Temat 13

Sądy i Trybunały

Ochrona prawna- zagwarantowanie jednostkom i osobom prawnym możliwości dochodzenia przed powołanymi do tego organami.

System ochrony prawnej- to będzie całokształt organów powołanych do tej ochrony oraz procedur.

Sądy i Trybunały unormowane są w rozdziale 8 Konstytucji. Art. 173 podtwierdza podział władz oraz odrębność i niezależność władzy sądowniczej. Art. 175 odnosi się tylko do Sądów. Władza sądownicza należy do Sądów i Trybunałów, ale wymiar sprawiedliwości sprawuje tylko Sąd Najwyższy, Sądy Powszechne, Sądy Administracyjne i Sądy Wojskowe.

Występują dwa Trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu są wydzielone poza system Sądów.

Cechy wspólne Sądów i Trybunałów:

• Zasada niezawisłości sędziowskiej( sędzia nie może być karany, bezstronność wobec stron sprawy);

• Oparcie władzy sądowniczej tylko na prawie( podlegają Konstytucji i ustawom) władza sądownicza nie może być nadzorowana przez egzekutywę;

• Powierzenie władzy sądowniczej rostrzygania sporów powstałych w czasie stanowienia prawa i jego stosowania( Sądy mają wyłączną kompetencję do rostrzygania sporów);

• Oparcie funkcjonowania Sądów na sformalizowanej procedurze( każdy z Sądów wykonuje określoną procedurę, np. Sądy Administracyjne- Administrację).

Sądy mają monopol na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, tzn., że zawsze przysługuje im pozycja nadrzędna.

Funkcjonowanie Sądów jest oparte na prawie:

• Prawo o ustroju Sądów Powszechnych z 2001r.;

• Ustawa o Sądzie Najwyższym z 2002r.;

• Prawo o ustroju Sądów Administracyjnych z 2002r.;

• Prawo o ustroju Sądów Wojskowych z 1997r.;

• Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa z 2011r.

Sądy Powszechne:

Wyróżniamy Sąd Najwyższy i Sądy Powszechne. Natomiast Sądy Szczególne są to Sądy Administracyjne i Wojskowe. Właściwość Sądów art. 177 Konstytucji. Konstytucja wymaga w art. 176 aby postępowanie sądowe było dwuinstancyjne, natomiast w Prawie o ustroju Sądów Powszechnych jest struktura trójszczeblowa:

• Sądy Rejonowe

• Sądy Okręgowe

• Sądy Apelacyjne

Od orzeczenia Sądu Rejonowego przysługuje środek odwoławczy do Sądu Okręgowego. Sąd Rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. Sąd Okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch Sądów Rejonowych tzw. okręg sądowy. Sąd Apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych. Tzw. obszar apelacji. Sądy dzielą się na wydziały, kieruje takim wydziałem przewodniczący. Obowiązkowe wydziały w Sądzie to: cywilny i Karny. Może być utworzony również wydział: Nieletnich i Rodziny, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Gospodarczy lub Ksiąg Wieczystych. Analogicznie w Sądzie Okręgowym. W Sądach Apelacyjnych mamy wydziały Cywilne i Karne oraz Pracy i Ubezpieczeń społecznych. Sąd może posiadać również tzw. wydziały zamiejscowe. W Sądach zatrudnieni są Sędziowie i referendarze sądowi. Sędziowie tworzą samorząd sędziowski. Organami tego samorządu jest ogólne zgromadzenie i zebranie Sędziów. W pierwszej instancji w orzekaniu biorą również udział ławnicy, zapewniają udział czynnika społecznego w sprawie, mają równe prawa z Sędziami. Władzę w Sądzie sprawuje prezes. Sądowi Rejonowemu, Okręgowemu i Apelacyjnemu przewodniczy prezes Sądu. Od 01.01.2013r. dodatkowym organem w Sądzie będzie również dyrektor Sądu. Ponadto występuje Kolegium Sądu. Dyrektor Sądy będzie sprawował funkcję administracyjną. Natomiast prezes reprezentuje na zewnątrz. Kolegium to zebranie Sędziów w celu np.: odwołują Sędziów, podejmuje uchwały. Sędziowie są mianowani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Ustawa o Sądzie Najwyższym

Sąd Najwyższy sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez:

• Zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa Sądów Powszechnych i Wojskowych poprzez rozpoznawanie kasacji.

• Podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne.

• Rozpoznawanie protestów wyborczych.

• Sąd Najwyższy ma siedzibę w Warszawie.

• Izby Sądu Najwyższego dzieli się na: Cywilną, Karną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz Wojskowa.

• Prezesem Sądu Najwyższego od 2006r. jest Stanisław Dąbrowski.

• Prezes Sądu Najwyższego jest z urzędu przewodniczącym Trybunału Stanu.

Sądy Administracyjne:

Wyróżnia się: Wojewódzkie Sądy Administracyjne, które są 1 instancją oraz Naczelny Sąd Administracyjny- 2 instancja. Sądy te kontrolują działalność administracji publicznej pod kątem jej zgodności z prawem i rostrzygają spory kompetencyjne między jednostkami samorządu terytorialnego, administracją rządową i tzw. SKO( Samorządowe Kolegium Odwoławcze). Sąd Administracyjny uchyla decyzję administracyjną( ma do tego kompetencje).

Sądy Wojskowe:

Prawo o ustroju Sądów Wojskowych. Sądy tzw. garnizonowe i Wojskowe Sądy Okręgowe. Sprawują one wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych RP, natomiast przedmiotowo w sprawach karnych oraz w innych sprawach o ile zostały one przekazane do ich właściwości. Nadzór nad działalnością administracyjną- Minister Sprawiedliwości, finansowo ze środków MON. Nad orzecznictwem- Najwyższa Izba Sądu Wojskowego. Sądy Wojskowe mają samorząd wojskowy na czele stoi prezes.

Trybunał Stanu:

Składa się z przewodniczącego( z urzędu jest to prezes SN), 2 zastępców i 16 członków(zastępcy i członkowie wybierani przez Sejm na 4-letnią kadencję). Połowa składu( w tym zastępcy) wykształcenie uprawniające do wykonywania zawodu sędziego, a pozostali nie.

Zakres przedmiotowy orzekania:

• Delikt konstytucyjny( czyn popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem polegający na działaniu lub …………. zawiniony naruszający konstytucję lub ustawy i niebędący przestępstwem).

• Przestępstwa pospolite.

Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej:

• Prezydent;

• Prezes RM;

• Członkowie RM;

• Prezes NBP;

• Prezes NIK;

• Członkowie KRRiT(Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji);

• Posłowie i senatorowie;

• Naczelny dowódca sił zbrojnych;

• Osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem.

Warunki formalne do wystąpienia z wnioskiem o postawienie przed TS:

• W przypadku prezydenta składa 140 członków ZN;

• Jeżeli chodzi o członków RM wniosek składa prezydent lub 115 posłów. I tak samo w przypadku pozostałych osób plus Komisja Śledcza.

Procedura składa się z postępowania przygotowawczego, które toczy się w parlamencie i obejmuje:

• Złożenie wniosku i rozpatrzenie tego wniosku przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Komisja zaleca albo ZN albo Sejmowi podjęcie stosownej umowy.

• Postępowanie Qwazi sądowe- gdy Sejm albo ZN.

• Postępowanie wykonawcze prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie.

Trybunał Stanu może określać kary (art. 25 ust. O TS), np. złożenie z urzędu.

NIK- Najwyższa Izba Kontroli

Stoi na straży prawidłowości wydatkowania publicznych pieniędzy. 300 lat temu powstały pierwsze izby: Izba Obrachunkowa( Niemcy), Trybunały Obrachunkowe( Francja).

Konstytucja Marcowa powołała NIK. Obecnie działalność NIK kontroluje ustawa z 1994r. NIK realizuje kontrolę(polega na badaniu stanu faktycznego, ustaleniu tego stanu i egzekwuje się odpowiedzialnością personalną za nadużycie), ale nie jest to nadzór( możliwe są środki korygujących nieprawidłowości).

Struktura:

• NIK-iem kieruje prezes powołany przez Sejm za zgodą Senatu. Wybór następuje bezwzględną większością głosów, a kandydata przedstawia Minister Sprawiedliwości lub grupa 35 posłów. Senat ma 30 dni na wyrażenie zgody na ten wybór. Kadencja trwa 6 lat.

• Wiceprezesi NIK-u, których powołuje MS na wniosek prezesa NIK.

Budowa NIK-u:

W centrali NIK podzielony ma komórki odpowiadające Ministrowi, natomiast w terenie występuje 16 delegatur.

Zakres kontroli:

Całokształt działalności organów państwa, wykonywanie ustaw. Podmioty, które podlegają kontroli: NBP, Administracja Rządowa, państwowe osoby prawne i inne instytucje, ale w zakresie wykonywanego przez nie budżetu. Po kontroli mogą podlegać inne jednostki organizacyjne i osoby prawne, ale tylko w zakresie jakim wydatkują pieniądze publiczne(np. zamówienia publiczne). Z kontroli przeprowadzony jest protokół i raport pokontrolny, przesłuchują osoby. NIK może też zawiadamiać organy ścigania o stwierdzonych nieprawidłowościach.

KRRiT( Krajowa Rada Radiofonii i telewizji)

Ustawa o KRRiT z 1992r. Zajmuje się: stoi na straży mediów( radia i telewizji).

Zasady funkcjonowania mediów są następujące:

• Zniesienie cenzury;

• Demonopolizacja mediów( otwarcie mediów na odbiorców prywatnych);

• Utrzymanie nadawców państwowych;

• Organizowanie działalności w zakresie mediów ma należeć do niezależnego organu;

• Kadencja członków rady trwa 6 lat, składa się z 8 członków. 5 powołuje Sejm, 1 Senat, a 2 prezydent. Co 2 lata część składu ulega odnowieniu.

Zajmuje się:

• Udziela koncesji stacjom radiowym i telewizyjnym;

• Sporządza corocznie raport ze swojej działalności;

• Powołuje składy Rad Nadzorczych;

• Kontroluje działalność nadawców

Kadencja rady może wygasnąć jeżeli Sejm nie przyjmie jej sprawozdania, ale pod warunkiem, że prezydent podtwierdzi to wygaśnięcie.