Socjologia - podstawowe pojęcia

1.Socjologia, nauka o społeczeństwie i procesach, które w nim zachodzą. Zajmuje się badaniem stosunków społecznych, określa prawidłowości powstawania i przekształcania się różnych form życia zbiorowego, analizuje zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach. Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2. poł. XIX w. Termin socjologia wprowadził francuski filozof A.Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania.

Przedmiot, zakres i zadania socjologii były różnie rozumiane i określane w poszczególnych okresach, co miało wpływ na pojawienie się rozmaitych kierunków i teorii. Do bardziej znanych należą: teoria strukturalno-funkcjonalna, teoria konfliktu, teoria ekologiczna, teoria działania społecznego, teoria systemów

We współczesnej socjologii przeważa tendencja do ujmowania jej jako nauki empirycznej o strukturze i funkcjonowaniu różnych zbiorowości, co spowodowało szybki rozwój badań specjalistycznych i wyodrębnienie szeregu szczegółowych dyscyplin socjologicznych, m.in. socjologia: pracy , przemysłu, miasta, wsi, opinii publicznej, wychowania , rodziny, wojska, sportu, medycyny, religii.

2.Zakres przedmiotowy socjologii:

1) działy badające instytucje, w instytucjach tych występują w miarę jednorodne wydarzenia, fakty, relacje występujące między grupami, jednostkami itd.
2) dział badawczy badający zbiorowości społeczne
3) dział zajmujący się procesami społecznymi

Funkcje społeczne socjologii:

1) diagnostyczna
2) prognostyczna
3) socjotechniczna

3.Metody badawcze socjologii:

1) metody i techniki zbierania materiałów (ankiety, wywiady, obserwacje, metody badań terenowych oraz eksperyment)
2) metody opracowania materiałów (metody ilościowe[statystyczne], metody jakościowe)

4.Socjologia ogólna - układ relacji, wzorów, zachowań, potrzeb i postaw odnoszących się do społeczeństwa jako całości. Podstawą analizy występujących zjawisk, odnoszących się do społeczeństwa jako całości są następujące teorie:

1) poszukujemy odpowiedzi na pytanie, jak jest zbudowane społeczeństwo, które z warstw społecznych są w hierarchii wyżej, które niżej.(teoria struktur społecznych)
2) poszukujemy odpowiedzi na pytanie: czy społeczeństwo zmienia się i rozwija, w jaki sposób te zmiany przejawiają się, co jest źródłemtych zmian.(teoria rozwoju społeczeństwa)
3) teoria zachowania się jednostki
4) teoria zachowania się zbiorowości

Socjologia szczegółowa - bada poszczególne dziedziny życia społecznego ludzi, np. praca, kultura, religia, polityka, władza.


5.Życie społeczne - ogół zjawisk wynikających z wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na pewnej, ograniczonej przestrzeni. Odnosi się nie tylko do świata ludzkiego, ale również do świata roślinnego i zwierzęcego. Życie społeczne ludzi opiera się na więzi społecznej. Występuje ono wszędzie tam, gdzie osobniki żywe korzystają z zasobów danej przestrzeni, zaspokajają swoje potrzeby.

6.Przyrodnicze podstawy życia społecznego
Wpływ środowiska przyrodniczego na życie jednostki i społeczeństwa jest oczywiste, ale nie zawsze łatwo jest dokładnie sprecyzować to oddziaływanie. Jest to zgodne z teorią posybilizmu geograficznego. Według tej teorii przyroda i jej specyficzne warunki występujące na określonej przestrzeni niczego nie wyznaczają w sposób bezwzględny i ostateczny, ale jedynie stwarzają jednostce i zbiorowości odpowiednie szanse dokonywania różnych wyborów i podejmowania działań w zależności od woli i możliwości.

7.Ekonomiczne podstawy życia społecznego

Na życie społeczne mają również wpływ czynniki ekonomiczne. Składają się na nie między innymi sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego, narzędzi, maszyn niezbędnych do wykonania pracy produkcyjnej, środki zaspokajania potrzeb, umiejętności, sprawności ludzi uczestniczących w procesach produkcyjnych oraz praca.

8.Więź społeczna - jedna z podstawowych kategorii socjologii współczesnej oznaczająca ogół stosunków społecznych jednoczących jakąś zbiorowość ludzką, podporządkowanych dominującemu stosunkowi. Zespół jednostek połączonych więzią społeczną nazywa się zbiorowością społeczną.

9.Etapy kształtowania się więzi społecznej
Mechanizm ten jest równoznaczny z tworzeniem społeczeństwa, świadczy o wzajemnych stosunkach między ludźmi. Kontakt ten jest bezpośredni i osobisty i przeradza się w kontakt psychiczny, gdy wystąpi zainteresowanie, oraz w styczność społeczną, gdy nastąpi wzajemne oddziaływanie, czyli interakcja. Interakcja obejmuje zachowania zmierzające do modyfikacji zachowań partnera zgodnie ze wspólnym określeniem wzajemnych oddziaływań, ich znaczeń i odniesień. Świadome oddziaływanie partnera na partnera na określonym gruncie jest stosunkiem społecznym. Pewne stosunki społeczne mają charakter zależności. Stosunki i zależności są elementami więzi społecznej. Ten proces kształtowania sie więzi ma charakter naturalny.

10.Klasyfikacja i przykłady styczności społecznych

1) Styczność przestrzenna - najwcześniejszy etap kształtowania się więzi. Pojawia sie wówczas, gdy jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni i uświadamiają sobie obecność innych.
2) Stycznośc psychiczna - objawia się wzajemnym zainteresowaniem pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej. To zauważanie cech, które mogą zaspokoić różne potrzeby, poznawanie się i zacieśnianie więzi.
3) Styczność społeczna - wzajemne dostrzeganie u siebie interesujących cech bądź rzeczy, chęć dokładniejszego poznania i pozyskania lub wymiany jakiejś wartości.



Podział styczności:
1) ze względu na sposób kontaktu
- pośrednia
- bezpośrednia

2) ze względu na czas i częstotliwość trwania
- trwała
- przelotna

3) ze względu na zakres styczności
- publiczna
- prywatna

4) ze względu na przedmiot styczności
- osobista
- rzeczowa

11.Pojęcie i przykłady instytucji społecznych
Instytucje społeczne to system urządzeń zapewniający zaspokajanie potrzeb, kontrolujący postępowania członków grupy, zapewniający trwałość stosunków społecznych.

1) Wszystkie instytucje dzielimy na:
- formalne powstające w sposób prawny,
- nieformalne, powstające spontanicznie

2) ze względu na ich merytoryczne funkcje i rodzaj zaspokajanych potrzeb
- ekonomiczne
- polityczne
- wychowawcze i kulturowe
- socjalne
- religijne

12.Rodzaje i organizacja instytucji społecznych
Organizacja społeczna to grupa celowa, zrzeszenie powołane dla realizacji określonych celów i zmierzające do tych celów w sposób zapewniający racjonalne wykorzystanie środków, ekonomię wysiłku, racjonalny podział pracy między członków, ujednolicone kierownictwo. To zespół metod i sposobów efektywnego osiągania celów, to sposoby zarządzania ludźmi oraz kierowania różnymi środkami działania, harmonizowanie wysiłków i sprawdzanie ich wyników i wpływu na osiągnięcie celu.

Rodzaje organizacji społecznych:
1) org. formalna - podstawowe elementy:
- podział ról
- hierarchia władzy
- system informacji
- zasady współdziałania

2) org. nieformalne - podstawowe elementy:
- zbiorowość nieprzewidziana przez organizacje formalne
- kodeks postępowania ich członków oparty na zwyczajach, normach, wartościach grupowych, stereotypach.
13.Środki kontroli społecznej:

1) mechanizm psychospołeczny (samokontrola) (posłuszeństwo wobec norm i wartości nazywane inaczej sumieniem czy moralnym nakazem)
2) mechanizm materialno - społeczny (dotyczy stosowania przymusu zewnętrznego)
3) zwyczaje (powstają w wyniku przyzwyczajeń, nawyków, ustalają się drogą tradycji)
4) obyczaje (zakłada pewien przymus w uznawaniu wartości i definiowaniu sytuacji)
5) sankcje (negatywne, pozytywne, formalne, nieformalne, etyczne, prawne, satyryczne, religijne).

14.Prawo, obyczaj, moralność, religia a porządek społeczny.

Prawo - określa normy zachowań i zawiera ścisłe, podane w sposób formalny sankcje, głównie o charakterze negatywnym. Prawo jest wytworem stosunków społecznych i ich regulatorem.
Normy moralne - mówią one o tym, jakie sposoby zachowania przyjąć, mając na uwadze kryteria i oceny moralne, a więc dobro i zło, słuszność, sprawiedliwość. Moralność jest wytworem grupy, która narzuca normy jednostce, i dotyczy grupy.
Religia - złożona konstrukcja obejmująca idee i wierzenia, normy normy moralne, ceremonie, organizacje. Religia jako jedna z instytucji kontroli społecznej dysponuje sankcjami wobec zachowań ludzi.

15.Kultura a jednostka
Kultura osobista jednostki to ogół jej sposobów postępowania, jej metod działania, jej myśli, pojęć, poglądów, wytworów jej działania, które mogą być często nieznane innym ludziom.

16.Kultura a cywilizacja
Kultura zbiorowości nie jest sumą kultur osobistych jej członków. Jest to ogół myśli, działań, wartości, sposobów postępowania, które uznane zostały i przyjęte przez zbiorowość, które nabrały dla niej i jej członków ważności i znaczenia.

17.Wpływ kultury na życie społeczne
Pod wpływem kultury organizm ludzki staje się istotą społeczną.
1) socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki - procesy te przejawiają sie wielostronnym wychowaniem młodej istoty ludzkiej do życia zbiorowego
2) ustanawianie systemów wartości i kryteriów, które je określają
3) ustalanie wzorów zachowań i postępowania
4) konstruowanie modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów
Oddziaływanie tych mechanizmów na jednostkę i społeczeństwo jest selektywne i zróżnicowane. Dlatego pewne jednostki reprezentują niską a inne wysoką kulturę osobistą.

18.Dyfuzja kultur; przebieg i znaczenie procesu
Dyfuzja - przenoszenie, przenikanie elementów kulturowych, gospodarczych, technicznych, duchowych, z jednego społeczeństwa do drugiego. Zjawisko dyfuzji nierozerwalnie połączone jest z postępem ludzkości, z umiejętnością wykorzystywania elementów od innych społeczeństw, które umożliwiają bogacenie się czy to pod kątem duchowym, czy technicznym. Wkład dyfuzji kultur w wzbogacenie treści poszczególnych kultur jest olbrzymi. Prawdopodobnie nie istnieje obecnie kultura, która zawdzięczałaby więcej niż 10% całości swych elementów wynalazkom poczynionym przez członków jej własnego społeczeństwa. Ważne jest również, by pewne cechy danego społeczeństwa przetrwały, by pozwoliły odróżnić je od innej grupy. Obok naszej podatności na wszelkie nowe modne zjawiska ważne jest byśmy potrafili przekazać następnym pokoleniom naszą inność, historię czy pewiwn dorobek narodowy.



19.Charakterystyka instytucji totalnych
Instytucje totalne - to instytucje, w których ograniczony charakter symbolizuje fizyczne bariery umożliwiające kontakt ze światem wewnętrznym (zamknięte drzwi, wysokie mury). To instytucje, które swą organizację wewnętrzną opierają na ingerencji we wszystkie sfery życia ich członków, ścisłej nad nimi kontroli, przy jednoczesnym braku kontroli ze strony społeczeństwa.

20.Kultura masowa - charakterystyka, kryteria ją określające i rodzaje
Kultura masowa to zespół treści rozpowszechnionych za pomocą środków masowego komunikowania nazywanych też mass mediami. Kultura masowa to kompleks norm i wzorów zachowań o bardzo rozległym zakresie zainteresowania.
Kulturę tę charakteryzuje pośrednia rola przekazania treści, koncentracja źródeł przekazu, szeroki zakres oddziaływania oraz bardzo liczna i zróżnicowana masa odbiorców.

21.Pojęcie i budowa społeczeństwa

Społeczeństwo pojmowane jest jako najstarsza zbiorowość terytorialna, powiązana specjalnymi typami stosunków. To ogół instytucji i urządzeń zapewniający jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie.

Społeczeństwo dzielimy na:
- mikrostruktury (składają się z poszczególnych członków, np. małe grupy)
- makrostruktury (składają się z wielu mikrostruktur, porządkują wielkie elementy społeczeństwa globalnego, takie jak: klasy, warstwy

22.Zbiorowość społeczna - definicja, klasyfikacja

Zbiorowości społeczne to skupienia ludzi, między którymi chociażby na krótki okres wystąpiła więź społeczna.

Klasyfikacja:
1) grupy społeczne
2) kręgi społeczne
3) społeczności lub wspólnoty
4) zbiorowości oparte na wspólnej kulturze, np. naród
5) zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań, np. zbiegowisko, publiczność
6) pary, dwójki

23.Klasa społeczna - pojęcie, możliwe ujęcia

Klasami nazywamy wielkie grupy ludzi, różniące się między sobą miejscem zakmowanym w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem do środków produkcji, sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.

Dzielimy je na:
- podstawowe (właściciele środków produkcji)
- niepodstawowe (proletariat, czyli najemni pracownicy fizyczni)
- posiadające środki produkcji
- nie posiadające środków produkcji



24.Zbiorowości o charakterze terytorialnym i kulturowym

Zbiorowości terytorialne to zbiorowości, których członkowie połączeni są więzią wynikającą z faktu zamieszkania na wspólnym terytorium i więzią podobnych lub wspólnych związków z tym terytorium.

Zbiorowości kulturalne to zbiorowości, których członkowie połączeni są więzią opartą na wspólnej przeszłości, dorobku społecznym.

25.Grupa społeczna - pojęcie, elementy składowe
Grupa - co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości, cele, i różniącą od innych zbiorowości, wyraźną odrębność. Grupa społeczna powstaje wtedy, gdy pewna zbiorowość ma do zrealizowania wspólny cel, którego osiągnięcie wymaga zbiorowego i skoordynowanego działania.

Elementy składowe grupy:
- przynajmniej 3 członków, którzy mają określony rodzaj członkostwa
- identyczność, czyli odrębność od innych grup i różnych zbiorowości
- ośrodki skupienia
- zadania i cele
- organizację utożsamianą ze strukturą, w której istotne są takie składniki jak: pozycja, rola, władza

26.Przynależność do grupy (warunki i rodzaje przynależności)
Członkostwo wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy, wyróżniamy przynależności:
- realną - oznacza faktyczny i pełny udział członka w życiu grupy, z którą jest związany subiektywnie i obiektywnie
- ideologiczną - gdy spełnione są jedynie niektóre kryteria przynależności subiektywnej

27.Rodzina jako grupa społeczna

Rodzina jest podstawową grupą społeczną, ponieważ jest historycznie najstarszą formą życia społecznego, występującą od najdawniejszych dziejów ludzkich, bez względu na różne jej odmiany i kulturowe uwarunkowania. Jest podstawą istnienia społeczeństwa. To grupa połączona stosunkiem małżeńskim i stosunkiem rodzice-dzieci.

28.Społeczne funkcje rodziny

Funkcje:
- materialno - ekonomiczna - zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny
- opiekuńczo - zabezpieczająca - polega na materialnym i fizycznym zabezpieczeniu członków rodziny w niezbędne do życia środki
- prokreacyjna - jest formą zaspokajania emocjonalno - rodzicielskich potrzeb współmałżonków
- seksualna - jest społecznie powszechnie akceptowaną formą współżycia płciowego
- kontrolna - przejawia się w sprawowaniu wzajemnej kontroli członków rodziny
- socjalizacyjna - przygotowuje dzieci do samodzielnego pełnienia podstawowych ról społecznych
- rekreacyjno - towarzyska - dom rodzinny jest miejscem wypoczynku i nawiązywania kontaktów towarzyskich


29.Klasyfikacje rodziny

Klasyfikacja:
1) ze względu na liczebność członków i organizację:
- rodziny małe (małżeńskie) - składające się z dwócz małżonków i najwyżej dwojga dzieci
- rodziny duże (wielopokoleniowe) - obejmują dwie rodziny małe, a na ich czele stoi ojciec rodziny

2) ze względu na źródło utrzymania rodziny, styl życia rodzinnego:
- rodziny chłopskie, robotnicze, rzemieślnicze, inteligenckie
- rodziny wiejskie, małomiasteczkowe, miejskie

30.Społeczne aspekty małżeństwa
Małżeństwo to społecznie unormowany stosunek, w którym uczuciowe lub innego rodzaju osobiste zaangażowanie zostaje przekształcone w trwałe przystosowanie i współdziałanie dla wykonania zadań małżeństwa. Zawarcie małżeństwa, to znaczy uzyskanie sankcji społecznej, prawnej lub religijnej na wspólne pożycie jest zazwyczaj aktem tworzącym nową rodzinę.

31.Dezorganizacja współczesnej rodziny
We współczesnych rodzinach równie częste jak nieporozumienia między małżonkami są konflikty międzypokoleniowe, czyli między rodzicami a dziećmi. Źródłem konfliktów międzypokoleniowych jest rozbieżność międzypokoleniowych systemów wartosci i różnice wzorów kulturowych. Sytuacja, w której po zastosowaniu różnych środków nie może dana rodzina wypełniać swych elementarnych funkcji to wskaźnik jej zaawansowanej dezorganizacji, która często prowadzi do rozbicia tej podstawowej struktury społecznej. Rozbicie rodziny może przybrać postać opuszczenia przez jednego ze współmałżonków, separacji lub rozwodu. Poza tym każdy związek, nawet najszczęśliwszy, zostaje przerwany przez śmierć. Rozwód to główny i najczęściej spotykany wskaźnik rozbicia małżeństwa i rodziny. Głównymi przyczynami rozwodu są zdrady małżeńskie i alkoholizm.