_____________________________________ _____Jana Bąkowská (I wet.stac. 2014 -1a)_____


ANATOMIA wykład 1.

Dr. Hab. Maciej Janeczek i prof. Łakomy

- na razie w JP 2, później na Biskupinie
- prosektorium w listopadzie zostanie przeniesione z powrotem Biskupin

- egzamin: 2 etapy (praktyczny – preparaty mokre i suche, powbijane szpilki z
numerkami, nazwanie ich, ok. 20 sek. na szpilkę)

2. Termin: 4 pytania – ustna odpowiedz

- 2 terminy kolokwiów, 3 komisyjny


ANATOMIA_______________________________________________________________________

Anatemnein – rozcinać, rozczłonkować


- nauka o kształcie i budowie żywego ustroju
- posługuje się ona jako metoda badawczą rozcinaniem i dzieleniem ustroju na
poszczególne części

- prowadzi badania na żywym i martwym ustroju

1) anatomia roślin – fitotomia
2) anatomia zwierząt – zootomia
3) anatomia człowieka – antropotomia

- anatomia ma charakter opisowy i stąd jej nazwa – anatomia opisowa

- anatomia porównawcza - zestawienie anatomii i ontogenii zwierząt wyższych,
niższych i człowieka na podstawie wiadomości
anatomoporównawczych

- anatomia prawidłowa i patologiczna

- anatomia systematyczna - różnicuje ustrój wg poszczególnych narządów i łączy je
w jednostki wyższego rzędu – układy narządów

- podział - makroskopowa
- mikroskopowa (histologia)
- anatomia rozwojowa

- anatomia topograficzna - zestawia materiał wg położenia narządów
- zajmuje się zgrupowaniem oraz położeniem
przestrzennym narządów i układów w poszczególnych
okolicach ciała
- szczególne znaczenie dla medycyny i med. wet.

- anatomia obrazowa - radiograficzna i ultrasonograficzna



NAZEWNICTWO___________________________________________________________________

- stosujemy nazewnictwo podwójne, czasami potrójne a nawet poczwórne

- nazwa polska
- łacińska
- grecka
- eponimiczna (wg odkrywców np. wyspy Langerhansa)


ORIENTACJA PRZESTRZENNA_______________________________________________________

- przy lokalizacji elementów głowy: - doustny/przedni (oralis/arterior)
- odustny/dopotyliczny (aboralis/occipitalis)

- płaszczyzna pozioma (planum horizontale) dzieli ciało na: - część dogrzbietową
(pars dorsalis)
- część dobrzuszną
(pars ventralis)

- płaszczyzna pośrodkowa (planum mediale) dzieli na: - część prawą (dexter)
- część lewą (sinister)

- płaszczyzny strzałkowe (plana sagittalia)

- płaszczyzny poprzeczne (plana transversaria)

- struktury przypośrodkowe (bliżej środka) - medialis
- struktury położone obwodowo (z boku) - lateralis

- elementy kierujące się w stronę głowy (doczaszkowe) - cranialis
- elementy kierujące się w stronę ogona (doogonowe) - caudalis

- zewnętrzny - externus
- wewnętrzny - internus



NARZĄDY I UKŁADY_______________________________________________________________

1. Aparat trawienny (apparatus digestorius)
2. Aparat oddechowy (apparatus respiratorius)
3. Aparat moczowo-płciowy (apparatus urogenitalis)

- narządy moczowe (organa urinaria)
- narządy płciowe męskie (organa genitalia masculina)
- narządy płciowe żeńskie (organa genitalia feminina)

4. Układ nerwowy (systema nervosum)

- układ nerwowy centralny (systema nervosum centrale)
- układ nerwowy obwodowy (systema nervosum …)

5. Układ sercowo-naczyniowy (systema cardiovasculare)
6. Układ odpornościowy i narządy chłonne (organa lymphopoetica)
7. Aparat ruchowy (apparatus motorius)

- układ kostny (systema ossium)
- układ stawowy (systema arthrologicum)
- układ mięśniowy (systema musculorum)

8. Narządy zmysłów (organa sensuum)
9. Układ dokrewny (organa endocrinae)



OSTEOLOGIA _____________________________________________________________________

- nauka o kościach

Kość - narząd o wielorakiej funkcji
- funkcja ochronna (np. czaszka)
- funkcja podporowa
- bierny narząd ruchu
- krwiotworzenie (szpik kostny)
- udział w homeostazie wapnia

- funkcja metaboliczna kości :

tkanka kostna - rezerwuar fosforanu wapnia
- resorpcja i uwalnianie pod wpływem układu hormonalnego i
witaminy A

- resorpcja - kalcytonina, somatotropina, tyreotropina, adrenokortykotropina
- uwalnianie – parathormon, 1,2-dihydroksycholekalcetyrol


BUDOWA KOŚCI___________________________________________________________________

1) Tkanka kostna (textus osseus)
2) Śródkostna (endosteum)
3) Okostna (periosteum)
4) Szpik kostny (medulla ossium)
5) Naczynia i nerwy

TKANKA KOSTNA__________________________________________________________________

budowa: 1. Elementy morfotyczne: a) komórki progenitorowe
b)osteoblasty
c) osteoklasty
d) osteocyty

2. Macierz komórkowa - substancje organiczne i komponenty nieoraniczne

- włókna kolagenowe typu I, glikozaminoglikany i
proteoglikany, lipidy (organiczne)

- fosforan wapnia węgla wapnia, fosforan
magnezu, fluorek wapnia (nieorganiczne)

podział: a) tkanka kostna grubowłóknista (labirynt ucha wewnętrznego, kanał
słuchowy zewnętrzny, przyczepy mięśni na kościach długich)
b) tkanka kostna blaszkowata


1. Niezróżnicowane kom. tkanki mezenchymatycznej

- z nich powstają: - fibrocyty
- szpik kostny
- tkanka tłuszczowa
- komórki prekursorowe

2. Komórki prekursorowe

- z nich powstają: - makrofagi (monocyty)
- osteoblasty
- substancje mineralne

3. Makrofagi

- z nich powstają: - osteoklasty

4. Osteocyty powstają z: - osteoklastów pod wpływem przebudowy
- osteoblastów pod wpływem enzymów


WŁAŚCIWOŚCI BIOLOGICZNE KOŚCI_______________________________________________

- zdolność regeneracji (np. złamania, pęknięcia, ubytki…)
- plastyczność(np. kształt)
- możliwość przeszczepienia




PODZIAŁ KOŚCI ZE WZGLĘDU NA KSZTAŁT___________________________________________

1. Kości długie (ossa longa) – np. kość ramieniowa
2. Kości krótkie (ossa brevia) – np. kręgi
3. Kości płaskie (ossa plana) – np. łopatka
4. Kości spneumatyzowane (ossa pneumatica) – np. kości z zatokami
5. Kości nieregularne (ossa irregularis) – np. kość pręciowa psa, ryjowa świni, sercowa
starego bydła
6. Trzeszczki (ossa sesamoidea)




BUDOWA KOŚCI DŁUGIEJ__________________________________________________________

1. Odcinek (nasada/koniec) bliższy (diaphysis/extremitas proximalis) – bliższa tułowia
2. Odcinek (nasada/koniec) dalszy (diaphysis/extermitas distalis)
3. Trzon kości (corpus)
4. Jama szpikowa (cavum medullare)

istota zbita - warstwa kości o ścisłym utkaniu beleczek kostnych
- występuje zawsze na powierzchni kości
- w kościach długich tworzy trzon

istota gąbczasta - warstwa o utkaniu luźnym
- buduje nasady kości długich
- warstwa tej istoty w kościach płaskich (między warstwami istoty
zbitej) nazywana jest śródkostną (diploe)










OKOSTNA (PERIOSTEUM)___________________________________________________________

- błona łącznotkankowa otaczająca kość
- jest unerwiona

a) warstwa kościotwórcza (stratum osteogenicum)

- wewnętrzna
- bogato unerwiona i unaczyniona
- zawiera komórki prekursorowe osteoblastów
- ma duże znaczenie dla fizjologicznego wzrostu apozycyjnego kości i
procesów regeneracji

b) warstwa włóknista (stratum fibrosum)

- zewnętrzna
- zawiera dużą ilość włókien elastycznych
- wytwarza warstwę włóknistą torebki stawowej (między kośćmi)



ŚRÓDKOSTNA (ENDOSTEUM)_______________________________________________________

- wyściela jamę szpikową od wewnątrz
- zawiera komórki prekursorowe i jest zdolna do wytwarzania tkanki kostnej
- również unerwiona





















KOSTNIENIE (OSSIFICATIO)_________________________________________________________

1) Kostnienie pośrednie (ossificatio cartilaginea) - na podłożu chrzęstnym

- kostnienie ochrzęstne (ossificatio perichondrialis)
- kostnienie śródchrzęstne (ossificatio endochorialis)

- w okresie embrionalnym zawiązki kości zbudowane są z mezenchymy pokrytej
ektodermą
- komórki mezenchymy różnicują się w chondroblasty i następnie chondrocyty
- powstaje chrząstka (model kości) z ochrzęstną na powierzchni
- rozwijające się naczynia płodu wrastają do ochrzęstnej i do zawiązka kości
- powoduje to zmianę warunków środowiskowych
- komórki ochrzęstnej różnicują się w osteoblasty
- osteoblasty zaczynają syntezować kość na obwodzie modelu chrzęstnego,
tworząc mankiet kostny okołoochrzęstnowy (anulus osseus perichondrialis)
- model chrzęstny rośnie na długość poprzez apozycyjny i śródmiąższowy wzrost
chrząstki
- w trzonie modelu komórki stają się hipertroficzne i odkładane są sole wapnia
- prowadzi to do zaburzeń odżywiania i degeneracji chondrocytów
- do tego miejsca, od okostnej wrasta wiązka naczyniowa zawierająca komórki
osteogenne
- zaczynają one tworzyć pierwotny zawiązek kościotwórczy trzonu
- osteoblasty na resztkach zdegenerowanej chrz. odkładają kość - grubowłóknistą
splotowatą (kostnienie śródchrzęstne)
- osteoklasty niszczą pierwotną tkankę kostną i powstaje pierwotna jama szpikowa
(cavum medullare primum)
- komórki mezenchymatyczne, które wnikają wraz z naczyniami, formują w tej
jamie zrąb szpiku kostnego, który zasiedlany jest przez komórki macierzyste szpiku

- wzrost apozycyjny - wzrost od strony okostnej
- prowadzi do wzrostu kości na grubość w obrębie trzonu
- na etapie tego wzrostu trzon zbudowany jest już z tkanki
kostnej a nasady są chrząstkami
- chondrocyty leżące w bezpośrednim sąsiedztwie kości
ulegają hipertrofii, degeneracji i obumierają
- poszczególne warstwy degenerującej się chrząstki
zastępowane są przez tkankę kostną

- w kościach długich i w obrębie chrząstek nasadowych dochodzi do
powstawania centrów mineralizacji
- w środkowej części nasad chrzęstnych dochodzi do hipertrofii, degeneracji i
obumarcia komórek tkanki chrzęstnej i do tych miejsc wnikają naczynia
krwionośne wraz z komórkami osteogennymi
- dochodzi do skostnienia całej chrząstki z wyjątkiem warstwy pokrywającej
nasadę i warstwy pomiędzy trzonem a nasadą (tzw. chrząstka
wzrostowa/nasadowa)
- chrząstka nasadowa rośnie apozycyjnie, przez co kość rośnie na długość

2) kostnienie bezpośrednie (ossificatio membranacea) - na podłożu błoniastym

- zawiązek tkanki kostnej tworzy początkowo tkanka mezenchymatyczna o luźnym
utkaniu
- pojawienie się naczyń krwionośnych powoduje pojawienie się w tym miejscu
komórek osteogennych
- komórki osteogenne różnicują się w osteoblasty, które zaczynają syntezować
macierz organiczną (osteoid)
- macierz organiczna ulega mineralizacji
- osteoblasty otoczone macierzą stają się osteocytami
- powstają pierwotne beleczki kostne
- na powierzchni beleczek odkładają się kolejne osteoblasty, syntezując osteoid i
przekształcając się w osteocyty
­- w ten sposób odbywa się wzrost apozycyjny i powstaje kość grubowłóknista
splotowata, która ulega następnie przebudowie







KLASYFIKACJA KOŚCI_____________________________________________________________

1. Klasyfikacja topograficzna: a) szkielet osiowy (czaszka, klatka, kręgosłup)
b) szkielet obwodowy (ramienna, łokciowa…)

2. Klasyfikacja ontogenetczna: a) pochodzenia mezodermalnego (większość kości)
b) pochodzące z łuków skrzelowych (np. gnykowa,
kowadełko, młoteczek, kość jarzmowa)

3. Klasyfikacja rozwojowa: a) kości zastępcze
b) kości pokrywowe














KRĘGOSŁUP_______________________________________________________________________

- zbudowany z kręgów

1. Część szyjna – pars cercivalis – vertebrae cervicales (C) (7 kręgów – leniwiec 9)
2. Część piersiowa – pars thoracica – vertebrae thoracicae (Th)
3. Część lędźwiowa – pars lumbals – vertebrae lumbales (L)
4. Część krzyżowa – pars sacralis – vertebrae sacrales (SC)
(ulegają zespolaniu – os sacrale)
5.część ogonowa – pars caudalis – vertebrae coocygae (Cc)

vertebrae	Ca	Su	Bo	Ru	Eq
Cervicales (C)	7	7	7	7	7
Thoracicae (Th)	13	14	13	13	18
Lumbales (L)	7(8)	6(7)	6	6	6
Sacrales (SC)	3	4	5	4	5

KRĘG_____________________________________________________________________________

1. Trzon – corpus vertebrae
2. Łuk kręgowy – arcus vertebralis
3. Wyrostki – processus

- przestrzenie w których znajduje się dostęp do kanału kręgowego (celem punkcji,
znieczulenia itd.): - spatium atlantoocipitale
- spatium lumbosacrale









KLATKA PIERSIOWA________________________________________________________________

1. Kręgi piersiowe (vertebrae thoracicae)
2. Mostek (sternum)
3. Żebra (costa)


- bierny narząd ruchów oddechowych
- chroni i podtrzymuje trzewia klatki piersiowej
- przeciwstawia się ciśnieniu atmosferycznemu i ujemnemu ciśnieniu jam
opłucnowych
- stanowi oparcie dla kończyn piersiowych
- jest przyczepem mięśni brzusznych i szyi

- u zwierząt czworonożnych - klatka piersiowa czółenkowata
- ulega ona spłaszczeniu pod wpływem ciśnienia
wywieranego przez kończyny
- klatka wysoka i wąska
- masaż serca wykonywany w pozycji bocznej

- zwierzęta spionizowane - klatka beczułkowata

(kończyny nośne - klatka czółenkowata - rękojeść mostka słabo rozwinięta - obojczyk
uwsteczniony - żebra doczaszkowo spłaszczone)


Wpust klatki piersiowej (apertuta thoracis cranialis)

- otwór zapewniający łączność szyi z jamą klatki piersiowej
- ograniczony przez: - 7. kręg szyjny
- 1. kręg piersiowy
- pierwsza para żeber
- rękojeść mostka

Wypust klatki piersiowej (apertura thoracis caudalis)

- ograniczony przez: - ostatni kręg piersiowy
- ostatnia para żeber
- wyrostek mieczykowaty









ŻEBRA____________________________________________________________________________

1. Mostkowe (costa sternales) – łaczą się z mostkiem za pośrednictwem chrząstek
2. Bezmostkowe (costa asternales) – łączą się z mostkiem pośrednictwem łuku
żebrowego (arcus costarum)
3. Żebra wolne (costa fluctuantes) – nie łączą się z mostkiem

- ukośne ustawienie żeber umożliwia powiększenie klatki piersiowej podczas wdechu
- żebra szyjne, lędźwiowe, krzyżowe, brzuszne i ogonowe uległy uwstecznieniu



MOSTEK__________________________________________________________________________

1) Rękojeść (manubrium sterni/praesternum)

- dobrze rozwinięta u zwierząt posiadających obojczyk
- u domowych słabo rozwinięta i w większej części jest to chrząstka
rękojeściowa (cartilago manubrii)

2) Trzon (corpus sterni/mesosternum)

- zbudowany z odcinków mostkowych (sternebra)
- liczba odcinków mostkowych odpowiada wzorowi n-2
(n=liczba żeber mostkowych)

3) Wyrostek mieczykowaty (processus xiphoideus/xiphosternum)