1.Nauka jako metoda badawcza - definicja operacyjna terminu.

NAUKA - to metoda badawcza, sposób w jaki poznajemy otaczający nas świat. Jest przedsięwzięciem świadomym, przemyślanym i kierującym się rygorystycznymi zasadami. W tym często (choć nie zawsze) analizami statystycznymi. Takie rozumienie nauki odnosi się do procesu poznawania lecz nie tego co wiemy, ale tego w jaki sposób się dowiadujemy. Większość tego co już wiemy, jest kwestią umowy społecznej oraz wiary. SOCJALIZACJA uczy nas konformizmu społecznego w tym akceptowania tego, o czym wszyscy wokół „wiedzą”( np.to, że ziemia jest okrągła), i gdyby zakwestionować poważnie kulistość ziemi,możnaby nawet zostać umieszczony w odpowiednim szpitalu, ale kiedyś przecież wszyscy „wiedzieli”, że ziemia jest płaska!!!

2.Główne cele badań socjologicznych.

EKSPLORACJA - zaspokojenie ciekawości badacza,zbadanie możliwości prowadzenia szerszych projektów badawczych,wypracowanie metod dla dalszych badań.

DESKRYPCJA - czyli opis, dotyczy zwłaszcza badań typu jakościowego, odpowiada na pyt. Co? Gdzie? Kiedy? (np.spisy ludności)

INTERPRETACJA- czyli wyjaśnianie, odpowiada na pyt.dlaczego?

3.Wyjaśnianie idiograficzne vs nomotetyczne.

Wilhelm Windelband wyodrębnił te dwa typy nauk. Przedstawiciele idiografizmu wskazują, że terminy, takie jak „konflikt”, „rewolucja”, „rodzina”, „grupa społeczna” itd. Cechą idiografizmu jest absolutyzowanie niepowtarzalności i swoistości zjawisk społeczno-kulturowych.

WYJ. IDIOGRAFICZNE (szczególne)- intencją jest tutaj pełne wyjaśnienie jednego przypadku, np. u sąsiadów na górze całą noc trwała balanga,zaspałem,na drodze były korki… Idiograficzne - w tym kontekście oznacza wyjątkowy, szczególny lub odrębny. Wyjaśnienie „idio” pozwala zrozumieć przyczyny zajścia, konkretnego analizowanego przypadku (tylko do tego przypadku ogranicza się wyjaśnienie).Badacz, który chce wyjaśnić wewnętrzną strukturę konkretnej grupy społecznej np. gangu młodzieżowego, szkoły, klasy itd. prowadzi badania idiograficzne.

WYJ.NOMOTETYCZNE- intencją jest tutaj wyjaśnianie pewnej klasy zdarzeń a nie tylko pojedynczego przypadku, np.lepiej wykształceni są zdrowsi i żyją dłużej niż niżej wykształceni.

4. Struktura procesu badawczego

* ZAINTERESOWANIA: KONCEPTUALIZACJA(precyzacja znaczenia pojęć oraz zmiennych, które mają być badane,konceptualizacja badań czyli określenie przedmiotu i problematyki badań oraz tzw.aparatury pojęciowej, przy pomocy której formułujemy hipotezy czy problemy badawcze;pojęcia te należy „przetłumaczyć” na język pytań kwestionariuszowych. Konceptualizacja jako proces intelektualny obejmuje więc:*ustalenie,przy pomocy jakich pytań będziemy badać,czy dana osoba posiada pewną interesującą nas cechę,czy też nie, *ustalenie,jaka odpowiedź (konfiguracja odpowiedzi) będzie wskaźnikiem posiadania przez respondenta danej właściwości, czy tez odpowiedniego natężenia danej cechy stopniowalnej), OPERACJONALIZACJA (jak faktycznie będziemy mierzyć badane zmienne, wskazanie metod badawczych, za pomocą których będziemy stosować skonkretyzowane pojęcia).

* IDEE: WYBÓR METODY BADAWCZEJ (eksperyment (Eksperymenty wykonuje się w celu potwierdzenia lub sfalsyfikowania określonej teorii, Jak twierdził Immanuel Kant eksperyment jest swojego rodzaju pytaniem jakie teoria zadaje naturze), badania sondażowe(Sondaż polega na bezpośrednim kontakcie z osobami bądź też z próbą osób, których cechy bądź postawy są istotne z punktu widzenia problemu badawczego. Stosujemy go w wypadku, kiedy nie możemy zdobyć potrzebnych informacji w sposób łatwiejszy. Sondaż umożliwia systematyczne zbieranie danych od członków pewnych zbiorowości. Często wykonuje się to za pomocą wywiadu osobistego, bądź też innych narzędzi badawczych.), terenowe (Badania terenowe = obserwacja uczestnicząca -umożliwiają badaczom obserwowanie życia społecznego w jego naturalnym środowisku, czyli tam gdzie toczy się jakiś proces i gdzie możemy go obserwować), analiza treści (jest to jedna z metod badawczych w socjologii i pokrewnych naukach społecznych, polegająca na badaniu zapisanych w książkach, dokumentach, wspomnieniach, utworach muzycznych itp. przekazów), badania danych zastanych (Są to źródła nie wywołane przez badacza, utrwalone. Są one wytworem społeczeństwa. Źródła znajdujące się w archiwach rodzinnych: metryki urodzenia, albumy ze zdjęciami, kasety wideo, listy, dzienniki, pamiętniki. Korzystanie z nich wymaga zgody dysponentów. Dane znajdujące się w różnych urzędach: statystyki urzędowe, ustawy, rozporządzenia, akty normatywne, dokumenty policyjne i sądowe, dokumenty będące w dyspozycji służby zdrowia, dokumenty handlowe, dokumenty personalne będące w gestii urzędów, sprawozdania z działalności instytucji. Dokumenty ogólnodostępne i okolicznościowe: książki telefoniczne, książki adresowe, informatory, ulotki i afisze dotyczące wydarzeń społecznych, prasa i inne środki masowego przekazu, dane archiwalne.), badania porównawcze (Badania porównawcze są oparte na materiałach zastanych i tworzonych, pochodzących z różnych krajów jak i okresów historycznych, metodę ich prowadzenia nazywamy metodą porównawczą), badania ewaluacyjne (Tradycja badań ewaluacyjnych sięga początków XX wieku, a jej kolebką   są Stany Zjednoczone. Za ojca ewaluacji uważa się Tylera, który od 1929r. rozpoczął systematyczne studia nazywane ewaluacyjnymi w Ohio State University.

OBSERWACJE (zbieranie danych do analizy i obserwacji), przetwarzanie danych (przekształcanie zebranych danych, nadanie im formy nadającej się do obróbki i analizy), analiza (analiza danych i wyciąganie wniosków), zastosowanie (sprawozdanie z wyników i ocena ich aplikacji).

* TEORIA : POPULACJA I DOBÓR PRÓBY (o kim chcemy wnioskować, kogo podać obserwacji).

5. Klasyfikacja metod i technik badawczych stosowanych w badaniach społecznych (obserwacyjne vs komunikowania się, standaryzowane vs niestandaryzowane itd.)

Technika badawcza

Złożony zespół dyrektyw czy reguł, określających czynności i narzędzia, za pomocą których mają być uzyskane określone rezultaty badawcze.

Podział socjologicznych technik zdobywania informacji (gromadzenia danych) wg prof. Jana Lutyńskiego

rodzaj techniki sposób zbierania informacji	obserwacyjne		komunikowania
		pośrednie	bezpośrednie	pośrednie	bezpośrednie
niestandaryzowany	wykorzystywanie materiałów istniejących	obserwacja zwykła (niekontrolowana)	wypowiedzi niestandaryzowane	wywiad swobodny (wolny)
standaryzowany	analiza treści	obserwacja kontrolowana (eksperyment)	ankieta	wywiad kwestionariuszowy

6. Badania jakościowe (wywiad swobodny i pogłębiony, tzw. zogniskowane wywiady grupowe, obserwacja, techniki projekcyjne).

Badania jakościowe, zwane też motywacyjnymi skoncentrowane są na pojedynczych osobach lub małych grupach celowo dobranych osób i dotyczą na ogół czynników trudno wymiernych. Polegają na rozmowie osoby badanej lub niewielkiej grupy z udziałem osoby prowadzącej badanie, inicjującej i sterującej przebiegiem rozmowy lub dyskusji na określony z góry temat. Badania jakościowe mają na celu wyjaśnienie i zrozumienie motywów postępowania, dotarcie do nie ujawnianych w sposób bezpośredni przyczyn zachowania, ustalenie i zinterpretowanie głęboko ukrytych przekonań i emocji. Na ogół udzielają odpowiedzi na pytania: „jak?”, „dlaczego?”

Nie interesują nas tutaj liczby, lecz skojarzenia związane z przedmiotem badania, motywy, które kierują zachowaniem respondentów. Badania tego rodzaju pozwalają bardzo szczegółowo odtwarzać stereotypy, wzory myślenia, oceniania lub reagowania, sposoby wyrażania myśli, nieuświadomione motywy, zwyczaje i przyzwyczajenia.

Badania jakościowe stosuje się najczęściej, aby:

• Wykryć przyczyny leżące u podstaw zachowania respondenta, których nie można poznać przy stosowaniu pytań bezpośrednich

• Dokonać wstępnych badań koncepcji przez przejściem do badań ilościowych

• Uzyskać szersze spojrzenie i lepiej zrozumieć problem, w wyjaśnianiu którego zawiodły badania konwencjonalne

• Pobudzić aktywność twórczą, wykorzystując kreatywność uczestników do rozwoju koncepcji badawczej

Badania jakościowe są zwykle prowadzone na niewielką skalę i często stosowane są do testowania hipotez. W badaniach jakościowych bardziej liczy się to, że dane stwierdzenie zostało wypowiedziane, niż to, ile razy się pojawiło.

W badaniach jakościowych dąży się do poznania głęboko ukrytych motywacji grupy docelowej. Umożliwiają one uzyskanie wiedzy o emocjonalnych progach wrażliwości, barierach (wąskich gardłach), postawach, ocenach, pragnieniach i potrzebach danej grupy docelowej. Metody te są więc głównie stosowane w przypadku, gdy potrzebne są pogłębione informacje

W badaniach jakościowych stosuje się często tzw. techniki projekcyjne, które umożliwiają zadawanie pytań w sposób pośredni. Taka forma pytania „nie wprost” zachęca badane osoby do przeniesienia (projektowania) swoich ukrytych lub nieuświadomionych motywów, przekonań, postaw i uczuć związanych z badanym przedmiotem.

Najczęstsze techniki badań jakościowych to prowadzone z indywidualnym respondentem:

1. Wywiad swobodny (wolny) i pogłębiony

2. Dyskusje grupowe (tzw. zogniskowane wywiady grupowe)

3. Obserwacja uczestnicząca

4.Techniki projekcyjne: skojarzenia, tzw. portret chiński, kończenie obrazków, psychorysunek, personifikacja, collage.

Techniki projekcyjne- techniki, w których badacz wywołuje ludzkie zachowania werbalne lub niewerbalne.

Wywiad zogniskowany (focused interview) rozmowa przeprowadzona wyłącznie z tymi osobami, które uprzednio uczestniczyły w sytuacji znanej badaczowi z obserwacji lub w oparciu o dokumenty. Wywiad grupowy realizowany w małych (6-10 osób) grupach, dobranych metodą celową. Na pojedynczy projekt badawczy składa się zbadanie przynajmniej kilka (3-8) grup. Moderator w taki sposób kieruje zbiorową dyskusją, aby poznać zwyczaje, upodobania i przekonania uczestników - niedostępne przy innych technikach badawczych.

Ta metoda jest często stosowana przy wstępnym definiowaniu i opracowywaniu dużych projektów badawczych. Wywiad odbywa się w specjalnym laboratorium wyposażonym w kamerę video, magnetofony, weneckie lustro.

Indywidualny wywiad pogłębiony (individual In-depth interview)

jest metodą stosowaną wówczas, gdy celem badania jest odtworzenie postaw motywacyjnych i emocjonalnych, oraz zbudowanie modeli np. podejmowanych decyzji. Wywiad ma charakter swobodny, co pozwala m.in. na stosowanie technik projekcyjnych oraz na budowaniu atmosfery sprzyjającej zbieraniu informacji dotyczących doświadczeń, wiedzy, języka, sposobów myślenia, przeżywania i upodobań badanych. Wywiady realizowane są na ogół w domach respondentów lub laboratoriach przez wysoko kwalifikowanych ankieterów. Próba obejmuje na ogół od 10 do 60 osób dobranych metodą celową.

7. Badania ilościowe (kwestionariusze i sondaże). Badania ilościowe to badania kwestionariuszowe, przeprowadzane na stosunkowo dużych grupach respondentów, najczęściej reprezentatywnych dla populacji generalnej, z wykorzystaniem metod statystyczno - matematycznych, przy doborze próby i obliczenia wyników. Polegają na gromadzeniu danych, zbieranych od respondentów za pomocą formularzy - kwestionariuszy ankiet i wywiadów. Określona liczba respondentów, dobrana według reguł statystyki, odpowiada na zawarte w kwestionariuszach pytania.

Badania ilościowe stosuje się wtedy, gdy na podstawie wyników uzyskanych w danej próbie chcemy wnioskować o pewnej populacji, większej niż badana próba (np.populacji ogółu dorosłych mieszkańców Polski). Wnioskowanie na podstawie wyników badań ilościowych podlega zasadom statystyki matematycznej, pozwala więc zazwyczaj nie tylko uzyskać pewne oszacowania liczbowe dla populacji generalnej, ale również określić błąd statystyczny, jakim obarczone są te oszacowania.

Badania ilościowe mogą być realizowane różnymi technikami

Wywiadu bezpośredniego

Wywiadu telefonicznego

Komputerowego

Ankiety pocztowej, audytoryjnej i elektronicznej

Specyficzną formę badań ilościowych zasługujących na odrębne, szersze omówienie, stanowią sondaże.

Sondaże

Sondaże są bardzo starą techniką badawczą. Opisy pierwszych prób badań społecznych znajdują się już w Starym Testamencie. Starożytni władcy Egiptu również przeprowadzali spisy, które pomagały im zarządzać ich ziemiami.

Na przełomie XIX i XX wieku socjologowie stosowali badania sondażowe niemal wyłącznie w postaci wywiadu swobodnego. Nie posiadał on określonej konstrukcji, lecz był raczej rodzajem sondującej rozmowy. Prowadzony przez inteligentnego, bystrego, uważnego obserwatora, mógł być potężnym narzędziem do zdobywania informacji; było to jednak narzędzie niestandaryzowane. Badacz nie dysponował żadnym dowodem, że uzyskane informacje są prawdziwe, a problem rzetelności rzadko był stawiany. Dlatego stosowanie kwestionariuszy o ściśle określonej budowie, uznano za jedyne możliwe rozwiązanie problemu standaryzacji.

Mało znaną próba przeprowadzenia wśród francuskich robotników w 1880r. badaczem przeprowadzającym był Karol Marks. Rozesłał on pocztą do robotników około 25 tysięcy kwestionariuszy, chcąc zbadać w jakim stopniu są oni wykorzystywani przez pracodawców. Niestety[?], nie ma żadnej wzmianki o tym, by któryś z nich został zwrócony!!!

Sondaże i kwestionariusze

Francis Galton [1822-1911] - jako pierwszy zastosował metody statystyczne do studiowania ludzkich różnic indywidualnych i dziedziczenia inteligencji oraz wprowadził kwestionariusze do zbierania danych na temat społeczności ludzkich. Opracował metody statystyczne do badania rozsiewu uzdolnień w populacjach, wprowadził pojęcia „testu” i „testu umysłowego” (sprawdzian uzdolnień).

W dzisiejszych czasach, sondaż jest często stosowaną techniką badawczą. Badania sondażowe mogą być zastosowane do celów opisowych, wyjaśniających i badawczych. Badania sondażowe są chyba najlepszą dostępną metodą dla tych badaczy, którzy chcą zbierać dane w celu opisywanie populacji zbyt dużej, by obserwować ją bezpośrednio. Dzięki doborowi losowemu otrzymujemy grupę respondentów, co do których możemy zakładać, że ich cechy odzwierciedlają cechy szerszej populacji, natomiast standaryzowane kwestionariusze, dostarczają danych w tej samej formie od wszystkich respondentów. Sondaż zakłada więc użycie kwestionariusza - narzędzia zaprojektowanego specjalnie do zbierania informacji!!!

8.Zadania kwestionariusza.

Musi pomóc ankieterowi w nakłonieniu badanego do udzielenia potrzebnych informacji tj. uwzględniać potrzeby badanego. W badaniach socjol. oznacza to tzw. KONCENTRACJĘ NA RESPONDENCIE oraz uzyskanie zgody badanego na udział w badaniu przy określonym poziomie społecznej aprobaty badań.

Musi przetłumaczyć problematyką badań na pytania, które powinny być tak skonstruowane, by uzyskać odpowiedzi będące dokładnym i całkowitym odbiciem postawy, poglądu lub wiedzy respondenta.

Język pytań kwestionariuszowych

Składnia i słownictwo użyte w kwestionariuszach powinny zapewnić pewną komunikatywność - jest to tzw. Pierwsze kryterium doboru języka.

Układ odniesienia respondenta

Czyli - system kategorii w jakich dane sprawy postrzega dana osoba a więc :

1. Aparatura pojęciowa respondenta, tj. sposób w jaki wyróżnia on i kwalifikuje poszczególne dziedziny rzeczywistości [ znaczenie jakiego nadaje pewnym terminom czy też pojęciom];

2. Jego [respondenta] przekonanie o względnej ważności jednych spraw w stosunku do innych.

Stopień poinformowania respondenta

Problem tzw. Błędnego założenia znawstwa, tj. błędnego przypisania przez badacza badanemu wiedzy w danej dziedzinie, której w rzeczywistości respondent nie posiada.

Problem aprobaty społecznej badania

Czyli problem możliwie szerokiego zespołu swobodnych, spontanicznych odpowiedzi respondenta lecz społecznie aprobowanych.

9.Struktura logiczna narzędzia badawczego wg. J. Lutyńskiego

Schemat struktury logicznej narzędzia badawczego (pyt.kwestionar.) wg. J.Lutyńskiego.

PYTANIA PROBLEMOWE OGÓLNE

Np. czy ludzie w Polsce są religijni ?

Rozstrzyga sam

PYTANIA PROBLEMOWE SZCZEGÓŁOWE badacz

Np. czy ludzie w Polsce chodzą co niedziela

na mszę do kościoła?

JEDNOSTKOWE PYTANIA BADACZA-czyli poszukiwana

informacja ( np.czy respondent N chodzi co niedzielę na

mszę do kościoła?)

PYTANIA KODERA (INFORMATYKA) - do jakiej Formułuje sam

klasy zjawisk należy odpowiedź respondenta N ? badacz

WŁAŚCIWE PYTANIE KWESTIONARIUSZOWE

(np.czy chodzi pan co niedziela na mszę do kościoła?)

Kolejność w kwestionariuszu

1. Kolejność pytań powinna być wyznaczona głównie przez proces przeprowadzania wywiadu, a nie przez tok procesu badawczego

2. Pytania powinny być tak ułożone, by stanowiły dla badanego sensowną całość, zgodną więc z poczuciem logiki respondenta, nie mogą być nużące dla respondenta, nie można umieszczać pytań trudnych jedno za drugim, nie wskazane jest aby zadawać np.najpierw tylko pytań o opinię a potem o fakty, strona nie może być cała z pytaniami ze skalami, tabelami, pytaniami-historyjkami.Druk-wyraźny i czytelny.

3. Obowiązuje zasada `od ogółu do szczegółu'- układ pytań powinien stopniowo zawężać tematykę, czyli nie dopuszczać by pierwsze pytania wyznaczały treść odpowiedzi na pytania następne

4. Funkcje orientacyjne, pouczające oraz angażujące pierwszych kilku pytań kwestionariuszowych

5. Miejsce i rola tzw. Metryczki

PYTANIA FILTRUJĄCE ( selekcyjne, odsiewające,pytania-filtr,pytania z filtrem filtr) : za ich pomocą na wstępie całej serii pytań z góry wydziela się respondentów, którym można z sensem zadać dalsze (pewne) pytania.

METRYCZKA:blok pytań o dane osobowe, czyli o cechy społ.-demogr.,pytania zawarte w metryczce to pytania metryczkowe, mogą być one rozrzucone po kwestionariuszu i nie tworzyć zwartego bloku.

PYTANIA-BUFORY:mają za zadanie neutralizować lub rozpraszać napięcie, które zostało wywołane poprzednimi pytaniami i które może mieć wpływ na odpowiedzi na nast.pytania, umieszczane są na ogół w środku kwestionariusza.

PYT.KONTAKTOWE:pytania na rozgrzewkę,przełamują pierwsze lody,umieszczane na początku kwestionariusza.

10. Pytania sugerujące, trudne (językowo, zadaniowo, emocjonalnie), problem tzw.drażliwości pytań, pytania pułapki (pułapki-puste,intencjonalnie przygotowane,podchwytliwe).

Problem pytań sugerujących

Pytanie może sugerować np. użycie wyrazów o pozytywnym lub negatywnym ładunku emocjonalnym, przez skojarzenie jednej z odpowiedzi alternatywnych z niezaprzeczalnie pożądanym celem itp. Np. czy jest pan zwolennikiem aborcji?

Problem pytań trudnych

Trudność typu: językowego, zadaniowego, emocjonalnego.

Tzw. Drażliwość pytań.

Poszczególne pytania powinny odnosić się do pojedynczych zagadnień!!!

PYTANIA PUŁAPKI:zalicza się do nich pyt.puste,czyli takie na które nie można prawdziwie odpowiedzieć,bo dot.np organizacji która nie istnieje,tzw rzekomych alternatyw itp. To pytania na które nie można dać prawdziwej odpowiedzi bezpośredniej. Można natomiast podać odpowiedź znoszącą pozytywne założenie pytania, stwierdzającą fałszywość założenia. Powinny być stosowane w badaniach opinii (tam gdzie wygłaszane są sądy i oceny). Powinno się je stosować wraz z innymi weryfikatorami (testy słownikowe itp.).

11.Formy odpowiedzi na pytania: otwarte, zamknięte i półotwarte. Alternatywy dwu i wieloczłonowe.

Pytanie otwarte czyli takie, na które respondent udziela odpowiedzi własnymi słowami, budując odpowiedzi w sposób wg niego - najbardziej odpowiedni.

Pytanie zamknięte - sytuacja wyboru odpowiedzi spośród podanych w pytaniu kategorii. Ten rodzaj pytań stosowany jest wtedy, gdy:

1. Istnieje tylko jeden układ odniesienia z którego badany zaczerpnąć odpowiedź

2. W ramach tego układu istnieje znany zespół możliwych odpowiedzi

3. Odpowiedzi te reprezentują wyraźne określenie stanowiska, które dokładnie odzwierciedlają pogląd każdego badanego.

W konsekwencji forma odpowiedzi może przybierać postać - alternatywy dwuczłonowej lub alternatywy wieloczłonowej, lub też skali.

Pytania półotwarte (półzamknięte) czyli pytania, w których badacz jest w stanie przewidzieć zdecydowaną większość możliwych odpowiedzi. Licząc się z faktem, że nie jest to jednak lista wyczerpująca, pozostawia respondentowi możliwość innej, własnej odpowiedzi.

Metody badań socjologicznych dalszy ciąg pytań

12. Problem szczerości odpowiedzi respondentów ( odpowiedzi subiektywnie nieprawdziwe , świadomie fałszywe, wadliwe sposoby formułowania pytań).

Problem szczerości odpowiedzi:

Czynniki ujemnie wpływające na odpowiedzi respondenta
Całkiem nowa sytuacja społeczna
Drażliwa tematyka wywiadu
Osoby mogą nie lubić wysilać się.
Rozmówcy mogą podejrzewać, że udzielenie wywiadu może mieć dla nich negatywne konsekwencje
Zasłanianie się, że nie jest się kompetentnym w danym temacie
Badacz może być traktowany jako osoba zdolna nas potępić, pomyśleć coś złego
Respondent chce się pokazać z jak najlepszej strony
Czynniki dodatnio wpływające na odpowiedzi respondentów
Ciekawość poznawcza
Ciekawość danego tematu
Chęć udzielenia pomocy badaczowi.
Szansa na własną ekspresję
Traktowanie wywiadu jako wyróżnienie własnej osoby.

Wadliwe sposoby formułowania pytań:

Wady związane ze zbytnią trudnością pytań:
a. nie przemyślenie przez badacza poszukiwanej informacji lub całkowity jej brak
b. nieumiejętne przekształcenie informacji w pytanie przez jego autora
c. nieznajomość środowiska które się bada
d. nieumiejętność formułowania pytań w sposób zrozumiały i jasny,
trudność wynika z języka w jakim się formułuje
e. trudności wynikające z zdań jakie się stawia przed respondentem
Np. Jakie zawody reprezentują P. sąsiedzi?

f. nie dostosowanie języka. Powinno być Jakie zawody mają P. sąsiedzi?

Wady związane ze zbytnią wrażliwością pytania
a. pytanie narusza w mniemaniu respondenta strefę jego prywatności i intymności
b. pytanie zagraża wartości własnej respondenta
c. pytanie zagraża społecznej egzystencji respondenta
Np. Z kim P. utrzymuje kontakty towarzyskie? Jakie zawody i stanowiska zajmują najbliżsi znajomi P. /P. żony/?

Wady wynikające z sugerującego charakteru odpowiedzi
a. więcej alternatyw pozytywnych niż negatywnych bądź na odwrót
b. brak drugiej części równoważącej część pierwszą
c. umieszczanie w pytaniu sugerujących sądów lub terminów
Np. Co powinno zrobić kierownictwo kraju, aby nadal polepszały się warunki życia w kraju?

Świadomie fałszywe

 Świadome udzielanie fałszywych informacji wskutek obawy, że będą one wykorzystane przeciw interesom osób składających informację

- klasyczny przykład z zaniżania dochodów w Polsce.

 Świadome udzielanie fałszywych informacji wskutek próżności badanych

- zawyżanie wykształcenia

 Świadome udzielanie fałszywych informacji wskutek wstydu lub zażenowania badanych

- podawanie nieprawdziwej opcji politycznej na pytanie na kogo się głosowało,

nie przyznawanie się do nałogów itp.

13. Kontrola kwestionariusza w badaniach próbnych (główne cele w badaniach pilotażowych).

Przygotowanie, skonstruowanie kwestionariusza- narzędzia badawczego przeznaczonego do realizacji masowych badań surveyowych - nie oznacza, że narzędzie to jest gotowe do badań terenowych. Zanim to nastąpi, konieczny jest jeszcze jeden etap, a mianowicie badanie próbne, pilotażowe, zwane w skrócie pilotażem. Badania takie są niezbędne i powinien im być poddany każdy kwestionariusz. Podstawowym celem badań pilotażowych jest sprawdzenie przydatności kwestionariusza badawczego jako narzędzia służącego do zdobycia poszukiwanych informacji.

Pilotaż ma kilka zadań do spełnienia:

Pierwszym zadaniem pilotażu jest weryfikacja samego problemu badawczego. Może pomóc w udzieleniu odpowiedzi na takie m.in. pytania:

- czy podjęty problem badawczy sprawdza się w badanej zbiorowości, tzn. czy realnie w niej występuje?

- czy realizowany problem badawczy jest właściwie zoperacjonalizowany?

- czy przyjęte w badaniach wskaźniki rzeczywiście spełniają swoją funkcję?

- czy przyjęte pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny?

- czy problem badawczy może być rozwiązany dzięki zastosowaniu tych właśnie technik badawczych, czy też ich przydatność jest ograniczona?

Drugim zadaniem pilotażu jest weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego. Sformułowanie to kryje wiele szczegółowych zagadnień:

- ocena przydatności kwestionariusza i poszczególnych pytań do nawiązywania kontaktu miedzy badaczem a badanym.

- ocena przydatności poszczególnych pytań do rozwiązania problemu badawczego.

- sprawdzenie dostosowania pytań do emocjonalnych i intelektualnych możliwości badanych.

- sprawdzenie stopnia trafności uzyskiwanych odpowiedzi.

- sprawdzenie stopnia istotności odpowiedzi.

- ocena stopnia trudności, zrozumiałości pytania z wyeliminowaniem tych, które okazują się niezrozumiałe dla znacznej części respondentów.

- ocena adekwatności, wyczerpywalności kafeterii proponowanych w pytaniach zamkniętych i półotwartych.

- sprawdzenie, ile z zawartych w kwestionariuszu pytań pozostaje bez odpowiedzi i wyciągnięcie z tego wniosków w postaci przeformułowania pytań, zaproponowanych odpowiedzi lub też zupełnej ich eliminacji.

Trzecia grupa zadań pilotażu związana jest z organizacyjnymi i technicznymi aspektami projektowanych badań. Obejmuje to przede wszystkim:

- sprawdzenie, ile czasu potrzeba na realizację badań (przejazdy, poszukiwanie i nawiązanie kontaktu z respondentem).

- ostateczna weryfikacja listy wylosowanych do badań respondentów - tzw. operatu.

- sposób dotarcia do badanych i miejsce przeprowadzenia wywiadu bądź ankiet.

- ustalenie kosztów realizacji badań.

- sprawdzenie sieci ankieterów i nabytych przez nich doświadczeń.

Czwarta grupa celów pilotażu związana jest z opracowywaniem zebranego materiału empirycznego.

I jeszcze dodatkowe informacje do tego pytania ( badania pilotażowe):

Zwiad badawczy i badania pilotażowe
Badania pilotażowe umożliwiają udzielenie odpowiedzi na następujące pytania :

a) czy problem może być rozwiązany przy użyciu przyjętych metod i technik badawczych ?;

b) czy został on całkowicie i prawidłowo zoperacjonalizowany ? ;

c) jaka jest wartość przyjętych wskaźników; d) czy wszystkie pojęcia mają jednoznaczny sens empiryczny ?
Badania pilotażowe spełniają trzy funkcje :

1) stwierdzenie problemu badawczego, a zwłaszcza poprawności eksplikacji i operacjonalizacji tego problemu;

2) sprawdzenie technik i narzędzi badawczych - dokonuje się w ten sposób sprawdzenia poprawności wyboru technik i sprawdza, czy nie istnieją przeszkody w ich stosowaniu;

3) sprawdzenie techniczno - organizacyjne badań, co ma zwłaszcza istotne znaczenie w terenowych badaniach zespołowych.
Pilotaż powinien być przeprowadzany w tej samej zbiorowości, w której będą realizowane badania zasadnicze.

14. Materiały pomocnicze ( służące aranżacji wywiadu, stanowiące pomoc dla respondenta, kontrolujące pracę ankietera, służące zbieraniu dodatkowych informacji).

Przygotowanie narzędzia badawczego do wywiadów kwestionariuszowych.

Narzędzie badawcze to nie tyko sam kwestionariusz, ale cały zespół materiałów, które badacz powinien uprzednio przygotować np.

- materiały pomocnicze

- instrukcja dla ankieterów.

Materiały pomocnicze mogą być różne i mogą pełnić różne role. Rodzaj materiałów pomocniczych zależy od sformułowania przez badanego poszukiwanych informacji i celów przyszłych analiz.

Rodzaje materiałów pomocniczych:

1. służące aranżacji wywiadów ( np.. list zapowiedni, wprowadzenie)

2. stanowiące pomoc dla respondenta w czasie wywiadów (np. karty respondenta, rysunki).

3. kontrolujące prace ankieterów (wywiad obserwowany, powtórny wywiad, jawne nagrywanie, wywiad telefoniczny, kontrolna ankieta pocztowa oraz karta błędów ,
   kwestionariusz kontrolny).

4. służące do zbierania dodatkowych informacji (np. protokoły odmów, ankiety dla ankieterów, część ewidencyjno-porządkowa, testy psychologiczne).

Wprowadzenie do wywiadu:

1. napisać w jaki sposób ankieter ma się przedstawić respondentom ogólnie określić tematykę badań.

2. podać dokładną nazwę informacji, która prowadzi badania

3. ogólnie poinformować respondenta o naukowym celu badania

4. udzielić informacji, że odpowiedzi poszczególnych osób będą opracowywane statystycznie i poza badaniem nie zostaną ujawnione

5. poprosić kandydata na respondenta, aby zgodził się wziąć udział w badaniu i szczerze odpowiadał na pytania.

Wysyłamy - listy zapowiednie

Karty respondenta - muszą być przygotowane osobno. Na karcie pisze się wszystkie słowa jednakowymi drukowanymi literami. Bardzo celowe i wygodne jest posługiwanie się kartami w przypadku, jeśli w kwestionariuszu SA pytania z innego typu skalami.

UWAGA Respondenci chętnie aprobują różnego rodzaju karty i związane z nimi sposoby odpowiadania na pytania.

15. Korelacje i zależności statystyczne (dodatnia i odwrotna korelacja, prosta zależność przyczynowa vs odwrotna zależność przyczynowa, pozorna zależność przyczynowa vs rzeczywista zależność przyczynowa.

Korelacja - empiryczny związek, zaobserwowany między dwiema zmiennymi , polegającymi na tym, że:

a/ zmiany wartości jednej zmiennej są powiązane ze zmianami drugiej, lub

b/ przyjmowanie określonych wartości przez jedną zmienną jest związane z przyjmowaniem określonych wartości przez drugą. Przykładowo, mówimy, że wykształcenie jest skorelowane z dochodem, ponieważ wyższy poziom dochodu powiązany jest z wyższym poziomem wykształcenia.

Korelacja (zależność korelacyjna)

-Korelacja (zależność korelacyjna) w statystyce oznacza zależność między cechami (współzależność cech). Zajmujemy się badaniem dwóch cech jednocześnie. Sprawdzamy, czy istnieją zależności (związki) między tymi dwiema cechami.

-Korelacja występuje wtedy, gdy określonym wartościom jednej zmiennej (cechy) przyporządkowane są ściśle określone średnie wartości drugiej zmiennej (cechy). Średnie - bo może wystąpić czynnik losowy (zakłócający).

Wartości dodatnie oznaczają korelację dodatnią, co oznacza, że wzrostowi wartości jednej cechy odpowiada wzrost średnich wartości cechy drugiej.

Wartości ujemne oznaczają korelację ujemną, czyli wzrostowi wartości jednej cechy odpowiada spadek średnich wartości cechy drugiej.

ZALEŻNOŚĆ PRZYCZYNOWA Przyczynowość a korelacja, pozorna zależność przyczynowa i rzeczywista zależność przyczynowa.

Związek przyczynowy między dwoma zdarzeniami lub sytuacjami to relacja, w której jedno zdarzenie powoduje drugie. Podobnie jak nauki przyrodnicze socjologia opiera się na założeniu, że każde zdarzenie ma jakąś przyczynę. Jednym z podstawowych celów badań socjologicznych - w powiązaniu z refleksją teoretyczną- jest ustalenie przyczyn i skutków.

Przyczynowość nie wynika bezpośrednio z korelacji. Korelacja oznacza istnienie systematycznego związku między dwiema grupami zdarzeń, czyli zmiennych. Zmienna to każdy aspekt, w jakim jednostki lub grupy różnią się od siebie. Do zmiennych socjologicznych należą między innymi wiek, różnice wysokości dochodów, wskaźniki przestępczości i różnice klasowe. Można by sądzić, że kiedy dwie zmienne są mocno skorelowane, musi istnieć między nimi związek przyczynowy, ale często wcale tak nie jest. Korelacje bez związku przyczynowego są częste. Na przykład po drugiej wojnie światowej stwierdzono silna korelację między spadkiem liczby palaczy fajki a spadkiem liczby osób regularnie chodzących do kina. To oczywiste, że jedno nie wynika z drugiego, i trudno byłoby nawet znaleźć jakiś ogólniejszy związek między tymi zmiennymi. Ustalanie relacji przyczynowych na podstawie korelacji jest często trudne. Na przykład w nowoczesnych społeczeństwach zachodzi silna korelacja między osiągnięciami szkolnymi a sukcesem zawodowym. Im lepsze stopnie jednostka dostaje w szkole, tym większe prawdopodobieństwo, że znajdzie dobrze płatną pracę. W ustalaniu przyczyn korelacji należy odróżnić zmienne niezależne i zmienne zależne. Zmienna niezależna to zmienna, która wywiera wpływ na inną zmienną. Zmienna na którą jest wywierany wpływ, to zmienna zależna. We wspomnianym przykładzie wyniki w nauce są zmienną niezależną, a wysokość zarobków zmienną zależną.

D O D AT E K - ZMIENNE

Odmiany zmiennych:

• zmienne ilościowe - pozwalające przyporządkować daną wartość ilościową danej osobie. (wzrost, temperatura, ilość błędów itp.)

• zmienne jakościowe - zmienne kategorialne (płeć, miejsce zamieszkania, kolor oczu)

• zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne) - przyjmujące tylko dwie wartości (płeć)

• zmienne trójwartościowe (trychotomiczne) - przyjmujące tylko trzy wartości (odp: tak, nie, nie wiem)

• zmienne wielowartościowe (politomiczne) - przyjmują większą liczbę wartości (skala neurotyzmu)

• zmienne dychotomiczne - zmienne, które w naturalny sposób przyjmują dwie wartości (płeć)

• zmienne zdychotomizowane - zmienne wielowartościowe, które badacz dla jakiś celów sprowadził do postaci dwuwartościowej (wzrost: niski-wysoki)

• zmienne ciągłe - zbiór jej wartości tworzy pewne kontinuum i pomiędzy dwiema sąsiednimi wartościami zmiennej możliwe jest znalezienie trzeciej wartości (wzrost)

• zmienne dyskretne (nieciągłe) - pomiędzy jej dwiema sąsiednimi wartościami nie występuje trzecia wartość (płeć, typ wykształcenia)

• zmienne klasyfikacyjne - badacz nie może decydować jaką wartość zmienna przyjmie dla poszczególnych badanych (IQ)

• zmienne manipulacyjne - o ich wartości decyduje badacz w sposób losowy (kawa -
  nie kawa)

• zmienne kontrolowane - badacz umie oznaczać wpływ tej zmiennej, w jakim stopniu wywiera wpływ na Y.

• zmienne nie kontrolowane - badacz nie umie oznaczać wpływu tej zmiennej.

• zmienna zależna (Y, Dv) - zmienne, które podlegają oddziaływaniom ze strony jakichś innych zmiennych, jest ona przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić.

• zmienna niezależna (X, Iv) - zmienne, które oddziaływają na inne zmienne

Stevensa klasyfikacja zmiennych. Przykłady. (ryc. 11)

1. zmienna nominalna

Używamy jej jeżeli możemy jedynie klasyfikować osoby wedle wartości jakiejś zmiennej. Za jej pomocą możemy jedynie uznać, że dwie osoby są takie same albo że różnią się pod względem wartości danej zmiennej. (np.: płeć)

2. zmienna porządkowa

Pozwala nam uporządkować osoby badane pod względem wartości danych zmiennych. Możemy więc stwierdzić równość bądź różność osób oraz uporządkować je w sposób rosnący lub malejący. Stosujemy w tej skali rangowanie. Możemy też wyróżnić uporządkowanie silniejsze (całkowite) - gdy używamy >; oraz uporządkowanie słabsze (częściowe) - gdy używamy ≥. (np.: skala samopoczucia od 1-5)

3. zmienna przedziałowa (interwałowa)

Mówimy o nich, gdy między wartościami jakiejś zmiennej występują równe różnice. Pozwala nam to na stwierdzanie nie tylko klasyfikacji (lepszy-gorszy) ale także wyrażanie: o ile dana osoba jest lepsza-gorsza. Nie możemy jednak stwierdzić ile razy jest lepsza, ponieważ skala ta ma arbitralne zero. (np.: IQ - ktoś kto ma 50IQ nie jest dwa razy głupszy od osoby 100IQ)

4. zmienna ilorazowa (stosunkowa)

Możemy stwierdzić ile razy osoba A różni się od osoby B. Zakłada ona bowiem istnienia zera absolutnego. (np.: wzrost, czas - ale nie kalendarzowy)

Zmienne nominalne to zmienne jakościowe, a zmienne przedziałowe i ilorazowe to zmienne ilościowe.

12. Klasyfikacja zmiennych niezależnych istotnych dla zmiennej zależnej Y + schemat (ryc. 13)

zmienne niezależne istotne dla Y

ważne zakłócające

zmienne zmienne nie skorelowane skorelowane

niezależne niezależne z aktem badania z aktem badania

główne uboczne empirycznego empirycznego

(kontrolowane) (pogoda)

kontrolowane nie kontrolowane uniwersalne okazjonalne

(sposób odczytu (ból głowy)

ze wskaźnika)

kontrolowane nie kontrolowane kontrolowane nie kontrolowane

pogrubioną czcionką zaznaczone są te zmienne, z których badacz zdaje sobie sprawę i wyróżnia je w O(P_Y).

• Zmienne ważne

• Zmienne głowne - te, które mają większą siłę oddziaływania (np. poziom aktywacji organizmu na poziom wykonania zadania)

• Zmienne uboczne - te, które mają mniejszą siłę oddziaływania (np. pobudliwość emocjonalna na poziom wykonania zadania)

• Zmienne zakłócające - te, które mają interferencyjny wpływ na zależności wiążace zmnienne ważne ze zmienną zależną

• Zewnętrzne względem badania empirycznego - zmienne, którch oddziaływania na Y niesposób przewidzieć np. indywidualna tolerancja osób na zmianę ciśnienia mogąca mieć wpływ na czas reakcji)

• Wewnetrzne względem badania empirycznego - inaczej skorelowane z aktem badania empirycznego - np. oczekiwania interpersonalne badacza, lęk przed oceną itd.

• Uniwersalne - wystepujące ilekroć występują inne zmienne wpływające na Y - np. sposób odczytywania przyrządu pomiarowego

• Okazjonalne - niezależne zmienne zakłócające, które niekiedy występują a niekiedy nie - np. zmeczenie osoby badanej

Dodatkowo wszystkie zmienne (oprócz zewnętrznych wzgledem badania empirycznego, która są zawsze nie kontrolowane) możemy podzielić na:

• kontrolowane - te których wpływ badacz jest w stanie uwzględnić w badaniu

nie kontrolowane - te których wpływu badacz nie jest w stanie uwzględnić w badaniu

12

---