Metodyczne działania pośrednie
Działania pośrednie to takie, które pracownik socjalny wykonuje bez bezpośredniego kontaktu z podopiecznym. Dotyczą one organizacji pracy, zaplanowania działań, które następnie zaproponuje podopiecznemu, oraz takich, które są z myślą o podopiecznym, ale nie zakładają jego aktywnego, bezpośredniego uczestnictwa. Istnieje wiele różnorodnych działań pośrednich. Zajmują one ważną pozycje w pracy oraz w zakresie obowiązków pracowników socjalnych. Prowadzenie działań pośrednich najczęściej należy do obowiązków kadry technicznej, pracowników socjalnych lub kierowników służb.
Działania pośrednie to rodzaj pracy wykonywany poza bezpośrednim kontaktem z podopiecznym, który pozwala na prowadzenie przemyślanych i skutecznych działań bezpośrednich takich jak działania grupowe czy zbiorowe, kontrolowanie pracy podjętej z podopiecznym przez okresową ocenę przebiegu tego procesu, zarządzanie czasem dzięki odpowiedniej organizacji, która pozawala na dyspozycyjność wobec podopiecznego. Metodyczne działania pośrednie stanowią niezbędne dopełnienie działań bezpośrednich
Pięć typów metodycznych działań pośrednich:
Organizacja i dokumentacja pracy
Programowanie i planowanie działań bezpośrednich
Metodyczne działania odnoszące się do otoczenia podopiecznego
Współpraca między pracownikami socjalnymi
Działania metodyczne na poziomie instytucji
Ad 1. Organizacja i dokumentacja pracy
Są to metodyczne działania pracownika socjalnego, które obejmują zarządzanie jego czasem, przestrzenią i wiedzą w taki sposób, aby jak najlepiej obsłużyć podopiecznego:
Organizacja przestrzeni
Przez organizacje przestrzeni rozumiemy przygotowanie pomieszczeń, jakimi dysponują pracownicy socjalni, szczególnie poczekalni i miejsca, w którym odbywają się dyżury. Takie elementy jak wystrój, umeblowanie, rozmieszczenie krzeseł, biurka, oświetlenie pomieszczeń będą miały pełen wpływ na kontakt z podopiecznym. Chociaż można bardzo dobrze pracować nawet w niedogodnych pomieszczeniach to jednak urządzenie przestrzeni ma duże znaczenie, choć często się o tym zapomina. Liczba pokojów, w których przyjmuje się podopiecznych jest często niewystarczająca i nie są one odpowiednio przystosowane- brak im wyciszenia i albo są zbyt ciasne, mogące pomieścić jednocześnie tylko dwie osoby albo też zbyt duże, w których z łatwością można też przyjąć dziesięcioosobową grupę, lecz w których stworzenie kameralnej atmosfery potrzebnej do rozmowy z jedną osobą. Zbyt duże pomieszczenie z krzesłami ustawionymi w odległości ponad dwóch metrów zbyt duże biurko będą charakterystyczne dla „dalekiej odległości społecznej” (Edward T. Hall) kontakty nabierają wówczas bardziej formalnego charakteru, podopieczny trzymany jest na dystans, a wszelka osobista wymiana myśli staje się nie możliwa. Ciasne pomieszczenie można z łatwością przystosować do prowadzenia rozmowy z dwiema osobami, mała powierzchnia zwiększa poczucie bliskości i osobistego kontaktu - „bliska odległość”. Wielkość pomieszczenia ma wpływ na poczucie bliskości lub dystansu między członkami grupy na jej spójność
b) organizacja czasu pracy
Pracownik socjalny nie powinien pracować ponad miarę, niezbędne jest, więc ustanowienie pewnych granic i dokonanie wyboru czynności.
Organizacja czasu będzie zależała od dokonania wyboru najistotniejszych zadań, wymagań stawianych przez instytucje oraz pochodzących od podopiecznych, a także indywidualnego rytmu biologicznego pracownika socjalnego. (Jedni są bardziej wypoczęci rano, podczas gdy inni pod koniec dnia. Jedni wola przyjmować podopiecznych raczej o takiej niż o innej porze dnia. Dla jednych okresem najlepszej aktywności jest początek tygodnia, a pod koniec ich energia maleje, u innych jest na odwrót.)
Zarządzanie czasem pracy pozwala uniknąć zbytniego przemęczenia umożliwia zachowanie równowagi w wykonywaniu licznych i zróżnicowanych zadań oraz dokonanie przemyślanego wyboru tych które są najważniejsze
c) dokumentacja
Przedstawiciele rożnych zawodów socjalnych w swojej pracy odwołują się nieustannie do różnorodnej wiedzy ich źródła informacji i dokumentacji są rożne, treść także ulega zmianom: często zmienia się ustawodawstwo socjalne, powstają nowe placówki modyfikacji ulęgają problemy ludności, pojawiają się nowe publikacje. Konieczne jest więc nieustanne uaktualnianie wiedzy oraz śledzenia na bieżąco wszystkich modyfikacji prawnych i administracyjnych. Zadaniem niezbędnym do wykonywania zawodu staje się kompletowanie dokumentacji. W większości placówek zatrudniających dużą liczbę pracowników socjalnych konieczne jest prowadzenie dokumentacji kompletnej, aktualnej i dostępnej pracownikom na każdym stanowisku pracy. Dokumentacja uzupełniana jest zazwyczaj przez bibliotekę istnieje wiec możliwość wypożyczenia najbardziej znaczący prac z danego zakresu. Ponadto każdy pracownik socjalny może mieć „mała dokumentacje” na własny użytek, odpowiadająca określonemu typowi problemów, z jakimi się najczęściej spotyka oraz jego specjalizacji zawodowej. Umiejętność korzystania z dokumentacji umożliwia szybkie znalezienie poszukiwanej informacji. Pogłębianie, znajomość swojego terenu pracy - instytucji społecznych najczęściej spotykanych wśród danej populacji problemów społecznych - jest niezbędną do pokierowania podopiecznym w taki sposób, aby w jak największym stopniu korzystał z pozostającego do jego dyspozycji wyposażenia socjalnego.
3.Działania metodyczne kierowane do otoczenia podopiecznego
Metodyczne działania kierowane do otoczenia podopiecznego mają na celu modyfikację jego sytuacji zewnętrznej, zwiększenie jego możliwości włączenia się w życie społeczne oraz zmianę postaw wobec niego osób znaczących w jego otoczeniu.
Otoczenie podopiecznego składa się z osób znaczących, pozostających w relacji z podopiecznym. Mogą to być osoby bliskie (tj. przyjaciele, rodzice, dzieci, dalsza rodzina), sąsiedzi lub osoby należące od instytucji, z którymi podopieczny utrzymuje kontakty (szkoła, praca, ośrodek sportu i rekreacji, przychodnia etc.). Są to ludzie, którzy w razie potrzeby mogą udzielić podopiecznemu pomocy, wsparcia, zrozumieć go i oddać mu przysługę, gdy przeżywa trudności.
Bardzo pożyteczne okazują się w różnych okolicznościach metodyczne działania pracownika socjalnego w odniesieniu do osób znaczących w otoczeniu podopiecznego, w szczególności gdy nie cieszy się on uznaniem społecznym lub gdy stał się „kozłem ofiarnym” grupy społecznej w której żyje.
W niektórych sytuacjach pracownik socjalny musi się uciec do osób znaczących w otoczeniu podopiecznego, jednak głównie z nim samym może spowodować, że zdoła on znaleźć swoje miejsce w społeczności i zmodyfikować stosunki z otoczeniem.
Podjęcie działań wobec otoczenia podopiecznego powoduje, że pracownik socjalny staje się mediatorem, rzecznikiem interesów podopiecznego, interweniuje w jego imieniu u osób trzecich. Spożytkowuje uznanie, jakim cieszy się, jako przedstawiciel swojego zawodu, a także autorytet, wynikający z przynależności do instytucji, której jest pracownikiem. Jest kompetentnym rozmówcą, cieszącym się poważaniem i szacunkiem. Taka sytuacja sprzyja reprezentowaniu interesów podopiecznego. Pracownik socjalny posiada rzeczywistą władzę, którą może wykorzystać do spowodowania zmian w jego otoczeniu.
Fakt posiadania tej władzy stwarza także trudne do rozwikłania sprzeczności. Pracownik socjalny musi dotrzymać tajemnicy zawodowej, nie wolno mu zawieść zaufania podopiecznego, nie wolno mu ujawnić tego, czego dowiedział się podczas wypełniania obowiązków służbowych.
W tej formie działania napotykamy również na problem niepełności informacji, jakie przekazujemy podopiecznemu. Z zasady pracownik socjalny nie podejmuje żadnych kroków wobec otoczenia bez zgody podopiecznego oraz bez poinformowania go o celach i rezultatach tych spotkań. W praktyce jednak rygorystyczne przestrzeganie tej zasady nie zawsze jest możliwe, w szczególności jeśli pracownik socjalny zmierza do osiągnięcia innych celów niż zwykłe uzyskanie informacji. Gdy działaniu temu nadajemy cel wychowawczy, który zmierza do zmiany postawy jakiejś osoby w stosunku do naszego podopiecznego, nie jest wskazane informowanie go o celu i szczegółowych rezultatach tego spotkania.
4. Współpraca z innymi pracownikami socjalnymi
Pracownicy socjalni spotykają swoich kolegów pracujących w tej samej placówce bądź zatrudnionych w innych służbach. Spotkania te mogą przybierać różne formy i realizować różnego rodzaju cele. Mogą to być zebrania, w których udział bierze wiele osób lub tylko dwie osoby, odbywające się w gronie pracowników wykonujących ten sam zawód lub różne zawody, należące do tej samej instytucji lub instytucji różnych. Celem tych spotkań może być wymiana informacji, opracowani oceny i planu działania, analiza danego problemu, itp.
Wyróżniamy cztery różne formy współpracy pracowników socjalnych: utrzymywanie łączności, koordynacja, praca zespołowa i konsultacja.
Utrzymywanie łączności
Są to przygodne kontakty między pracownikami socjalnymi, których celem jest wymiana informacji na temat podopiecznego. Kontakty te mogą mieć charakter pisemny lub ustny, często utrzymywane są telefonicznie. Ta forma współpracy pozwala uniknąć prowadzenia przez kilku pracowników służb społecznych działań z tym samym podopiecznym.
Utrzymywanie łączności nie ma charakteru ciągłego, celem tego działania jest jedynie wymiana informacji.
Koordynacja
Koordynacja jest formą współpracy, która stawia sobie bardziej ambitne cele. Chodzi tutaj o harmonizację wysiłków wielu pracowników socjalnych, którzy prowadzą działania adresowane do podopiecznego, wspólne opracowanie analizy jego sytuacji, oceny i planu działania.
Działania koordynujące są często jednorazowe, charakter okresowy mają natomiast spotkania, podczas których dokonuje się oceny i pewnych ustaleń. Spotkania te wyznaczają granice i ramy działań poszczególnych osób.
Koordynacji działań dokonują pracownicy socjalni, najczęściej różnych zawodów, zatrudnieni w różnych służbach społecznych. W rezultacie pojawia się problem różnych statusów zawodowych oraz zróżnicowanego poziomu wiedzy. Fakt iż ich statusy zawodowe są odmienne, sprawia, że nie występują z równej pozycji. W takim przypadku rzeczywistą współpracę, której punktem centralnym jest podopieczny, można podjąć tylko po uprzednim wyjaśnieniu statusów instytucjonalnych i zawodowych oraz specyficznych kompetencji każdej z osób.
Praca zespołowa
Praca zespołowa narzuca pewną regularną strukturę spotkań, zazwyczaj w grupie pracowników socjalnych należących do tej samej placówki, bądź pracujących na tym samym terenie.
Prowadzenie pracy zespołowej wymaga ustalenia pewnej struktury działania: terminarza spotań, regularnej ich częstotliwości, czasu trwania zebrań, porządku dnia. Struktura ta zazwyczaj jest określana przez instytucję, choć zdarza się, że uwzględniane są także propozycje pracowników socjalnych. Cele wyznaczone na zebraniach zespołu mają wpływ na rodzaj pracy oraz na stopień czynnego uczestnictwa każdego członka zespołu.
Możemy wyróżnić:
Zebrania mające na celu dzielenie się posiadanymi informacjami. Służą one przekazywaniu informacji w ramach instytucji, najczęściej będzie to przepływ informacji z góry do dołu, ale także w przeciwnym kierunku. W obiegu tym odgrywają dominującą rolę kierownicy działów i osoby odpowiedzialne za zespół pracowników.
Zebrania, których celem jest konsultowanie się oraz kształcenie. Sa to spotkania dotyczące tematu związanego z wykonywaniem zawodu, będącego bądź jednym z podejmowanych w pracy, bądź odnoszącym się o sytuacji spotykanych na co dzień przez pracownika socjalnego.
Zebrania zmierzające do podjęcia nowej formy działania lub przeanalizowania jakiejś szczególnej sytuacji. Są to zajęcia podejmowane z grupami oraz metodyczne działania prowadzone w wymiarze zbiorowym, podejmowane często na podstawie analiz i opracowań powstających zespole pracowników socjalnych. Ten rodzaj pracy stosuje się do rozwiązywania nowych problemów pewnej kategorii populacji.
Zebrania dotyczące problemu czysto badawczego, którego zastosowanie praktyczne w najbliższym czasie nie jest przewidziane. W badaniu tym możemy podejmować różne tematy dotyczące podopiecznych, charakterystyki sektora pracy ora instytucji, form metodycznych działań i metodyki zawodowej, rezultatów uzyskanych w wyniku podejmowanych działań socjalnych.
Wymienione cele pracy zawodowej z łatwością się przenikają i z pewnością nie wykluczają się nawzajem. Praca zespołowa nie jest formą prostą. Aby zespół mógł odpowiednio funkcjonować, nieodzowne jest poszanowanie każdej osoby, miejsca jakie każdy zajmuje w grupie, tolerancja i akceptacja wartości drugiego człowieka.
Konsultacje
W tej formie współpracy chodzi o spotkania pracowników socjalnych o różnym statusie zawodowym, z których pierwszy, mający opinię kompetentnego i doświadczonego, zgadza się na wymianę doświadczeń i wspólne zastanowienie się nad sytuacjami zawodowymi, drugi natomiast prosi o opinię bądź wyjaśnienie osobę, występującą w roli eksperta.
Konsultacja jest jedną z form pracy oferowanej pracownikom socjalnym przez instytucję. Pracownicy socjalni mogą zwrócić się o konsultację w sytuacjach trudnych lub kłopotliwych, poprosić o rozmowę na tematy zawodowe, których nie znają. Najczęściej konsultantami są doświadczeni pracownicy socjalni, którzy odbyli dodatkowe formy kształcenia zawodowego. Czasem instytucje zatrudniają do tego celu psychologów lub psychiatrów.