GEOGRAFIA GOSPODARCZA – POJĘCIA:

1. czynniki abiotyczne-mają wpływ na rozmieszczenie organizmów zarówno w skali globu (biomy), jak i w poszczególnych biocenozach.

2. aglomeracja-zespół miejski z jednym ośrodkiem dominującym, w którym koncentrują się główne funkcje usługowe i produkcyjne (Paryż, Londyn, Warszawa)

3. alija- żydowska imigracja do Palestyny, a po 1948 roku do współczesnego państwa Izrael. Tak Żydzi określają "powrót do ojczyzny swoich ojców".

4. uprawy alimentacyjne- rośliny spożywcze, spożywane przez człowieka. Należą do nich r. oleiste, miododajne, warzywne, owocowe, zbożowe

5. antropopresja- ogół działań człowieka (zarówno planowych i przypadkowych) mających wpływ na środowisko przyrodnicze

6. alterglobalizm, antyglobalizm- ruch stanowiący opozycję wobec globalizacji, antyglobaliści nie tworzą sformalizowanych struktur organizacyjnych; za najważniejsze uważa problemy zagrożeń ekologicznych oraz ubóstwa

7. apartheid- teoria głosząca konieczność osobnego rozwoju społeczności różnych ras, a także bazujący na tej teorii system polityczny panujący w Republice Południowej Afryki do połowy lat 90 XX wieku, oparty na segregacji rasowej

8. APEC- Wspólnota Gospodarcza Azji i Pacyfiku – luźny układ integracyjny dotyczący współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku, który ma na celu znoszenie barier celnych, współpracę technologiczną, dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej, popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju

9. arbomasa

10. baltic pipe-planowany gazociąg łączący Danię i Polskę, ma połączyć polski system przesyłowy z systemem duńskim a przez to także z europejskim oraz z gazociągiem Skanled, transportującym gaz ziemny ze złóż norweskich

11. bariadas- dzielnice biedoty w miastach Peru, tworzone i zamieszkane głównie przez imigrantów ze wsi

12. baryłka ropy - jednostka objętości ropy, ma 159 l

13. czynniki biotyczne- czynniki ekologiczne polegające na oddziaływaniu żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne żywe organizmy

14. bonitacja gleb- ocena jakości gleb pod względem ich wartości użytkowej, biorąca pod uwagę żyzność gleby, stosunki wodne w glebie, stopień kultury gleby i trudność jej uprawy, w powiązaniu agroklimatem, rzeźbą terenu oraz niektórymi elementami stosunków gospodarczych

15. brent

16. BRT- Tona rejestrowa brutto -dawna międzynarodowa jednostka pojemności rejestrowej brutto statku. Pojemność brutto jest całkowitą pojemnością statku, czyli obejmuje objętość kadłuba i podbudówek

17. deglomeracja- w ekonomii- jest najczęściej prowadzona wraz z restrukturyzacją okręgów surowcowych. Proces ten polega na podejmowaniu świadomych i celowych działań, zmierzających do rozproszenia nadmiernie skoncentrowanego przemysłu. Aby zachęcić inwestorów do lokowania nowych zakładów poza najsilniej zurbanizowanymi obszarami, proponuje się im liczne ulgi inwestycyjne i podatkowe oraz nisko oprocentowane kredyty na uruchomienie działalności gospodarcze

18. degradacja gleby- ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) i/lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność, a więc i zasobność.

19. determinizm- pogląd wg którego człowiek jest całkowicie zależny od środowiska

20. dewastacja- spustoszenie, zniszczenie, zrujnowanie

21. „drenaż mózgów”- emigracja os. o wysokim poziomie wykształcenia do krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo (niektóre państwa upraszczają procedury osiedleńcze, pomagają w znalezieniu dobrze płatnej pracy dla takich osób)

22. drobnica - towar przesyłany w niewielkich opakowaniach: paczkach, workach, belach itp.

23. DWT- tym skrótem określa się nośność statku, nie jest to jednak jednostka nośności (tona)

24. dywersyfikacja (dostaw)

25. efekt mnożnikowy- zjawisko, polegające na rozwoju wielu różnych przedsiębiorsw (działalności gosp.) pod wypływem dodatkowego popytu konsumpcyjnego i zaopatrzeniowego powstałego w wyniku uruchomienia lub rozbudowy jakiegoś przedsiębiorstwa (działalności gosp.). Ef. mnożn. są korzystne dla rozwoju lokalnej gosp.

26. eksplozja demograficzna- zjawisko gwałtownego wzrostu liczby ludności obecnie przypada głównie na kraje słabo rozwinięte

27. etnocentryzm-stawianie własnego narodu lub grupy etnicznej w centrum zainteresowania i wywyższanie go ponad inne

28. FAO- Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa z siedzibą w Rzymie

29. fizjokratyzm- szkoła ekonomiczna powstała we Francji (druga połowa XVIII wieku), hasła były związane z ideą porządku naturalnego. Fizjokraci akcentowali znaczenie pracy i rolnictwa jako jedynych źródeł bogactwa.

30. Fordyzm- forma organizacji pracy, wprowadzona przez Henry'ego Forda, jest to wieloseryjna produkcja masowa, nastawiona na masowego odbiorcę i dystrybucję standardowych produktów

31. głód jawny-człowiek odczuwa ból wywołany brakiem pożywienia

32. głód utajony- wywołany jest brakiem białka, witamin i mikroelementów w pożywieniu, jest przyczyną wielu chorób

33. HDI-Wskaźnik Rozwoju Społecznego -syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów

34. HPI- Wskaźnik Ubóstwa Społecznego ­miernik powołany przez ONZ, opisujący w zakresie społecznego rozwoju intelektualno-ekonomicznego.

35. hodowla zwierząt

36. indeterminizm- pogląd, wg którego człowiek jest panem przyrody

37. kabotaż-przybrzeżna komunikacja wodna, zwłaszcza handlowa, między portami jednego kraju, leżącymi nad tym samym morzem (kabotaż mały), bądź nad różnymi morzami (kabotaż wielki).

38. kapitan społeczny

39. kibuc-spółdzielcze gospodarstwo rolne w Izraelu, w którym ziemia i środki produkcji są własnością wspólną.

40. kołchoz- formalnie rolnicza spółdzielnia produkcyjna, w rzeczywistości rodzaj przedsiębiorstwa rolniczego charakterystycznego dla byłego ZSRR. Kołchozy powstawały w wyniku zwykle przymusowego przejęcia ziemi od indywidualnych rolników na rzecz państwa, w ramach kolektywizacji rolnictwa, uprawiana ziemia należała formalnie wciąż do rolników tworzących spółdzielnię, ale była przekazana w bezterminowe użytkowanie wspólnocie spółdzielczej.

41. sowchoz-państwowe przedsiębiorstwo rolne, charakterystyczne dla gospodarki ZSRR, były tworzone z ziemi zarekwirowanej od dawnych wielkich właścicieli ziemskich w ramach reformy rolnej, a nie od indywidualnych, drobnych rolników. Cały majątek sowchozów należał od początku tylko do państwa, zaś status zatrudnionych w nich ludzi miał charakter pracowników najemnych.

42. konosament- morski list przewozowy, świadectwo ładunkowe potwierdzające odbiór określonego ładunku na statek i zobowiązujące przewoźnika do wydania ładunku w porcie przeznaczenia posiadaczowi konosamentu

43. konurbacja- zespół miast, w których dominuje kilka ośrodków równorzędnych (Zagłębie Donieckie, Górnośląski Okręg Przemysłowy, Zagłębie Ruhry)

44. kultura ryżowa

45. kwoty płodowe

46. klub londyński-nieformalne stowarzyszenie ok. 500 banków komercyjnych, powstałe w 1976r. w celu restrukturyzacji zadłużenia poszczególnych państw-dłużników.

47. klub paryski- nieformalna grupa wysokich urzędników do spraw finansów z 19 najbogatszych krajów świata, która zajmuje się usługami finansowymi, jak restrukturyzacja i umarzanie długów krajów.

48. klub rzymski- międzynarodowa organizacja, zrzeszająca naukowców, polityków i biznesmenów, zajmująca się badaniem i publikowaniem globalnych problemów świata, w tym również związanych z zagrożeniami środowiska.

49. leseferyzm- pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność jednostki, zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym. Rola państwa miała być ograniczona do roli nocnego stróża, który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności

50. lichtowanie-operacja polegająca na częściowym (rzadziej całkowitym) rozładunku statku, dokonanym zazwyczaj poza portem w celu zmniejszenia zanurzenia statku.

51. maltuzjanizm- teoria przeludnienia-teoria głosząca istnienie stałej dysproporcji pomiędzy tempem wzrostu ludności a tempem wzrostu produkcji żywności.

52. neomaltuzjanizm- teoria wg której ograniczenie przyrostu ludności może rozwiązać ekonomiczne i społeczne trudności współczesnych słabo rozwiniętych państw.

53. marikultura- hodowla organizmów morskich (ryb, mięczaków, stawonogów, glonów i in.) w celach konsumpcyjnych i gospodarczych, ale również wykorzystywana w celach rozmnażania innych, rzadkich gatunków morskich stworzeń, forma akwakultury

54. masówka (towaru)

55. megalopolis-zespół miejski powstały z połączenia kilku aglomeracji w ich sferach peryferyjnych w zwarty system miejski (między Bostonem a Waszyngtonem, Chippitts- Chicago+ Pitssburg, Zagłębie Ruhry)

56. miękkie i twarde czynniki lokalizacji

57. migracja pozorna- zmiana meldunku mieszkańców spowodowana przesunięciem granic

58. moszada

59. multimodalny transport- przewóz towarów przez więcej niż jeden środek różnych gałęzi transportu (np. samochodowy i kolejowy lub morski, kolejowy i samochodowy).

60. intermodalny transport- przewóz ładunków wykorzystujący więcej niż jedną gałąź transportu. Najważniejszą regułą jest wykorzystanie tylko jednej jednostki ładunkowej, np. Kontenera lub nadwozia wymiennego, na całej trasie przewozów.

61. Nabucco- nazwa +proponowanego gazociągu, którym transportowany będzie gaz ziemny z Iranu, Azerbejdżanu, Rosji lub wschodniej części Turcji do Austrii poprzez Bułgarię, Rumunię i Węgry. Zdaniem niektórych ekspertów, Nabucco ma stanowić alternatywę wobec rosyjskiego monopolu na dostawy gazu do Europy Środkowo-Wschodniej

62. nadurbanizacja

63. naturalizacja- nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa państwa, na terytorium którego się osiedlił

64. nihilizm geograficzny- patrz indeterminizm

65. nomadyzm- tryb życia polegający na stałym przemieszczaniu się w poszukiwaniu dogodnych pastwisk lub łowisk; koczownictwo.

66. Obnińsk- miasto w środkowej Rosji, jeden z większych ośrodków naukowych Rosji, w 1954 otwarto tam pierwszą na świecie elektrownię jądrową

67. odłóg-grunt porolny pozostawiony bez ingerencji człowieka przez wiele lat

68. OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju- ugrupowanie skupiające głównie państwa wysoko rozwinięte gospodarczo, które ma na celu kierowanie rozwojem gospodarczym państw członkowskich poprzez stwarzanie jak najlepszych warunków do rozwoju

69. ostflucht- zjawisko migracji ze wschodu Niemiec (Rzeszy) na bardziej zamożne tereny zachodnie.

70. paliwo umowne- umowna jednostka miary wartości opałowej różnych paliw energetycznych

71. PESEL- Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności

72. pidżynowy język- język pomocniczy o uproszczonej morfologii i składni, a także o ograniczonym słownictwie powstały na bazie dwóch (lub więcej) języków

73. PKD

74. plony- masa użytkowej części roślin zebrana z jednostki powierzchni / suma płodów w gospod. lub innej jednostce terytorialnej czy administracyjnej.

75. płodozmian- system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry na wiele lat następstwie roślin po sobie, na wyznaczonym do tego celu obszarze podzielonym na pola

76. posybilizm geograficzny- pogląd, wg którego człowiek w znacznej mierze zależny jest od środowiska, ale potrafi też wykorzystać jego walory

77. PPP- parytet siły nabywczej – opiera się na teorii jednej ceny (za określoną liczbę jednostek danej waluty można kupić w każdym kraju, w tym samym czasie dokładnie tyle samo dóbr)

78. przyrost naturalny- różnica między urodzeniami żywymi a zgonami w danym okresie

79. przyrost kompensacyjny- echo demograficzne- przyrost wywołany dążnością społeczeństwa do wyrównania strat wynikających z kataklizmów, wojen, epidemii itp

80. rasizm- pogląd głoszący wyższość jednej rasy nad innymi rasami

81. readmisja- odsyłanie nielegalnych emigrantów z jednego państwa do tego, z którego przybyli.

82. rebco- rodzaj rosyjskiej ropy, która jest eksportowana przez Primorsk.

83. reden- szyb kopalniany z miejscowości Radlin (woj. śląskie) używany do 1905 roku

84. rekultywacja- przywracanie wartości użytkowych i przyrodniczych terenom (przede wszystkim leśnym i rolniczym) zdewastowanym i zdegradowanym przez działalność człowieka

85. repatriacja- powrót do kraju ojczystego osób, które z różnych przyczyn znalazły się poza granicami (np. jeńcy wojenni, przesiedleńcy)

86. reurbanizacja- końcowa faza urbanizacji, polega ona na rozroście terenów podmiejski.

87. rolnictwo ekologiczne- system gospodarowania, który poprzez stosowanie środków naturalnych, nieprzetworzonych technologicznie zapewnia trwałą żyzność gleby, zdrowotność zwierząt, nie zatruwa środowiska a przy tym pozwala produkować wysokiej jakości, zdrowe produkty rolnicze – żywność ekologicz.

88. rolnictwo ekstensywne-rodzaj rolnictwa, w którym nie stosuje się sztucznych środków wspomagających uprawy, takich jak nawozy mineralne i pestycydy, co skutkuje jednak zmniejszonymi plonami. W systemie tym nakłady pracy są wysokie, a koszty niskie. Ten rodzaj rolnictwa stosuje się w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo. (

89. rolnictwo intensywne- system produkcji rolniczej ukierunkowany na maksymalny zysk osiągany w warunkach dużego nakładu pracy i środków finansowych

90. rolnictwo żarowe- jeden z pierwszych, rolniczych systemów użytkowania roli, wywodzący się z kopieniactwa i stosowany na terenach zalesionych. Polegał na tym, że las wypalano i w jego miejscu uprawiano przy pomocy prymitywnych narzędzi, np. kopaczki, zboża nawet przez kilkanaście lat stosując jednopolówkę, aż do wyczerpania gleby.

91. rośliny transgeniczne- organizmy, którym wprowadzono nowy, obcy gen, przekazywany następnym pokoleniom zgodnie z podstawowymi prawami dziedziczenia.

92. serwicyzacja- termin określający zwiększenie proporcji usług w strukturze badanego zjawiska.

93. sieden sióstr- nieformalne porozumienie wielkich korporacji wydobywczych, porozumienie łagodziło dotychczasową konkurencję między tymi towarzystwami, przewidywało ogranicz. wydobycia ropy stosownie do kształtowania się popytu na nią i zachowanie dotychczasowych proporcji w jej wydobyciu między towarzystwami, uzgodniono również ceny zbytu ropy naftowej

94. nowych siedem sióstr- siedem największych na świecie i najbardziej wpływowych koncernów energetycznych: Saudi Aramco, Gazprom, CNPC, NIOC, PDVSA, Petrobras i Petronas.

95. suburbanizacja- faza rozwoju miasta, w której wyludnia się centrum i następuje rozwój strefy podmiejskiej

96. sztuka duża- umowna jednostka przeliczeniowa odpowiadające krowie o masie ciała 500 kg

97. technologia CCS- oddzielenie, wyłapanie, dwutlenku węgla ze spalin, w celu ograniczenia emisji, technologia ta może mieć zastosowanie w dużych elektrowniach opalanych paliwami kopalnianymi

98. technopolis- miasta, okręgi przemysłowe najnowszej generacji, w których koncentrują się parki technologiczne i naukowe (np. Dolina Krzemowa)

99. tona rejestrowa- niemetryczna jednostka objętości używana do określania pojemności rejestrowej brutto (BRT / GRT) i netto (NRT) statków handlowych

100. tramping- rodzaj żeglugi bez stałego rozkładu rejsów; przewóz najczęściej całookrętowych ładunków wynikający z aktualnego zapotrzebowania rynku przewozowego

101. azjatyckie tygrysy- określenie grupy państw azjatyckich (Korea Południowa, Tajlandia, Hongkong i in.), gdzie w latach 90. nastąpił niezwykle szybki rozwój gospodarczy, wynoszący przeciętnie 5–10% PKB, osiągnięty został dzięki proeksportowej polityce.

102. ugór- pole wyłączone z rolniczego użytkowania na okres 1–2 lat

103. urbanizacja- proces koncentracji ludności w ośrodkach miejskich/ rozwój miast i zmiana stylu życia na miejsci

104. urodzajność- zdolność gleby do zaspokajania wymagań roślin, która rzutuje na plonowanie

105. Vawelas

106. Wielki Trek- migracja części Burów z Kolonii Przylądkowejj na wschód i północny wschód południowej Afryki w latach 30. i 40. XIX wieku, spowodowana prowadzoną przez Brytyjczyków dyskryminacyjną polityką.

107. wirtualna woda- koncepcja pokazująca w jaki sposób woda włączona jest w procesy produkcyjne i handel żywnością oraz dobrami konsumpcyjnymi.

108. wojny dorszowe- nazwa trzech konfliktów gospodarczo-politycznych pomiędzy Islandią i Wielką Brytanią (w mniejszym stopniu także RFN, Belgią, Norwegią i Wyspami Owczymi) o prawo połowów ryb (w szczególności dorszy) na akwenach okalających Islandię

109. wskaźnik nieszczęścia- to stopa inflacji + stopa bezrobocia

110. WTO- Światowa Organizacja Handlu

111. WHO- Międzynarodowa Organizacja Zdrowia z siedzibą w Genewie

112. UNWTO- Światowa Organizacja Turystyki

113. wydajność- ekonomiczna miara efektywności odnosząca wielkość produkcji do wielkości zasobów użytych do jej wytworzenia.

114. zegizm- pogląd zakładający powstrzymanie rozwoju cywilizacyjnego lub przynajmniej jego ograniczenie, gdyż jest on równoznaczny z zagładą środowiska naturalnego, przez co pośrednio stanowi zagrożenie dla istnienia samego człowieka.

115. zielona rewolucja- określenie programów rozwoju rolnictwa prowadzonych w latach 60.XX wieku przez agencję FAO. Ich celem było zlikwidowanie zjawiska głodu na Ziemi poprzez zwiększenie produktywności rolnictwa (zwłaszcza w krajach tropikalnych i subtropikalnych) dzięki zastosowaniu wydajniejszych odmian roślin uprawnych i rozwojowi agrotechniki.

116. złoty półksiężyc

117. złoty trójkąt- określenie jednego z głównych obszarów produkcji opium na terenie Azji.

118. żegluga liniowa- odbywa się na stałych trasach według określonego rozkładu rejsów

119. żyzność- naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin