M.Noszczyk-Bernasiewicz Nielet przest w percepcji personelu i nadz reso

2.2.2.1. Indywidualny plan resocjalizacji wychowanka (IPR)

Naczelną zasadą postępowania w sprawach nieletnich jest ich dobro,

rozumiane jako dążenie do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości

i zachowaniu wychowanka, pozwalających mu w przyszłości zdobyć samodzielność,

stabilizację życia oraz zająć miejsce w społeczeństwie odpowiadające

jego możliwościom141. Zgodnie z treścią art. 65 § 2 u.p.n., „działalność

140 L. Pytka: Poprawczak — ostatni bastion „utopijnego re‑socjalizmu”.

„Opieka — Wychowanie

— Terapia” 2006, nr 1—2, s. 46; Z. Bartkowicz: Możliwości pomocy terapeutycznej

nieletnim w zakładzie resocjalizacyjnym. „Opieka — Wychowanie — Terapia” 1996,

nr 4, s. 24.

141 B. Stańdo‑Kawecka:

Prawo karne…, s. 299. Zob. też: J. Szumski: Postępowanie

w sprawach nieletnich…; A. Gaberle, M. Korcyl‑Wolska:

Komentarz do ustawy…; A. Nowak:

Zarys prawa… str 89

wychowawcza powinna zmierzać przede wszystkim do wszechstronnego

rozwoju osobowości i uzdolnień nieletniego oraz do kształtowania

i utrwalania w nim społecznie pożądanej postawy i poczucia odpowiedzialności,

tak by był on odpowiednio przygotowany do społecznie użytecznej

pracy”142. Dlatego za podstawę nowoczesnych oddziaływań wychowawczych

w resocjalizacji przyjmuje się odpowiednie dostosowanie

metod do właściwości psychicznych wychowanka. Działania stymulujące

rozwój osobowości nieletniego czy też kształtujące jego uzdolnienia mogą

być tylko wtedy skuteczne, gdy uwzględniają jego indywidualne cechy i są

do nich dostosowane143.

Zarówno teoretycy, jak i praktycy postulują zróżnicowanie oddziaływań

resocjalizacyjnych oraz określenie poziomu dojrzałości intelektualnej

osób resocjalizowanych. Działania te powinny być poprzedzone solidnym

programem pracy z każdym indywidualnym przypadkiem. Zgodnie ze

światowymi tendencjami144, jednostki społecznie niedostosowane powinno

się traktować bardziej terapeutycznie i permisywnie niż punitywnie.

Toteż nieodzownym elementem pracy opiekuńczej, wychowawczej i terapeutycznej

z nieletnimi przebywającymi w placówkach resocjalizacyjnych

jest indywidualny plan resocjalizacji (IPR). To kompleksowy zbiór

oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych oraz korekcyjnych,

adresowanych do poszczególnych wychowanków. Ten — jak go nazywa

Adam Szecówka — „projekt kompleksowej interwencji pedagogicznej”145

wobec wychowanka ma doprowadzić do przekształcenia jego osobowości,

z uwzględnieniem jego cech psychofizycznych i osobowościowych.

Powinien być opracowywany na podstawie rzetelnej i wieloaspektowo

przeprowadzonej diagnozy, wytyczającej kierunek pracy wychowawców.

Tylko wnikliwa diagnoza może zapewnić skuteczność działań resocjalizacyjnych,

korekcyjnych czy też terapeutycznych.

Obowiązek opracowywania indywidualnego planu resocjalizacji dla

każdego wychowanka nakłada na personel placówek resocjalizacyjnych

142 Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Tekst

jednolity: Dz.U. 2002, nr 11, poz. 109).

143 M. Korcyl‑Wolska:

Postępowanie w sprawach nieletnich…, s. 215.

144 Zgodnie ze Wskazaniami Narodów Zjednoczonych odnośnie do Zapobiegania Przestępczości

Nieletnich (Wskazania Rijadskie), „powinno się unikać kryminalizowania i penalizowania

dzieci za postępki nie przynoszące poważnego uszczerbku rozwojowi dziecka

i nie powodujące szkody innym”. Zob.: A. Gaberle, M. Korcyl‑Wolska:

Komentarz do

ustawy…, s. 457. Zob. też: Wzorcowe Reguły Minimum ONZ dotyczące wymiaru sprawiedliwości

wobec nieletnich (Reguły Bijinskie). A. Gaberle, M. Korcyl‑Wolska:

Komentarz

do ustawy…, s. 467—476; M. Korcyl‑Wolska:

Postępowanie w sprawach nieletnich…,

s. 191—194.

145 A. Szecówka: Komplementarność mikrosystemu wychowawczego (na przykładzie Zakładu

Poprawczego w Raciborzu). „Szkoła Specjalna” 2004, nr 5, s. 368. str 90

rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r.

w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. 2001,

nr 124, poz. 1359 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej

i Sportu z dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad

kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich

w młodzieżowym ośrodku wychowawczym oraz młodzieżowym ośrodku

socjoterapii (Dz.U. 2004, nr 178, poz. 1833).

IPR konstruuje się na podstawie oferty resocjalizacyjnej danej placówki.

Zgodnie z § 59.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, oferta

resocjalizacyjna placówki określa możliwości i zakres oddziaływań wychowawczych,

terapeutycznych, opiekuńczych i kształcących (odnośnie

do nauczania i zdobywania kwalifikacji zawodowych oraz zatrudnienia

wychowanka w placówce). Dlatego też opracowując IPR, należy uwzględnić

(§ 59.1 pkt 3 rozporządzenia):

a) rodzaje i formy oddziaływań resocjalizacyjnych, do których wychowanek

zostanie włączony,

b) zakres, kierunki i formy nauczania, kształcenia zawodowego, jakimi

wychowanek ma zostać objęty, oraz jego indywidualne obowiązki wiążące

się z przebiegiem nauki,

c) zakres i sposób współpracy z rodziną i innymi osobami w celu doprowadzenia

do integracji społecznej oraz do usamodzielnienia się,

d) sposób i kryteria oceny przebiegu procesu resocjalizacji,

e) program przygotowań wychowanka do życia po zwolnieniu z placówki.

Zdaniem Iwony Latańskiej, „doświadczenie wskazuje, że dobrym rozwiązaniem

w konstruowaniu IPR może być jego podział na 3 części: diagnostyczną,

określającą strategię działań oraz analizę efektów zastosowanej

strategii”146. Dlatego IPR musi uwzględniać: informacje o możliwościach

i potrzebach wychowanka, diagnozę mikrośrodowiska podopiecznego,

strategie i procedury resocjalizacji, narzędzia i sposoby ich użycia oraz opis

efektów działań, czyli analizę przebiegu procesu resocjalizacji. Według Lesława

Pytki IPR powinien stanowić rodzaj ram projektowanej interwencji

i obejmować podstawowe płaszczyzny funkcjonowania nieletniego:

a) funkcjonowanie społeczne (umiejętność wchodzenia w interakcje, prawidłowe

funkcjonowanie w rolach, dojrzałość interpersonalna),

b) funkcjonowanie w roli ucznia realizującego program kształcenia ogólnego

i przysposobienia zawodowego,

c) funkcjonowanie zdrowotne (przebieg stanu zdrowia)147.

146 I. Latańska: IPR w placowce resocjalizacyjnej. „Problemy Opiekuńczo‑Wychowawcze”

2005, nr 2, s. 17.

147 L. Pytka: Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne i metodyczne.

Wyd. 3. Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej 1995, s. 137—138; str 91

Indywidualny plan resocjalizacji opracowywany jest przez pedagoga

przy współudziale wychowanka, psychologa i innych pracowników pedagogicznych

placówki. Należy dodać, że powinien on być modyfikowany

okresowo — w toku procesu resocjalizacji nieletniego. W literaturze przedmiotu

można znaleźć również wypowiedzi krytyczne na temat sporządzania

indywidualnych planów resocjalizacji. Jak wynika z obserwacji praktyków,

opracowywanie IPR mocno absorbuje zarówno psychologa, jak

i pedagoga, tym samym pozostawia im mniej czasu na pozostałe obowiązki,

ponadto zgromadzony i przedstawiony materiał dotyczący wychowanka

i metod postępowania z nim nie zawsze aktywizuje pozostałych pracowników

(w tym szczególnie nauczycieli i wychowawców) do szukania

środków zaradczych, ponieważ otrzymują gotową receptę. W przypadku

gdy zalecone metody postępowania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów,

resocjalizatorzy mają pretensję do autorów planów, a nie do siebie148. Str 92

148 Z. Lorek: System wychowania resocjalizującego Zakładu Poprawczego w Kcyni. W:

W poszukiwaniu systemow wychowawczych placowek resocjalizacyjnych dla młodzieży. Red.

K. Pospiszyl. Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Kształcenia Nauczycieli 1985, s. 179.