Masaż metodą Shantala

Wielu z nas masaż kojarzy się z różnego rodzaju dolegliwościami i chorobami. Częstokroć jest top metoda leczenia upośledzeń psychoruchowych. Należy jednak wspomnieć, iż masaż można również stosować do wzmocnienia więzi pomiędzy dzieckiem a jego opiekunem, jednocześnie poprawiając jego kondycję fizyczną i rozwój.

Jednym z masaży, który obok walorów zdrowotnych ubogaca nasze kontakty z pociechą jest masaż Shantala. Jest to stara indyjska sztuka masowania niemowląt, która trafiła do Europy w 1976 roku za sprawą francuskiego pisarz, położnika i podróżnika Fredericka Leboyer'a. Autor książki przemierzając obskurne i brudne uliczki Kalkuty zauważył siedzącą na ziemi, sparaliżowaną od pasa w dół kobietę, która na swoich kolanach trzymała i masowała niemowlę. Bijące z tej sceny ciepło natchnęło go do napisania książki.

Masaż metodą Shantala jest dość prosty i łatwy do nauczenia przez każdą mamę i każdego tatę. Masaż ten może być profilaktycznie stosowany u zdrowych dzieci. Podczas masażu stymulowane i pobudzane do lepszego funkcjonowania są prawie wszystkie układy i organy organizmu dziecka. Masować możemy główkę, rączki, nóżki, brzuszek czy plecki. Masaż ten wzmacnia układ odpornościowy dziecka, pobudza krążenie i dotlenia, poprawia trawienie i ułatwia oddawanie gazów, jak również relaksuje.

Masaż Shantala w naturalny sposób pozwala dziecku zaakceptować swoją cielesność. Sprzyja nawiązywaniu poprawnych relacji dziecka z rodzicami czy opiekunami. Zaspokaja naturalną potrzebę bliskości i ciepła. Stymuluje do prawidłowego rozwoju. Masowanie dziecka można rozpocząć już od pierwszego miesiąca życia.

Regularne masowanie dziecka 3-4 razy w tygodniu daje następujące korzyści:

Dla niemowlęcia lub dziecka:

• pomaga w uregulowaniu snu,

• poprawia trawienie,

• wycisza, uspokaja,

• podnosi świadomość własnego ciała, jego granic; w ten sposób wzmaga poczucie bezpieczeństwa,

• poprawia, wzmaga więzi z rodzicem,

• podnosi odporność organizmu, stymuluje układ hormonalny.

  Dla rodzica lub osoby wykonującej masaż:

• poprawia pewność siebie, wiarę w siebie wiarę w swoje umiejętności opieki nad dzieckiem,

• uspokaja,

• łagodzi lub zapobiega poporodowej depresji u matek,

• wzmaga oraz poprawia więź z dzieckiem,

• pomaga w zrozumieniu dziecka, tego co komunikuje, jakie potrzeby próbuje przekazać.

metoda Brunnstrom – metoda ta jest pomocnicza w likwidowaniu problemów funkcjonalnych związanych z ogniskowym uszkodzeniem mózgu. Autorka twierdzi, że wcześnie rozpoczęte i właściwie prowadzone leczenie zmniejsza w większości przypadków ubytki sensomotoryczne i dzięki temu umożliwia większą niezależność pacjenta od osób drugich. Zdaniem autorki leczenie powinno przebiegać w 4 etapach:
- wzbudzenie ruchów czynnych
- opanowanie synergii mięśniowych (ćwiczenia czynno-bierne, czynne wolne, stosowane początkowo w rejonie staw bliższych)
- uzyskanie kontroli nad ruchami synergistycznymi
- wykonywanie ruchów dowolnych
Jedną z zasad terapeutycznych przedstawionych przez Brunndtrom jest hamowanie niepożądanych reakcji ruchowych. Według autorki poświęcić należy na to nawet połowę czasu przeznaczonego na usprawnianie. Hamowanie należało zawsze rozpoczynać od najsilniejszej składowej synergii mięśniowej. Najczęściej w tym celu wykorzystywano umiejscawianie. W pozycji leżenia tyłem miękki wałek ułożony pod kolanem zmniejsza napięcie prostowników kończyny dolnej. Podobny efekt ma pozycja siedząca, pod warunkiem znacznego zgięcia w stawach biodrowych. Oprócz hamowania autorka w swej metodzie w bardzo szerokim zakresie wykorzystuje stymulację wzrokową, dźwiękową, dotykową oraz proprioceptywną, które ułatwiają uzyskanie reakcji ze strony OUN:
- bodźce dźwiękowe – umiejętność komunikowania się z osobą ćwiczącą jest prawie niezbędna dla uzyskania założonych celów terapeutycznych. Jeśli zadaniem pacjenta jest rozluźnienie mięśni terapeuta słowo „rozluźnić si” wypowiada spokojnie i powoli
- bodźce wzrokowe – wykonanie ćwiczeń ułatwi wzrokowa kontrola ruchu
- bodźce dotykowe – kontakt dotykowy ma bardzo duże znaczenie w kontrolowaniu napięcia mięśniowego
- bodźce proprioceptywne – największe znaczenie ma pobudzanie receptorów narządu ruchu
Celem metody jest poprawa stanu pacjenta uzyskiwana dzięki opanowaniu reakcji patologicznych i wykorzystaniu ich przez pacjenta w osiągnięciu kolejnego etapu zdrowienia. Ważnym aspektem metody jest zaakcentowanie dobrego kontaktu psychicznego z pacjentem, odpowiednie podejście terapeuty w znacznym stopniu determinuje sukces lub porażkę procesu rehabilitacji.

Metoda Bobath – studium zachowań motorycznych, ze szczególnym uwzględnieniami: zmian rozkładu napięcia mięśniowego, wykryciem ewentualnych opóźnień w wytłumieniu odruchów statycznych, kształtowaniu reakcji nastawczych, równoważnych i obronnych stanowi jedną z najprostszych, a zarazem najprostszych metod oceny funkcjonowania OUN. Umożliwia bowiem wykrycie zaburzeń pochodzenia ośrodkowego w ich wczesnym okresie, a jednocześnie pozwala programować proces usprawniania.
Zmiany napięcia mięśniowego w pierwszym roku życia można podzielić na 6 faz:
- fazę zgięcia i przywiedzenia, występuje do 2 – 3 miesiąca
- fazę zgięcia i odwiedzenia, trwająca od 3 – 4 miesiąca, cechuje ją zmniejszenia napięcia mięśni zginających, stopniowy wyprost odcinka szyjnego i piersiowego oraz ustawienie kończyn górnych i dolnych w odwiedzeniu w stawach bliższych
- fazę wyprostu i odwiedzenie, 4 – 5 miesiąc, z coraz większym wyprostem kończyn górnych i dolnych
- fazę silnego wyprostu z odwiedzeniem, od 6 miesiąca, pełny wyprost tułowia i kończyn górnych
- fazę rotacji wokół osi ciała, pomiędzy 7 – 8 miesiącem
- fazę progresji, pomiędzy 9 – 10 miesiącem.
Zasadniczym celem tej metody jest uzyskanie przez osobę usprawnianą możliwie maksymalnej samodzielności ruchowej. W zrealizowaniu tego zabiegu pomaga:
- normalizacja napięcia mięśniowego
- hamowanie nieprawidłowych oraz ułatwienie reakcji fizjologicznych
- przywrócenie pełnego zakresu ruchomości stawowej
- przygotowanie czuciowe
W metodzie największy akcent położony jest na wyrównanie napięcia mięśniowego. Osobę poddaną usprawnieniu biernie układano w pozycjach przeciwnych do ujawnionych synergii na tak długo, aż napięcie mięśniowe uległo wyrównaniu i możliwe było wykonanie dowolnych ruchów czynnych.
Kolejnym etapem rozwoju metody było wprowadzenie „manipulacji” punktami kluczowymi, do których zaliczamy:
- głowę, szyję i tułów
- obręcz barkową i kończyny górne
- obręcz biodrową i kończyny dolne
Odpowiednie poruszanie tymi rejonami miało za zadanie ułatwić wystąpienie prawidłowych reakcji nastawczych, równoważnych i obronnych.
W czasie ćwiczeń metoda Bobath wykorzystać można następujące działania wspomagające:
- kompresję- stosowanie docisku powierzchni stawowych dla ułatwienia wyprostu i utrzymania pozycji
- trakcję- odsunięcie od siebie powierzchni stawowych, aktywizacja zginaczy, ułatwienie wykonania ruchu
- umiejscowienie- zatrzymanie i ruchu i utrzymanie pozycji w dowolnym momencie, trening świadomej kontroli ruchu
- oklepywanie- o działaniu hamującym lub pobudzającym
- głaskanie, wstrząsanie i wibracje- ułatwiają rozluźnienie nadmiernie napiętych grup mięśniowe
Dodatkowo w procesie usprawniania można wykorzystać różnego rodzaju pomoce: platformy wahadłowe, piłki, materace, wałki.
Dla oceny osób dorosłych Bobath posługiwała się specjalnym testem, za pomocą którego określała:
ogólny stan pacjenta:
* występowanie chorób towarzyszących
* poziom napięcia mięśniowego
* globalne możliwości ruchowe
* stan psychiczny i poziom emocjonalny
możliwości ruchowe poszczególnych okolic ciała, zaawansowanie reakcji równoważnych i obronnych

metoda PNF (Kabata) podstawowe zasady terapii określają podstawowe zasady funkcjonowania układu nerwowego. Kabat opracował w latach 40 XX wieku metody leczenia. Chcąc w pełni wykorzystać zjawisko plastyczności układu nerwowego należy – zgodnie z założeniami metody – w pełni zaktywizować receptory narządu ruchu. Cl ten osiąga sie poprzez:
- zastosowanie tzw wzorców ruchu
- wykonywanie wzorców ruchu zawsze w płaszczyznach skośnych
- zaakcentowanie w płaszczyźnie skośnej elementu rotacji
Badanie: przyczyny dysfunkcji można podzielić na:
- ogólne
statyczne – brak możliwości utrzymania określonej pozycji ciała
dynamiczne – utrata możliwości ruchowych lub ich nieprawidłowy przebieg

specyficzne ból
zmniejszenie zakresu ruchomości
osłabienie siły mięśniowej
zaburzenia wzroku, słuchu
brak wytrzymałością
Celem leczenia jest osiągnięcie najwyższego, możliwego do uzyskania poziomu funkcjonalnego. Jednak najpierw należy dokonać pełnej oceny aktualnych możliwości ruchowych.
Dla każdej części ciała wyróżniamy 2 płaszczyzny skośne, w obrębie których możliwe jest wykonanie wzorca ruchowego.
Założeniem koncepcji przedstawionej przez twórców metody jest maksymalne pobudzenie receptorów układu nerwowego. Spełnienie tego rodzaju warunków wymaga stosowania stymulacji:
oporu – nie maksymalny ale odpowiedni dla danego pacjenta
promieniowania i wzmacniania – wykorzystanie synergii mięśniowych i pracy sprawnych obszarów ciała
elongacji – wydłużenie mięśni przez dobór pozycji wyjściowej
wykorzystanie odruchu na rozciąganie – bierne rozciągnięcie mięśnia tuz przed rozpoczęciem ćwiczenia
odpowiedniego ustawienia terapeuty – zawsze w płaszczyźnie ruchu
odpowiedniego kontaktu dotykowego – chwyt nad pracującymi grupami mięśni
właściwego kontaktu słownego – krótkie, precyzyjne, zdecydowane komendy
W metodzie PNF terapeuta może posłużyć się:
rytmicznym zapoczątkowaniem ruchu – to instruktarz przebiegu ruchu, ułatwiający przyswojenie przez pacjenta czynności, które będzie wykonywał. Dla ułatwienia rozpoczęcia ruchu terapeuta najpierw kilkakrotnie powtarza wzorzec biernie, następnie wykonywany jest on czynno – biernie, czynnie aż dopiero po kilkunastu powtórzeniach stopniowo włączany jest opór. Jedyne przeciwwskazanie to u osób które mają zakazany ruch bierny (złamania, zwichnięcia)
naprzemienną praca mięśniową – technika ta stosowana jest głównie w osłabieniu siły i wytrzymałości mięśni, przy braku czynnej kontroli ruchu oraz dla poprawy koordynacji, jak i w zmniejszeniu ograniczeń zakresu ruchomości.
Dynamicznymi odwróceniami – polegają one na naprzemiennej zmianie kierunku przebiegu wzorca, jednakże bez rozluźniania mięśni w momencie przejścia wzorca w przeciwny. Wykorzystuje się je dla zwiększenia zakresu ruchomości, w poprawie siły i wytrzymałości mięśni
stabilnymi odwróceniami – ich głównym zadaniem jest korekcja przebiegu ruchu oraz wyrównanie równowagi sił mięśniowych. Technika polega na zmiennych napięciach izotonicznych części dystalnych z założeniem przez terapeutę oporu wystarczającego dla powstrzymania ruchu w odcinkach proksymalnych
rytmiczna stabilizacją – w sposobie tym wykorzystuje sie naprzemienne, izometryczne niepięcia mięśni w zmieniających się kierunkach, bez intencji ruchu. Procedura ta bardzo często wykonywana jest w poprawie czynnej stabilizacji stawowej poprzez zwiększenie napięcia spoczynkowego mięśni oraz jako działanie o charakterze antologicznym
napięcie - izometryczne lub izotoniczne mięśni z następczym ich rozluźnieniem – zasady te wykorzystywane są w terapii ograniczeń ruchomości cechujących się znaczna bolesnością. W ćwiczeniach opartych na pracy izotonicznej agonistów oporuje się skurcz koncentryczny skróconej grupy mięśniowej – wykonuje się ruch przeciwny do ograniczonego zakresu ruchomości. Działanie statyczne wymaga zastosowania oporu izometrycznego w pozycji maksymalnego rozciągnięcia mięśni przykurczonych, a następnie wykonania ruchu zwiększajacego zakres ruchomości
duże znaczenie mają ćwiczenia wykonywane na podłodze. Zapewniaj ą inne:
dobry podpór – przez niskie umieszczenie środka ciężkości
poczucie bezpieczeństwa – brak strachu przed upadkiem
lepszy kontakt – terapeuta i pacjent pracują w jednym poziomie
ćwiczenia czynności funkcjonalnych.

metoda Phelpsa- autor zwrócił uwagę na określenie możliwości funkcjonalnych tzw :pięciu kończyn” dziecka: mowy, kończyn górnych, oraz dolnych. To właśnie mowa została uznana za najważniejszą umiejętność osiąganą w miarę rozwoju dziecka. Bez niej ma możliwości na uzyskanie pełnej niezależności osoby usprawnianej. Należy więc rozpocząć od intensywnego treningu tej właśnie umiejętności. Kolejnym ważnym elementem badania była ocena funkcji kończyn górnych w tym głównie ich części obwodowych. Głównym celem metody było przygotowanie pacjenta do życia w warunkach rozwiniętej cywilizacji i uczynienie go przydatnym dla społeczeństwa.
Formy ruchu stosowane w metodzie Phelpsa:
masaż – zwykle stosowany był u dzieci słabych, by mogły ćwiczyć samodzielnie, miał na celu utrzymanie odpowiedniego napięcia mięśniowego
ruch bierny – celem jest utrzymanie zakresu ruchomości oraz tzw „pamięci ruchowe”, wykorzystywany we wszystkich rodzajach porażeń dziecięcych
ruch czynny wspomagany – stosowany w przypadku osłabionych mięśni, brak możliwości samodzielnego wykonywania ruchu
ruch czynny – wykonywany samodzielnie przez pacjenta, podstawowy sposób aktywności dnia codziennego
ruch czynny oporowy – zwiększał siłę mięśniową, nie powinien być prowadzony do całkowitego zmęczenia pacjenta
ruch uwarunkowany – wywoływanie u dziecka określonego ruchu w wyniku pobudzenia odpowiednim ruchem lub melodią
ruch automatyczny – ma na celu wywołanie skurczu określonego mięśnia poprzez zastosowanie oporu na inne, odległe części ciała
odpoczynek – całego ciała lub poszczególnych mięśni
ćwiczenia równoważne – trening utrzymywania równowagi w wybranych pozycjach wspomagany jednoczesnym napięciem antagonistycznym względem siebie grup mięśniowych
ćwiczenia ruchu naprzemiennego – ćwiczenia naprzemiennych wzorców ruchowych
wyuczenie czynności dnia codziennego – ćwiczenia samoobsługi, chwytu, chodu, prowadzone z terapeutą zajęciowym.
Phelps uważał, że dziecko z objawami porażenia mózgowego wolniej opanowuje materiał szkolny, dlatego też był zwolennikiem jak najwcześniejszego rozpoczynania przez nie nauki.

METODA PETO
Twórcą metody był węgierski lekarz, filozof i pedagog. W 1947r. utworzył w Budapeszcie Instytut Osób Niepełnosprawnych Ruchowo.
Zdaniem twórcy systemu, usprawnianie ruchowe dzieci z porażeniem mózgowym należy zawsze łączyć z intensywnym oddziaływaniem psychopedagogicznym i opanowaniem wiadomości szkolnych. Peto za najważniejszy cel terapii uznał poprawę stanu funkcjonalnego i osiągniecie przez swoich pacjentów pełnej sprawności rozumianej jako zdolność do aktywnego udziału w życiu społecznym. Według autora cel ten może osiągnąć 90% usprawnianych jego metodą.
Do terapii kwalifikowano dzieci z wszystkimi postaciami zaburzeń ruchowych pochodzenia ośrodkowego. Jedynym warunkiem koniecznym do rozpoczęcia terapii była zdolność pacjenta

do nawiązania kontaktu z otoczeniem.
W opracowaniu swojej metody Peto wykorzystał hipotezy sformułowane przez Hipokratesa, który uważał, że wszystkie funkcje organizmu są ze sobą zintegrowane (równowaga wewnętrzna), a w przypadku jakichkolwiek zaburzeń równowagi automatycznie są uruchamiane mechanizmy kompensacyjne.

Ważna jest także aktywność własna ucznia, a praca w grupie daje zawsze lepsze efekty.
Do najważniejszych cech metody zaliczamy:
1. Połączenie w całość wszystkich elementów usprawniania (m.in.: kinezyterapia, terapia zajęciowa, zajęcia doskonalenia mowy, nauka szkolna)
2. Organizowanie zajęć zespołowych
3. Prowadzenie zajęć przez jedna osobę
4. Wykorzystanie specjalistycznego sprzętu
Badanie
Zasadniczym wskazaniem do rozpoczęcia terapii metoda Peto jest nieprawidłowy lub opóźniony rozwój psychomotoryczny. Badanie, jakie były przeprowadzane to badanie:
- Neurologiczne
- Ortopedyczne
- Dermatologiczne
- Dentystyczne
- Audiologiczne
- Internistyczne

Autor metody uznała za bardzo ważne ocenę rozwoju psychoruchowego bazującą na tzw. podstawowym wzorcu postawy. Wzorzec tez cechuje skoordynowane napięcie antagonistycznych grup mięśniowych (głównie mm. zginaczy i prostowników).
Dodatkowo ocenia się poziom przystosowania dziecka do środowiska za pomocą testów. Bada się m.in.: możliwość samodzielnej pionizacji i lokomocji, czynność chwytną kończyn górnych, przyjmowanie pokarmów oraz zachowania społeczne.
Terapia
W metodzie Peto wyniki usprawniania nie są uznawane za bezpośredni cel terapii. Traktowane są jako jeden ze środków mających umożliwić aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.
W przypadku poważnych zaburzeń psychomotorycznych usprawnianie rozpocząć należy przed 3 rokiem życia (w takim przypadku zajęcia prowadzone są w miejscu zamieszkanie pacjenta i trwają 2 godz. dziennie).
W przypadku, gdy objawy są umiarkowane czy nieznaczne terapie w instytucie rozpoczyna się w późniejszym wieku przedszkolnym lub wczesnym szkolnym (3-6 roku życia). w ciągu dnia dziecko jest usprawniane 12-13 godzin. Średni czas pobytu dziecka w ośrodku to 2-3 lata. Proces leczenia koordynuje przewodnik.
Peto uważał, że leczenia przez jedna osobę wszechstronnie wykształcona w zakresie usprawniania zaburzeń ruchowych jest bardziej kompleksowym procesem terapeutycznym niż terapia prowadzona przez wielu terapeutów o wąskiej specjalizacji.
W procesie usprawniania duża uwagę zwraca się na:
- Zakres samoobsługi (ubieranie się i rozbieranie, mycie, jedzenie, sprzątanie
- Ćwiczenia osiągania coraz to nowych pw
- Ćwiczenia równoważne
- Ćwiczenia chodu
- Mowy
- Poprawę czynności kończyn górnych (pisanie i rysowanie)
W czasie ćwiczeń wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt:
- Krzesła z oparciem w kształcie drabinki
- Stoły o szczebelkowym blacie
- Drążki terapeutyczne
- Kółka gumowe
- Podkładki pod stopy
Pomoce te maja za zadanie ułatwić pionizację, a jednocześnie umożliwić lokomocję.
W nauce poszczególnych czynności przydatne jest rytmiczne wyliczanie. Dzieci wykonując ćwiczenia jednocześnie głośno i rytmicznie opisują poszczególne fazy czy etapy zadania ruchowego. Rytm wypowiedzi zmienia poziom napięcia mięśniowego, poprawia koordynację, a sam opis ćwiczenia uświadamia dziecku, ze to ono samodzielnie wykonuje dana czynność. Dodatkowo rytmiczne wyliczanie stymuluje rozwój mowy.
W metodzie Peto ułatwienie terapii odbywa się dzięki:
- Pracy przewodnika
- Współpracy dzieci w grupie
- Odpowiednio przygotowanemu programowi
- Wyposażeniu sali
- Stymulacji słownej

Metoda Voyty
Sprawność psychomotoryczna człowieka zależy od wielu czynników związanych m. in.: ze stanem psychicznym, sprawnością narządów wewnętrznych itd. Zasadniczy fundament jednak dla osiągania doskonałości psychoruchowej stanowi skomplikowany proces koordynacji nerwowo-mięśniowej, a głównie jakość napięcia mięśni i jego rozkład na ciele człowieka. Omawiana sprawność jest wynikiem dynamicznego dojrzewania układu nerwowego we wczesnym oraz rozwój jego możliwości w późniejszym okresie życia. Te zmiany w układzie nerwowym warunkują osiąganie sprawności ruchowej, głównie w zakresie umiejętnego przeciwdziałania sile grawitacji oraz "ruchu do przodu" umożliwiającego realizowanie własnych celów i zdobywania wrażeń zmysłowych. Te dwie sfery, ruchu i poznania warunkują pełen rozwój człowieka. W latach pięćdziesiątych XX wieku Vaclaw Vojta - czeski neurolog rozpoczyna prowadzić obserwacje dotyczące rozwoju sprawności psychoruchowej i występujących zaburzeń tego rozwoju. Vaclaw Vojta w badaniach podkreśla znaczenie plastyczności układu nerwowego, jego zdolności kompensacyjnych występujących w przebiegu całego życia osobniczego. Prace autora dotyczą rozpoznawania zagrożeń w rozwoju psychomotorycznym oraz możliwości i form terapii występujących nieprawidłowości. W zakresie diagnostyki Vaclaw Vojta podkreślając znaczenie sprawności psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności układu nerwowego stworzył precyzyjny system obserwacji pacjenta. Badanie składa się z ilościowej i jakościowej oceny: a) zachowań podczas 7 reakcji, zmiany ułożenia ciała w przestrzeni stosowanych głównie u dzieci do 1 roku życia, b) motoryki spontanicznej, c) wybranych odruchów pierwotnych. Te obserwacje umożliwiają ocenę dysfunkcji nazwanej przez autora zaburzeniami centralnej koordynacji z uwzględnieniem jej stopnia jak i charakteru. W przypadku wykrytych zaburzeń Vaclaw Vojta proponuje jako terapię prioprioceptywną stymulację globalnych wzorców ruchowych. Autor przedstawia, że w dwóch kompleksach ruchowych: odruchowego obrotu i pełzania, zawierają się wszystkie elementy prawidłowego rozwoju postawy i motoryki ciała, to znaczy m. in.: prawidłowe ustawienie łopatek i obręczy barkowej, prawidłowe ustawienie miednicy, centrowanie stawów osiowych, prawidłowe ustawienie kręgosłupa. Wymienione elementy odgrywają zasadnicze znaczenie dla prawidłowego kształtowania i obciążania stawów, a więc stanowią istotny czynnik terapii również w dysfunkcjach układu więzadłowo-kostno-stawowego. Terapia jest mobilizacją układu nerwowego, w odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy kończyn poprzedzane są ruchami i stabilizacją tułowia. W terapii pojawiają się reakcje wegetatywne tak ważne i potrzebne u pacjentów z obniżoną sprawnością ruchową. Terapia wg Vojty ogólnie przedstawiając powinna być stosowana w zaburzeniach centralnej koordynacji i związanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych tj.: od ciężkich postaci jakimi są mózgowe porażenia dziecięce, uszkodzenia rdzenia różnej etiologii, uszkodzenia nerwów obwodowych do zaburzeń płynności i koordynacji ruchu. Terapia wg Vojty stanowi również ważną formę leczenia usprawniającego w przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie więzadłowo-kostno-stawowym. Pozytywna analiza metody Vojty obecna w literaturze fachowej pozwala przedstawić następujące wnioski o tej metodzie: 1) Precyzyjny, łatwy i tani system oceny zaburzeń sprawności psychoruchowej. 2) Skuteczny system terapii stanowiący jedną z głównych metod współczesnej koncepcji neurofizjologicznej rehabilitacji.

Metoda Faya

Temple Fay, lekarz neurochirurg, rozwijał i publikował swoje badania w latach 1943-1963. Badał on filogenetyczne formy ruchowe w zachowaniu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Wyodrębnił wzorce pełzania rozwijające się w trzech etapach.
Na najniższym poziomie jest to pełzanie homologiczne, jak u żaby, jednocześnie poruszają się obie kończyny górne i obie dolne. Następne stadium to pełzanie homolateralne, kończyna górna i dolna po tej samej stronie ciała porusza się jednocześnie, jak u salamandry. Po ruchach płazów wyższe stadium to ruchy gadów, a więc pełzanie naprzemienne - heterolateralne.
Fay stosował takie wzorce do usprawniania, wybierając ten z nich, który odpowiadał możliwościom ruchowym dziecka na danym etapie. Podobnie, na trzy sposoby, można było kształtować poruszanie się w klęku podpartym oraz w pozycji czworaczej na stopach i dłoniach z dostosowaniem do etapu rozwojowego dziecka.
Odruchy pełzania stosowano w celu wzmocnienia stabilizatorów głowy i tułowia, ruchów chwytnych i podporowych ręki oraz do zapoczątkowania skoordynowanej aktywności ruchowej.
Fay próbował stosować, oprócz ruchu, dodatkowe środki, aby obniżyć spastyczność i opanować ruchy mimowolne. Stosował dwutlenek węgla w mieszaninie z tlenem (20% CO2 i 80% O2) do oddychania. Polepszało to krążenie krwi, co wpływało pozytywnie na napięcie mięśniowe i redukowało ruchy mimowolne.
Zalecał dietę ubogą w płyny w celu lepszego funkcjonowania mózgu. Zajmował się zagadnieniami rehabilitacji mowy. Podkreślał, że ośrodek mowy niemowlęcia może jeszcze z równą szansą usytuować się po dowolnej stronie.
Fay przyczynił się swoimi ogólnymi badaniami do lepszego rozumienia stanów porażennych, co znajduje obecnie odbicie w bardziej świadomym traktowaniu usprawniania. W praktyce wykorzystuje się jego etapy pełzania. Próby z dwutlenkiem węgla zostały w większości metod zarzucone.

METODA FAY`A - DOMANA - DELACATO

W roku 1955 założony został w Filadelfii Ośrodek Rehabilitacyjny, który obecnie nosi nazwę Instytutu Osiągania Ludzkich Możliwości. Specjalista rehabilitacji (lekarz) Robert Doman (brat Glena) oraz pedagog Carl Delacato byli następnymi osobami, które włączyły się do pracy nad metodami usprawniania mózgu.

Ustalili własne kryteria opisu "normalności", stwierdzając, że każde dziecko rozwija się według identycznych schematów. Opracowali własny sposób diagnozowania dziecka, a następnie prowadzenia terapii. Jako zespół terapeutyczny doszli do wniosku, że każde dziecko pokonuje szereg określonych etapów rozwoju mózgu (tzw. poziomów), zanim wykształci się u niego dojrzałość funkcjonalna (około 6. roku życia). Jeżeli którykolwiek z poziomów jest uszkodzony, funkcje związane z tym poziomem są ograniczone, co powoduje zahamowanie prawidłowego rozwoju dziecka.

Głównym założeniem metody jest określenie możliwości i sposobów wielokierunkowego wpływania w czterech sferach:

• dotyczącej rozwoju ruchowego, w której celem jest nauczenie dziecka samodzielnego poruszania się lub przynajmniej wykształcenie którejś z form ruchu;

• obejmującej wpływ na rozwój fizyczny organizmu poprzez odpowiedni rozwój układu krążenia i układu oddechowego. Można to uzyskać przez regulację gospodarki wodno-elektrolitowej w organizmie, odpowiednią dietę, wysycanie krwi gazami i opracowany przez specjalistów z Instytutu program oddechowy;

• dotyczącej rozwoju intelektualnego. Oddziaływanie na nią polega na intensywnej, wielozmysłowej stymulacji, do której służy specjalnie przygotowany program nauczania;

• rozwoju emocjonalno-społecznego, która dotyczy odpowiedniego kształtowania podejścia rodziców i opiekunów dziecka oraz osób pomagających w usprawnianiu.

Kształtowanie prawidłowego, wielokierunkowego rozwoju dziecka odbywa się poprzez wykształcenie 6 funkcji, "kompetencji" neurologicznych mózgu (są to "kompetencje" wizualne, duchowe, czuciowe, ruchowe, językowe, manualne). Dla każdej z nich został ustalony program prawidłowego rozwoju, który służy do opracowywania dla dziecka indywidualnego programu rehabilitacyjnego. Każdy program ma cztery stopnie trudności. Rodzice otrzymują program usprawniania dziecka obejmujący 6 "kompetencji" w odpowiednio dobranych stopniach trudności.

Rehabilitacja polega na ciągłym bodźcowaniu mózgu sygnałami zawierającymi informacje prawidłowego rozwoju. Program rehabilitacji jest przekazywany rodzicom podczas tygodniowego szkolenia w Instytucie. Usprawnianie opiera się na tzw. paterningach. W rehabilitacji bierze udział od dwóch do kilkunastu osób, które jednocześnie wykonują różne grupy ćwiczeń i form usprawniania, powtarzając je wielokrotnie w ciągu całego dnia.

Trudności w upowszechnieniu tej metody wynikają przede wszystkim z dużych kosztów i konieczności wykonania ogromnej pracy organizacyjnej. Do usprawniania jednego dziecka trzeba zatrudnić wiele osób. W pewnym szwajcarskim miasteczku zatrudniono 240 osób przy ćwiczeniu z jednym dzieckiem. Ćwiczący w składzie 5-osobowym zmieniali się co 2 godziny w cyklu 12-godzinnej rehabilitacji. Dyżury wypadały co 8 dni. Usprawnianie trwało wiele lat i dopiero w takich warunkach dziecko robiło widoczne postępy.

Program usprawniania obejmuje równoprawne kształtowanie rozwoju motorycznego ciała, mowy, zręczności ręki, wzroku, słuchu i dotyku. Pacjent na początku jest testowany na podstawie Profilu Rozwojowego i zależnie od etapu rozwojowego na jakim się znajduje, wszechstronnie usprawniany przez bodźcowanie mózgu takimi sygnałami, jakie powinien on otrzymywać przy normalnym rozwoju.

Podstawowe działania stosowane w metodzie:

1. Dostarczanie pojedynczych informacji w celu ich zmagazynowania w mózgu. W zależności od etapu rozwojowego mogą to być proste wrażenia zmysłowe jak również pojedyncze fakty z zakresu wiedzy encyklopedycznej.

2. Uzyskanie natychmiastowej odpowiedzi w mózgu na dostarczoną informacje, od prostej reakcji źrenicznej na światło latarki do np. podania nazwy pokazywanego przedmiotu.

3. Programowanie mózgu, czyli bierne prowadzenie ruchów głowy i kończyn wg ściśle fizjologicznego schematu pełzania.

4. Wykorzystanie wcześniejszego zaprogramowania mózgu, np. układanie dziecka na płaskiej, gładkiej powierzchni na brzuchu zachęca do samodzielnego pełzania.

5. Zapewnienie korzystnych, f izjologicznych warunków funkcjonowania mózgu. Dieta ograniczająca płyny, sól i cukier, stosowanie powietrza o zwiększonej zawartości dwutlenku węgla do bodźcowego pobudzania oddychania i zwiększania przepływu krwi w naczyniach krwionośnych mózgu.

Rehabilitację prowadzą sami rodzice w domu po przeszkoleniu w ośrodkach propagujących tą metodę i po uzyskaniu z tego ośrodka programu usprawniania, indywidualnego dla każdego dziecka i zależnego od etapu rozwojowego na jakim się ono znajduje.

Zooterapia, czyli rola zwierząt w terapii osoby chorej. Zooterapia to metoda leczenia drogą oddziaływania na pacjenta poprzez obecność zwierzęcia.

Dla każdego człowieka, a w szczególności osoby chorej kontakt ze zwierzęciem jest ogromnie ważny. Dotyk odgrywa bardzo duże znaczenie w procesie leczenia i terapii. Często próg odczuwania u osób chorych jest zaburzony. Jedne potrzebują więcej stymulacji inne są bardziej wrażliwe na bodźce płynnące z zewnątrz. Ale u każdego pacjenta znaczenie dotyku odgrywa kluczową rolę w procesie terapii. Nie ma terapii bez dotyku. Kontakt z lekarzem, terapeutą czy rodzicem zawsze wiąże się z dotykiem. Terapeutą może być również zwierzę. Każde zwierzę to istota żywa, delikatna, ciepła.Można ją dotykać, głaskać, przytulać, brać na ręce czy na kolana, a nawet całować. Łagodne dotykanie, głaskanie i masaż stymuluje wydzielanie endorfin, czyli naturalnych substancji przeciwbólowych.Pobudza także funkcje odpornościowe naszego organizmu i obniża poziom hormonów stresu – kortyzolu i noradrenaliny.

Zwierzęta działają na nas uspokajająco i rozluźniająco dlatego, że przyjmują nas bezkrytycznie takimi jakimi jesteśmy. Czynnik ten odgrywa istotne znaczenie w procesie terapii osób chorych. Pomaga im to zaakceptować siebie, takimi jakie są. Psy, koty, konie czy delfiny zachowują się w sposób naturalny, co pozwala pacjentom również zachowywać się w sposób naturalny i spontaniczny. Innym pozytywnym efektem kontaktu ze zwierzęciem jest radość jaką z niego czerpie osoba chora. Zwierzęta są źródłem dobrego humoru, śmiechu i zabawy. A każdy wie, że śmiech to zdrowie.

Już od wielu lat w Stanach Zjednoczonych przeprowadzane są badania nad rolą zwierząt w procesie terapii i leczenia ludzi chorych.Udowodniono, że obecność psów i kotów ma pozytywny wpływ na psychikę ludzką, powodując odprężenie i poprawę nastroju, co dodatnio wpływa na relacje lekarz-pacjent. Związane jest to z obniżeniem ciśnienia krwi i zwolnieniem akcji serca człowieka. Każdy z nas sam pewnie nieraz doznał uczucia odprężenia głaskając swojego pupila. Istnieją powszechne opinie o leczniczym wpływie kotów, tulących się do ludzi chorych, sprawiając im ulgę. Terapeutyczna rola kota polega na tym, że wokół własnego ciała kot wytwarza neutralną elektrostatycznie dodatnią strefę. Powoduje to u ludzi chorych uczucie ulgi, odprężenia, lepsze samopoczucie oraz polepszenie przebiegu choroby.

Od niedawna w naszym kraju wzrosło zainteresowanie nad wpływem zwierząt na proces zdrowienia osób dotkniętych różnymi zaburzeniami i chorobami. Przede wszystkim kładzie się nacisk na rehabilitację dzieci, z tego względu, że dzieci szybciej niż osoby dorosłe uczą sie nowych umiejętności i szybciej przyzwyczajają się do zmian w swoim otoczeniu. Chciałabym tu podkreślić, że zooterapia odgrywa również istotne znaczenie podczas procesu leczenia osób dorosłych. Wymaga to jedynie innych technik i metod dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjentów.

Wielu ludzi słyszało o hipoterapii, gdzie zwierzęcym terapeutą jest koń. Coraz popularniejsza staje się dogoterapia, czyli oddziaływanie za pomocą psiego terapeuty . Niewiele osób natomiast słyszało o delfinoterapii, podczas której pacjent znajduje sie w bliskim kontakcie z delfinem. „Leczenie” polega tu na wspólnym pływaniu i zabawie z tymi wspaniałymi ssakami.

Należy pamiętać o tym, że obojętnie, czy terapia bedzie odbywała się z udziałem psa, konia czy delfina, zawsze powinna odgrywać ona rolę wspomagania procesu leczenia i rozwoju. Każde z tych zwięrząt jest zdolne do poświęcenia się danej osobie tylko kilkadziesiąt minut (do 1 godziny) w ciągu dnia, natomiast zajęcia terapeutyczne często trwają kilka godzin dziennie. Kontakt ze zwierzętami jest często ogromną motywacją dla dzieci i dorosłych, może również posłuzyc jako nagroda za wykonanie pożądanej, długo wyczekiwanej czynności.