Andragogika jako  subdyscyplina pedagogiczna

Andragogika to subdyscyplina pedagogiki zajmująca się kształceniem dorosłych. Wzmianki o edukacji dorosłych można znaleźć w dialogach Sokratesa, w słynnym dziele Platona pod tytułem "Rzeczypospolita", gdzie zostały ukazane wczesne koncepcje edukacji osób dorosłych wraz
z możliwością kształcenia najzdolniejszych do trzydziestego piątego roku życia. Andragogika (gr. anēr, dop. andrōs – mężczyzna, agō - prowadzę), najprostsze i dosłowne tłumaczenie oznacza „prowadzenie człowieka dorosłego”. Nie można jednak traktować tego tłumaczenia zbyt dosłownie, gdyż nie pozwala ono zrozumieć współczesnego znaczenia tego pojęcia. Pedagogika dorosłych jest jedną
z nauk pedagogicznych zajmujących się badaniem zagadnień kształcenia, samokształcenia i wychowywania młodzieży pracującej i dorosłych. Andragogika innymi słowami zajmuje się człowiekiem dorosłym pragnącym sprostać nowym wymaganiom coraz szybciej zmieniającej się rzeczywistości. Bada ona procesy edukacyjne, w których uczestniczy człowiek dorosły, by wspierać go w jego wysiłku poznawania świata.

Terminu andragogika po raz pierwszy użył niemiecki pedagog Aleksander Kapp w roku 1833, jednak andragogika swą odrębność uzyskała dopiero w drugiej połowie XX wieku, oddzieliwszy się od źródła swego powstania i rozwoju - pedagogiki. W Polsce pojęcia andragogika użyli po raz pierwszy Andrzej Niesiołowski i Helena Radlińska w pracy. Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego (1935), stosując to określenie zamiennie z terminem „pedagogika społeczna”.

Andragogika początkowo była traktowana jako część pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Późniejszy rozwój tej nauki związany jest
z antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią kultury i wychowania, historią oświaty i myśli pedagogicznej. Współcześnie przyjmuje się, że andragogika to nauka o celach, treściach, formach, metodach, zasadach nauczania, kształcenia, wychowania, samokształcenia, samowychowania ludzi dorosłych. W znaczeniu wąskim Andragogika, to subdyscyplina nauk pedagogicznych, której przedmiotem badań i zainteresowań badawczych są cele, przebieg, warunki, skutki i prawidłowości intencjonalnego, świadomego i celowego oraz zorganizowanego kształcenia i wychowania dorosłych oraz ich samokształcenie i samowychowanie. Andragogika bada proces wychowania ludzi dorosłych przede wszystkim z punktu widzenia znaczenia tego procesu dla przygotowania ich do pracy, nauki, twórczości, życia społecznego i kulturalnego w dany społeczeństwie, czyli wszystkie zjawiska wychowawcze dotyczące młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem jej badań są również procesy planowego i celowego wychowania człowieka oraz wpływy wychowawcze niezamierzonei żywiołowe. A zatem celami andragogiki jako nauki są:

- badania procesów edukacyjnych

- uogólnienie badań

- formułuje wnioski

- wprowadza do życia

Andragogika łączy się z naukami pedagogicznymi, społecznymi, a także z naukami ścisłymi i przyrodniczymi.

Związki psychologią – z punktu widzenia – koncepcja porzeźb osobowości, postaw, emocji, uczuć, aktywności.

Związki z socjologią – koncepcja ról społecznych, uspołeczniania, interakcji społecznych, komunikacji społecznej, zegara społecznego, koncepcja norm społecznych.

Związki z filozofią – filozofia wychowania, aksjologia (wartości i cele wychowania), prakseologia, estetyka.

Związki z historią instytucji systemu oświaty dorosłych, historia wychowania.

Związki z naukami przyrodniczymi – biologia, stanowienie o normach rozwojowych człowieka dorosłego, teorii rozwoju biologicznego, choroby wieku dorosłego, starczego, jak im zapobiegać.

Opiera się na naukach o wychowaniu: ped.ogólna,p.pracy,społ. P.porównawcza, specjalna i opiekuńcza. Logika, socjologia kultury, oświaty, wychowania.

2. Edukacja dorosłych, ewolucja założeń i zadań, współczesne funkcje. Modele pracy edukacyjnej z ludźmi dorosłymi. Uwarunkowania rozwoju edukacji dorosłych i jej funkcji

Pojęcie edukacja osób dorosłych kryje podwójne znaczenie:

• z jednej strony to całokształt nieformalnych i formalnych procesów kształcenia, będących przedłużeniem lub uzupełnieniem wykształcenia zdobytego w szkole,

• a z drugiej, to szeroko pojęte kształcenie praktyczne, dzięki któremu osoby dorosłe zawdzięczają rozwijanie swoich umiejętności, zdobywanie wiedzy, doskonalenie

zawodowych kwalifikacji czy nabywanie nowych umiejętności i wzbogacanie osobistego życia, jak również możliwości brania czynnego udziału
w ekonomicznym, socjalnym, i kulturalnym rozwoju społeczeństw.

Ewolucja założeń- edukacja przeszła ewolucję w sferze celów, form organizacyjnych, treści i metod pracy. W czasie zaborów dominowały cele wychowania patriotycznego. W latach międzywojennych cele wych. narodowego i społecznego solidaryzmu. Po II wojnie cele ideologiczne
i internacjonalistyczne. Przełom polityczny końca lat osiemdziesiątych i początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku w Polsce spowodował dalsze zmiany generalnych celów w edukacji osób dorosłych. Wśród najważniejszych pojawiło się odbudowanie wartości patriotycznych i chrześcijańskich, przekazanie prawdy o naszej przeszłości oraz rozwinięcie indywidualności uczestników, stosownie do generalnych założeń psychologii humanistycznej. W naturalny sposób zmianie celów towarzyszyła wyraźna ewolucja form organizacyjnych edukacji dorosłych, które miały za zadanie zaspokojenie coraz liczniejszych i wyraźniejszych potrzeb edukacyjnych. Ta nowa sytuacja spowodowała załamanie działalności jednych instytucji i powstawanie nowych, przeorganizowanych, ze zmienioną treścią i kierunkami działalności dydaktycznej i wychowawczej. Główne z nich to: nowe ośrodki kształcenia ustawicznego (w różnych resortach i zawodach), szkoły nauczania języków obcych, centra edukacji ekologicznej i in. Część z nich to instytucje prywatne o celach komercyjnych, bardzo atrakcyjne, biorąc pod uwagę kierunek kształcenia (szkoły modelek, szkoły biznesu).

W ostatnich latach dokonuje się jeden proces ewolucyjny w oświacie dorosłych. Jest nim zmiana strategii kształcenia dorosłych. Polega na odejściu od globalnej troski o pedantyzm organizacyjny na rzecz głębszego zainteresowania się uczącym się tam człowiekiem, jego możliwościami edukacyjnymi, warunkami uczenia się, motywacją, sposobem uczenia się, stymulatorami i barierami tej aktywności, a także osiąganymi przez niego w toku edukacji wynikami. Jest to więc zwrot w stronę orientacji bardziej podmiotowej. Wyrazem tej zmiany jest tworzenie przez poszczególne instytucje oświatowe bogatych ilościowo i atrakcyjnych w treści ofert edukacyjnych, stwarzających potencjalnemu uczestnikowi możliwości wyboru. Ich następstwem jest to, że edukacja dorosłych staje się coraz bardziej zróżnicowana, zindywidualizowana i rozproszona. W ilości i jakości tworzenia takich ofert oraz ich optymalnej realizacji mierzyć dzisiaj można poziom funkcjonowania większości instytucji edukacji dorosłych.

Przeobrażania w edukacji dorosłych:

• Wydłużenie okresu edukacji na wszystkie etapy życia

• Wdrażanie postulatu edukacji ustawicznej

• Zmiana założeń i funkcje edukacji dorosłych

• Modernizacja treści kształcenia

• Wdrażanie postulatu aktywnej roli ucznia

• Identyfikacja procesu kształcenia przez zastosowanie nowych technologii

DWA UJĘCIA:

TRADYCYJNE:

• Rozwój dorosłych

• Kształcenie dorosłych

• Instytucje oświaty dorosłych

• Szkolnictwo dla dorosłych

• Nauczyciel edukacji dorosłych

• Kapitał ludzki

WSPÓŁCZESNE

• Deinstytucjonalizacja

• Komercjalizacja edukacji dorosłych

• Autoedukacja

• Media w edukacji

• Kompetencje

CAŁOŻYCIOWY PROCES UCZENIA SIĘ DOROSŁYCH:

Intencjonalny

1. edukacja dorosłych, szkoły, kursy

2. indywidualne projekty i samokształcenie

3.samokształcenie, projekty indywidualne

nieintencjonalny(NIEZAMIERZONY)

1. turystyka, rekreacja, konsumpcja, wolontariat

2. nowe role społeczne, kolejne etapy życia

W oświacie osób dorosłych występują obecnie dwie zasadnicze funkcje:

• zastępcza - polegająca na przekazywaniu ludziom dorosłym treści i kształtowaniu umiejętności, sił umysłowych, dyspozycji, czy cech charakteru, które nie zostały przez nich zdobyte podczas obowiązkowego trybu nauczania w szkole

• właściwa - polegająca z jednej strony na stałym uzupełnianiu i aktualizowaniu wiedzy oraz umiejętności osób dorosłych w dziedzinach polityki, ideologii, gospodarki, różnych dziedzin nauki, sztuki i techniki, w zakresie nie objętym programem szkolnym, a zdecydowanie koniecznym do spełniania właściwych obowiązków społecznych i zawodowych. Z drugiej strony polegająca na dalszym doskonaleniu osób uczących się oraz kształtowaniu postaw społecznych adekwatnych do już obowiązujących bądź zmieniających się potrzeb edukacyjnych oraz aktywności zawodowej, społecznej czy rodzinnej.

Inne funkcje:

• Ekonomiczna - podniesienie poprzez poprawę kwalifikacji wydajności jego pracy i jego wytworów

• Popularyzacyjna - rozpowszechnianie najnowszej wiedzy z różnych nauk

• Integracyjna - scalanie i umacnianie różnych grup społecznych

• Adaptacyjna - przystosowanie człowieka do warunków cywilizacji zmiennej, do środowiska zamieszkania, nowej pracy

• Polityczna - podnoszenie świadomości politycznej i ideologicznej członków określonych grup

• Konstruktywna - przekształcanie na lepsze, podnoszenie na wyższy poziom cywilizacji

• Eliminacyjna - eliminacja ze świadomości wyobrażeń, poglądów, niepotrzebnych już stanowiących barierę racjonalnego życia i pracy

• Profilaktyczna - zabezpieczanie przed utrata pracy, nieszczęśliwymi wypadkami, chorobą

Funkcje andragogiki:

• Kształcenie zawodowe, inwestowanie w kapitał ludzki

• udzielanie wsparcia w przystosowaniu się do zachodzących zmian „nowa socjalizacja” człowieka dorosłego

• wyrównywanie szans oświatowych – likwidowanie nierówności s[społecznych „szkoły drugiej szansy”

• pomoc w przystosowanie się do życia w społeczeństwie demokratycznym, obywatelskim, inwestowanie w kapitał społeczny

• pomoc w zagospodarowaniu zasobów czasu wolnego – wychowanie do czasu wolnego

Obszary edukacji dorosłych:

• Edukacja formalna(szkolna) kształcenie zinstytucjonalizowane, narzucony program, zorientowany na osiąganie efektów-dyplom, certyfikat, zdobycie kwalifikacji. Tej edukacji odpowiada model technologiczny

• E.pozaformalna-pozaszkolna- zinstytucjonalizowana, zorientowana na cel, ograniczona, char. Swobodny, ale przynosi efekty –m.humanistyczny

• E.nieformalna-long live learning(uczenie się roli rodzica

• E. szkolna- na poziomie ponadgimn. i akademickim się rozwija

Modele pracy z dorosłymi

MODEL TECHNOLOGICZNY- Technologia jako produkt nauk przyrodniczych i technicznych jest kluczowym pojęciem społeczeństwa przemysłowego. Wytworzonej w tym systemie wiedzy naukowej przysługuje cecha obiektywności, wyrażona w formie praw, twierdzeń i teorii naukowych. Edukacja dorosłych w ujęciu technologicznym jest częścią nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego, jest skutkiem i motorem tego systemu. Jest organizowana na wzór zakładu produkcyjnego. To oznacza, że oferta edukacyjna podlega kalkulacji pod kątem kosztów i zysków, kieruje się rynkowymi zasadami podaży i popytu, a wiedza i kwalifikacje są towarem o określonej wartości. Zadaniem andragoga jest przekaz – najczęściej - gotowej wiedzy oraz odzwierciedlenie w świadomości uczniów obrazu świata, w którym przyjdzie (przyszło) im żyć i pracować, zwykle bez odwoływania się do ich sądów, opinii, doświadczeń. Andragog ponosi odpowiedzialność za wyniki kształcenia, które mierzy zdolnością do odtwarzania wiedzy przekazanej na zajęciach, zawartej w podręcznikach, transmitowanej przez pomoce naukowe i środki dydaktyczne.

• zadaniem andragoga jest przekazanie gotowej wiedzy

• odzwierciedlenie w świadomości uczniów obrazu świata, w którym przyszło(przyjdzie) im żyć i pracować, zwykle bez odwoływania się do ich opinii, sądów, doświadczeń

• dominacja zamkniętego formalnego i frontalnego stylu nauczania

• przywiązywanie dużej wagi do treści kształcenia, unikanie wszelkich tematów „pobocznych”

• formalna relacja uczeń-czauczyciel – dystans

• nauczanie przebiega w atmosferze powagi, wysiłku, ciężkiej pracy

• brak indywidualizacji, nauczyciel nie różnicuje zadań, wymaga od wszystkich koncentrowania się na takich samych treściach, z zastosowaniem z góry wyznaczonych procedur

MODEL HUMANISTYCZNY - Humanistyczny model edukacji operuje wizją dorosłych uczestników edukacji jako działających podmiotów, ludzi racjonalnych i wolnych. Ważnym założeniem edukacji w tym modelu jest pragmatyczna natura dorosłych, przejawiająca się w chęci nie tylko poznawania, ale przede wszystkim działania. Użytkowy stosunek ludzi dorosłych do treści kształcenia ma swoje źródło w ich potrzebach. Głównym zadaniem edukacji jest zaspakajanie potrzeb ludzi dorosłych, którzy w niej uczestniczą. W modelu humanistycznym w centrum procesu dydaktycznego znajduje się uczący się dorosły. To on i jego potrzeby oświatowe wpływają na konstrukcję programu i dobór treści kształcenia.

• W centrum procesu dydaktycznego znajduje się dorosły uczący

• On i jego potrzeby oświatowe wpływają na konstrukcję programu i dobór treści kształcenia

• Doświadczenie wykorzysta w edukacji jako potencjalne źródło uczenia się

• Wspólne realizowanie programu przez nauczyciela i uczniów, oparte na partnerskich zasadach podejmowanie decyzji, co do treści, form i metod nauczania

• Nauczyciel występuje tutaj w roli konsultanta, doradcy, świadczącego pomoc na życzenie uczących się, skupia się na organach środowiska dydaktycznego

• Indywidualizacja toku nauczania

MODEL KRYTYCZNY- Najbardziej charakterystyczną cechą modelu krytycznego jest szerokie rozumienie wiedzy. Nie jest ona traktowana, jako ezoteryczny produkt wąskiej grupy najwyżej wykwalifikowanych specjalistów dziedzinowych, a jej istnienia nie umiejscawia się w osobnym, odseparowanym od powszedniego życia świecie¹. Wiedza w ujęciu krytycznym symbolizuje doświadczenia życia codziennego, rozpada się na liczne, jakościowo odmienne wersje społecznego świata. Teoria krytyczna proponuje edukację zorientowaną na podnoszenie jakości życia. Tradycyjnie adresowana ona jest do jednostek, grup i środowisk defaworyzowanych, którzy zamknięci w sowich enklawach, kształtują swoją tożsamość na miarę warunków, w jakich żyją, nie wychodząc w ten sposób z zaklętego kręgu. Uczenie się tożsamości to przede wszystkim refleksyjne uczenie się: namysł nad własną biografią, kluczowymi wydarzeniami, zyskami i stratami, radościami i lękami, możliwościami i barierami w edukacji. N-ciel budzi krytyczną postawę wobec życia społecznego, ma budzić postawę kontestującą do myślenia i działania na rzecz dobra wspólnoty.

3.  Dorosłość, fazy rozwoju człowieka dorosłego z uwzględnieniem możliwości uczenia się. Wybrane problemy gerontologii społecznej

3 podstawowe perspektywy postrzegania dorosłości:

• pierwsza wiąże się z negowaniem możliwości rozwoju człowieka dorosłego, przede wszystkim ogranicza możliwości jego uczenia się,

• druga poszerza możliwości uczenia sie poza okresem dziecięctwa i młodości. Dorosłość jednak mimo wszystko postrzegana jako okres w życiu nie ulęgający dość znacznym zmianom w tej perspektywie dzieli się dorosłość na fazy czy stadia. Zwraca się uwagę na rozwój różnych sfer osobowości człowieka

Jan Amos Komenski – idea kształcenia przez cale życie, zwana kształceniem ustawicznym- wyróżnił on 7 szkol: narodzin, chłopięctwa, wieku dojrzewania, wieku młodzieńczego, szkole mężczyzn, starosci i śmierci.

Batles i Wilisem analizując problem aktywności umysłowej ludzi dorosłych wyróżnili rezerwy aktywne, aktualnie dostępne, i rezerwy ukryte, które można dopiero uruchomic w wyniku odpowiedniego zainwestowania energii i czasu

Rozumienie dorosłości w andragogice

Wśród cech charakterystycznych człowieka dorosłego, wyróżnia się przede wszystkim zdolność wyzbywania się określonych nastawień, przekonań i oczekiwań wyniesionych z dzieciństwa, zdolność do rozumienia, ustosunkowywania się, podtrzymywania lub zmieniania właściwości otoczenia w którym człowiek żyje.

Najczęściej dorosłość definiowana jest w 3 wymiarach: jako stan społeczny człowieka, jako proces rozwoju psych. I jako proces spol-kulturowy. (źródłem zadań są role społ., których pełnienie z perspektywy zbiorowości, do której dana jednostka należy jest nieodzownym warunkiem trwania i rozwoju systemu spol-kult)

Ale są tez inne sposoby definiowania dorosłości:

• perspektywa prakseologiczna- zwraca się tu uwage na określone zadania, role czy funkcje spol. a przede wszystkim gotowość do ich pelnienia. Zauważalny jest w rozwoju osobniczym jednostki. Mówi się o dorosłości szkolnej, seksualnej, zawodowej, obronnej, a głównym kryterium jest wiek.

• perspektywa antropologiczna- zwraca się uwagę na konieczność uwolnienia dorosłości od konwencji spol. Dorosłość w tej perspektywie jest calozyciową, dynamiczną wartością wychowawczą. Człowiek nie jest dorosłym lecz nieustannie staje się nim.

• perspektywa recentywistyczna- człowiek jest istota, w której życie ważne jest teraz, a nie jako środek do osiągania czegoś w przyszłości.

Wielość wymiarów rozwojowych dorosłości wg Knowles: autonomia, aktywność, obiektywność, erudycja, wysoka sprawność, szeroki zakres odpowiedzialność, szerokie zainteresowania, altruizm, samoakceptacja, zintegrowana tożsamość, koncentracja na zasadach, głębokie związki, oryginalność, tolerancja dla nieokreśloności i racjonalność.

Fazy rozwoju człowieka dorosłego

Erikson wyróżnił 8 faz rozwoju, z tym ze ostatnim 3 fazom dorosłości i starości nadaje inny status psychoanalityczny niż poprzednim, zaliczanym do faz młodości. Faza 6 określana jako „droga ku bliskim”- faza twórczości, jako narzędzia kierowania soba, kierowania siebie ku otwartości na innych. Faza 7 to „zwielokrotnienie siebie” – zaczyna tu dominować potrzeba przekraczania siebie, pomnażania siebie. Czyli tworzenie nowych sensów i przetwarzanie dotychczasowych. Ostatnia faza czyli „starosc” to możliwość najwyższego napiecia energetycznego potencjałów rozwoju. Możliwe jest tu poczucie spójności i pełni dzięki mądrości egzystencjonalnej.

L.Kohlberg wyróżnia 6 stadiów rozwoju moralnego i stwierdza, ze charakter moralny nie jest czymś, co już zaistniano raz na zawsze, ale co rozwija się w sposób sekwencyjny. Zwraca tez uwagę na równoległy przebieg rozwoju moralnego do rozwoju inteligencji.

D.L.Levinson wyróżnia cztery okresy życia ludzkiego: przeddojrzalosc (do 17 lat), wczesna dojrzałość ( 17-40), średnia dojrzałość ( 40-59) i pozna dojrzałość (od 60 lat). A każdy z tych okresów poprzedza faza przejściowa

- Zadania rozwojowe wczesnej dorosłości: zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie do zawodu, podjecie pracy, rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych i miłości, znalezienie stałego partnera i założenie rodziny, prowadzenie domu, wychowanie dzieci, podjecie obowiązków spol. i obywatelskich, wypracowanie własnej filozofii zycia, sformułowanie wizji własnej przyszłości, nawiązanie stosunków z mentorem

• Zadania rozwojowe wieku średniego: podjecie większej odpowiedzialności spol., nadanie życiu większej pełni i dopomożenie w tym współmałżonkowi, rozwój zawodowy, kierowanie kariera, osiągniecie zamierzonego standardu życia, wspomaganie rozwoju i startu życiowego dzieci, opieka nad starzejącymi się rodzicami, pogodzenie się z oznakami nadchodzącej starości

• Zadania rozwojowe starości: podjecie nowych rol i zajec związanych z przejściem na emeryturę, włączenie się do grupy rówieśników, utrzymanie zainteresowań światem, przygotowanie się do roznacych ograniczen fizycznych, przygotowanie się do straty osób bliskich, wypracowanie dojrzalej postawy wobec śmierci

4. Uwarunkowania aktywności edukacyjnej ludzi dorosłych

- zjawiska i procesy tj. globalizacja i integracja z UE, transformacja systemowa, przezwyciężanie zaszłości PRL

- poszerzający się przedmiot badań w pedagogice,

- rozwój nauk z obszaru pogranicza(psychologii, socjologii, kulturoznawstwa,

-społeczne zapotrzebowania na wiedzę andragogiczną, wynikające z rozwoju praktyk edukacji dorosłych-społeczeństwo wiedzy

- zmiany cywilizacyjne, mentalne(indywidualizm, konsumpcjonizm) –społeczeństwo obywatelskie i kapitał społeczny

- rozwój technologii komunikacyjnych i informatycznych

Tendencje demograficzne w krajach rozwiniętych, starzenie się społeczeństw

5.Aktualność autoedukacji, samokształcenie i samowychowanie dorosłych

Autoedukacja wg Floriana Znanieckiego to rozwój osobowości świadomie kierowanym i kontrolowanym przez samą rozwijającą się jednostkę według mniej lub bardziej uświadomionego ideału.

Wg Marii Dudzikowej samoksztaltowanie to inicjowanie i realizowanie przez jednostkę zadań w celu osiągnięcia we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez jednostkę Standarami

Procesy autoedukacyjne są możliwe już od osiągnięcia przez jednostkę poziomu samowiedzy, kształtowania się ocen samego siebie, nabycia umiejętności i rozwinięcia właściwości autoedukacji. Jej podstawa jest orientacja jednostki na kształtowanie swej biografii poprzez uruchamianie działań i wykorzystywanie sytuacji, także sytuacji kulturalnych, kształceniowych i wychowawczych, zgodnie z perspektywistyczna wizja swojej osoby.

U podłoża każdego procesu autoedukacyjnego leży samowiedza, samoocena i antycypacja (przewidywanie czegos możliwego do osiągnięcia) Jest to najczęściej rezultat :ja realnego” z „ja idealnym” i poszukiwania wzoru osobowego, jest to zatem wewnętrzny akt psychiczny.

Także wybór dróg i środków oraz tempa nadanego czynnościom autoedukacyjnym należy wyłącznie do podmiotu tego procesu. Wreszcie podmiot tych procesów poddaje samodzielnej kontroli zarówno ten proces, jak tez jego efekty, co otwiera nowy rozdział samowiedzy i samooceny, na podłożu której możliwe są rozmaite modyfikacje własnego postępowania. Najważniejsza dziś wydaje się funkcja wszelkich funkcji edukacyjnych , która polega na stymulowaniu (pobudzaniu) i tworzeniu warunków dla rozwijania przez jednostki aktywności autoedukacyjnej i pracy nad sobą.

Samokształcenie - osoba dorosła bierze we własne ręce swoje kształcenie, sama stawia sobie cel, sama określa drogę do celu, dobiera środki, sama się kontroluje i ocenia, specjalna kategoria kształcenia.

- w znaczeniu wąskim: proces, który dotyczy tylko i wyłącznie wiedzy, sfery intelektualnej.

- w znaczeniu szerokim: proces dotyczący całej osobowości człowieka.

  Fazy samokształcenia.

·         poznawczo – oceniająca - ocena swojej niewiedzy;

·         konceptualizacyjna - tworzenie pewnej koncepcji dojścia do wiedzy;

·         realizacji - stawianie sobie poszczególnych zadań i ich realizowanie;

·         sprawdzająca oceniająca - czynności końcowe, które, odpowiadają na pytanie, czy to, czego miałam się dowiedzieć już wiem.

Warunki samokształcenia.

·         motywacja;

·         trzeba posiadać odpowiednie cechy charakteru, reprezentować pewne postawy uczenia się;

·         przygotowanie intelektualne;

·         warsztat samokształcenia, odpowiednie warunki do samodzielnego zdobywania wiedzy;

·         umiejętności organizacyjne.

Kategoria samokształcenia (właściwe, kierowane).

Samokształcenie właściwe:

-        całkowita samodzielność;

-        własna koncepcja realizacyjna;

-        autokontrola;

Samokształcenie kierowane:

-        narzucona człowiekowi w stopniu mniejszym lub większym;

-        odrębny i pełny proces pedagogiczny:

* proces doskonalenia osobowości tworzą organizatorzy kierujący jak i również osoby

   uczestniczące w tym procesie, proces powinien być bardzo doceniany i rozwijany w

   nauce szkolnej;

* treści i cele wytyczane są przez organizatorów jak i osoba kierowana;

* realizacja zadań zależy od aktywności samokształceniowej osoby kierowanej;

* wyniki kontroluje i ocenia kierujący;

* samoocena i samokontrola prowadzona jest od osoby kierowanej

 

Samokształcenie a samowychowanie.

Samokształcenie - mówimy o nim wówczas, kiedy osoba dorosła bierze we własne ręce

   swoje kształcenie, sama stawia sobie cel, sama określa drogę dojścia do celu, dobiera

   środki, sama się kontroluje i ocenia. Zawsze dotyczy intelektualnej strony osobowości.

 

Samowychowanie - bierze wychowanie w swoje ręce, stawiając cel, wyznaczając drogę

   dojścia, dobiera środki, sama się kontroluje i ocenia, gdy chodzi o stronę wolicjonalną

   emocjonalną osobowości ( dbamy o postawy, przekonania).

Samowychowanie to specjalna kategoria samowychowania.

6.Specyfika procesu kształcenia dorosłych, skuteczność  metod nauczania w odniesieniu do ucznia dorosłego

Każdy proces kształcenia dorosłych, a więc konkretny proces kształcenia dorosłych, albo zamiennie proces nauczania-uczenia się osób dorosłych, jest to zespół zdarzeń, w rezultacie których dochodzi u podmiotu tego procesu -ucznia-do określonych zmian w jego szeroko rozumianej wiedzy. Każdy proces zmierza do realizacji wcześniej zamierzonych celów.

Cele kształcenia

Są to świadomie założone skutki, które zamierza osiągnąć kierujący danym procesem kształcenia, wobec jego podmiotu- ucznia, lub też inaczej mówiąc sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a zarazem konkretne efekty danego procesu kształcenia. Cele układają się w 3 obszary

• obszar pierwszy to cele, które nazwiemy merytorycznymi, wiążą się bowiem z problematyką merytoryczną konkretnego procesu kształcenia realizowanego w ramach określonego kursu, studium czy innej formy dokształcania. + sprawności myślowe: umiejętność analizy, syntezy, porównania, itd.

• drugi obszar celów kształcenia, w ramach którego rozwijać należy umiejętność analizy, syntezy, uogólniania, itp. , a ponadto wdrażać go do samodzielnych i poprawnych analiz własnych doświadczeń, wyrabiać umiejętności ich sprawdzania i weryfikacji.

• trzeci obszar to wyrabianie w uczniach dorosłych, i nie tylko dorosłych, umiejętności samodzielnego uczenia się, samodzielnego zdobywania wiedzy. Czyli umiejętności posługiwania się słownikami, encyklopediami i zaznajamianie słuchaczy z różnymi technikami samokształcenia.

Dorosły jako uczeń

Dorosły rozporządza bardziej zdolnością uwagi dowolnej, niż mimowolnej. Ma większy zakres uwagi, umiejętność bardziej obiektywnego spostrzegania, bardziej rozwinięty krytycyzm i ostrożność w wyrażaniu sadów, umiejętność odróżniania cech trwałych, ważnych i typowych, ma bardziej ukierunkowana i twórcza wyobraźnie, lepszą pamięć bezpośrednią i logiczną , większe zdolności myślenia abstrakcyjnego, wieksza umiejętność kierowania własnym myśleniem, wiekszy zasob wiadomości i doświadczenia, dokładniej pracujący umysl, umiejętność prowadzenia dłuższego toku rozumowania, wieksza zdolność panowania nad wlasnymi emocjami i wiekszy stopień racjonalności wlasnego postepowania w porównaniu z uczniem w wieku np. 7 – 15 roku zycia.

Nauczanie dorosłych jest o tyle łatwiejsze, iż są to na ogol ludzie samodzielni, zdyscyplinowani, myślący powaznie, bardziej odporni na trudności, bardziej zrównoważeni; ale tez o tyle trudniejsze gdyz wymaga bardziej indywidualnych metod nauczania, niż stosowane w praktyce kształcenia systematycznego.

Tresci kształcenia i zasady ich organizacji

Treści kształcenia to uporządkowany zbior wiadomości o niezależnym od ucznia, czyli zobiektyzowanym znaczeniu. Ten zbior wiadomości powinien być tworzony zawsze z mysla o tym, czy i na ile sluzy on realizacji wyznaczonych uprzednio celow.

Wiele koncepcji doboru tresci kształcenia:

• encyklopedyzm- przekazanie uczącym jak największego zasobu wiadomości z roznych dziedzin nauki.

• formalizm dydaktyczny- tresc kształcenia uważają jedynie za srodek sluzacy rozwijaniu zdolności i zainteresowan poznawczych i uszlachetnianiu tych zainteresowan. W nauczaniu szkolnym głównym kryterium doboru przedmiotow nauczania powinna być wartość ksztalcaca danego przedmiotu, szczególnie silnie reprezentowana przez matme i jezyki klasyczne

• utylitaryzm dydaktyczny- istotnym czynnikiem w zakresie korelacji tresci kształcenia wybranej grupy przedmiotow powinna być indywidualna i spoleczna działalność ucznia. Wybrane zasady budowy programow nauczania- zasada podejścia problemowego do tresci kształcenia , realizacja wymaga od uczniow wysilku zespolowego; zasada kształtowania umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania określonych problemow; zasada aktywizowania uczących się, podkreslajaca nieodzowność samodzielnego zdobywania przez nich wiadomości wszedzie tam gdzie jest to możliwe.

• egzemplaryzm- konieczna jest redukcja materialu nauczania. Uczen powinien poznawac tyle, ile jest bezwzględnie konieczne, aby mogl wytworzyc sobie obraz danego zbioru zagadnien , jego istote, nie wiecej. Nauczyciel powinien mieć swobode wyboru określonych tematow spośród wielu innych zawartych w programie.

• strukturalizm funkcjonalny- programy nauczania sa przepełnione materialem. Należy budowac programy odzwierciedlające system wiedzy poszczególnych dyscyplin jak i całokształtu nauk. Łączenie teorii z praktyka, aby opanowac zasadnicze fakty, pojecia i prawa, których dokładne rozumienie daje możność zyskania umiejętności korzystania z nich w praktyce życiowej.

• materializm funkcjonalny- nie tylko wiedza ale tez umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. Takich możliwości nie daje encyklopedyzm, utylitaryzm, czy formalizm dydaktyczny. W materiale nauczania poszczególnych przedmiotow należy eksponowac idee przewodnie, np. idee ewolucji w biologii

• teoria problemowo-kompleksowa – wykształcenie ogolne stanowi konieczny składnik wykształcenia zawodowego, ale jego tresc nie może być wyznaczana ze względu na potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiow, ponieważ stanowi ona zarazem podstawe pozazawodowego zycia ludzi. Przedmiotem działalności poznawczej uczniow będą problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedza z roznych przedmiotow.

• teoria programowania dydaktycznego (teoria strukturyzacji operatywnej) – jak uczyc w sposób optymalny a nie czego uczyc na określonym szczeblu kształcenia. Staranna analiza tresci kształcenia, a wiec składających się na ta tresc wiadomości oraz zachodzących miedzy nimi związków.

Zasady nauczania dorosłych:

Są ustalone na podstawie wieloletnich analiz i ocen przebiegu roznych procesow nauczania-uczenia się, normy postepowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomic uczniow z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijac ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajac im umiejętności pojmowania swiata oraz wdrazac do samokształcenia.

• zasada poglądowości- najpowszechniejsza, zaleca w procesie poznawania rzeczywistości bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk, a nie zastepowanie ich opisami słownymi.

• zasada przystępności ( stopniowania trudności) - respektowanie w procesie nauczania-uczenia się rozwojowych możliwości uczących się. Reguly postepowania: w nauczaniu należy przechodzic od tego co jest dla ucznia bliskie do tego, co dalsze; co jest dla ucznia łatwiejsze do tego co trudniejsze; co jest znane do tego co nieznane i nowe; należy uwzględnić roznice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych uczniow.

• zasada swiadomego i aktywnego udzialu uczniow w procesie nauczania-uczenia się – ciagle aktywizowanie ucznia poprzez wprowadzanie go w rozne sytuacje problemowe i namawianie do ich samodzielnego, pod opieka nauczyciela, rozwiązywanie. Reguly postepowania: poznanie indywidualnych zainteresowan uczniow i rozwijac je; nauczyciel powinien stawiac uczniow w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności miedzy obserwowanymi faktami a posiadana wiedza; nauczyciel powinien stwarzac warunki sprzyjające wdrazaniu uczniow do zespolowych form pracy

• zasada systematyczności- decyduje o skuteczności swiadomych poczynan ludzi .Reguły: nauczyciel powinien znac stan wiedzy wyjściowej uczących się i systematycznie do tej wiedzy nawiązywać; ustalac tzw.merytoryczny srodek ciężkości każdego tematu zajec; zaznajamiac z nowym materialem po uprzednim podzieleniu tematu na punkty i podpunkty omawiane kolejno; wprowadzac streszczenia i systematyczne powtorzenia; należy zwracac uwage na sposób i forme wypowiedzi uczniow; od najmłodszych lat wdrazac do pracy samodzielnej

• zasada trwałości wiedzy- stosowanie licznych zabiegow dydaktycznych. Najlepiej zapamietuje się tresci o cechach: prosta struktura mysli, która ulatwia zrozumienie tresci; konkretyzm latwiej zapamiętać niż abstrakcje; tresci odwołujące się do doświadczeń i praktycznej działalności uczniow; wielokrotne powtarzanie głównych tez; stosowanie systematycznej kontroli wynikow

• zasada operatywności wiedzy uczących się- nauczanie wielostronne, również przez odkrywanie, przezywanie i dzialanie praktyczne

• zasada wiązania praktyki z teorią- przygotowanie uczących do racjonalnego posługiwania się wiedza teoretyczna w roznych sytuacjach praktycznych

• zasada kształtowania umiejętności uczenia się- podstawa wdrazania uczniow do samodzielnego zdobywania wiedzy. Umiejętności swiadomego, samodzielnego planowania pracy umysłowej i doskonalenia podstawowych metod nabywania info

• zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych- nawiązanie do indywidualnych doświadczeń innych uczących się osob, a nie tylko do wiedzy nauczyciela. Dorośli bowiem maja bogate doświadczenia, czasem tez negatywne, które trudno wykorzenic, np. bledy ort.

• zasada indywidualizacji zespołowości- indywidualne możliwości uczących się dorosłych, podkresla tez znaczenie zespołowości w nauce.

• zasada ustawiczności kształcenia- zachowanie ciągłości i systematyczności w procesie uczenia się w celu aktualizowania zdobywanej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, nadazania za rozwojem nauki i techniki.

Metody kształcenia dorosłych:

Droga, sposób postępowania. Metody oparte na słowie (wyklad, pogadanka, dyskusja), oparte na oglądzie, czyli inaczej mowiac pokazie, obserwacji i pomiarze oraz oparte na działaniu praktycznym (metody laboratoryjne i zajec praktycznych).

Dwa podstawowe toki realizacji kształcenia: tok podający ( aktywność nauczyciela i bierność ucznia) i tok poszukujący (aktywność ucznia i wspieranie nauczyciela w aktywności). Tak samo rozdzielimy metody. Metode poszukujaca można poszerzyc o nauczanie wielostronne ( i tu wymienione 4 drogi nauczania: przez przyswajanie wiadomości, odkrywanie, dzialanie praktyczne, przezywanie) Każdej z drog odpowiada konkretny zespol metod naucznia-uczenia się: metody podające, poszukujące, działań praktycznych i tzw. ekspresyjne, zmierzające do osiagania celow przez wywolanie pozadanych stanow emocjonalnych uczącego się i jego przezyc)

Klasyczna metoda podajaca jest wyklad ( systematyczne rozwiniecie jakiegos tematu ukazujące całość danego zagadnienia w jego powiązaniu z zagadnieniami pokrewnymi), opowiadanie i opis ( słowne przedstawienie przez nauczyciela rzeczy, faktow czy zdarzen. Czasem wzbogacone ilustracja audiowizualna), metoda pokazu ( ukazywanie sposobow wzorowego wykonywania określonych czynności, najczęściej manualnych, oraz odpowiedniego postepowania i zachowania się w danych sytuacjach. Rozwiniety pokaz sklada się z 5 faz: demonstracja całego układu czynności; pozniej eksponacja kolejnych, z krotkimi przerwami, etapow danej czynności; uwydatnienie najbardziej skomplikowanych i nie uchwytnych dla oka czynności, demonstracja powinna być w zwolnionym tempie, z odpowiednim komentarzem prowadzacego; eksponacja całego układu czynności najpierw w zwolnionym tempie, nastepnie w normalnym; prosba o wykonanie danej czynności przez któregoś z uczestnikow pokazu ),

Wedlug mnie tu się zaczynaja metody poszukujące i pierwsza z nich jest pogadanka (dialog nauczyciela z uczniami, ciag logicznie ułożonych pytan przez nauczyciela i odpowiedzi uczniow doprowadzaja uczących się do przyswojenia wiedzy), metoda dyskusji (wspolna praca intelektualna grupy nad rozwiązaniem interesujących te grupe problemow. Do rozwiązania dochodza przez wymienianie poglądów, pomysłów, propozycji), dyskusja panelowa (wymiana poglądów wokół z gory określonego problemu przez celowo dobrany zespol specjalistow), konsultacja (udzielanie przez nauczyciela indywidualnych lub zbiorowych porad, gdy uczniowie napotykaja trudności w zrozumieniu zagadnien); metoda instruktażu ( wystepuje na drodze uczenia się przez dzialanie praktyczne, stosowana szczególnie w praktycznej nauce zawodu lub doskonaleniu zawodowym); metody laboratoryjne (występują w dwoch odmianach: tradycyjna- należy do metod podających i praktycznych, wykonywanie przez uczniow w pracowniach eksperymentow mających na celu sprawdzenie słuszności tez, oraz metoda problemowa- samodzielne rozwiązywanie przez uczniow w pracowniach określonych problemow, często przez nich samych sformułowanych); metoda ćwiczeń praktycznych (wyrabianie w uczniach przez wykonywanie roznych ćwiczeń, umiejętności praktycznych i zawodowych, można wyroznic następujące etapy kształtowania- uswiadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności, sformułowanie regul dzialania, wzorcowy pokaz nauczyciela, czynności uczniow kontrolowane przez nauczyciela, cwiczenia uczniow)

Nowe metody- silnie aktywizujące i wywołujące pozadane przezycia emocjonalne, zwane grami dydaktycznymi to: inscenizacja (odgrywanie przez uczących się określonych rol na podstawie przygotowanej uprzednio sytuacji problemowej ), metoda sytuacyjna (obiektem analiz i ocen jest tez konkretna sytuacja, ale prezentuje się ja uczestnikom w jej kształcie opracowanym przez prowadzacego, a nie powstałym w rezultacie konkretnej inscenizacji), metoda przypadku (rozpatrzenie przez niewielka grupe uczestnikow opisu konkretnego zdarzenia przez uczestnikow), burza mozgow (In. Fabryka pomysłów, lub metoda odroczonego wartościowania- zespolowe, tworcze myslenie), mikronauczanie (wymaga sprawnego układu telewizyjnego skladajacego się z kamery, monitora i magnetowidu, podzielenie jednostki metodycznej na 3 krotkie odcinki, w pierwszym rozwiazuje sie problem pod okiem kamery wideo, pozniej zaznajamia się z nagraniem wideo i wlasnymi zachowaniami, a w trzeciej analizuje te zachowania i ocenia. mikronauczanie ma charakter tzw. treningu umiejętności spol., czyli takie umiejętności jak porozumiewania się i współpracy, dawania i otrzymywania polecen, podtrzymywania wiezi z innymi, itd.); metoda nauczania programowego (metoda uczenia-nauczania się za pomoca odpowiednio przygotowanych tekstow, teoretyczna zasade stanowia następujące zasady golne: zasada malych krokow; zasada natychmiastowego potwierdzania odpowiedzi przez ucznia; zasada indywidualizacji tempa uczenia się; zasada stopniowania trudności)

7. Nauczyciel edukacji dorosłych, oczekiwane kompetencje i cechy. Kierunki przeobrażeń w edukacji dorosłych

Od nauczyciela dorosłych oprócz umiejętności, które posiada każdy inny nauczyciel, wymaga się również kompetencji komunikacyjnych (określony poziom sprawności we wzajemnym przekazywaniu sobie różnych informacji przez osoby wchodzące ze soba w rozne interakcje)

11 kanałów przekazywania informacji: komunikacja werbalna; gestykulacja; wyraz mimiczny twarzy; dotyku i kontaktu fizycznego; wygladu fizycznego ciala; dźwięków paralingwistycznych, np.westchnienia, pomruki, placz, smiech; kanał wokalny, barwa glosy, rytm, szybkość mowienia; sposobu i wymiany spojrzen; dystansu fiz. Miedzy rozmowcami; pozycji ciala w trakcie rozmowy; organizacji środowiska w skali osobistej-wyposazenie wnetrz, i publicznej- komunikowanie się przez architekture.

Komunikaty przekazywane kanalem werbalnym pelnia 6 funkcji

• funkcja odniesienia- okresla stosunki zachodzace miedzy komunikatem a przedmiotem do którego się ten komunikat odnosi. Przedmiot to to wszystko do czego Sue ten komunikat odnosi, a wiec wybrany obiekt, zjawisko, proces. Informacja musi być obiektywna, a wiec prawdziwa.

• funkcja emotywna- okresla stosunki zachodzące pomiedzy komunikatem a nadawca tego komunikatu.

• funkcja fatyczna- ma na celu potwierdzenie, podtrzymanie lub przerwanie łączności. Np. wplatanie w tok przekazu przez nauczyciela zwrotow: proszę uważać, czy mnie słyszycie, co ja powiedziałem i pilnego obserwowania jak zachowaja się wtedy uczniowie.

• funkcja matajezykowa- komunikat dociera do odbiorcy bez zniekształceń i zgodnie z intencjami nadawcy, jeśli odbiorca jest w stanie ta tresc w pelni zrozumiec!chodzi o jezyk!!

• funkcja estetyczna- w jaki sposób przekazuje się komunikat . Bledem jest np. mowienie z oczami wbitymi w ziemie, sufit, prymitywny jezyk, brak dbałości o forme przekazu, niestaranność wygladu zewnętrznego komunikatu: zdjęcia, obrazu filmowego, arogancja w zachowaniu się nadawcy komunikatu, itd. Ciekawostka: wedlug niektórych specjalistow tylko 7% informacji czerpiemy ze slow, 38% z tonu glosu, 55% z mowy ciala