Ewa Soliło, S1-SII, Fizjoterapia, gr.5

UKŁAD DOKREWNY

Układ dokrewny reguluje i koordynuje funkcjonowanie całego organizmu, przystosowuje go do ciągle zmieniających się warunków środowiska wewnętrznego i zewnętrznego.

Układ hormonalny składa się z wielu gruczołów dokrewnych i tkanek odpowiedzialnych za produkowanie odpowiednich substancji, które umożliwiają ową regulację w organizmie człowieka. Substancje te, nazywane hormonami, są związkami chemicznymi produkowanymi przez m.in. : szyszynkę, tarczycę, podwzgórze, przysadkę mózgową, przytarczycę, grasicę czy trzustkę. Nieprawidłowości w wydzielaniu hormonów doprowadzają do różnych chorób lub zaburzeń.

Hormony

Hormon to związek chemiczny, który jest wydzielany przez gruczoły lub tkanki układu gormonalnego. Funkcją hormonu jest regulacja czynności i modyfikacja cech strukturalnych tkanek leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub oddalonych, do których dociera dzięki krwi( za wyjątkiem hormonów lokalnych). Istnieją również takie hormony, któe wywierają wpływ na funkcjonowanie wszystkich tkanek organizmu.

Działanie hormonów

Polega na aktywacji lub dezaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w tkankach docelowych(narządach docelowych). Na przykład insulina aktywuje mechanizmy pobierania glukozy, co powoduje spadek stężenia tego związku we krwi. Aktywacja lub dezaktywacja odbywa się przez łączenie się ze specyficznymi błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi receptorami.

Hormony tropowe regulują pracę innych hormonów, np. hormon tyreotropowy(TSH) wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej, wpływa na zwiększenie wydzielania hormonów tarczycowych: tyroksyny i trójjodotyroniny. Wpływa również na zwiększenie ukrwienia gruczołu tarczycowego.

Ogólnym mechanizmem działania hormonów to sprzężenie zwrotne. Produkt wydzielany przez dany gruczoł dokrewny, np. tarczycę- tyroksyna hamuje gruczoł dokrewny nadzorczy, czyli przysadkę mózgową. Powoduje to spadek wydzielania TSH przez przysadkę i hormonów tarczycy, Jednak spadek nie może przekroczyć pewnej określonej granicy, gdyż wówczas ujemny wpływ maleje, co pozwala na ponowne produkowanie większych ilości TSH. Jest to element homeostazy, i system ten działając we wzajemnym sprzężeniu utrzymuje równowagę hormonalną organizmu.

Gruczoły dokrewne

Regulują m.in. przemianę materii, wzrost czy wagę. Ich cechą charakterystyczną jest brak przewodów wyprowadzających. Substancje, które produkują wprowadzane są od razu do krwiobiegu, skąd dostają się do właściwych narządów. W obrębie głowy (jamy czaszki) położone są: przysadka i szyszynka, które ze względu na swe pochodzenie nazwane są przydatkami mózgu. W obrębie szyi znajdują się: gruczoł tarczowy i gruczoły przytarczyczne. W klatce piersiowej leży grasica. W jamie brzusznej położony jest gruczoł nadnerczowy - nadnercza i część wewnątrzwydzielnicza trzustki, gonad żeńskich, jajników lub męskich jąder.

Poszczególne gruczoły:

1.Podwzgórze

To część międzymózgowia. Najważniejszymi hormonami podwzgórza są: wazopresyna, oksytocyna oraz hormony regulujące pracę przysadki. Wazopresyna zmniejsza straty wody w organizmie, poprzez jej resorpcję w kanalikach nerkowych, Oksytocyna wywołuje m.in. skurcze macicy podczas porodu.

2.Przysadka mózgowa

To gruczoł leżący u podstawy mózgu, gruczołowa część przysadki uwalnia hormon wzrostu: somatotropinę. Wskutek jej działania następuje rozkład tłuszczów zapasowych i gklikogenu, rośnie wchłanianie wapnia i fosforanów, któe są potrzebne do budowy rosnących kości. Niedoczynność powoduje karłowatość, nadczynność:gigantyzm

Przysadka uwalnia także hormony, które regulują prace innych gruczołów wykonawczych, tzw. hormonów tropowych, np.: gonadotropiny pobudzające rozwój gonad

3.Szyszynka

Jest częścią międzymózgowia. Wpływa wydzielając melatoninę na sen i czuwanie, a także opóźnia dojrzewanie biologiczne.

4.Grasica

Zlokalizowana jest przed tchawicą, podstawowym hormonem, który wydziela jest tyroksyna, powodująca wzrost zużycia tlenu i zwiększa metabolizm. Nadczynność tarczycy objawia się nadmiernym gorącem, poceniem się, wytrzeszczem oczu- jest to choroba Basedowa. Niedoczynność powoduje stałe uczucie zimna, ospałość, otyłość.

5.Przytarczyce

To dwie pary malutkich gruczołów w pobliżu tarczycy. Wydzielają one parathormon kontrolujący poziom wapnia we krwi i kościach. Niedoczynność powoduje drgawki, skurcze mięśni(tężyczka), nadczynność: łamanie kości.

6.Tarczyca

Leży w pobliżu dwunastnicy, zbudowana z tzw. wysp Langerhansa, które regulują poziom glukozy we krwi. Tarczyca wydziela dwa hormony: glukagon i insulinę. Pierwszy podwyższa poziom cukru we krwi, przez rozkład glikogenu w wątrobie,dzięki niemu nie dochodzi do drastycznych spadków cukru pomiędzy posiłkami. Drugi zaś obiża poziom cukru, działając antagonistycznie do glukagonu.

7.Nadnercza

To parzyste gruczoły dokrewne, wewnętrzna warstwa nadnerczy wydziela adrenalinę oraz noradrenalinę. Zewnętrzna wydziela kortyzol, regulujący metabolizm białek, tłuszczów i cukrów. Nadnercza produkują również inne hormony z grupy kortyzolu, które regulują gospodarkę wodno-mineralną ustroju.

8.Jajniki i jądra

Jądra produkują testosteron, odpowiadający za rozwój cech męskich, popęd płciowy oraz powstanie plemników, a jajniki regulują cykl menstruacyjny, popęd płciowy oraz wykształcenie cech żeńskich. Jajniki produkują również progesteron odpowiadający za utrzymanie ciąży.