literatura:
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej „Program Powrót osób bezdomnych do społeczności” internet
T. Kamiński wykład„O społecznej odpowiedzialności za los bezdomnych”. Internet
Ustawa z dnia 12 marca 204r. o pomocy społecznej
E.Moczuk „ Bezdomność jako problem społeczny w opiniach ludzi bezdomnych”
Porowski „ Bezdomność- obraz zjawiska i populacji ludzi bezdomnych”
Termin bezdomny powstał w polskim słownictwie na przełomie XVIII/ XIX w i był kojarzony z ofiarami wojen i powstań. Przeszedł on następnie do słownika jako określenie osób, które utraciły swoje miejsce zamieszkania. W latach międzywojennych, bezdomność została uznana za problem społeczny. Po raz pierwszy wspomina o tym Ustawa o opiece społecznej z 16 sierpnia 1923, definiując cel i pojęcie opieki społecznej jako „ zaspokajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo nie dysponują własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą (...) opieka nad osobami bezdomnymi i ciężko poszkodowanymi i ofiarami wojny.” Po drugiej wojnie światowej państwo wzięło odpowiedzialność za rozwiązywanie problemów społecznych, zgodnie z koncepcją ustrojową ogłoszono że w Polsce nie ma bezdomnych. Rozpoczęcie wielkich inwestycji ( Nowa Huta później Huta Katowice itp.) pozwoliła zakwaterować ludzi bez dachu nad głową w hotelach robotniczych. W latach pięćdziesiątych zlikwidowano wszelkie formy pomocy dla osób bezdomnych. Po 1989 r. w wyniku przemian ustrojowych zjawisko bezdomności powróciło i zaczęło szybko narastać.
Do dziś trudno jednoznacznie zdefiniować zjawisko bezdomności i określić kogo nazywamy osobą bezdomną. Najbardziej popularne definicje bezdomności to za:
A. Przemieńskim : sytuacja osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje, i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne.
M .Porowskim: bezdomność jest to względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania.
Definicję osoby bezdomnej spotykamy w Ustawie o opiece społecznej: zgodnie z nią za osobę bezdomną uważa się osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych i nigdzie nie zameldowaną na pobyt stały w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych.
Bezdomność jest jednak zjawiskiem społecznym nie dającym się jednoznacznie zdefiniować. Często osoby posiadający prawo do zajmowania lokalu mieszkalnego z powodów konfliktów rodzinnych nie mogą z niego korzystać, a osoby nigdzie nie zameldowane mimo braku formalnego prawa do zamieszkania mają dach nad głową. Bezdomnych podzielić można na tych, którzy co dziennie zastanawiają się gdzie spędzą noc, na tych, którzy przystosowali do celów mieszkalnych opuszczone baraki, altanki działkowe, pustostany, samodzielnie sklecone szałasy , ziemianki. Oraz na tych, którzy nie posiadają własnego mieszkania, ale chwilowo gdzieś wegetują i w każdej chwili mogą utracić dach nad głową. Można tutaj zaliczyć bezdomnych przebywających w zakładach karnych, szpitalach, odwykówkach, schroniskach i noclegowniach w miejscu wykonywania prac sezonowych budowlanych lub ogrodniczo -rolnych, w chwilowych kwaterach i stancjach .
Według materiałów rządowych najczęstszą przyczyną bezdomności jest:
rozpad rodziny,
eksmisje,
powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania,
braku możliwości uzyskania zatrudnienia,
brak stałych dochodów,
przemoc w rodzinie,
brak tolerancji społecznej,
uzależnienia,
opuszczenie domu dziecka,
powrót ze szpitala psychiatrycznego,
likwidacja hoteli pracowniczych.
Jedynym miarodajnym źródłem wiedzy o skali bezdomności w Polsce jest liczba osób, którym została udzielona pomoc przez ośrodki pomocy społecznej. Liczba ta ulega okresowym zmianom, oscylując około 30 tysięcy . Natomiast organizacje pozarządowe podają liczbę bezdomnych na około 80 a nawet 300 tysięcy. Rozbieżności te wynikają z faktu, że część bezdomnych uzyskuje pomoc z kilku źródeł, nie wszyscy zgłaszają się po pomoc i często przemieszczają się po kraju.
O randze bezdomności jako problemu społecznego decyduje również jej wieloaspektowość: jest to problem społeczny, polityczny, gospodarczy, psychologiczny i kulturowy. Bezdomność na wiele sposobów przejawia się w życiu codziennym części społeczeństwa nie dotkniętej tym problemem i jak każda kwestia społeczna zmusza do poszukiwania dróg rozwiązania.
W 1997r. Po raz pierwszy Rząd Rzeczpospolitej Polskiej zwrócił uwagę na problem ludzi bezdomnych. Minister Pracy i Polityki Społecznej przedstawił program wychodzenia z bezdomności . Między innymi każda gmina miała opracować własną koncepcję pomocy bezdomnym uwzględniając lokalną specyfikę problemu. W każdej gminie miano utworzyć przynajmniej trzy stałe miejsca pobytu dla osób bezdomnych i możliwość uruchomienia dodatkowych dofinansowanych z budżetu państwa. Obecnie zgodnie z ustawą z 12 marca 2004r. O pomocy społecznej został opracowany program „ Powrót osób bezdomnych do społeczności”.Zakłada on że grupy osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością powinny być zintegrowane po przez układ usług socjalnych, świadczonych przez podmioty publiczne i niepubliczne które obejmują:
a. coroczną i doraźną pomoc rzeczowo- finansową,
b. indywidualny program wychodzenia z bezdomności,
c. partnerstwo publiczno- społeczne.
Program ten zmierza do:
efektywniejszego wykorzystania istniejącego potencjału organizacyjno ekonomicznego , noclegowni, schronisk, domów dla bezdomnych, domów dla samotnych matek, banków żywności, warsztatów zawodowych, hosteli dla ofiar przemocy i mieszkań readaptacyjnych, jadłodajni, punków pomocy medycznej i innych.
takiego oddziaływania na osoby bezdomne aby same aktywnie włączały się w proces wychodzenia z bezdomności,
opracowania lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych,
budownictwa socjalnych mieszkań dla osób zagrożonych bezdomnością i wychodzących z bezdomności.
Problemem ludzi bezdomnych zajmuje się również szereg organizacji pozarządowych:
Pogotowie Interwencji Społecznej (PIS)
Pogotowie prowadzi doraźne ratownictwo społeczne w sytuacjach bezpośrednio zagrażających egzystencji człowieka. Pracownicy PIS pomagają w wyjściu z apatii, bierności i życiowej niezaradności i podjęciu trudu samodzielnej egzystencji.
2. Towarzystwo Pomocy im. Brata Alberta
Organizuje schroniska, kuchnię i inne formy pomocy dla osób bezdomnych i biednych, udziela pomocy prawnej, gromadzi środki pieniężne na potrzeby podopiecznych, udziela pomocy materialnej i żywnościowej rodzinom najuboższym, wielodzietnym, a także opłaca kursy zawodowe. Domy Brata alberta dają schronienie zwolnionym z zakładów karnych, alkoholikom i chorym.
3. Fundacja Pomocy wzajemnej”Barka”
Działalność Barki opiera się na tworzeniu Domów Wspólnot Barki gdzie celem jest odbudowa struktur psychicznych i moralnych osób odrzuconych społecznie ich edukacji i tworzeniu dla nich miejsc pracy.
4. Karitas Polska
Prowadzi schroniska dla bezdomnych, jadłodajnie stacjonarne i „na kółkach”, w jej punktach można uzyskać doraźną pomoc materialną i rzeczową, organizuje zbiórki darów, szkolenia i sympozja, prowadzi własne badania, mające na celu rozpoznawanie obszarów i skali ubóstwa w Polsce.
5.Stowarzyszenie MONAR
W początkowej fazie swojej działalności działało jako Młodzieżowy Ruch na rzecz Przeciwdziałania Narkomanii, którego głównym celem było leczenie osób uzależnionych oraz pomoc narkomanom i ich rodzinom. Około 1992 r zaczęły powstawać MARKOTY- schroniska dla bezdomnych. Przebywający tam bezdomni mają obowiązek pracy i całkowitej abstynencji, sami gotują, sprzątają, przeprowadzają remonty i przebudowy.
Odpowiedzialność za los bezdomnych nakazuje podjęcie działań, uwarunkowanych chęcią współpracy i aktywnością samego bezdomnego, nakierowanych na wychodzenie z bezdomności. Chęć ta powinna się przejawiać przestrzeganiem regulaminu instytucji pomocowych dotyczących zwłaszcza picia alkoholu używania narkotyków, kradzieży, agresji, próżniactwa. Pomoc nie może polegać na dawaniu i wyręczaniu. Bezdomny jako podmiot, a więc osoba odpowiadająca za swoje życie, poprzez realizowanie postawionych przed nim wymagań potwierdza swoją godność i uwiarygodnia chęć wyjścia z bezdomności.
Mimo wielorakiej formy pomocy nie można jednak pomóc wszystkim bezdomnym, wielki problem stanowią ludzie którzy sami wybrali ten sposób życia, nie czują potrzeby wychodzenia z nałogów i powrotu do społeczeństwa. W poszanowaniu ich godności w stanach zagrożenia zdrowia i życia należy udzielać im doraźnej pomocy ponieważ oni niczego innego nie oczekują. Instytucjami zapewniającymi takie minimum opieki są noclegownie dla bezdomnych.
Opracował M.T.