ci kandydaci, i którzy dostali na danej liście najwięcej głosów. System ten daje wyborcy wybór kandydata, jak również wybór partii politycznej. W ten sposób wybierany jest parlament w Finlandii.

D) System nieuporządkowanej listy ze skumulowanym głosem :

Kumulacja – odda wszystkie przysługujące mu głosy na jednego kandydata. Wyborca sam szereguje listy kandydatów. Może zmienić listę przez dwukrotne podanie pewnych nazwisk i usunięcie innych, przy czym żadne nazwisko nie może znaleźć się na liście więcej niż dwa razy. Wyborca może stworzyć własną listę i to nie tylko w obrębie jednej listy wyborczej, ale poprzez zestawianie kandydatów z kilku różnych list wyborczych. Czynność tę określa się mianem panachage (z franc. „układanie pióropusza”).Wyborca może skreślić nazwiska na wybranej przez siebie liście kandydatów i w to miejsce wpisać nazwiska z innych list zgłoszonych w danym okręgu wyborczym. W skrajnych przypadkach wyborca może dopisać tylu kandydatów z różnych list wyborczych, by ostateczna ich liczba nie przekraczała liczby mandatów przypadających na dany okręg.

• System pojedynczego głosu przechodniego :

System ten różni się od systemu reprezentacji proporcjonalnej według list tym, że wyborca nie głosuje na listę partyjną, ale na konkretnych kandydatów. Procedura głosowania przypomina system głosu alternatywnego, Lecz jest bardziej skomplikowana. Natomiast karty do głosowania w obu systemach wyglądają podobnie. Wybory odbywają się w okręgach wielomandatowych. Partie lub grupy obywateli zgłaszają listy kandydatów, a ich liczba przeważnie odpowiada liczbie przypadających na dany okręg wyborczy mandatów. Wyborca ma jeden głos ale na karcie do głosowania może dokonać określenia swoich preferencji politycznych ignorując lojalność partyjną. Numeruje ważność poszczególnych kandydatów (poprzez określenie pierwszej, drugiej itd. preferencji) według swoich upodobań, nie udzielając poparcia tym kandydatom, których nie akceptuje. Może zakreślić tyle preferencji, ile jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym, przy czym, aby głos był ważny, musi wskazać co najmniej ,,pierwszą” preferencję. Mechanizmu podziału mandatów (Irlandia). Wybory odbywają się tam w 3—5- mandatowych okręgach (jedyne dwa okręgi są 5- mandatowe). Aby zostać wybranym, kandydat w danym okręgu wyborczym musi uzyskać liczbę głosów określoną według wzoru H. R. Droopa:

Wzór H. R. Droopa:

Q = V/S+1 +1

Q — liczba potrzebnych głosów do uzyskania mandatu

V — liczba ważnie oddanych głosów

S — liczba mandatów do obsadzenia w okręgu wyborczym

3. Systemy mieszane :(Polegają na tym, że część parlamentarzystów wybiera się w trybie większościowym, a pozostałą część-proporcjonalnym. Każdy wyborca dysponuje więc dwoma głosami: jeden oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, zaś drugi na listę w okręgu wielomandatowym.).Mieszane systemy wyborcze mają w zamierzeniu ich twórców połączyć zalety ordynacji większościowej i proporcjonalnej oraz zredukować wady każdej z nich. Dzięki wyborom w okręgach jednomandatowych następuje wzmocnienie najsilniejszych ugrupowań, co działa korzystnie na jakość pracy parlamentu. Jednocześnie ze względu na częściową zasadę proporcjonalności, można ten efekt osiągnąć bez konieczności ponoszenia ceny utraty reprezentatywności legislatywy. Stronnictwa, których kandydaci nie mają szans na zwycięstwo w okręgach jednomandatowych, mogą liczyć na wprowadzenie do parlamentu swoich przedstawicieli z list partyjnych. Pewną wadą systemów mieszanych jest natomiast stosunkowo skomplikowany sposób głosowania.
   
   
   

• System semi-proporcjonalny :

A) System listy niepełnej :

Wykorzystywany w okręgach trzy mandatowych. dwa mandaty otrzymują kandydaci z listy, która otrzymała największą liczbę głosów, zaś trzeci lista, która uzyskała drugą kolejną liczbę głosów. Stosowany np. w wyborach do izb wyższych Meksyku i Boliwii.

B) SNTV (The Single Non-Transferable Vote) :

System ten polega na tym, że w okręgu wielomandatowym wyborca ma możliwość głosowania wyłącznie na jednego kandydata spośród wszystkich umieszczonych na jednej wspólnej liście, zaś mandaty otrzymują kolejno kandydaci z największą liczbą oddanych głosów.

C) Metoda Bordy :

System ten może być uznany za pośredni pomiędzy systemem głosowania alternatywnego a systemem STV. Stosowany jest w małych okręgach wyborczych liczących od jednego do kilku mandatów, przy czym w okręgach jednomandatowych jest on systemem większościowym. Polega on na tym, że, w wersji klasycznej, wyborca szereguje wszystkich kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej pożądanego, przyznając im tym samym punkty. Pierwszy z kandydatów otrzymuje tyle punków, ilu jest kandydatów, kolejni otrzymują zaś po jeden punkt mniej, w zależności od zajmowanego miejsca (gdy jest pięciu kandydatów, to pierwszy otrzymuje 5 punktów, drugi – 4, trzeci -3, czwarty – 2 i ostatni – 1). Istnieje również zmodyfikowana odmiana tej metody, zgonie z którą kolejni kandydaci otrzymują 1, 1/2, 1/3 1/4, 1/5 punktu itd. W wyborach mandaty uzyskuje kandydat bądź kandydaci, w licznie równiej liczbie mandatów w okręgu, którzy otrzymali największą liczbę punktów. Zgodnie z wersją klasyczną obsadzany jest urząd prezydenta Kiribati, zaś wersja zmodyfikowana obowiązuje w wyborach parlamentarnych w Nauru oraz w Słowenii (dla mandatów kandydatów mniejszości narodowych).

Formuły wyborcze :

• Formuła wyborcza-zespół norm,które decydują o tym,który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu wyborczym,a także jak następuje przetworzenie liczby głosów uzyskanych przez daną partię polityczną w liczbę przypadających jej mandatów.

• Klauzula zaporowa-jest to tzw. sztuczny próg wyborczy po przekroczeniu którego dany kandydat otrzymuje mandat.

• Dystrybucja mandatów-umożliwia dokonanie korekty w wyniku wyborów

1. Formuła d’Hondta :

• Formuła d’Hondta należy do grupy tzw. formuł największych średnich. Polega ona na tym, iż liczbę wszystkich głosów uzyskanych przez konkretną partię polityczną w danym okręgu dzielimy przez kolejne liczby całkowite (1, 2, 3, 4 itd.). Taki zabieg powtarzamy z głosami pozostałych partii politycznych w danym okręgu wyborczym. Mandaty uzyskują te partie, które otrzymały kolejne najwyższe wyniki, uzyskane z tak przeprowadzonej operacji. A jeżeli chodzi o przydział mandatów poszczególnym kandydatom, otrzymują je ci, którzy w ramach danej listy partyjnej zdobyli największą liczbę głosów. Czyli jeżeli w wyniku przedstawionego powyżej działania partia X otrzymuje dwa mandaty, to przypadają one dwóm kandydatom z listy partii X, którzy uzyskali najwięcej głosów.

2. Formuła Saint-Lagué :

• Liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzasty (1,3,5,7) w ilości równej ilości mandatów do obsadzsenia.

  Mandaty otrzymują te listy ,które posiadają kolejne największe ilorazy (stosowana m.in. na Łotwie i w Izraelu).

3. Metoda Hare’a Niemeyera (metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Nazywana jest także metodą matematycznej proporcji lub największej reszty. )

• Oblicza się tzw. stały iloraz wyborczy poprzez podzielenie ogólnej liczby głosów oddanych w skali całego kraju przez ogólną liczbę mandatów do obsadzenia w wyborach.Kandydat, który ouzyskał liczbę głosów równą lub większą ilorazowi wyborczemu,otrzymuje mandat co oznacza skreślenie z listy kandydatów.

• Liczba oddanych głosów(liczba ogółu/liczba mandatów)

• Metoda największych reszt : (Przykład) :

  120 000 A 3,25 → 3 → 0,25

  100 000 B 2,13 → 2 → 0,13

  80 000 C 0,96 → 0 → 0,96 → 1

  50 000 D 0,76 → 0 → 0,76 → 1

• Metoda największej średniej : (Przykład) :

  120 000 A 120 000/(3+1)

  100 000 B 100 000/(2+1)

  80 000 C 80 000/(0+1)

  50 000 D 50 000/(0+1)

4. Metoda Imperiali :

• Wyniki poszczególnych partii dzieli się poprzez dzielnik wyborczy,którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o dwa mandaty fikcyjne(liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy).W sytuacji,gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty.

• Liczba oddanych głosów(liczba ogółem/liczba mandatów+2 mandaty fikcyjne)

5. Metoda Hagenbacha-Bischoffa (H-B) :

• Wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się przez dzielnik wyborczy,którym jest iloraz ważnie oddanych głosów oraz ilość mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny(liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy)

• Liczba oddanych głosów/(liczba ogółem/liczba mandatów+1 mandat fikcyjny)

6. Metoda Droopa :

• Wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy,którym jest powiększony o jeden iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny(liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy).W sytuacji gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom,które posiadają największe reszty z danego dzielenia.

• Liczba oddanych głosów /[(liczba ogółem/liczba mandatów+1)+1]

• Przykład : (okręg siedmiomandatowy)

  Liczba głosów ważnie oddanych : 375 000

  - partia A: 120 000

  - partia B: 105 000

  - partia C: 80 000

  - partia D: 45 000

  - partia E: 25 000

  A: 120 000/[(375 000/7+1)+1]=2,56 → 2 mandaty

  B: 105 000/[(375 000/7+1)+1]=2,24 → 2 mandaty

  C: 80 000/[(375 000/7+1)+1]=1,71 → 1 mandat

  D: 45 000/[(375 000/7+1)+1]=0,96 → O mandatów

  E: 25 000/[(375 000/7+1)+1]=0.53 → O mandatów

  Otrzymano 5 z 7 mandatów