Wprowadzenie do nauki o języku 3.11.2010r.
Dok, z nazw własnych
Przezwiska
apelatywne – okazjonalne – wyrazy pospolite: ty baranie, żabciu, misiu itp.
antroponimiczne – nazwy własne, idyntyfikujące jednostkę, nieoficjalne, zaakceptowane przez osobę bądź grupę osób.
Tworzenie przezwisk:
nominacja bezpośrednia: konkretna cecha osób, np. wygląd, nazwisko, zawód
nom. Pośrednia: metaforyczna, podobieństwo do czegoś/kogoś
Toponimy – nazwy miejscowe
patronimiczne – odojcowskie: Michałowice (pierwotnie Michałowicy – jako grupa ludzi) – pierwotnie określały ludzi – potomków „ojca rodu”
rodowe – Klimki, Białowąsy – imię/przezwisko głowy rodu
dzierżawcze – posesywne – Jankowo, Rogaczew – związane z właścicielem miejscowości
służebne – Świniary, Łagiewniki – nazwy powinności pochodzące z systemu grodowego (pamiętamy z Zięby albo Święcha:D)
etniczne – wskazujące na pochodzenie etn., narodowościowe gr. ludzi: Serby, Kaliszany
topograficzne – od charakterystycznych cech geogr. Bagno, Grabowo, Wilczyska
kulturowe – wskazujące na typ osadnictwa, od obiektów po nazwy pamiątkowe, np. upamiętniające postać (późny okres tworzenia takich nazw, po II w. Św.) Dworek, Porąbka, Wola, Tylicz
Mikrotoponimy- nazwy nieoficjalne, nazwy pól, łąk, lasów, dołów, miejsc przeróżnych.
Nazwy własne a pospolite – relacje wzajemne
onimizacja: wyraz pospolity przechodzi w nazwę własną (zmiana semantyki)
bocian(ptak, apelatyw) – Bocian(przezwisko) – Bocian(nazwisko)-poważny, czujny, wyniosły
apelatywizacja – proces odwrotny, nazwa własna zaczyna oznaczać klasę obiekt, np. adidasy, donżuan, bawarka, adonis
np. dr Vincent Priessnitz – lekarz, kóry zapoczątkował nowoczesne wodolecznictwo – prysznic :)
odnazwowowienie – nabranie innego znaczenia przez nazwę własną (która niesie ze sobą różne znaczenie, nie tylko identyfikacja kogoś/czegoś konkretnego, ale dodatkowe znaczenia, np. nowy Wietnam, czasy Gierka)
eponim- wyraz odimienny – wyr. Pospolity utworzony od nazwy własnej
Teoria humoru
Arystoteles: „to, co śmieszne związane jest z jakąś pomyłką” - humor- niespójność lub nakładanie się tego co znaczące z nieznaczącym (ale tworzącym asocjacje), np. Dziekan Wydziału Nauk o Żywności prof. Śmietana
opozycja skryptów:opozycja,podobieństwo.
Niespójność- błędna interpretacja i relacja nazwa-apelatyw
opozycja: opozycja nacechowane(asocjacje) – nienacechowane(fakt nazwy własnej, która z natury jest nieznacząca) (jak u prof. Śmietany)
np. miejscowości Biały Kał, Dupaki, Żyglin
opozycja poważne – niepoważne, wysokie – niskie
Nazwa własna funkcjonująca w tekście ulega reinterpretacji. Jej zakres znaczeniowy się zmienia.
PRAGMALINGWISTYKA
Pragmalingwistyka – język w działaniu, teoria, typy aktów mowy; gr. pragma – czynny, działanie w języku, „moc sprawcza” języka, uczestnicy, kontekst, sytuacja, wiedza o świecie, skutki wypowiedzi.
Działanie językowe jako część działań społ. Człow. W określonym kontekście
działanie poprzez język
intencjonalny, celowy charakter komunikacji językowej
Pragmatyka (Ch. Morris 1938) wg niego dział semiotyki – semantyka – syntaktyka (relacje m-dzy znakami)
J. Austin (How to do things with words 1962) – początek językozn. Pragmatycznego (wcześniej rozważania prowadzone były na poziomie ogólniejszym)
Pragmatyka a semantyka
tendencja do nieoddzielania pragmatyki od semantyki
oddzielenie tych dwóch dziedzin przez przypisanie semantyce tego co w akcie komunikacji przekazywane jest przez kod, a pragmatyce – kontekstu sytuacyjnego, inf. o uczestnikach aktu komunik., wiedzy o świecie.
R. Jakobson – schemat syt. Komunik (było na początku zajęć)
nadawca - kontekst, komunikat, kontakt, kod - odbiorca
Teoria aktów mowy J.L. Austina
konstatywy – opisywanie stanu rzeczy – można je oceniać jako prawdę/fałsz
performatywy – nie podlegają ocenie prawdziwościowej, stwarzanie stanów rzeczy za pomocą słów. Można je oceniać jako szczere/nieszczere, pomyślne/niepomyślne (fortunność – uda się, nie uda) Rządzą nimi różne typy konwencji.
AKT MOWY – wypowiedź mająca czynnościowy, sprawczy charakter, najmniejsza jedn. W porozumiewaniu się, każda syt, użycia języka w kontakcie z innym człowiekiem w celu porozumienia się z nim.
Pada deszcz – niby konstatyw, ale zawiera intencję np. możemy chcieć, żeby ktoś się cieplej ubrał, nie wychodził z domu, wziął parasol itp.
Trudność w rozróżnieniu konstatyw/performatyw – granice się zacierają.
Eksplicytne/Implicytne wypowiedzi performatywne:
performatywność wg. J.L.A. Wyrażają czasowniki w 1lp czasu teraźniejszego:
implicytne: ostrzegam cię, nóż jest ostry!
Eksplicytne: nóż jest ostry.
Z rozróżnienia konstatywy – performatywy J.A. Później się częściowo wycofał.
II wersja teorii Austina:
3 aspekty strukturyzacji aktów mowy:
Lokucja - mówienie jako takie, semantyczna zawartość zdania, forma dźwiękowa, cechy komunikatu, dekodowanie sensów, przekazanie treści.
Illokucja – wyrażanie intencji nadawcy – po co mówię? Groźba, prośba, ostrzeżenie, pytanie.
Perlokucja – wpływ, skutek na odbiorcę – zamierzony, niezamierzony nie wchodzi w skład perlokucji, liczy się świadomy skutek wywarty na odbiorcę przez nadawcę.
Złożoność wypowiedzenia: poprawnie zbudowane, zrozumiały sens, reakcja u odbiorcy.
Nadawca nie mówi wszystkiego, co należy zrozumieć, a odbiorca rozumie rzeczy, którym nic nie odpowiada w wypowiedzeniu (nieporozumienia!)
Różne illokucje – konstatacja – skutek: podtrzymanie konwersacji.
Zaburzenia aktu komunikacji: teoria niepowodzeń Austina
niewypały – któryś z aktów mowy nie został spełniony
nadużycia – nie został spełniony warunek szczerości (np. w obietnicach)
Powodzenie aktów mowy – warunki językowe, socjologiczne, psychologiczne.
J.R. Searle (uczeń Austina – filozofia języka) – przedefiniowanie teorii aktów mowy
Intencje:
asertywy(asercje) zd. Oznajmujące, twierdzenia, sądy.
Dyrektywy – prośby, rozkazy, żądania, pozwolenia – skłonienie odbiorcy do działania
komisywy – obietnice – zobowiązanie się nadawcy do czegoś wobec odbiorcy.
Ekspresywy – cel: wyrażanie emocji, stanu psychicznego wobec odbiorcy – gratulacje, przeprosiny, życzenia, podziękowania, kondolencje
deklaratywy – stwarzanie pewnych stanów w stosunkach społ: mają one zmieniać stan rzeczy: utarte formy językowe, mianowanie, skazywanie
W rozmaitych wypowiedziach powyższe elem.łączą się.
Tezy J. Searla: akt mowy bezpośredni – intencja jawna, jednoznacznosć(?) niezależna od kontekstu.
Akt mowy pośredni – intencja niewyrażona wprost.
Teorie konwersacji H.P. Grice'a:
Maksymy konwersacyjne – odczytywanie sensów niewypowiedzianych wpost.
zasada kooperacji
podst. założenie: ludzie porozumiewając się, zachowują si racjonalnie (mówienie na temat, używanie właściwych słów)
Maksymy, by nadawca nas zrozumiał:
1. ilości - mów tyle ile trzeba, nie więcej
2. Jakości – mów prawdę, mów to czego jesteś pewien, nie wypowiadaj tego o czym sądzisz, że jest fałszywe.(nawiązanie do Kanta)
3. odniesienia- relewancji – mówienie na temat
4. sposobu – modalnosci – mów zrozumiale, unikaj niejasności, wieloznaczności, mówienie zwięzłe, uporządkowane, unikaj rozwleczenia.
Wg niego komunikacja jest udana, gdy(teoria implikatu, implikatura – rozróżnienie mdzy tym co nad mówi, a dodatkowymi sensami jego wypowiedzi).