28 V 2009

Literatura religijna

1. Wstęp

2. Wybrane zagadnienia.

3. Odrodzenie religijne 2 połowy XX-l.

4. Motywy religijne w literaturze II wś.

5. Poezja religijna.

Ad 1. – wstęp

• zajmują się jej badaniem: Maria Jasińska-Wojtkowska, Stefan Sawicki, Stefania Skwarczyńska, Marian Maciejewski (kerygmat), Mirosława Ołdakowska-Kuflowa, Zofia Zarębianka, Krzysztof Dybciak

• 3 poziomy:

1. literatura wyznaniowa – bohater, który się jasno dookreśla jako wyznaniowy, pozostaje w kontakcie z Absolutem

2. motywy (np. Prawiek…), nawiązania, gatunki (np. parabola, Dżuma Camus)

3. sens najszerszy – literatura metafizyczna, to, co pozafizykalne (np. Iwaszkiewicz)

• literatura ponadreligijna

Ad. 2. – wybrane zagadnienia

• grupy literackie: Skamandryci, Awangard Krakowska, Lubelska – różne ujęcia Boga

• poza grupami: Staff, Leśmian, Kasprowicz

STAFF:

• najważniejszy tomik (konfesyjny) Ucho igielne (1934 – III okres nawrócenia)

• postawa religijna wierszy:

• adresat ma najczęściej formę Boga chrześcijańskiego

• podmiot liryczny – wyznawca (tak naprawdę sam Staff)

• tożsamość między autorem wewnętrznym a zewnętrznym tekstu

• odejście od postawy młodopolskiej, eklektycznej – dookreślenie swojej postawy wobec Boga, Jego osoby

• odrzucanie tradycyjnej formy – Pan Bóg na chmurkach a znalezienie go w sobie

Ad. 3. – odrodzenie religijne 2 połowy XX-l.

• personalizm:

• ks. Korniłowicz, Zofia Landy, Henryk Dembiński

• osobowa więź człowieka z Bogiem – antropologiczny punkt widzenia

• Ks. Korniłowicz pozostawał pod wpływem personalistów francuskich: Mauriaca, Maritaina

• Matka Elżbieta Czacka – oślepła, zbliżyła się po tym doświadczeniu do Boga, wstąpiła do zakonu i poświęciła się pracy z dziećmi ociemniałymi (Zakład dla Niewidomych w Laskach)

• z inicjatywy ks. Korniłowicza i Z. Landy powstało pismo „Verbum” (o nachyleniu katolickim), otwarte na szereg zjawisk pozareligijnych (szeroki dział literacki). Z. Landy prowadziła dział krytycznoliteracki, przybliżała poprzez tłumaczenia prace Mauritaina. Wychodziło w latach 1934-39 (22 numery)

• Jerzy Liebert (1904-31):

• głębokie doświadczenie religijne pod wpływem ks. Korniłowicza

• przyjaźń z Agnieszką, która poszła do zakonu

• miłość do Marii Leszczyńskiej (rozwódki) – tuż przed śmiercią

• zachorował na gruźlicę – całe środowisko ks. Korniłowicza zbierało fundusze na jego leczenie

• Druga ojczyzna, Gusła – za życia, Kołysanka jodłowa – po śmierci

• startował z pozycji skamandryckiej: dużo witalizmu, rymy

• w jego wierszach wiara nie idzie w parze z ładem, ukojeniem, kwiatkami, ale rozdarciem duszy – człowiek zewnętrzny i wewnętrzny; pojęcie nocy duszy (wzięte z mistycyzmu)

• język paradoksów, emotywny, zbliżony do języka erotyki

• rzecz o JL: Z ogniem będziesz się żenił dr Anna Szczepan-Wojnarska

• Ład serca Andrzejewskiego:

• wnosi kilka rzeczy do rozumienia religijności

• galeria postaci: prostytutka, ksiądz, dziecko, zbrodniarz

• bliska Pamiętnikowi wiejskiego proboszcza Georgesa Bernanosa

• ksiądz, który wychodzi do ludzi, a nie na nich czeka

• swoją postawą ewangeliczną przeciwstawia się swojemu środowisku (księża, którzy piją, grają w karty, lubią towarzyskie spotkania etc.)

• 2 typy religijności: 1. tradycyjny: podział na sacrum i profanum bez przenikania się tych, 2. religijność, która wymaga obrony

Ad. 4. – motywy religijne w literaturze II wś.

• zajmują się tym: Dybciak, Święch

• postawa Gajcego, Baczyńskiego

Ad. 5. – literatura katolicka w PL powojennej

• Święch Poeci i wojna (1 z rozdz. o tym)

• instytucje:

• „Tygodnik Powszechny”

• „Więź”

• „Znak”

• „Przewodnik Katolicki”

• „Przegląd Powszechny”

• „W Drodze” – Dominikanie

• literatura religijna należy do 1 z gett w literaturze – pisarze deklarujący swój stosunek do wiary byli odsuwani

• PAX:

• powstało w 1957; założyciel, historia: prof. Bolesław Piasecki

• Dobraczyński – 1 z głównych pisarzy, np. Listy do Nikodema

• oficjalnie uznawana przez PZPR, ale dobą „robili” robotę, dzięki nim dochodził szereg pozycji z Zachodu

• ich dziennik: „Słowo Powszechne”

• starali się zachować autonomię, np. jasne stanowisko wobec aborcji

• literacka katolicka:

• Gołubiew: Bolesław Chrobry – filozofia wpisuje się w świat pojęć religijnych

• Malewska: reprezentantka Kościoła zbliżającego nas do II Soboru Watykańskiego; Kamienie wołać będą (o budowie katedry gotyckiej, która jest symbolem naszej religijności); Przemija postać świata; Sir Tomasz Moore odmawia

• 1962-65 – Sobór Watykański

• Brandstaetter:

• urodzony przed wojną, aktywny w czasie wojny. Dzięki żonie wyjeżdża do Jerozolimy, tam w 1945 przeżywa nawrócenie, dlatego rozchodzi się z żoną

• tetralogia (1967-73) Jezus z Nazaretu (optowanie za dostrzeżeniem żydostwa przez kulturę PL)

• Krąg biblijny: część wspomnieniowa, lektura Biblii jako nasza podstawa

• Ja jestem Żyd z wesela

• tłumacz ks. biblijnych, poeta

Ad. 5. – poezja religijna

• generacja księży-poetów:

1. Twardowski:

• wraz z Wojtyłą zapowiadają szeroki nurt pisarstwa przez księży

• poezja późnego debiutu

• b. wyraźne przenikanie się sacrum i profanum (pokrewieństwo z Białoszewskim)

• teolog jest figurą negatywną – mądrzy się, a nie ma serca dla ludzi

• obrazowość

• język aforyzmów – „lotne słowa”

• język paradoksów, nie dyskursu religijnego, a mistyki

• przywołany pewien typ religijności (rady, spekulacje), który jest zanegowany

• relacja „ja” (ks.) – „ja” (grzesznik): na równi

• pod kiczem rozgrywa się prawdziwy dramat człowieka

• W szpitalu: szpital – miejsce profanum, obóz codzienności; szereg toposów ewangelicznych (np. umycie rąk, nóg, ust kobiecie umierającej)

• nobilituje miejsca nieświęte, np. miasto, W-wę

2. Wojtyła:

• intelektualizm

• szereg nawiązań poetyckich, m.in. romantycznych (Norwid – rozbudowana semantyka ojczyzny, narodu; przemilczenia), wizyjnych

• retoryczność – wiersze podobne do języka mówionego

• czytelne figury: źródło, potok, świeca, światło

• przenikanie się twórczości literackiej z nauczaniem: zależność dwukierunkowa (refleksja filozoficzna)

• Brat naszego Boga

• nauczanie papieskie: pontyfikat papieża-poety (pojawiają się sformułowania poetyckie, struktura poetycka, np. Przekroczyć próg nadziei, Wybrzeża ciszy)

• szereg sformułowań jednoznacznych – poezja filozofa

• metafory: progu (wyzwanie dla naszego człowieczeństwa. Człowiek to ten, który przekracza siebie, by iść w stronę Chrystusa)

• przestrzeń dialogiczna – szereg niedopowiedzeń

3. Pasierb; Oszajca; Jerzy Szymik; Jan Sochoń

• ks.-poeta jest obecny jako pkt wewnętrzny tej poezji; inne głoszenie wiary dla tych, którzy go czytają

• wypowiedzi o świecie, który księża przeżywają

Anna Kamieńska:

• żona Jakuba Śpiewaka

• konwertytka z judaizmu pod wpływem Twardowskiego

• Notatnik – dziennik prowadzony przez kilkanaście lat

• wiara, która idzie w parze z rozpaczą, nie przynosi ukojenia (naturalnym źródłem rozpaczy była śmierć męża). Rozpacz zapisana przez odarcie ze wszystkiego (suknia, ciało, lampa)

3