W systemie źródeł prawa polskiego naczelne miejsce zaraz po Konstytucji zajmuje ustawa. Jej nadrzędny charakter wynika nie tylko z tekstu Konstytucji, ale także z tego, iż jest ona aktem normatywnym wydawanym przez najwyższy organ władzy państwowej, czyli Sejm.
Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw. Tego prawa nie może przekazać w żadnych warunkach innemu organowi państwowemu..
„Ustawa to akt normatywny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe”.
Tryb, w jakim ustawa powstaje (czyli tzw. droga ustawodawcza), jest określony poprzez przepisy prawa. Ustawa jest uchwalana na sesjach przez plenum Sejmu, natomiast procedurę jej uchwalania określa regulamin sejmowy.
Procedura legislacyjna (łac. procedo - postępować naprzód; lex, legis -prawo), zespół czynności podejmowanych przez parlament i inne uprawnione podmioty, których celem i ostatecznym efektem jest dokonanie regulacji określonej sfery stosunków społecznych w formie ustawy. Ustawa jest aktem uchwalanym wg specjalnej procedury. Celem procedury legislacyjnej jest stworzenie takich warunków organizacyjnych, w których mogłaby się (w możliwie pełny sposób) ujawnić wola suwerena (narodu). Konstytucja bezpośrednio ustala tylko niektóre, uznane przez ustrojodawcę za najważniejsze, elementy procedury. Określa ona:
grono podmiotów powołanych do podejmowania inicjatywy ustawodawczej stwierdzając, że prawo to przysługuje posłom, Senatowi RP, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie obywateli,
plenum Sejmu jako jedyne miejsce ostatecznego uchwalania ustaw,
jawność obrad jako niezbędny element trybu ustawodawczego,
ogólne zasady wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm,
regulamin sejmowy jako akt, w którym szczegółowo normuje się tryb ustawodawczy, oraz
wprowadza instytucję pilnych projektów ustaw.
W postanowieniach Konstytucji przesądzony jest też dalszy sposób postępowania z ustawą już uchwaloną, w celu wprowadzenia jej w życie. Określony jest zakres uprawnień przysługujących Senatowi w tej materii oraz zakres uprawnień i obowiązków Prezydenta w stosunku do uchwalonej ustawy. Dokładniejsze uregulowanie porządku prac Sejmu i jego organów nad projektami ustaw, procedowania Senatu, a także sposobów rozwiązywania konfliktów między izbami, określają regulaminy obu izb.
Na podstawie regulacji zawartych w przepisach konstytucyjnych i regulaminowych można wywnioskować o podziale procedury na zawarte okresy, charakteryzujące się pewną odrębnością, potocznie zwane etapami procesu ustawodawczego.
Pierwszy etap stanowi skorzystanie przez uprawniony podmiot z prawa inicjatywy ustawodawczej.
Następnym etapem procedury są prace wewnątrzsejmowe. Rozpatrywanie projektów ustaw odbywa się w trzech czytaniach (termin „czytanie” to pozostałość dawniejszej praktyki odczytywania na sali obrad pełnego tekstu projektu ustawy) - wyjątkiem są pilne projekty ustaw rozpatrywane w dwóch czytaniach.
Pierwsze czytanie przeprowadza się na posiedzeniu właściwej przedmiotowo komisji (lub kilku komisji, jeżeli zakres ich działania odpowiada problematyce poruszanej w projekcie). W posiedzeniu komisji może wziąć udział każdy poseł; może też pisemnie zgłosić uwagi lub propozycje zmian. Regulamin Sejmu przewiduje wyjątki, kiedy to pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Dotyczy to projektów ustaw o zmianie Konstytucji, ustaw konstytucyjnych, ustaw dotyczących wolności i praw oraz obowiązków obywatelskich, ustaw budżetowych, podatkowych i pociągających za sobą istotne skutki finansowe dla budżetu państwa, ustaw regulujących ustrój, właściwość i funkcjonowanie organów państwa i samorządu terytorialnego, ordynacji wyborczych, kodeksów.
Na posiedzeniu plenarnym odbywa się także pierwsze czytanie innych projektów ustaw, jeżeli Marszałek Sejmu zdecyduje, że przemawiają za tym ważne względy.
Pierwsze czytanie projektu ustawy może się odbyć wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu (chyba, że Sejm stanowi inaczej) i obejmuje:
uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę,
pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy,
debatę w sprawie ogólnych zasad projektu.
Jeżeli pierwsze czytanie przeprowadzone jest na posiedzeniu plenarnym, to kończy się ono skierowaniem projektu do komisji, chyba że Sejm, w związku ze zgłoszonym wnioskiem, odrzuci projekt w całości. Do czasu zakończenia drugiego czytania wnioskodawca ma prawo wycofać wniesiony przez siebie projekt (uprawnienie to nie obejmuje projektu ustawy budżetowej oraz prowizorium budżetowego); projekt poselski uważa się za wycofany także w przypadku, gdy liczba posłów go popierających jest mniejsza od 15.
Drugie czytanie obejmuje:
przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy; komisje mogą wnosić o przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie z określonymi poprawkami bądź o odrzucenie projektu; sprawozdanie komisji przedstawia na posiedzeniu Sejmu poseł sprawozdawca, wybrany z jej składu, który w szczególności informuje o proponowanych przez komisje i przez poszczególnych posłów zmianach w przedłożonym projekcie, o wnioskach mniejszości oraz o nie przyjętych przez komisję wnioskach innych komisji lub posłów i motywach ich odrzucenia;
przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków; prawo wnoszenia poprawek przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów, najpóźniej do czasu zakończenia drugiego czytania. W razie zgłoszenia w trakcie drugiego czytania nowych poprawek i wniosków, projekt kieruje się ponownie do komisji, które wcześniej go rozpatrywały, chyba że Sejm postanowi inaczej. Komisje po rozpatrzeniu, z udziałem wnioskodawców, zgłoszonych poprawek i wniosków ( w razie nieobecności wnioskodawcy, komisja może nie rozpatrywać zgłoszonej przez niego poprawki), przedstawiają Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym wnoszą o ich przyjęcie lub odrzucenie.
Trzecie czytanie projektu ustawy - w sytuacji, gdy projekt nie został podczas drugiego czytania skierowany powtórnie do komisji - może odbyć się niezwłocznie po zakończeniu czytania drugiego. Jeżeli podczas drugiego czytania zostały zgłoszone nowe poprawki i projekt został przesłany ponownie do komisji, trzecie czytanie może odbyć się dopiero po doręczeniu posłom sprawozdania komisji.
Obejmuje ono:
przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania lub ewentualnie przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji oraz
głosowanie. W pierwszej kolejności głosowany jest wniosek o odrzucenie projektu w całości (jeżeli taki wniosek został zgłoszony), potem głosowane są poprawki do poszczególnych artykułów, przy czym najpierw głosuje się poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach, wreszcie - projekt w całości, w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek. Porządek glosowania ustala Marszałek Sejmu. Może on z własnej inicjatywy, a także na wniosek Rady Ministrów, odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która nie była uprzednio przedstawiona komisji w formie pisemnej. Sejm może także podjąć decyzję o poddaniu projektu ustawy pod głosowanie od razu w całości, łącznie z poprawkami, jeżeli nie zgłoszono w tym zakresie sprzeciwu. Marszałek Sejmu jest uprawniony do odroczenia glosowania nad całością projektu ustawy na czas potrzebny do stwierdzenia, czy wskutek przyjętych poprawek nie zachodzą sprzeczności pomiędzy poszczególnymi przepisami. Sejm uchwala ustawy większością głosów, w obecnej co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Uchwalenie ustawy konstytucyjnej lub ustawy zmieniającej konstytucję może nastąpić większością 2/3 głosów. Tekst uchwalonej przez Sejm ustawy Marszałek Sejmu potwierdza swoim podpisem i przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi.
Rada Ministrów, w uzasadnionych wypadkach, może określić wniesiony przez siebie projekt ustawy jako pilny (nie może to dotyczyć projektów u staw podatkowych, ustaw określających tryb wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, a także ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, ani projektów kodeksów). Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi takiej ustawy, ustala jednocześnie orientacyjny kalendarz prac nad projektem. Może on, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu jest niekompletne. Marszałek Sejmu zarządza drukowanie pilnych projektów ustaw niezwłocznie po ich otrzymaniu. Doręczenie projektu posłom może być jednak - w sytuacjach uzasadnionych - zastąpione podaniem do wiadomości, że druki projektu są wyłożone do odbioru w Kancelarii Sejmu. Rozpatrywanie pilnych projektów ustaw odbywa się w dwóch czytaniach. Pierwsze czytanie może odbyć się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Jednakże w tym drugim przypadku Marszałek Sejmu ustala komisjom termin przedawnienia sprawozdania (nie dłuższy niż 30 dni). Marszałek wprowadza projekt pilny do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac komisji. Rada Ministrów do czasu rozpoczęcia drugiego czytania może wycofać klauzulę pilności. Drugie czytanie może się odbyć nie wcześniej niż trzeciego dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji. Obejmuje ono:
przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie;
przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek - Marszałek Sejmu jest zobowiązany do odmowy poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była w formie pisemnej przedstawiona komisji rozpatrującej projekt pilny;
głosowanie. Tekst uchwalonej ustawy pilnej, potwierdzony swoim podpisem, Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie (nie później niż w ciągu 3 dni) Marszałkowi Senatu i Prezydentowi RP.
W kolejnym etapie procedury legislacyjnej ustawę uchwaloną przez Sejm musi rozpatrzyć Senat. W ciągu 30dni (w odniesieniu do ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa - w terminie 20 dni, a w stosunku do ustawy pilnej - w ciągu 7 dni) ma on możliwość przyjęcia ustawy w całości, także uprawniony jest do zgłoszenia propozycji dokonania zmian w ustawie lub odrzucenia jej w całości. Uchwałę Senatu, zawierającą propozycje zmian w ustawie uchwalonej przez Sejm, Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które wcześniej rozpatrywały projekt ustawy; Sejm może - na wniosek Marszałka - rozpatrzyć propozycje Senatu bez uprzedniego kierowania ich do komisji. Nieprzyjęcie przez Sejm uchwały Senatu odrzucającej ustawę lub proponującej dokonanie poprawek wymaga bezwzględnej większości głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
Przedostatnim etapem jest przedstawienie Prezydentowi do podpisu ustawy przyjętej przez Sejm i Senat. Podpisując on ustawę, jeżeli Senat nie ma do niej zastrzeżeń lub nie zgłosił ich w przewidzianym w Konstytucji terminie, a także jeżeli Sejm przyjął proponowane przez Senat poprawki lub odrzucił je w wymaganym trybie. Prezydentowi w ramach procedury legislacyjnej przysługują jeszcze dodatkowe kompetencje - ma możliwość odmowy podpisania ustawy i przekazania jej Sejmowi (w ciągu 21 dni od daty jej otrzymania lub w ciągu 7 dni w wypadku ustawy pilnej), z umotywowanym wnioskiem, do ponownego rozpatrzenia. Ponowne uchwalenie przez Sejm ustawy (tym razem większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów) przełamuje weto prezydenckie i nakłada na Prezydenta obowiązek podpisania ustawy w terminie 7 dni i zarządzenia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP. Prezydent może także przed podpisaniem ustawy wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności uchwalonej przez Sejm ustawy z konstytucją. Wystąpienie to wstrzymuje bieg terminu przewidzianego dla podpisania ustawy. Po uznaniu przez Trybunał ustawy za zgodną z konstytucją Prezydent nie może odmówić jej podpisania.
Procedura legislacyjna kończy się ogłoszeniem ustawy w Dzienniku Ustaw RP.
Blibliografia.
Jerzy Wiszniewski, Elementy prawa, Warszawa 1976, PWN
Leksykon prawniczy, praca zbiorowa pod redakcją Urszuli Kaliny - Prasznic, Warszawa 1997 r. , stan prawny na dzień 30 listopada 1996 r.
Prawo dla ekonomistów, Andrzej Filipowicz, Oficyna Prawnicza MUZA S.A., Warszawa 1999 r.
Encyklopedia prawa, redaktor prof. dr hab. Urszula Kalina - Prasznic, Uniwersytet Wrocławski, Warszawa 1999 r.
Wikipedia.
Serwer studentów prawa.
Akt normatywny (inaczej akt prawodawczy, akt prawotwórczy, źródło prawa) - władcze wyrażenie woli organu stanowiącego prawo, wydane z zachowaniem właściwego trybu i (w odróżnieniu od aktów administracyjnych) skierowane do generalnie oznaczonych adresatów. Jest to akt prawny zawierający normy prawne powszechnie obowiązujące (np. ustawa) lub obowiązujące tylko określoną grupę adresatów (np. akt prawa miejscowego).
Regulamin Sejmu określa formy prac i tryb funkcjonowania Sejmu, czyli jego wewnętrzna organizację, sposób podejmowania uchwał; jest uchwalany przez Sejm.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
1