Omówić etapy formowania prawa naukowego.
Gromadzenie faktów z obserwacji i doświadczenia- śledząc wielokrotnie pewne zjawisko człowiek spostrzega większą lub mniejszą prawidłowość. Człowiek nie znając praw rządzących danym procesem, po wielokrotnej obserwacji może przewidzieć wynik. Wiedza oparta na empirii- odbywa się powoli.
Poznanie racjonalne- na podstawie związków przyczynowo- skutkowych badacz stara się znaleźć rozwiązania ogólniejsze, dopasowuje pewną koncepcje. Etap tworzenia hipotezy. Na podst. pewnych faktów rodzi się myślenie porządkowanie i uogólnianie.
Sprawdzenie syntezy w praktyce- nie możemy przyjąć hipotezy zanim nie zostanie sprawdzona w praktyce.
Wyjaśnić pojęcia „obserwacja” i „doświadczenie (eksperyment)”.
Obserwacja: element doświadczenia zwany wariantem /wynikiem.
Doświadczenie: metoda badania naukowego prowadzona w sztucznych warunkach, kontrolowanych przez człowieka. Zjawisko wytworzone przez człowieka musi być zaplanowane.
D. jednoczynnikowe- zawierające jeden czynnik z kilkoma jego poziomami-zwane inaczej doświadczeniem prostym.
D. wieloczynnikowe- zawierające kilka czynników, każdy z nich występuje na kilku poziomach- zwane też złożonym.
Co to jest hipoteza naukowa i jakie są jej rodzaje?
Hipoteza naukowa/merytoryczna/badawcza-przypuszczenie o charakterze teorii naukowej, wymagające potwierdzenia.
Rodzaje: hipoteza zerowa H0- hip. statystyczna zakładająca, że nie ma różnicy między średnimi z badanych prób. Przeciwstawna dla niej jest hipoteza alternatywna H1.
Hipoteza robocza-rodzaj hip. naukowej, dotyczącej wąskiego zagadnienia badanego w doświadczeniu.
Rodzaje czynników działających w trakcie doświadczenia.
Czynniki główne to takie, których oddziaływanie jest silne i które w dużej mierze decyduje o czynniku.
Czynniki poboczne wpływają tylko w małym stopniu na przebieg procesu i na efekt końcowy.
Silnie działające czynniki: żywienie, mikroklimat pomieszczeń, organizacja, technika obsługi, system utrzymania i inne. Za mało ważne można uznać np. kształt rogów, umaszczenie, bezrożność itp.
Na czym polega błąd doświadczenia ?
Błąd doświadczenia-statystyka charakteryzująca naturalną zmienność istniejącą między obserwacjami (elementami, wariantami).
Czułość doświadczenia a jego błąd.
Czułość(precyzja) doświadczenia- precyzja informacji uzyskiwanej z doświadczenia. Im czulsze doświadczenie tym mniejsze różnice między średnimi uznaje się za istotne.
Jakie czynniki mają wpływ na wielkość błędu doświadczenia?
-Główne: mające silne odziaływanie, w przeważającej mierze decydują o wynik.
np. żywienie, którego poziom może decydować nie tylko o wydajności zwierzęcia,
lecz również o zdrowiu i płodności.
-Poboczne: wpływające tylko w małym stopniu na przebieg procesu i efekt końcowy.
np. kształt rogów, postawę uszu u świń, szczegóły umaszczenia
W jaki sposób powstaje błąd systematyczny w doświadczeniu i jak go unikać?
Błąd systematyczny - w doświadczeniach źle zaprogramowanych pojawia się czynnik uboczny, który działa losowo i nie na wszystkie elementy, lecz na pewne grupy elementów. Czynnik uboczny wikła się z czynnikiem doświadczalnym i faworyzuje lub upośledza pewne gr. wspomagając wynik doświadczenia. Błąd systematyczny powst. gdy do doświadczenia wybiera się osobniki nie losowe, gdyż wówczas wprowadza się czynnik subiektywnego doboru. Błąd systematyczny powstaje w różnych sytuacjach. Badacz musi wiedzieć, gdzie może on powstać, i uniknąć go. Dyskwalifikuje doświadczenie!
Omówić doświadczenia laboratoryjne.
Doświadczenia lab- wykonywane są w warunkach nietypowych, oderwanych od naturalnego środowiska. Ze względu na otoczenie, wyniki i wnioski, z tych doświadczeń nie mogą być przenoszone bezpośrednio do praktyki. Stanowią jedynie materiał pogłębiający i rozszerzający inne badania. Wyniki badań laboratoryjnych mogą znaleźć zastosowanie w praktyce po przejściu próby w warunkach produkcyjnych. Stosuje się najczęściej w badaniach ogólnobiologicznych: rozród, itp.
Omówić doświadczenia naukowo-gospodarcze.
Doświadcz naukowo-gosp.- wykonywane są w większości przypadków na zwierzętach gosp. W warunkach zbliżonych do normalnych warunków chowu. Są to badania o charakterze żywieniowym i hodowlanym. Są ogniwem łączącym naukę z praktyką. Nie rozwiązują wszystkich zagadnień. Nie rozwiązują problemów wymagających oceny gosp. Długotrwałe i jednostronne badanie naukowo-gosp. nie daje żadnych korzyści naukowych, a jedynie dostarczają mniej lub więcej interesujących faktów.
Porównać doświadczenia produkcyjne i wdrożeniowe.
Doświadczenia produkcyjne przeprowadza się w warunkach normalnego cyklu produkcyjnego i zazwyczaj dotyczą one zagadnień organizacyjnych i ekonomicznych.
Doświadczenia wdrożeniowe przeprowadzamy, gdy nie jesteśmy pewni wyniku po doświadczeniu laboratoryjnym lub naukowo-produkcyjnym. Doświadczenie wdrożeniowe jest przeprowadzane w normalnych warunkach hodowlanych.
Podać zasady zakładania i prowadzenia doświadczenia.
Należy mieć sprecyzowany temat, który może ulec pewnej modyfikacji, ale należy wyraźnie określić cel badań. Temat powinien być sformułowany dość precyzyjnie, nie powinien także być zbyt ogólny. Temat roboczy jest to pierwszy, wstępny temat i często ulega on modyfikacji.
Pomysłowa hipoteza robocza oparta na bibliografii, ale w razie potrzeby oparta także na tzw. Badaniach próbnych (pilotowych).
Prawidłowo dobrany materiał doświadczalny (próba odznaczająca się reprezentatywnością, wyrównaniem i brakiem błędów systematycznych).
Odpowiednio dobrany układ doświadczenia, w którym uzyskamy jak najwięcej odpowiedzi.
Odpowiednia liczebność obserwacji- dobieramy zwierzęta z pewnym zapasem na wypadek, gdyby część zwierząt zachorowała
Należy zadbać oto, żeby była jak największa czułość doświadczenia, można ją zwiększyć poprzez: zwiększenie liczby obserwacji czy powtórzeń, eliminację pomyłek, wyrównanie próby, prawidłowe rozmieszczenie zwierząt, właściwy czas trwania badania.
Zaplanowanie doświadczenia- planujemy co najmniej dwa zestawy: doświadczalny i kontrolny
Przeprowadzenie doświadczenia- montujemy zestawy: doświadczalny i kontrolny, dokonujemy obserwacji oraz pomiarów
Zanotowanie spostrzeżeń.
Opracowanie wyników- opis musi być na tyle dokładny, by możliwe było powtórzenie doświadczenia.
Sformułowanie wniosku.
Weryfikacja hipotezy.
Prawidłowo sprecyzowany temat, a cel badań.
W prawidłowo sprecyzowanym temacie będzie zawarty ogólny cel badania, nie może on jednak być zbyt szczegółowy ani zbyt ogólny
Jakie elementy powinna zawierać hipoteza robocza?
W hipotezie roboczej zapisujemy przewidywany według nas wynik doświadczenia. Przypuszczenia te opieramy na bibliografii a wrazie konieczności na badaniach próbnych.
Wyjaśnić pojęcie „badania próbne”.
Badanie próbne inaczej pilotowe to badanie, które wykonujemy kiedy chcemy się upewnić czy badanie, jakie zaplanowaliśmy dadzą nam określony skutek lub gdy boimy się, że zwierzęta „cenne” zachorują. Badania te przeprowadza się na mniejszej liczbie zwierząt lub na zwierzętach mniej „cennych”.
Na co należy zwrócić uwagę przy wyborze zwierząt doświadczalnych?
Jako laboratoryjnych używa się przeważnie zwierząt drobnych, szybko rozmnażających się, tanich. Zaletą są między innymi niskie koszty wychowu oraz proste i tanie pomieszczenia. Zwierzęta laboratoryjne przydatne są do rozwiązywania zagadnień o znaczeniu ogólnobiologicznym. W doświadczeniach na bydle przy wyborze zwierząt obowiązują następujące zasady: brać pod uwagę wydajność uzyskaną w okresie 2-4 tygodni przed rozpoczęciem doświadczenia, nie wybierać zwierząt o zbyt niskiej wydajności, zwierzęta muszę reprezentować typ, na którym będą uogólniane wyniki, mniejszą uwagę zwracać na wiek krowy, wyjątek stanowią pierwiastki. Zwierzęta w miarę możliwości powinny być w podobnym wieku.
Czym powinna charakteryzować się prawidłowo wybrana próba?
Wybór próby nie jest łatwy, należy brać pod uwagę: reprezentatywność, wyrównanie, pozbawienie błędu systematycznego. Reprezentatywność- wybrana próba powinna możliwie dokładnie reprezentować zbiorowość ogólną, którą można podzielić na pewne warstwy. Reprezentatywność próby jest zachowana, gdy dana warstwa stanowi u niej taki sam procent osobników jak w zbiorowości ogólnej. Aby zapewnić reprezentatywność należy wybierać osobniki niespokrewnione, wybierać losowo, tworzyć grupy, niezbyt małe. Aby próba reprezentowała populację, żeby wyniki były wolne od błędów systematycznych, należy osobniki doświadczalne wybierać losowo.
Co to jest układ doświadczenia?
Układem doświadczenia nazywa się sposób podziału zwierząt na grupy doświadczalne, ich wzajemny stosunek, liczebność poszczególnych grup, czyli konstrukcyjny schemat doświadczenia (model). Dobry układ powinien umożliwić uzyskanie w jak najkrótszym czasie oraz na stosunkowo małym materiale jak najbardziej dokładnej i wszechstronnej odpowiedzi na pytanie zawarte w hipotezie zerowej.
Jakie czynniki wpływają na wybór układu doświadczalnego?
Na wybór układu doświadczalnego wpływa gatunek zwierzęcia (rodzaj materiału doświadczalnego), sposób traktowania materiału doświadczalnego, warunki techniczne wykonania doświadczenia, kadry wykonujące doświadczenie, metody statystyczne.
Podać typy układów doświadczalnych
1 Układy jednoczynnikowe (proste)- bada się jeden czynnik doświadczalny w różnym natężeniu,
każdy osobnik czy gromada znajduje się pod działaniem jednego zabiegu;
a- układ jednoczynnikowy ciągły- podział na grupy jaki został ustalony na początku doświadczenia, utrzymuje się przez cały okres eksperymentu; doświadczenie rozpoczyna się jednocześnie na wszystkich osobnikach; czasem dzieli się na okres przejściowy i właściwy;
2 Układy proste przemienne (rotacyjne)
Układ okresowo-grupowy- model doświadczenia polega na podziale zwierząt na kilka grup traktowanych na początku doświadczenia jednoczynnikowo, następnie przechodziły na różne poziomy czynnika, a potem wracały do wspólnego traktowania
Układ przestawny- polega na tym, że na ten sam element działają kolejne różne zabiegi; jeden element jest poddany działaniu zabiegu A, a następnie zabiegu B, drugi element ma odwrotną kolejność, itd.
Kwadrat łaciński w jednym kwadracie jest jednakowa liczba elementów okresu zabiegu; przy dużej liczbie okresów trwałoby zbyt długo; w zootechnicznych najczęściej kwadraty 2x3, 4x4, 5x5; duża wydajność i czułość
3 Układ prosty powrotny- bardzo czuły, przy dwóch poziomach czynnika
Układy wieloczynnikowe złożone- bada się kilka czynników, z których każdy ma kilka zabiegów, wyjaśniają one związki zachodzące między czynnikami doświadczalnymi; przy stosowaniu doświadczeń wieloczynnikowych osiąga się znaczne oszczędności materiału doświadczalnego, ilości pracy i czasu, wadami są pewna sztywność i schematyczność
W układach wieloczynnikowych bada się jednocześnie działanie kilku czynników; zaletą tego typu doświadczeń jest to, że uzyskany wynik jest prawie tak samo precyzyjny, jak w doświadczeniach prostych, a ponadto dzięki interakcji wyjaśniają one związki zachodzące między czynnikami doświadczalnymi. W tym układzie uzyskuje się znacznie więcej informacji w znacznie krótszym czasie.
Omówić układy jednoczynnikowe
Układ jednoczynnikowy bada wpływ jednego czynnika. Jednostka może być poddawana ciągłemu wpływowi czynnika, przemiennemu (np.: kwadrat łaciński)lub powrotnemu.
Omówić układy wieloczynnikowe (złożone).
W doświadczeniach wieloczynnikowych bada się równoczesny wpływ wielu czynników. Zaletą jest uzyskanie wyniku tak samo precyzyjnego jak w doświadczeniach prostych, a ponadto dzięki interakcji wyjaśnia się związki zachodzące między czynnikami doświadczenia. Doświadczenia takie mają mniejszą czułość (jednak max strata to 1%), W takich doświadczeniach osiąga się oszczędności czasu, materiału doświadczalnego i pracy.
Omówić układ ciągły porównawczo-grupowy.
Inaczej układ ciągły: grupa przez cały okres odświadczenia podlaga wpływowi określonego czynnika
Czym charakteryzuje się układ przestawny?
Przemienne. Jednostka doświadczalna w trakcie doświadczenia poddawana jest działaniu różnych zabiegów (w ramach jednego czynnika doświadczalnego). Przykładem może być kwadrat łaciński.
Zalety i wady stosowania w doświadczeniach „kwadratu łacińskiego.
kwadrat łaciński (przykład układu rotacyjnego). W układzie tym żaden zabieg nie jest dwukrotnie wykonywany na tej samej jednostce doświadczalnej, ani w tym samym okresie. Kwadrat łaciński charakteryzuje się jednakową liczbą jednostek doświadczalnych, zabiegów oraz okresów. Zwykle stosowane są kwadraty o wymiarach 3x3 lub 5x5. Kwadrat łaciński należy do doświadczeń czułych, ok.20% bardziej czułych aniżeli zwykłych doświadczeń grupowych prowadzonych na
gromadzie osobników.
Zaletą kwadratu łacińskiego jest ograniczenie ilości prób
Omówić układ obserwacji połączonych.
Układ obserwacji połączonych. Doświadczenie w układzie par zależnych, wiązanych.
Zwierzęta do tego typu doświadczenia dobiera się parami. Pary zwierząt w obrębie pary winny
być do siebie maksymalnie podobne, a podobieństwo to może być wiekowe, zbliżone masy
ciała, siostry. Obliczenia wykonywane są nie na wynikach obydwu grup, lecz na różnicy
wyników w poszczególnych parach.
Rodzaje zmienności występujące podczas doświadczeń.
Zmienność to różnica w wymiarze danej cechy u poszczególnych osobników. Zmienność istnieje zarówno wśród elementów jednej grupy (zmienność osobnicza, indywidualna lub wewnątrzgrupowa) jak i w różnych grupach (zmienność międzygrupowa).
Zmienność wewnątrz grupowa wywoływana jest przez czynniki, których nie znamy lub nie potrafimy dokładnie określić, zmienność ta może być większa lub mniejsza, istnieje jednak zawsze i stanowi błąd doświadczenia. Zmienność między osobnikami (elementami) różnych grup może być powiększona przez świadome działanie czynnika (czynników) doświadczalnych.
Na czy polega indywidualne i gromadne traktowanie zwierząt w doświadczeniach?
Taktowanie indywidualne: zwierzę stoi samo dostaje osobno paszę, pomiary i oznaczenia dotyczą tylko jednego zwierzęcia. Każde zwierzę stanowi jeden element doświadczenia
Traktowanie gromadne: zespół kilku lub kilkunastu zwierząt, razem utrzymywanych i żywionych. Osobnik z gromady nie może być oceniany odzielnie ani reprezentować gromady. Przy takim traktowaniu każda gromada, bez względu na liczebność traktowana jest jako jeden element doświadczenia
Omówić zalety zwierząt laboratoryjnych?
Zwierzętami lab są najczęściej zwierzęta drobne, tanie i szybko rozmnażające się. Ich zalety to: niski koszt wychowu, łatwe i tanie żywienie, proste i tanie pomieszczenia do ich utrzymania, krótki cykl życiowy=krótszy czas eksperymentu, łatwość eliminacji zmienności osobniczej, ubicie do badań chemicznych i histologicznych nie przedstawia większych trudności
Specyfika doświadczeń wykonywanych na owcach?
Owce są zwierzętami stadnymi a ich indywidualne traktowanie jest uciążliwe i może wpływać na wynik takiego eksperymentu. Ponadto u owiec występuje duża zmienność osobnicza, która przy ind traktowaniu może wpływać na różnorodność wyników. U owiec również wyraźna jest sezonowość, którą także należy brać pod uwagę planując doświadczenie.
Rodzaje doświadczeń wykonywanych na bydle mlecznym - uzasadnić.
Doświadczenia na bydle mlecznym są trudne z powodu dobrania odpowiedniej liczby dostatecznie wyrównanych zwierząt. Na krowach wykonuje się głównie doświadczenia żywieniowe (wpływ na ilość i skład mleka oraz ograniczenia ilości produkowanych gazów) a także hodowlane
Jakimi metodami można prowadzić doświadczenia na bydle opasowym?
1 Żywienie i obserwacje prowadzone od określonego dnia do innego dnia. Badania zaczynają się i kończą tego samego dnia nad wszystkimi zwierzętami. Wada- zwierzęta będą się różnic ciężarem miedzy sobą, wolniej rozwijające się mogą być faworyzowane, a szybciej rosnące krzywdzone, gdyż gorzej wykorzystują pasze na jednostkę przyrostu.
2 Badania zaczynają się jednocześnie na wszystkich zwierzętach -zaleta, natomiast kończą gdy zwierzęta osiągną pewien określony standard. Zasadnicza trudność to ustalenie momentu końcowego badania. Błąd szacowania wykorzystania paszy jest duży.
3 Polega na badaniu od określonej masy ciała do wyznaczonej masy przedubojowej. Wada- badanie nie zaczyna się i nie kończy jednocześnie nad wszystkimi zwierzętami. Daje najlepsze rozróżnienie właściwości genetycznych.
Udowodnić, że doświadczenia na trzodzie uznaje się za najłatwiejsze?
1 Możliwość wybrania większej ilości materiału doświadczalnego stosunkowo dobrze wyrównanego pod względem wieku i pochodzenia i innych cech.
2 Wczesny rozwój i wczesna dojrzałość rozpłodowa i produkcyjna- można zamknąć w doświadczeniu w całym cyklu produkcyjnym. Eksperymenty przebiegają szybko, pokazują w krótkim czasie dużo wyników.
3 Znacznie mniejsza zależność od zasobów paszy w gospodarstwie.
4 Łatwiejsza kontrola użytkowości ze względu na jednokierunkowość użytkowania.
5 Można stosować układy złożone- duża liczba materiału.
Doświadczenia wykonywane na drobiu - różnice gatunkowe.
Na czym polega proces opracowania eksperymentu?
Opracowanie jest jedną z najważniejszych czynności proces ten można podzielić na:
1 zbieranie i porządkowanie danych liczbowych i opisowych - dane liczbowe i opisowe zawierają wszystkie spostrzeżenia i zapisku zbierane w czasie wykonywanej pracy. Ta część materiału odpowiednio opracowana i rozwinięta stanowi treść publikacji, cały zebrany materiał stanowi dokumentację doświadczenia.
2 opracowywanie danych liczbowych- opracowany materiał liczbowy daje podstawę do wyciągania wniosków, wysuwania i sprawdzania hipotez, daje możliwość wyznaczania ilościowych współzależności zachodzących w danym zjawisku.
3 wyciąganie wniosków- na podstawie wyników uzyskanych z obliczeń statystycznych, z zestawień średnich, z zapisków w notesie i obserwacji. Nie należy się zbytnio sugerować ani poprzednimi wynikami, ani istniejącą tradycja, ani autorytetami osób, które doszły do innych wniosków.
4 opracowywanie piśmienne całego doświadczenia- może mieć formę pracy naukowej (rozprawy naukowej), sprawozdania lub komunikatu, opracowania popularnego do pism fachowych w prasie codziennej.
„Wyższość” wyników uzyskanych w doświadczeniu nad uzyskanymi z zapisków.
Na co należy zwrócić uwagę przy opracowaniu danych liczbowych?
Musimy wiedzieć co opracować. Materiał liczbowy musi być tak sprecyzowany by można było wyciągnąć jak najwięcej wniosków. Należy unikać opracowywania danych które nie mają znaczenia ani wpływu na wnioski. Należy przy tym dbać by wyniki mające znaczenie gospodarcze lub naukowe nie zostały pominięte.
Co to jest praca naukowa (rozprawa naukowa).
Praca naukowa to pełne opracowanie doświadczenia przenoszone do publikacji. Cechy:
- dokładny opis doświadczenia według którego czytelnik może powtórzyć
- omawia dotychczasowe osiągnięcia na badany temat na tle sprawozdań z literatury naukowej
- na podstawie wyników wyciąga się wnioski i interpretuje je, na podstawie wyników można budować nowe hipotezy
Czym charakteryzuje się sprawozdanie lub komunikat z doświadczenia?
Sprawozdanie lub komunikat z doświadczenia naukowego robi się gdy doświadczenie nie jest zakończone ale gdy zamknięto pewien jego etap, charakteryzuje się:
- brakiem wprowadzenia na podstawie literatury
- brakiem dyskusji nad wynikami
- w większości wnioski albo w ogóle nie są zbierane albo podane jedynie w formie wyników bez omówienia
Podział pracy naukowej na części.
1. Tytuł i uwagi wstępne
2. Dane z literatury
3. Metodyka i przebieg doświadczeń
4. uzyskane wyniki
5. dyskusja nad tymi wynikami
6. wyciągnięte wnioski i podsumowanie
7. Bibliografia