_____________________________________ _____Jana Bąkowská (I wet.stac. 2014 -1a)_____

ANATOMIA wykład 9.

UKŁAD POKARMOWY

Narząd pokarmowy

1) Jama ustna (cavum oris)
2) Gardło (pharynx)
3) Przewód pokarmowy (canalis alimentarius)
a. przełyk (oesophagus)
b. żołądek (ventriculus, gaster)
c. jelito cienkie (intestinum tenue)
d. jelito grube (intestinum crassum)
4) Odbyt (anus)
5) Wątroba (hepar, iecur)
6) Trzustka (pancreas)

1) Jama ustna (cavum oris)

funkcje: - pobieranie pokarmu
- rozdrabnianie pokarmu
- formowanie kęsów
- przełykanie
- inicjacja procesów trawienia
- percepcja smaku
- pielęgnacja okrywy włosowej
- behawior

a. przedsionek jamy ustnej (vestibulum oris)
- przedsionek jamy ustnej jest ograniczony donosowo przez wargi (labia oris) i
policzki (buccae)
- doogonowo granice jego tworzą łuki zębodołowe
- przedsionek wargowy (vestibulum labiale)
- wargi górna i dolna (labia superior et inferior) ograniczają wejście do jamy
ustnej, czyli szparę ustną (rima oris)
- wargi łączą się tworząc kąt ustny (angulus oris)
- wargi od zewnątrz pokryte są skórą, pod którą znajdują się mięśnie (np. m.
orbicularis, m. caninus, m. levator labii superioris, m. depressor labii
superioris etc.)
- pod mięśniami znajduje się błona śluzowa wytwarzająca wędzidełka
- wędzidełko wargi górnej (frenulum labii superior)
- wędzidełko wargi dolnej (frenulum labii inferior)

- przedsionek policzkowy (vestibulum buccale)
- policzki mają budowę analogiczną do warg, przy czym główny ich zrąb
tworzy m. buccinator, oraz m. masseter i zwierają one ciało tłuszczowe
policzka (corpus adiposum buccae)
- w przedsionku policzkowym na specjalnej brodawce uchodzi przewód
gruczoły ślinowego przyuszniczego
- doogonowy zasięg policzków wyznacza fałd skrzydłowo-żuchwowy (plica
pterygomandibularis)

b. jama ustna właściwa (cavum oris proprium)
- ograniczenie: - od przodu łuki zębodołowe,
- od dołu dno jamy ustnej
- od góry podniebienie twarde (palatum durum) i podniebienie
miękkie (palatum mole)
- od tyłu cieśń gardzieli (isthmus faucium)






podniebienie twarde - posiada zrąb kostny utworzony przez trzon kości
siekaczowej, wyrostki podniebienne kości siekaczowej, wyrostki
podniebienne kości szczękowej i blaszkę poziomą kości
podniebiennej
- w płaszczyźnie pośrodkowej na podniebieniu twardym
przebiega szew podniebienny (raphae palatini), który dzieli je
na dwie połowy
- bocznie od szwu biegną poprzecznie marszczki podniebienne
(raphae palatini)
- bezpośrednio za siekaczami na podniebieniu twardym
znajduje się brodawka siekaczowa (papilla incisiva)
prowadząca do przewodów nosowo-podniebiennych (canalis
nasopalatinus)

podniebienie miękkie - znajduje się za podniebieniem twardym i nie posiada
rusztowania kostnego
- wystaje ono do światła gardła
- zawiera mięśnie: - m. podniebienny (m. palatinus)
- m. napinacz żagielka podniebiennego (m.
tensor veli palatini)
- m. dźwigacz żagielka podniebiennego (m.
levator veli palatini)



Zęby (dentes)

tekodontyzm - zęby są osadzone w zębodołach (ssaki)
akrodontyzm - zęby umocowane są na kości tkanką łączną

homodontyzm - zęby są niezróżnicowane
heterodontyzm - niezróżnicowanie zębów (ssaki)

diphyodontyzm - dwupokoleniowość - zęby mleczne (dentes decidua s. lactei) i zęby
stałe (dentes permanentes)
monophyodontyzm - jednopokoleniowość

sekodontyzm - korona jest ostra do cięcia (Ca)
laphodontyzm - powierzchnia żuciowa jest rozległa na zębach policzkowych i
wytwarza figury szkliwne (jarzma - lophi) (Eq)
selenodontyzm - szkliwo na powierzchni żuciowej układa się w postaci półksiężyców
(Ru)
bunodontyzm - uzębienie tępoguzkowe - na koronach są małe tępe guzki (Su, Ho)

brachydontyzm - zęby krótkokoronowe o ograniczonym procesie wzrostu
hypselodontyzm - zęby długokoronowe o ciągłym wzroście (słoń, zajęczaki,
gryzonie)
- nieprawidłowe ścieranie się u królików miniaturek

budowa zęba:

a. korona (corona dentis)
b. szyjka (collum dentis)
c. korzeń (radix dentis)
d. miazga zęba (pulpa dentis)

- w środku zęba znajduje się komora i kanał zęba

szkliwo
- najtwardsza i w największym stopniu zmineralizowana tkanka
- nie zawiera naczyń krwionośnych ani nerwów
- substancje nieorganiczne stanowią 96-97% masy
- są to głównie kryształy hydroksyapatytu
- substancje organiczne to białka i peptydy
- średnia grubość szkliwa u psa wynosi 0,5mm a u kota 0,2mm (człowiek 2,5mm)
- jedynie w częściach wierzchołkowych korony może osiągnąć grubość 1mm

zębina
- składa się w 70% z substancji nieorganicznych, 18% substancji organicznych i 12%
wody
- komponenty nieorganiczne to kryształy hydroksyapatytu
- składowa organiczna to głównie kolagen

cement
- jakkolwiek jest częścią zęba, to funkcjonalnie jest częścią przyzębia
- jest to pozbawiona naczyń krwionośnych tkanka kościopodobna
- nie zawiera kanałów Haversa
- powstaje przed wyrżnięciem się zęba podczas kształtowania korzenia oraz cały
czas po zakończeniu jego wzrostu
- tworzą go ektomezenchymalne komórki takie jak: cementoblasty, cementocyty,
fibroblasty


powierzchnie zębów

a. powierzchnia wargowa (facies labialis) - donosowo na zębach siecznych i kłach
b. powierzchnia policzkowa (facies buccalis)- na powierzchniach dobocznych
zębów policzkowych
c. powierzchnia językowa (facies lingualis) - powierzchnia zwrócona do języka
d. powierzchnie styku (facies contactus) - powierzchnie pomiędzy zębami
e. powierzchnie żuciowe (facies masticatoria) - powierzchnie korony zwrócone do
góry (żuchwa) lub do dołu (szczęka)




typy zębów:

a. siekacze (dentes incisivi)
b. kły (dentes canini)
c. zęby przedtrzonowe (dentes praemolares)
d. zęby trzonowe (dentes molares)

- przedtrzonowiec P1 i zęby trzonowe są jednopokoleniowe (nie mają odpowiednika
mlecznego)

typy zgryzu u psa:

a. nożycowy
b. cęgowy
c. przodozgryz
d. tyłozgryz
e. zgryz krzyżowy


Przyzębie

składa się z: - dziąsła (gingiva)
- więzadeł przyzębia (ozębna)
- cementu
- kości wyrostka zębodołowego

funkcje przyzębia: - zakotwiczenie zębów w zębodole
- scalanie zębów w postaci łuków zębodołowych
- dopasowanie do czynności i zmian topograficznych
- umożliwia zmiany ustawienia zębów
- naprawianie skutków urazu
- zapewnienie nabłonkowego wyścielenia jamy ustnej
- zapewnienie obwodowych mechanizmów obronnych
- percepcja bólu, ucisku i odczuwanie dotyku

1) Dziąsło

- otacza ząb i kość wyrostka zębodołowego
- tworzy mankiet wokół każdego zęba
- można je podzielić na dziąsło wolne i związane (z okostną)
- brodawka międzydziąsłowa - to część dziąsła usytuowana pomiędzy zębami
- rowek dziąsłowy - pomiędzy dziąsłem a zębem

- głębokość rowka jest jednym z najistotniejszych elementów diagnostycznych (u psa
1-3mm, u kota 0,5-1mm)
- badanie przeprowadza się sondą periodontologiczną (periodontometrem)
- jeśli rowek ma więcej niż podane wartości jest on patologiczną kieszonką i signum
procesu chorobowego

2) Ozębna (desmodont)

- tkanka łączna zbita bogata w komórki i włókna
- łączy cement korzeniowy z kością właściwą zębodołu
- umocowuje ząb w zębodole
- rozwojowo wywodzi się z ektodermalnych komórek właściwego woreczka
zębodołowego
- wyróżniamy: a. włókna nadzębodołowe
b. włókna poziome
c. włókna skośne
d. włókna międzykorzeniowe
e. włókna wierzchołkowe

- elementy komórkowe: fibroblasty, cementoblasty, cementocyty, osteoblasty,
osteoklasty, komórki nabłonkowe


JĘZYK (lingua)

- wypełnia dużą część jamy ustnej

części: a. wierzchołek (apex linguae)
b. trzon języka (corpus linguae)
c. korzeń języka (radix linguae)

wyróżniamy:

a. powierzchnia dogrzbietowa (facies dorsalis)/grzbiet języka (dorsum linguae)
b. powierzchnia dobrzuszna (facies ventralis) - w obszarze wierzchołka
c. brzeg języka (margo linguae)
d. powierzchnia lewa i prawa (f. linguae dext. et sin.) - u Su, Ru i Eq
e. wędzidełko języka (frenulum linguae) - język przyczepia się nim do dna jamy
ustnej
f. bruzda pośrodkowa językowa (sulcus medianus linguae) - przebiega przez środek
języka

- u Bo na grzbiecie języka znajduje się biegnący w poprzek języka wał języka (torus
linguae) poprzedzony dołek języka (fossa liguae)

- u Ca w obrębie języka znajduje się drobna chrząstka - lyssa

- u Eq w trzonie języka, w płaszczyźnie pośrodkowej leży chrząstka grzbietu języka
(cartilago dorsi linguae)




mięśnie języka

- stanowią jego główny zrąb

mięśnie zewnętrzne (cudze) języka: a. m. rylcowo-językowy (m. styloglossus)
b. m. gnykowo-językowy (m. hyoglossus)
c. m. bródkowo-językowy (m. genioglossus)

mięśnie własne języka (m. lingualis proprius) - włókna układające się w pokłady o
przebiegu prostopadłym, poprzecznym
i podłużnym (fibrae perpendiculares,
transversae et longitudinales
superficiales et profundus)

- wszystkie mięśnie są zaopatrzone ruchowo przez n. podjęzykowy (n. hypoglossus)


brodawki językowe:

- wytwarzane przez błonę śluzową

a. brodawki mechaniczne (papillae mechanicales):
- b. brzeżne (papillae marginales)
- b. nitkowate (papillae filiformes)
- b. stożkowate (papillae conicae) - u Ru

b. brodawki smakowe (papillae gustatoriae):
- b. grzybowate (papillae fungiformes)
- b. okolone (papillae vallatae)
- b. liściaste (papillae foliatae)


nerwy zaopatrujące język:

a. nerw językowy (n. lingualis) - czuciowy
- zaopatruje 2/3 przednie języka
b. struna bębenkowa (chorda tympani - pochodna n. VII) - smakowa
- 2/3 przednie języka
c. nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) - smakowy i czuciowy
- 1/3 tylna języka
d. gałęzie językowe nerwu błędnego (rr. linguales n. vagi) - czuciowe
- korzeń języka
e. nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) - ruchowy

naczynia krwionośne zaopatrujące język:

a. tętnice językowe (aa. linguales)
b. tętnice podjęzykowe (aa. sublinguales)
GRUCZOŁY ŚLINOWE (glandulae salivariae)

1) Gruczoły ślinowe mniejsze (gll. salivariae minores)

- gruczoły wargowe, podniebienne, językowe i policzkowe
- gll. buccales dorsales
- gll. buccales intermediae (Ru)
- gll. buccales ventrales
- gl. zygomatica (gruczoł jarzmowy) - u Ca to opowiednik gll. buccales dorsales
- narząd Ackerknechta

2) Gruczoły ślinowe większe (gll. salivariae majores)

a. gruczoł przyuszny (gl. parotis) - znajduje się na granicy szyi i głowy, w dole
zażuchwowym (fossa retromandibularis)
- jego wydzielina ma charakter mieszany,
surowiczo-śluzowy
- wydzielina uchodzi przewodem ślinianki
przyuszniczej (ductus parotideus - przewód
Stenona) do przedsionka policzkowego jamy ustnej
- uchodzi na brodawce przyszniczej (papilla
parotidea)
- przewód biegnie do powierzchni m. żwacza u Ca i
Fe a u Su, Ru i Eq biegnie do dobrzusznej krawędzi
żuchwy

b. gruczoł żuchwowy (gl. mandibularis) - znajduje się tuż za gruczołem przyuszniczym
i jest nim częściowo przykryty
- leży w trójkącie utworzonym przez żyłę
szczękową (v. maxillaris) i żyłą
językowo-twarzową (v. linguofacialis)
- produkuje wydzielinę surowiczo-śluzową
- uchodzi ona przewodem na mięsku
podjęzykowym (caruncula sublingualis) w
jamie podjęzykowej (cavum sublinguale)

c. gruczoł podjęzykowy (gl. sublingualis)












GARDŁO (pharynx)

- wspólna część układu oddechowego i narządu pokarmowego
- dzieli się na:

a. piętro górne (pars nasalis pharyngis) - kontaktuje z jamą nosową

b. piętro dolne - 2 części: - pars oralis pharyngis - kontaktuje z jamą ustną
- pars laryngea pharyngis - kontaktuje z krtanią


otwory uchodzące do krtani:

a. ujście słuchowe trąbki gardłowej Eustachiusza (ostium pharyngeum tubae
auditivae Eustachii)
b. dwa nozdrza tylne (choanae)
c. cieśń gardzieli (aditus laryngis)
d. wejście krtaniowe (aditus laryngis)
e. otwór wejściowy do przełyku

mięśnie gardła:

mięśnie zwieracze gardła:

a. mm. zwieracze gardła przednie (mm. constrictores pharyngis rostrales)
- m. podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus)
- m. skrzydłowo gardłowy (m. pterygopharyngeus)

b. mm. zwieracze gardła środkowe (mm. constrictores pharyngis medii)
- m. rylcowo-gardłowy przedni (m. stylopharyngeus rostralis)
- m. gardłowo-językowy (m. pharyngoglossus)

c. mm. zwieracze gardła doogonowe (mm. constrictores pharyngis caudales)
- m. tarczowo-gardłowy (m. thyreopharyngeus)
- m. pierścieniowo-gardłowy (m. cricopharyngeus)

mięśnie rozwieracze gardła:

- m. rylcowo-gardłowy doogonowy lewy i prawy (m. stylopharyngeus caudalis
dext. et sin.)








PRZEŁYK (ESOPHAGUS)

części przełyku:

a. część szyjna (pars cervicalis)
b. część piersiowa (pars thoracica)
- przedsercowa (proecardica)
- zasercowa (postcardica)
c. część brzuszna (pars abdominalis)

- z klatki piersiowej do jamy brzusznej przechodzi przez rozwór przełykowy przepony
(hiatus esophagus)

stratygrafia przełyku:

a. błona śluzowa (tunica mucosa) - nabłonek wielowarstwowy płaski
- w błonie podśluzowej występują gruczoły
przełykowe (gll. esophage)
- u Ca na całej długości
- u Su do połowy
- u Fe, Ru i Eq są tylko na granicy gardła i
przełyku

b. błona mięśniowa (tunica muscularis) - warstwa zewnętrzna podłużna i
wewnętrzna okrężna

c. przydanka (tunica adventitia)





















ŻOŁĄDEK

kryterium nabłonka:

a. żołądek prosty - jeden typ nabłonka - cylindryczny jednowarstwowy
b. żołądek złożony - dwa typy nabłonka - cylindryczny jednowarstwowy
- wielowarstwowy płaski

kryterium ilości komór:

a. żołądek jednokomorowy - jednocześnie z najkrótszymi jelitami występuje u Car ze
względu na spożywanie łatwo przyswajalnego pokarmu

b. żołądek wielokomorowy (Ru) - wyróżnia się w nim część gruczołową (pars
glandularis) i część bezgruczołową (pars
aglandularis), którą można określić jako
„przełykową”


Żołądek prosty

- jednokomorowy

a. część wpustowa (pars cardiaca)
b. dno żołądka (fundus ventriculii)
c. trzon żołądka (corpus ventriculi)
d. część odźwiernikowa (pars pylorica)

Stratygrafia żołądka:

a. błona śluzowa
b. błona podśluzowa
c. błona mięśniowa - warstwa okrężna (stratum circularae)
- wewnętrzna
- jej tworem jest mięsień zwieracz wpustu
(m. sphincter cardiae) i mięsień zwieracz
odźwiernika (m. sphincter pylori)
- warstwa podłużna (stratum longitudinale)
- włókna podłużne (fibrae longitudinale)
- włókna skośne zewnętrzne (fibrae obliquae
externae)
- włókna skośne wewnętrzne (fibrae
obliquae internae)
d. błona surowicza (tunica serosa)



Gruczoły żołądka

gruczoły wpustowe (gll. cardiacae) - strefa ich występowania to okolica gruczołów
wpustowych

gruczoły właściwe żołądka (gll. gastricae propriae) - strefa ich występowania to
okolica gruczołów właściwych

gruczoły odźwiernikowe (gll. pyloricae) - strefa ich występowania to okolica
gruczołów odźwiernikowych



Unaczynienie:

aorta brzuszna (aorta abdominalis)
- t. trzewna (a. coeliaca)
- t. żołądkowa lewa (a. gastrica sin.)
- t. wątrobowa (a. hepatica)
- t. żołądkowa prawa (a. gastrica dext.)
- t. żołądkowo-sieciowa prawa (a. gastroepiploica dext.)
- t. śledzionowa (a. lienalis)
- t. żołądkowo-sieciowa lewa (a. gastroepiplaica sin.)


Żołądek konia:

- ok 15-20l pojemności (w sytuacjach patologicznych do 30l)
- przełyk uchodzi skośnie (pod bardzo ostrym kątem) do żołądka
- zwieracz wpustu jest mocno rozbudowany - uniemożliwia to wymioty
- rozszerzeniu żołądka towarzyszy skurcz spastyczny odźwiernika

Unerwienie:

- unerwienie żołądka parasympatyczne zapewniają pochodne obu pni nerwu
błędnego, a parasympatyczne osiągające narząd wraz z naczyniami krwionośnymi
(?)













JELITA (INTESTINUM)

- długość poszczególnych części jelit u zwierząt w stosunku do długości ciała jest
zmienna, co wiąże się z rodzajem przyjmowanego pokarmu i tym samym specyfiką
procesów fizjologicznych w narządzie pokarmowym
- długość jelit największa jest u Ru a najmniejsza u Car
- błona śluzowa jelit cienkich wytwarza fałdy okrężne i kosmki jelitowe

I. Jelita cienkie (intestinum tenue)

1) Dwunastnica (deodenum)

stratygrafia:

a. błona śluzowa - nabłonek jednowarstwowy cylindryczny
- wytwarza kosmki jelitowe (villi intestinales)
- znajdują się tu gruczoły jelitowe (glandulae intestinales) oraz
gruczoły dwunastnicze (glandulae deodenales)
- w ścianie jelita znajdują się skupiska tkanki limfatycznej czyli grudki
chłonne rozsiane (folliculi lymphatici solitari) oraz grudki chłonne
skupione (folliculi lymphatici aggregati - kępki Peyera)

b. błona podśluzowa (tunica submucosa) - tkanka łączna wiotka
- zawiera naczynia krwionośne i chłonne
oraz nerwowe sploty podśluzówkowe
(plexus submucosus - splot Meissnera)

c. błona mięśniowa - warstwa okrężna - wewnętrzna
- warstwa podłużna - zewnętrzna

d. błona surowicza (tunica serosa) - utworzona przez blaszkę trzewną otrzewnej
(lamina visceralis peritonei)

części dwunastnicy:

a. część doczaszkowa dwunastnicy (pars cranialis deodeni)
- u Su i Ru wytwarza pętlę esowatą (ansa sigmoidea)
- u Eq ma kształt esowaty (można to nazwać ansa sigmoidea) i wytwarza na
swoim początku bańkę dwunastnicy (ampulla deodeni)
b. zgięcie doczaszkowe dwunastnicy (flexura deodeni cranialis)
c. część zstępująca dwunastnicy (pars descendens deodeni)
d. zgięcie doogonowe dwunastnicy (flexura deodeni caudalis)
= pars transversa z uwagi na obecność okrężnicy
e. zgięcie dwunastniczo-czcze (flexura deodenojejunalis)


- zasięg dwunastnicy u zwierząt wyznacza doczaszkowa krawędź fałdu
dwunastniczo-okrężniczego (plica duodenocolica)
- doczaszkowa część dwunastnicy łączy się z wątrobą przez więzadło wątrobowo-
dwunastnicze (ligamentum hepatoduodenale)
- przymocowana jest do ściany jamy brzusznej przez krezkę dwunastnicy
(mesodeodenum) - jest ona luźna, co ma związek ze skrętem żołądka

- do dwunastnicy uchodzą przewody pochodzące od trzustki (pancreas) i wątroby
(hepar)
- z wątroby do dwunastnicy spływa żółć (głównie sole kwasów żółciowych), jej rolą
jest emulgacja tłuszczów

- u Ca, Su i Ru przewód żółciowy wspólny (ductus choledochus = ductus cysticus +
ductus hepaticus) uchodzi na brodawce dwunastniczej większej (papilla duodeni
major)
- u Eq z uwagi na brak woreczka żółciowego przewód wątrobowy wspólny (ductus
hepaticus communis) uchodzi także na papilla duodeni major

- z trzustki płynie sok trzustkowy zawierający enzymy takie jak: trypsynogen,
chymtrypsynogen, amylaza, lipaza i fosfolipaza
- wydzielina ta dostaje się do dwunastnicy przewodami trzustkowymi

przewód trzustkowy (ductus pancreaticus) - u Ca, Eq, Fe i małych Ru uchodzi na
brodawce dwunastniczej większej
(Vatera) (papilla duodeni major s.
papilla Vateri)

przewód trzustkowy dodatkowy (ductus pancreaticus accesorius)
- u Ca, Eq, Bo i Su uchodzi na brodawce dwunastnizcej mniejszej

- u Bo i Su występuje tylko przewód trzustkowy dodatkowy
- u Ca papilla duodeni minor leży tuż za brodawką większą
- u Bo papilla duodeni minor jest ok 30-40cm za brodawką większą w dwunastnicy
zstępującej
- u Eq papilla duodeni minor jest dogrzbietowo w stosunku do dużej a obie leżą w
zachyłku dwunastnicy (diverticulum duodeni) czyli części pars cranialis duodeni za
ampulla duodeni

2) Jelito czcze (jejunum)

- niezwykle mobilna część jelit cienkich z uwagi na długą krezkę (mesojejunum)
- u Eq zepchnięte jest do lewej dogrzbietowej części jamy brzusznej w pobliże otworu
sieciowego (foramen epiplaicum)

- ponieważ ma duży zakres ruchów, może wejść w otwór sieciowy i uwięznąć
(obrzęk, martwica)

- u Ru kępki Peyera mogą dochodzić nawet do 25cm długości
3) Jelito biodrowe (ileum)

- ma świetnie rozwiniętą mięśniówkę
- granicę pomiędzy jelitem czczym a biodrowym stanowi zasięg fałdu biodrowo-
ślepego
- kończy się ujściem biodrowo-ślepo-okrężniczym (ostium ileocaecocolicum) na
brodawce biodrowej (papilla ilealis)
- ujście to u zwierząt domowych (oprócz Eq) jest jednością

- ujście biodrowe (ostium ileae) łączy jelito biodrowe ze ślepym
- ujście ślepo-okrężnicze (ostium caecocolicum) łączy jelito ślepe z okrężnicą
wstępującą

- u Eq ostium ileae otwiera się na brodawce biodrowej (papilla ilealis)
- w obrębie tej brodawki znajdują się włókna mięśniowe (mięsień zwieracz jelita
biodrowego - m. sphincter ilei) oraz splot żylny
- obie te struktury uniemożliwiają refluks i kontrolują pasaż jelitowy
- zaburzenia w obrębie składowych kontrolujących rozwarcie ujścia biodrowego
prowadzi do kolki (np. duża inwazja Anoplocephala magna)


4) Unaczynienie jelit cienkich

- doczaszkowa część dwunastnicy: - pochodne tętnicy wątrobowej
- gałęzie tętnicy trzewnej (a. coeliaca)
- pozostałe jelita cienkie zaopatruje a. mesenterica cranialis
- jej pochodne do poszczególnych narządów nazywamy od nazw części jelit
- rozgałęziają się one drzewkowato!

5) Unerwienie jelit

parasympatyczne: - nerw błędny (n. vagus)
- nn. miedniczne (nn. pelvini)

sympatyczne: - zwoje śródścienne (ganglia intramuralia), które tworzą sploty:
a. splot podśluzówkowy Meissnera (plexus submucosis Messneri)
- odpowiada za sterowanie funkcjami błony śluzowej (np. sekrecja i
resorpcja)
b. splot międzymięśniowy Auerbacha (plexus myentericus
Auerbachi)
- kontroluje mięśniówkę
- oba sploty mają połączenie ze zwojami pnia współczulnego








II. Jelita grube (intestinum crassum)

stratygrafia

- taka sama jak w jelitach cienkich przy czym:
- błona śluzowa nie wytwarza kosmków ani fałdów okrężnych
- nabłonek jednowarstwowy walcowaty z mikrokosmkami o bardzo dużej ilości
komórek kubkowych
- nabłonek tworzy krypty jelitowe (cryptae intestinales)


1) Jelito ślepe (caecum)

- jest pierwszą częścią jelit grubych
- jego budowa morfologiczna jest następstwem procesów jakie w nim zachodzą, co
z kolei jest rezultatem diety

- u Ca, Eq i Ru leży po prawej części jamy brzusznej
- u Su po lewej

Car: - jest niewielkie i spiralne skręcone (jak świderek)
- nie ma znaczenia klinicznego ani diagnostycznego

Ru: - ma kształt walcowaty
- nie posiada taśm ani wypukleń


Su: - ma kształt stożka i posiada trzy taśmy i trzy szeregi uwypukleń



















Eq: - jest wielkie i ma pojemność do 30l
- kształt zbliżony do rogalika
- dzieli się na: - głowę jelita ślepego (caput caeci)
- trzon jelita ślepego (corpus caeci)
- wierzchołek jelita ślepego (apex caeci)

- posiada: - krzywiznę większą (curvatura major)
- krzywiznę mniejszą (curvatura minor)

- układa się w kierunku doczaszkowym (czyli głowa jest z tyłu)
- głowa zlokalizowana jest w dogrzbietowej części jamy brzusznej blisko jej ściany
w okolicy lędźwiowej prawej
- następnie przebiega doczaszkowo-dobrzusznie osiągając okolicę wyrostka
mieczykowatego mostka

- mięśniówka podłużna nie jest rozmieszczona równomiernie lecz tworzy skupiska,
które wytwarzają taśmy jelita ślepego (taenie caeci)
- pomiędzy taśmami powstają uwypuklenia, ponieważ warstwa mięśniowa
okrężna jest słąbsza - wypuklenia jelita ślepego (haustura caeci) (4 szeregi)

- taśmy układają się podłużnie i wyróżniamy:
a. taśmę dogrzbietową (taenia dorsalis)
b. taśmę dobrzuszną (taenia ventralis)
c. taśmę przyśrodkową (taenia medialis)
d. taśmę boczną (taenia lateralis)
- ilość taśm pozwala na zróżnicowanie podczas badania rektalnego i podczas
zabiegu!
- jelito ślepe uchodzi do okrężnicy poprzez wąskie ujście ślepo-okrężnicze (ostium
caecocolicum) - kolejny słaby punkt przewodu pokarmowego konia - kolki

- taśma boczna - fałd ślepo-okrężniczy (plica caecocolica) do okrężnicy
- taśma dogrzbietowa - fałd biodrowo-ślepy (plica ileocaecalis) do jelita
biodrowego
















2) Okrężnica (colon)

Ca:
- ma najprostszą budowę i stanowi model wyjściowy

odcinki: - okrężnica wstępująca (colon ascendens)
- okrężnica poprzeczna (colontransversum)
- okrężnica zstępująca (colon descendens)



Eq:

a.okrężnica gruba (wstępująca) (colon crassum)
- okrężnica dobrzuszna prawa (colon venrale dext.) biegnie doczaszkowo wzdłuż
łuku żebrowego aż do wyrostka mieczykowatego
- tu zagina się w lewo i poprzez zgięcie mostkowe (flexura sternalis) przechodzi w
okrężnicę dobrzuszną lewą (colon ventrale sin.)
- ta biegnie doogonowo i w okolicy wpustu miednicznego zagina się dogrzbietowo
i doczaszkowo w zgięcie miedniczne (flexura pelvina) i przechodzi w okrężnicę
dogrzbietową lewą, która leży na okrężnicy dobrzusznej lewej, ale w odróżnieniu
od niej przebiega doczaszkowo
- na wysokości zgięcia mostkowego dolnych pokładów okrężnicy, pokład górny
zagina się w prawo poprzez zgięcie przeponowe (flexura diaphragmatica) i
przechodzi w okrężnicę dogrzbietową prawą (colon dorsale dext.)
- okrężnica dogrzbietowa prawa biegnie doogonowo a potem zagina się
przyśrodkowo i przechodzi w okrężnicę poprzeczną
- okrężnica dogrzbietowa prawa ma największą średnicę i nazywana jest bańką
okrężnicy (ampulla coli)

- pokłady dobrzuszne okrężnicy posiadają 4 taśmy i 4 rzędy wypukleń
- w obrębie zgięcia miednicznego pozostaje jedynie jedna taśma i jedną taśmę
ma też okrężnica dogrzbietowa lewa
- zgięcie przeponowe i okrężnica dogrzbietowa prawa mają po trzy taśmy

b. okrężnica poprzeczna
c. okrężnica cienka (zstępująca) (colon tenuae)










Su:

- część wstępująca jest bardzo wydłużona
- określa się jako okrężnica spiralna (colon spirale)
- wyglądem przypomina piramidę (stożek?)

- ma następujące elementy:
- zakręty dośrodkowe (gyri centripetales) - posiadają 2 taśmy i 2 rzędy uwypukleń
- zgięcie środkowe (flexura centralis) - tu zakręca i nawraca
- zakręty odśrodkowe (gyri centrifugales)

- okrężnica poprzeczna i zstępująca jak u psa

Ru:
- okrężnica wstępująca wykazuje modyfikacje:
- pętla początkowa okrężnicy (ansa proximalis coli)
- 2 zakręty dośrodkowe
- zgięcie środkowe
- 2 zakręty odśrodkowe
- pętla końcowa okrężnicy (ansa distalis coli)

- okrężnica wstępująca ma kształt płaskiego dysku
- pozostałe części jak u psa, przy czym okrężnica poprzeczna jest bardzo krótka

3) Odbytnica/jelito proste (rectum)

- jest ostatnią częścią jelit
- usytuowane jest w obrębie jamy miednicznej
- ma krótką krezkę (mesorectum) i stąd też jest stabilne
- unaczynione przez tętnicę krezkową doogonową (a. mesenterica caudalis)
- jelito proste jest miejscem, gdzie podczas zaparcia zalegają masy kałowe
- podczas badania rektalnego psa, przed spojeniem miednicznym można wymacać
gruczoł krokowy
- w sytuacji przerostu prostaty może ona ograniczyć światło prostnicy, tak że
oddawany kał jest wąski jak tasiemka
- przed przedłużeniem się w kanał odbytowy jelito proste wytwarza bańkę odbytnicy
(ampulla recti) - tu deponuje się czopki!











III. Kanał odbytowy (canalis analis)

- jest to krótki odcinek kończący się odbytem (anus)
- stan odbytu kontrolowany jest przez:

a. m. zwieracz odbytu zewnętrzny (m. sphincter ani ext.)
- zbudowany z włókien poprzecznie prążkowanych
- oprócz zamykania odbytu jego skurcz opróżnia zatoki przyodbytowe

b. m. zwieracz odbytu wewnętrzny (m. sphincter ani int.)
- zbudowany z mięśniówki gładkiej (pochodna mięśniówki prostnicy)

- w odbycie nabłonek jednowarstowoy walcowaty przechodzi w nabłonek
wielowarstwowy płaski (jak w skórze)

podział kanału odbytowego:

a. strefa/pas słupowy (zona collumnaris ani)
- łączy się dogłowowo z jelitem prostym, a granicę wyznacza kresa odbytowo-
odbytnicza (linea anorectalis)
- nabłonek wielowarstwowy
- dużo tkanki limfatycznej
- występują podłużne fałdy - słupy odbytowe (columnae anales) czyli kolumny
Morganiego
- pomiędzy kolumnami są zatoki odbytowe

b. strefa pośrednia (zona intermedia)
- w postaci fałdu błony śluzowej zwanego kresą odbytowo-skórną (linea
anocutanea)

c. strefa skórna (zona cutanea) - otacza odbyt

IV. Zatoki przyodbytowe (sinus paranalis)

- są to woreczki zlokalizowane pomiędzy włóknami mięśni zwieraczy odbytu
- w ich ścianach znajdują się gruczoły zatok przyodbytniczych (gl. sacci paranales),
które produkują cuchnącą wydzielinę
- uchodzą symetrycznie po obu stronach na granicy pomiędzy strefą skórną a
przejściową
- ulegają przeładowaniu i/lub stanom zapalnym
- w przypadku niedrożności na tle zapalnym wytwarza się przetoka
- można wypróżniać je mechanicznie, udrażniać, płukać lub usuwać (uwaga na
mięśnie!)





WĄTROBA

funkcje:

a. rozkład substancji odżywczych - glikoliza, oksydacja kwasów tłuszczowych,
końcowe procesy oksydacji kwasów
tłuszczowych, procesy oksydacji metabolitów do
dwutlenku węgla i wody

b. synteza i resynteza substancji energetycznych oraz białek - glukoneogeneza
- ketogeneza
- synteza lipidów
- synt. lipoprotein
- synteza protein

c. detoksykacja - neutralizowanie amoniaku, powstawanie mocznika i przemiany
glitaminy

d. synteza kwasów żółciowych

e. rozpad erytrocytów

f. synteza hormonów oraz przekaźników - IGF-1, IGF-2, erytropoetyna,
trombopoetyna, angiotensynogen,
przemiana T4 w T3

g. funkcje obronne - synteza białek układu dopełniacza, ostrej fazy, fagocytów -
komórki Browicza Kupfera, aktywacja komórek NK

h. magazynowanie - glikogenu i lipidów, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
kobolaminy kwasu foliowego, Cu, Fe


powierzchnie:

a. powierzchnia przeponowa (f. diaphragmatica) - wypukła
- zwrócona do przepony
b. powierzchnia trzewna (f. visceralis) - wklęsła
- zwrócona do narządów jamy brzusznej
- na powierzchni trzewnej znajdują się wrota
wątroby (porta hepatis), przez które do
narządu wchodzą lub wychodzą naczynia
krwionośne, przewód żółciowy, nn. chłonne i
włókna nerwowe




brzegi:

a. brzeg dobrzuszny/ostry (margo ventralis s. margo acutus)
b. brzeg dogrzbietowy/tępy (margo dorsalis)

podstawowe płaty wątroby:

a. płat lewy wątroby (lobus hepatis sinister)
b. płat prawy wątroby (lobus hepatis dexter)
c. płat ogoniasty (lobus caudatus)
d. płat czworoboczny (lobus quadratus)
- im większa mobilność kręgosłupa tym większa ilość wtórnych płatów wątroby

unaczynienie odżywcze (vasa privata)

- tętnica wątrobowa (a. hepatica)

unaczynienie czynnościowe (vasa publica)

- żyła wrotna (vena portae) będąca zlewiskiem żyły śledzionowej (v. lienalis), żyły
krezkowej doczaszkowej (v. mesenterica cranialis), żyły krezkowej doogonowej i żyły
żołądkowo-dwunastniczej (v. gastroduodenalis)
- żyła środkowa (v. centralis) zbiera krew pochodzącą od t. wątrobowej i ż. wrotnej a
uchodzi do żył podpłacikowych (vv. sublobares), które łączą się tworząc żyły
wątrobowe (vv. hepaticae) uchodzące do żyły czczej doogonowej (v. cava
caudalis)

więzadła wątroby:

- więzadło sierpowate (lig. falciformae) -> żyła pępkowa - więzadło obłe wątroby
- więzadło wątrobowo-dwunastnicze (lig. hepatoduodenale)
sieć mniejsza > przewód żółciowy wspólny
- więzadło wątrobowo-żołądkowe (lig. hepatogastricum)
- więzadło wątrobowo-nerkowe (lig. hepatorenale)
- więzadło trójkątne lewe (lig. triangulare sin.) - stabilizuje wątrobę
- więzadło trójkątne prawe (lig. triangulare dext.) - stabilizuje wątrobę
- więzadło wieńcowe wątroby (lig. coronarum hepatis) - stabilizuje wątrobę










TRZUSTKA

- ma funkcję egzokrynną i endokrynną
- funkcję endokrynną pełnią komórki znajdujące się w wyspach Langerhansa

komórki B (60-80%) - insulina
komórki A (10-15%) - glukagon
komórki D (5-10%) - somatostatyna
komórki PP (3-10%) - polipeptyd trzustkowy

- funkcja egzokrynna (gruczoł pęcherzykowo-cewkowy) - sok trzustkowy zawierający
min. szereg grup enzymów (peptydazy, nukleazy, amylaza, lipazy)

- ilość soku trzustkowego Ca 0,2-0,4l/24h, Su 1-2l/24h, Bo 10-15l/24h, Eq 30-35l/24h

- trzustka znajduje się w bezpośrednim kontakcie z dwunastnicą

części:
a. trzon trzustki (corpus pancreatis)
b. płat prawy trzustki (lobus pancreatis dext.)
c. płat lewy trzustki (lobus pancreatis sin.)

Ca: - kształt litery V
- płat prawy układa się wzdłuż ściany dwunastnicy

Su: - silny trzon i płat lewy, płat prawy jest niewielki

Eq: - kształt trójkątny
- duży trzon, krótki płat prawy i duży lewy

Ru: - bardzo krótki trzon

- przewód trzustkowy (ductus pancreaticus) uchodzi na brodawce dwunastniczej
większej (Vatera) razem z przewodem żółciowym lub przewodem wątrobowym
wspólnym
- przewód trzustkowy mniejszy (ductus pancreaticus accesorius) uchodzi na
brodawce dwunastniczej mniejszej

- u Su i Bo jest tylko przewód trzustkowy mniejszy(dodatkowy)
- u Fe i małych Ru występuje z reguły przewód trzustkowy główny
- u reszty są oba

- ujście przewodu trzustkowego i przewodu żółciowego kontrolowane jest przez
mięsień zwieracz Oddiego (m. sphincter Oddi)

unaczynienie trzustki:
- a. coeliaca
- a. mesenterica cranialis

Jana Bąkowska