ORGANIZACJA OCHRONY ZDROWIA W POLSCE
Organizacja ochrony zdrowia, system poczynań dokonywanych przez społeczeństwo w kierunku zapobiegania, leczenia i usuwania niepomyślnych następstw chorób w celu utrzymania zdolności fizycznych, umysłowych i społecznych ludności, przedłużenia życia oraz zapewnienia zdrowego rozwoju nowych generacji.
W organizacji ochrony zdrowia wyróżnić można dwa podstawowe aspekty: naukowy i działalność praktyczną. Organizacja ochrony zdrowia jako dyscyplina naukowa obejmuje:
1) badanie form organizacyjnych organizacji ochrony zdrowia w różnych okresach rozwoju społecznego i rozwoju nauk,
2) badanie i interpretowanie stanu zdrowia społeczeństwa, a szczególnie zależności zdrowia ludności od warunków środowiskowych,
3) badanie i interpretowanie politycznych, prawnych, socjalnych, kulturowych i organizacyjnych warunków koniecznych do praktycznego wykorzystania współczesnych zdobyczy nauki i techniki na korzyść zdrowia ludności oraz określanie optymalnych metod i form organizacyjnych ochrony zdrowia.
Organizacja ochrony zdrowia jako działalność praktyczna jest rozumiana jako system czynności, zarządzeń, urządzeń i instytucji, którego celem jest zapobieganie chorobom, przedłużanie życia ludzkiego, poprawa zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego ludności przez polepszanie warunków środowiskowych, zwalczanie chorób społecznych, szerzenie oświaty zdrowotnej, organizowanie opieki medycznej w celu zapobiegania, wczesnego rozpoznawania i leczenia chorób oraz rehabilitacji osób chorych.
Światowa Organizacja Zdrowia (Word Health Organization, WHO) zdrowie jako „pełny fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko brak choroby lub niedomagania”
Zdrowie publiczne WHO przedstawia jako „naukę i sztukę zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia poprzez zorganizowany wysiłek społeczeństwa”.
Ochrona zdrowia to wszelka działalność społeczna, której celem jest:
zapobieganie chorobom i ich leczenie,
utrzymanie rozwoju psychicznego, fizycznego i społecznego człowieka,
przedłużanie życia oraz zapewnienie zdrowego rozwoju następnych pokoleń.
Podstawowe metody działań współczesnej ochrony zdrowia to:
umacnianie zdrowia (profilaktyka nieswoista),
zapobieganie chorobom (profilaktyka swoista),
wczesne wykrywanie chorób,
leczenie zapobiegające ich rozwojowi oraz ograniczające ich skutki,
rehabilitacja i opieka medyczno-społeczna nad ludźmi upośledzonymi fizycznie lub psychicznie oraz opieka nad nieuleczalnie chorymi.
W Polsce aktem najwyższego rzędu dającym podstawy dla funkcjonowania systemu prawnego
ochrony zdrowia jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr
78, poz. 483). Stanowi ona, iż każdy obywatel ma prawo do ochrony zdrowia, a władze
publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków
publicznych. Warunki i zakres udzielania tych świadczeń określa ustawa.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi podmiotami odpowiedzialnymi za
funkcjonowanie, zarządzanie ochroną zdrowia w Polsce są:
• Minister Zdrowia odpowiedzialny za ochronę zdrowia i opracowanie zasad organizacji
opieki zdrowotnej;
• organy administracji rządowej na poziomie centralnym i wojewódzkim odpowiedzialne za
kształt i realizację zadań w zakresie ochrony zdrowia;
• Narodowy Fundusz Zdrowia odpowiedzialny za zarządzanie środkami finansowymi,
pochodzącymi ze składek powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, a więc główny płatnik
w systemie ochrony zdrowia;
• organy administracji samorządowej (wojewódzkiej, powiatowej i gminnej), pełniące funkcje
właścicielskie wobec publicznych zakładów opieki zdrowotnej i realizujące zadania w
zakresie zdrowia publicznego;
• dyrektorzy samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz właściciele i
dyrektorzy niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, odpowiedzialni za zarządzanie tymi
zakładami.
Pośrednio odpowiedzialne są także organy samorządów zawodowych pracowników służby
zdrowia, które z wymienionymi powyżej podmiotami powinny współpracować.
Opieka zdrowotna (lecznictwo) obejmuje swoim zakresem system zakładów opieki zdrowotnej i świadczonych przez nie usług, których celem jest umacnianie i poprawa zdrowia jednostek i społeczeństwa przez zapobieganie chorobom, wczesne ich wykrywanie, leczenie i rehabilitację.
W zależności od zadań i metod działania wyróżnia się trzy formy opieki zdrowotnej:
otwartą (ambulatorium),
stacjonarną (szpital)
pomoc doraźną (pogotowie ratunkowe).
Ze względu na typ świadczeń medycznych wyróżnia się :
opiekę zdrowotną podstawową
opiekę zdrowotną specjalistyczną, uzupełniającą i rozszerzającą świadczenia podstawowe.
Organizacja systemu opieki zdrowotnej w Polsce podlega ciągłym i zna-czącym zmianom i reformom. W 1989 r. system był całkowicie państwowy
– zarządzany, finansowany przez państwo i z państwową własnością. Pierwszą
reformą był transfer administracji z większością usług zdrowotnych z Minister-stwa Zdrowia i Polityki Społecznej na szczebel województwa i (w mniejszym
stopniu) gminy w 1991 r. Następnie nastąpiło przekazanie władzom lokalnym
własności nad jednostkami systemu ochrony zdrowia (1993). W 1999 r. po-wołano 16 regionalnych kas chorych, zastąpionych następnie w 2003 r. przez Narodowy Fundusz Zdrowia, który przejął odpowiedzialność za finansowanie usług zdrowotnych.
Zarządzanie, administracja i finansowanie podzielone jest pomiędzy Ministerstwo Zdrowia (MZ), Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) oraz jednostki samorządu lokalnego.
MINISTERSTWO ZDROWIA
Ministerstwo Zdrowia odpowiada przede wszystkim za:
narodową politykę zdrowotną,
duże inwestycje kapitałowe,
naukę i edukację medyczną.
Odpowiedzialność administracyjna MZ związana jest z bezpośrednim finansowaniem – w szczególności dotyczy to Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, Narodowych Centrów Zdrowia Dziecka, Zdrowia Matki i Kardiologii.
Ministerstwo odpowiada również za prowadzenie narodowych programów
z zakresu zdrowia publicznego, częściowe finansowanie sprzętu medycznego,
ustalanie i monitoring standardów medycznych.
Ponadto MZ sprawuje wiele funkcji nadzorczych, m.in. nad:
Głównym Inspektoratem Farmaceutycznym.
Urzędem Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Głównym Inspektorem Sanitarnym.
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
Głównym zadaniem NFZ jest finansowanie usług medycznych osobom
ubezpieczonym. NFZ kontraktuje świadczeniodawców usług.
Nadzór nad działalnością NFZ sprawuje minister zdrowia, natomiast nadzór
w zakresie gospodarki finansowej NFZ sprawuje minister finansów. Rada NFZ nie
ma kompetencji nadzorczych, ale kontrolne, opiniodawcze i stanowiące; składa
się z 10 osób powołanych przez premiera na 5-letnią kadencję. Fundusz jest zarządzany i reprezentowany przez prezesa powoływanego i odwoływanego przez
premiera, na wniosek ministra zdrowia, po zasięgnięciu opinii Rady Funduszu.
Wiceprezes ds. medycznych musi być lekarzem.
Na fundusz nałożono też wiele ograniczeń:
Fundusz finansuje usługi zdrowotne według posiadanych zasobów finansowych.
Nie może angażować się w przedsięwzięcia przynoszące zysk.
Nie może zarządzać jednostkami systemu ochrony zdrowia.
Nie może posiadać udziałów podmiotów zarządzających jednostkami
systemu ochrony zdrowia ani aptekami handlujących lekami.
JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Na każdym poziomie samorząd lokalny odpowiedzialny jest za trzy domeny:
Generalną strategię i planowanie oparte na zidentyfikowanych potrzebach
zdrowotnych regionu.
Promocję zdrowia.
2. Promocję zdrowia.
3. Zarządzanie instytucjami zdrowia publicznego.
Finansowanie systemu ochrony zdrowia
Większość środków finansowych przepływa przez NFZ – publicznego ubezpieczyciela. Ponadto pewną ilością środków dysponuje Ministerstwo Zdrowia.
Trzecim źródłem są środki prywatne głównie w formie bezpośrednich płatności
(np. za leki, usługi komercyjne itp.).
Podstawowym źródłem uzyskiwania środków finansowych przez zakład opieki zdrowotnej jest umowa (tzw. kontrakt) o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, zawarty z instytucją ubezpieczenia zdrowotnego, czyli NFZ. Zasady zawierania powyższej umowy określa przede wszystkim Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Przyjmuje się, że ok. 88–95% ogółu swoich środków finansowych SPZOZ pozyskuje z kontraktu z NFZ. Na podstawie art. 137. ustawy ubezpieczeniowej minister zdrowia wy-dał Rozporządzenie z 6 października 2005 r. w sprawie warunków ogólnych umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Rozporządzenie powyższe w załączniku ustala ogólne warunki umów.
Ponadto zakład opieki zdrowotnej może zawierać umowy z pracodawcami o wykonywanie świadczeń zdrowotnych z zakresu medycyny pracy. Kodeks pracy nałożył na pracodawcę i pracownika obowiązek wykonywania lekarskich badań profilaktycznych. Pracodawca ma umożliwić swoim pracowni-kom wykonanie tego obowiązku i pokryć koszty tego badania, a pracownik jest zobowiązany poddać się badaniu i zastosować do wskazań lekarskich. Art. 12., ust. 1. ustawy o służbie medycyny pracy stanowi, że badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie umowy zawartej przez podmiot zobowiązany do ich zapewnienia z podstawową jednostką służby medycyny pracy. Pracodawca zawiera umowę cywilnoprawną z podstawową jednostką służby medycyny pracy o sprawowanie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami. Medycyna pracy jest bardzo dochodową dziedziną usług dla jednostek ochrony zdrowia z uwagi na jej ustawowe źródła finansowania. Płatność za badania jest obligatoryjna, bez-pośrednia i o realnej wartości (na podstawie wyceny wykonującego). Możliwe jest też zawieranie umów dotyczących tzw. abonamentów pracowniczych. Pracodawca z własnych środków może wykupić w zakładzie opieki zdrowotnej abonament medyczny dla swoich pracowników. Abonament może obejmować zależnie od wariantu różny zakres usług – świadczeń zdrowotnych.
Zakład opieki zdrowotnej w ramach umowy z NFZ może otrzymać pieniądze na realizację programów zdrowotnych. Chodzi tu przede wszystkim o programy profilaktyczne związane np. z wczesnym wykrywaniem raka piersi czy szyjki macicy. Definicję programu zdrowotnego odnajdujemy w art. 5, pkt. 30. ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Programy kierowane są do określonej populacji (różnicowanej ze względu na wiek, płeć, czy miejsce zamieszkania, ekspozycję na czynniki szkodliwe itp.), dla której badania są bezpłatne, a zakład opieki zdrowotnej otrzymuje na nie środki od NFZ czy Ministerstwa Zdrowia.
W Polsce od kilku lat próbuje się stworzyć system ratownictwa medycznego według nowych zasad. Dla zakładów opieki zdrowotnej mających uczestniczyć w tym systemie byłaby to możliwość dodatkowego pozyskania publicznych i unijnych środków finansowych.
Zakład opieki zdrowotnej może też wiązać się umowami z ubezpieczycielami na świadczenie usług zdrowotnych w ramach ubezpieczeń prywatnych, finansowanych przez towarzystwa ubezpieczeniowe.
Funkcje Systemu Ochrony Zdrowia:
funkcja Zarządzania- planowanie, organizacja, nadzór, ocena
funkcja Pracodawcy- identyczne z innymi zakładami pracy
funkcja Wytwórcy lub Kreującego- zapotrzebowania na dobra konsumpcyjne (aparatura, leki)
funkcja Społeczna- generowanie zmian zachowań zdrowotnych i społecznych
funkcje Kształceniowo- Wychowawcze- personel medyczny, opiekuńczy
funkcje Polityczne- jako źródło poparcia lub sprzeciwu dla działania władz państwowych, lokalnych
Diagnoza obecnej sytuacji publicznej ochrony zdrowia:
-brak równowagi finansowej (wynikający z wieloletniego niedofinansowania opieki zdrowotnej),
-zadłużenie publicznych zakładów opieki zdrowotnej (niewystarczające przychody),
-zły stan techniczny infrastruktury zakładów opieki zdrowia (dekapitalizacja),
-niski poziom wynagrodzeń (przyczyna niezadowolenia oraz migracji zarobkowej,
-ograniczony dostęp do leków (znacznie wyższy niż w UE poziom udziału rzeczywistej odpłatności pacjentów za leki wynoszący ok. 40%),
-ograniczona dostępność lekarzy specjalistów (kolejki do okulisty, kardiologa, ginekologa, endokrynologa, poradni urazowo-ortopedycznej).
-nieefektywna forma funkcjonowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wiąże się z koniecznością wdrażania zmian organizacyjno – prawnych tych zakładów.