Modele prokuratury w kontekście ustrojowym

Wskazany kontekst zmian do wypuklenia, jej roli i pozycji w systemie organów władzy państwowej, zwłaszcza do zaakceptowania jej miejsca w systemie opartym na trójpodziale władzy, obejmującym władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

W podstawowym kontekście można wyróżnić:

- model klasyczny prokuratury, w którym każdy prokurator jest podporządkowany ministrowi sprawiedliwości, który jest członkiem rządu (Francja, Niemcy, Austria, Czechy, Rumunia, Belgia; w każdym państwie istnieją inne warianty tego modelu)

Do zalet tego modelu należy pozostawienie w rękach rządu możliwości wpływania na działalność organów państwa w sferze zwalczania przestępczości, a przez to pozostawienie rządowi narzędzie dla spoczywającego na nim zadania polegającego na zagwarantowania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Wadą tego rozwiązania koncepcyjnego jest niebezpieczeństwo ścigania przestępstw, które może wyrażać się z jednej strony np. na dążeniu do ścigania ze szczególną dolegliwością członków opozycji, z drugiej zaś w wykazywaniu powściągliwości w ściganiu przestępstw popełnionych przez członków partii rządzącej.

- model parlamentarny, w którym charakterystyczne jest podporządkowanie prokuratury władzy ustawodawczej (parlamentowi). Z takim rozwiązaniem można spotkać się w Rosji, Ukrainie, Słowacji, Słowenii, Węgrzech.

Zaletą tego modelu jest uniezależnienie prokuratury od wpływów politycznych, które łączą się z podporządkowaniem się jej rządowi. Można jednak zauważyć, że nie zwalnia to całkowicie od wpływu politycznego na działalność prokuratury i prokuratorów. Większość sejmową tworzą również pewne opcje, a różnica wyraża się w tym, że w parlamencie reprezentowane opcje są bardziej rozbudowane w porównaniu z rządem. W takim przypadku konieczne jest wprowadzenie kwalifikowanej większości, która decydowałaby o odwołaniu lub powołaniu Prokuratora Generalnego. Tylko w tym przypadku rozwiązanie mogłoby być efektywne usuwając niebezpieczeństwa. W przeciwnym razie należy przyjąć, że wpływ polityczny jaki jest w modelu klasycznym występuje w innej postaci w modelu parlamentarnym. Przyjęcie kwalifikowanej większości ma też słabe strony. Wyrażają się one w tym, że utrudnione jest sprawowanie kontroli nad prokuraturą i reagowanie na nieprawidłowości w jej działaniu, gdy zakłada się, że powinna działaś ona na uzyskaniu kwalifikowanej większości sejmowej. Może okazać się, że zebranie kwalifikowanej większości będzie niemożliwe, przez co mechanizm kontroli parlamentu nad prokuraturą nie działa.

- prezydencki - charakterystyczne jest powoływanie Prokuratora Generalnego przez głowę państwa, z czym często idzie w parze podporządkowanie Prokuratora Generalnego prezydentowi lub królowi. Takie coś funkcjonuje na Białorusi, w Norwegii, Hiszpanii, Grecji. Zaletą jest rozluźnienie wpływu między działalnością prokuratury i rządu. Wadą jest, że model utrzymuje wpływ władzy wykonawczej na działalność prokuratury, z drugiej, że występuje w powiązaniu z uprawnieniem do występowania z wnioskiem do głowy państwa, który przyznaje się Ministrowi Sprawiedliwości. Tego rodzaju połączenie głowy państwa i Ministra Sprawiedliwości (jednego do wyboru, drugiego do wystąpienia z wnioskiem zawierającym kandydatów na stanowisko) powoduje, że zacierają się zalety omawianego przykładu

- włoski - charakteryzuje się zbliżeniem sytuacji prawnej prokuratorów do sytuacji prawnej sędziów. Cała prokuratura jak i kierownicy jednostek organizacyjnych prokuratur są niezawiśli (tak jak sędziowie). Niezawisłość nie przysługuje szeregowym prokuratorom, przez co najniższy szczebel prokuratorów tworzących poszczególne jednostki organizacyjne może mieć mniejszy wpływ prokuratora kierującego daną jednostką organizacyjną na działalność innych prokuratorów. W tym systemie Prokurator Generalny wybierany jest przez Wyższą Radę Magistratury.

- angielski - oparty na systemie common law, prokuratura powołana dopiero w 1985 roku. Nosi nazwę Królewskiej Służby Oskarżycielskiej Dyrektor ds. Oskarżania Publicznego, który podlega członkowi Rządu - Attomen General. W skład Królewskiej Służby Oskarżycielskiej wchodzą pracownicy służby cywilnej legitymujący się uprawnieniami do wykonywania zawodu adwokata. W 40 % spraw oskarżenie wnoszone jest przez adwokatów wynajętych przez Służbę ds. Koordynowania Oskarżenia przez Sądem

Wariant francuski i niemiecki modelu klasycznego

Źródeł prokuratury można szukać w XVI w. w instytucji prokuratorów królewskich, którzy byli ustanawianiu w celu ochrony interesów państwa w terenie, państwa, którego uosobieniem był monarcha. Współczesny kształt zawdzięczamy zmianom w okresie rewolucji francuskiej, zwłaszcza zmianom w prawie, które ta rewolucja przyniosła. W myśli tych zmian na początku XIX w. prokuratorzy wraz z sędziami tworzą korpus wymiaru sprawiedliwości. Jednocześnie to, co dla modelu klasycznego to podporządkowanie prokuratorów Ministrowi Sprawiedliwości. Znalazły umocowanie w przepisach konstytucyjnych na gruncie których prezydent republiki francuskiej stał się gwarantem niezawisłości sądownictwa. W zakresie funkcji prezydent wspomagany jest przez Naczelną Radę Sądownictwa, której istnieją dwie sekcje:

- jurysdykcji sądów

- jurysdykcji prokuratorów

Prokuratora Generalnego w tym wariancie wybiera Wyższa Komicja Sądownictwa. To zapewni uniezależnienie wyboru prokuratorów od Ministra Sprawiedliwości. Prokuratorzy korzystają z autorytetu przysługującemu władzy sądowej. Ich funkcjonowanie powiązane jest w funkcjonowaniem sądów. Wskazane rozwiązania znalazły odwzorowanie w kpk z 1808 r. a potem w kpk z 1957 r. Pierwszy kodeks przewidywał, że w szeregu spraw prowadzi postępowanie przygotowawcze sędzia śledczy. Mogło być obligatoryjne (zbrodnia, fakultatywne ws. Występków o prowadzenie zwraca się prokurator, niedopuszczalne w sprawie o wykroczenie). 2 kodeks utrzymywał dwie fazy postępowania przygotowawczego przy czym drugie z nich (dochodzenie występków jako dochodzenie zwyczajne lub skrócone w wypadkach ujęcia na gorącym uczynku - In flagranti). Postępowanie jest prowadzone przez policję pod nadzorem prokuratora. W systemie utrzymuje się szerokie kompetencje organu prokuratorskiego do zakończenia postępowania w stadium przygotowawczym, mimo że istnieją podstawy do pociągnięcia osoby do odpowiedzialności karnej przed sądem. Świadczy to o oportunizmie w ściganiu przestępstw publiczno-skargowych stanowiący charakteryzującą współczesny proces karny we Francji.

Przewiduje się związanie prokuratora poleceniami przełożonych, przy czym muszą być złożone na piśmie. Nawet pisemne polecenie nie pozbawia prokuratora możliwości zajęcia własnego stanowiska na rozprawie głównej. Przeprowadzone zmiany w funkcjonowaniu prokuratury francuskiej znoszą dewolucję, uniemożliwiając przejęcie przez prokuratora wyższego rzędu, niż ten który ją prowadzi. Szeroka autonomia (różnica) między prokuratorem a sędziami w systemie francuskim wyraża się w usuwalności tych pierwszych

W omawianym modelu prokuratorzy podlegają przełożonym i Prokuratorowi Generalnemu, ten zaś Ministrowi Sprawiedliwości. Ta hierarchia wyłącza w systemie francuskim możliwość oddziaływania Ministra Sprawiedliwości na działalność prokuratorów w konkretnych sprawach.

Prokuratorzy bez tytułu prokuratora działają jako oskarżyciele przed Trybunałem Policji, główną ich rolę w przypadku postępowania przed sądami przysięgłych jest ściganie publiczne oraz strzeżenie interesu publicznego. Ukazuje się bliski związek prokuratury i sądów pozwalający przyjąć, że konstrukcja prokuratury jest wliczana w strukturę sądów.

Wariant niemiecki

Prokuratura występuje w dwóch szczeblach:

- federalny

- krajowy

Na poziomie federalnym można wyróżnić federalnego prokuratora generalnego, a prokuratorów federalnych powołuje na wiosek Ministra Sprawiedliwości prezydent za zgodą Wyższej Izby Parlamentu.

Na poziomie krajowym są wybierani przez krajowych Ministrów Sprawiedliwości. W systemie niemieckim prokuratura jest związana z sądami, te w gruncie rzeczy są pod względem strukturalnym ukształtowane w sposób jednolity dla całego państwa. Sfederalizowanie daje o sobie znać w przypadku struktury organizacyjnej prokuratury.

Niezależnie czy chodzi o prokuratorów federalnych czy krajowych każdy może odmówić wykonania polecenia pochodzącego od przełożonych - polecenia składane na piśmie przez:

- Ministra Sprawiedliwości na poziomie federalnym w stosunku do federalnego prokuratora generalnego i prokuratorów federalnych

- przez federalnego prokuratora generalnego w stosunku do prokuratorów federalnych

- przez krajowego Ministra Sprawiedliwości w stosunku do prokuratorów krajowych

- przez kierowników prokuratur przy sądach krajowych i wyższych sądach krajowych w stosunku do prokuratorów krajowych tworzących te jednostki.

Każdy z poszczególnych prokuratorów występuje w postępowaniu karnym w imieniu kierownika jednostki organizacyjnej prokuratury i przysługują mu wszystkie kompetencje tego kierownika i nie wymaga to specjalnego uprawnienia, funkcjonowanie w jednostce przesądza o uprawnieniach.

Prokuratura zbudowana na zasadach:

- hierarchicznego podporządkowania

- substytucji (zakaz możliwości przekazania sprawy innemu prokuratorowi)

- dewolucji (kierownicy jednostek organizacyjnych prokuratury są uprawnieni do przejmowania każdej sprawy prowadzonej przez prokuratora z danej jednostki)

- indyferencji

Na tle funkcjonowania system niemiecki podnosi się brak rozgraniczenia między władzę wykonawczą (Ministra Sprawiedliwości) i Prokuratorem Generalnym oraz prokuratorami generalnymi i prokuratorami federalnymi z drugiej strony.

Ma hierarchiczny zarzut prokuratorów odpowiednio krajowych i federalnych Ministrów Sprawiedliwości (krajowemu, federalnemu).

Model prokuratury można rozważać przez pryzmat roli Prokuratora Generalnego w polskich systemie prawnym. Chodzi o ustalenie kto ma wpływ na powołanie PG, jego odwołanie, jakie są warunki od których spełnienia zależy we wskazanych kwestiach. Zmiany w tym zakresie wprowadziła nowela do ustawy o prokuraturze z 2010 r., której myśl przewodnią stanowiło rozdzielenie MS i PG. Tej zmianie towarzyszyła regulacja określająca na nowo zasady powołania i odwołania PG. Aktualnie PG powołuje prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez KRS i KRP. W zakresie wyboru Prezydent kieruje się własną oceną. To rozwiązanie powoduje, że powołanie PG jest oderwane od rządu, który tworzy PRM i Ministrowie. Jednocześnie oznacza ono, że wpływu nie posiada władza ustawodawcza (sejm i senat). Nieco bardziej złożona jest sytuacja przy odwołaniu PG. Wtedy można mówić o zbieżności uprawnień należących do władzy ustawodawczej oraz Prezydenta RP, PRM i MS.

W myśl ogólnego rozwiązania mandat PG wygasa wraz z jego odwołaniem lub śmiercią. Ponadto określony podmiot przestaje pełnić funkcję PG z upływem 6-letniej kadencji, na którą został powołany. Odwołanie PG następuje w dwóch układach: w pierwszym decyduje o nim Prezydent RP w drugim Sejm większością 2/3 głosów w quorum. Odwołanie PG przez Prezydenta następuje w ściśle opisanych sytuacjach:

- zrzekł się stanowiska

- okazał się trwale niezdolny do pełnienia funkcji stwierdzone zaświadczeniem lekarskim

- został prawomocnie skazany wyrokiem sądu

- złożył nieprawdziwe oświadczenie lustracyjne

- gdy został ukarany przez sąd dyscyplinarny karą inną niż upomnienie

Stanowią zobiektywizowane przesłaniu odwołania PG przez Prezydenta RP. Trudno tu mówić o dowolności Prezydenta. W razie stwierdzenia prawomocnego wyroku złożenie odpowiedniego wniosku PRM Prezydent RP musi odwołać PG.

Odmiennie przedstawiają się przesłanki odwołania przez Sejm. W tych sytuacjach odwołanie następuje:

- nieprzyjęcie przez PRM sprawozdania składanego co roku przez PG

- sprzeniewierzenie się ślubowaniu wedle PRM wskazującej, że PG uchybił przepisom konstytucji, innych przepisów prawa lub nie spełnia obowiązku strzeżenia praworządności

W obu sytuacjach w kwestii odwołania wypowiada się MS, zajmując stanowisko ws. Sprawozdania, sprzeniewierzenia się ślubowaniu.

Sytuacje te wskazują na dowolność PRM. W obu przypadkach zostawia się możliwość poddania ocenie działań PG bez określenia jednoznacznych kryteriów. Należy w tym upatrywać uwzględnienia przez ustawodawcę odpowiedzialności rządu za działalność z sferze porządku publicznego. To konstytucyjne zadanie rządu kazało przyjąć możliwość pewnego wpływania na odwołanie PG gdy okazało się , że nie daje rękojmi należytego wykonywania obowiązków - co za tym idzie rodzi zastrzeżenia co do realizacji wskazanego zadania konstytucyjnego.

Na tle niedookreślonego charakteru przesłanek odwołania PG. Swoisty wentyl bezpieczeństwa stanowi wymóg uzyskania zgody 2/3 liczby posłów. Ta większość w zasadzie wyłącza możliwość odwołania PG z przyczyn politycznych związanych z jego brakiem harmonii między działaniami jego i opcją rządzącą. Bezwzględna większość, która jest potrzebna do powołania rządu, uchwalania ustaw nie jest wystarczająca do odwołania PG. Najczęściej żeby mogło to nastąpić będzie potrzeba porozumienie ponadpartyjne oddzielające odwołanie z pierwiastka politycznego.

W zakresie przedstawienia rozwiązań można dostrzec mankament polegający na tym, że uzyskanie 2/3 głosów powoduje, iż odwołanie PG przez Sejm z inicjatywą PRM staje się trudne. To rodzi pytanie, czy wedle takiego rozwiązania rząd ma zagwarantowany odpowiedni wpływ na działanie PG, który w pełni mógłby ponosić odpowiedzialność za funkcjonowanie państwa w sferze porządku publicznego.

Wątpliwości w tej mierze skłaniają do tego, aby w przyszłości rozważyć obniżenie progu ustawowego od którego zależy odwołanie PG. Jest to istotne we współczesnych realiach, w których rząd jest obciążany uchybieniami, niedociągnięciami działalności PG. W rozwiązaniach niewątpliwie wysunięto niezależność PG i całej prokuratury.

Prokuratura a konstytucja - usytuowanie Prokuratury w konstytucji

Aktualnie w konstytucji ustrój prokuratury nie został uregulowany. Konstytucja odnosi się do prokuratury w wypadkach, w których mówi o niepołączalności mandatu posła, senatora w pełnieniem funkcji prokuratora. Powstaje pytanie gdzie ewentualnie w aspekcie należałoby usytuować Prokuraturę wprowadzając jej regulację do konstytucji. Możliwe są 3 warianty:

- umiejscowienie regulacji ustroju Prokuratury w miejscu poświęconym władzy wykonawczej. To odpowiedzialność rządu za bezpieczeństwo i porządek publiczny, które można traktować jako nadrzędne do strzeżenia praworządności i czuwania nad ściganiem przestępstw, które należy do prokuratorów. Wadą byłoby ryzyko wprzęgnięcia prokuratury w zależność od organów wł. Wykonawczej - rządu. To z kolei musiałoby budzić obawy z punktu widzenia niezależności prokuratorów

-zakładania usytuowanie prokuratury przy sądach. To pozwalałoby ująć regulację ustroju prokuratury w dziale konstytucji poświęconej sądom, trybunałom, to musiałoby tworzyć przemieszczenie zadań prokuratury na realizację czynności w ramach toczącego się postępowania karnego - ściganie przestępstw, realizacja funkcji oskarżyciela publicznego przez prokuratora. Musiałoby to oznaczać jednocześnie zepchnięcie na dalszy plan zadania jakim jest strzeżenie praworządności

- ustrój mógłby być uregulowany w dziale poświęconym organom kontroli prawnej. Utrzymanie dotychczasowych zadań prokuratury wśród których obok ścigania przestępstw, zwalczania przestępczości jest strzeżenie praworządności. To wyraża się w możliwości udziału prokuratora w postępowaniach administracyjnych, wytoczenie powództwa na rzecz określonego podmiotu, w ochronie prawa w post. Cywilnym. We współpracy w organami samorządu terytorialnego. Ten sposób usytuowania modelu prokuratury stawią ją obok KRRiT, NIK.

Zasady działań prokuratury:

- legalizm - mają obowiązek ścigania przestępstw z urzędu w razie informacji o popełnieniu przestępstwa, które wzbudza w prokuratorze uzasadnione podejrzenie jego popełnienia, jest on zobowiązany o wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego. Znajduje źródło w zasadzie równości wobec prawa - każdy, kto popełnił przestępstwo powinien ponieść za nie odpowiedzialność karną. Przeciwieństwem jest oportunizm, który pozwala na podejmowanie decyzji czy ścigać czy nie, a podstawą jest ocena celowości ścigania. Dzieli się na właściwy, gdy mówimy o niecelowości ścigania na ważny interes społeczny (państwa) oraz niewłaściwy - gdy mamy do czynienia z zaniechaniem ścigania karnego ze względu na małą wagę czynu. Wyjątki na rzecz oportunizmu w polskim systemie prawnym:

- umorzenie absorpcyjne - sprawę o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5 może umorzyć ze względu na rodzaj i wysokość kary jeśli interes pokrzywdzonego się nie sprzeciwia (11 kpk)

- świadek koronny - podejrzany, który może zeznawać przeciwko współsprawcom

- bezstronność

- działanie z urzędu

- współpraca z organami samorządu terytorialnego

- dewolucji

- substytucji

- indyferencji

- jednoosobowe dokonywanie czynności

Mechanizmy gwarantujące przestrzeganie obowiązku

- zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego - doręcza się stronom. Strona pokrzywdzona jest uprawniona do wniesienia własnego aktu oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, w której zasadnicze uprawnienie do wniesienia powództwa służy organom państwa.

- skarga na bezczynność organu ścigania - możliwość wniesienia zażalenia do prokuratora przez osobę zawiadamiającą o popełnieniu przestępstwa, jeśli w ciągu 6 tygodni od złożenia zawiadomienia nie zostanie powiadomiona o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (306 3. kpk)

Działanie z urzędu

Wynika, że prokuratorzy mają obowiązek podejmowania określonych czynności odpowiadających realizacji spoczywających na nich obowiązku z własnej inicjatywy, niezależnie od zgody strony pokrzywdzonej lub innego uprawnionego podmiotu.

W przypadku przestępstw zasada ta znajduje zastosowanie dla spraw ściganych z urzędu, odchylenia dotyczą kategorii przestępstw:

- ściganie na wniosek - złożenie wniosku powoduje że przestępstwo jest ścigane dalej z urzędu - z oskarżenia publicznego np. o zgwałcenie

- ściganie z oskarżenia prywatnego

Dewolucja - prokurator wyższego rzędu może przejąć do własnego wykonania każdą czynność należącą do prokuratora, który mu podlega.

Substytucja - prokurator wyższego rzędu może przekazać określonego czynności do wykonania prokuratorowi niższego rzędu.

Indyferencja - z punktu widzenia skuteczności czynności procesowych nie ma znaczenia, który z prokuratorów ich dokonuje

O ile zasada dewolucji ma charakter bezwzględny - zawsze istniej możliwość przejęcia czynności przez prokuratora wyższego rzędu, to substytucji i indyferencji mają względny charakter - wynika z tych uregulowań w których ustawodawca zastrzega podjęte czynności przed prokuratora o odpowiednim stopniu służbowym. Można tu zaznaczyć że nadzwyczajne środki postępowania przygotowawczego które zostało umorzone należą do PG . Tylko PG i Naczelny Prokurator Wojskowy są uprawnieni do wniesienia kasacji od każdego prawomocnego wyroku sądu (521 kpk)

W związku z zasadą substytucji i indyferencji powstaje problem dotyczący prowadzenia określonej sprawy przez jednego prokuratora od wszczęcia postępowania przygotowawczego aż do wydania wyroku w I instancji.

Zasada dewolucji ma charakter bezwzględny, a zasady substytucji i indyferencji mają charakter względny w tym znaczeniu, że są wypadki, w których zasady te nie znajdują zastosowania. Sytuacje, w których ustawa przewiduje, że dokonanie określonej czynności należy do prokuratora określonego szczebla i uprawnienie przysługujące mu w tym zakresie, że nie może być przeniesione na prokuratora niższego szczebla.

Najczęstszą sytuacją jaką ustawodawca przewiduje wyłom od zasad substytucji i indyferencji gdy kpk zastrzega określone uprawnienia dla prokuratora nadrzędnego lub prokuratora bezpośrednio przełożonego. Dotyczy to np. rozpatrywania zażaleń na czynności prowadzenia postępowania przygotowawczego gdy nie przewiduje się drogi sądowej.

Innym przykładem substytucji i indyferencji jest uprawnienie prokuratora apelacyjnego z wnioskiem o wystąpienie do tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym na okres 12 miesięcy.

PG jest wyłącznie uprawniony do wzruszenia prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego (328 kpk) lub wniesienie kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie (521 kpk)

- jednoosobowe dokonywanie czynności

Zasada organizacyjna w prokuraturze

Jednolitość - prokuratura i jej jednostki występują na zewnątrz jako jednolita całość

Centralizm - cała prokuratura i jej jednostki podlegają jednemu organowi - Prokuratorowi Generalnemu

Hierarchiczne podporządkowanie - podległość PG nie ma zasadniczo charakteru bezpośredniego lecz odbywa się za pośrednictwem jednostek organizacyjnych wyższego szczebla aż do PG.

Jednoosobowe kierownictwo - właściwą prokuraturą jak i poszczególnymi jednostkami organizacyjnymi kieruje zawsze jedna osoba

Niezależność - prokuratorzy w wykonywaniu funkcji są niezależni od organów administracji państwowej oraz jednostek samorządu terytorialnego

Na tle hierarchicznego podporządkowania i niezależności powstaje problem autonomii prokuratora w obowiązkach.

Wytyczne i zarządzenia prokuratora wyższego rzędu (przełożonego) są wiążące dla podległych mu prokuratorów. Wytyczne formułowane przez PG choć mogłoby się wydawać, że związanie to wyklucza niezależność prokuratorską to przy bliższej analizie widać, że ustawodawca wprowadza zastrzeżenia zgodnie z którymi polecenia i zarządzenia nie mogą dotyczyć treści i czynności prawnych. Służy to umocnieniu niezależności prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze i stanowi rezultat zmian wprowadzonych w 2009 r.

Obok podstawowej regulacji utrzymuje możliwość zmiany lub uchylenia decyzji prokuratora prowadzącego/nadzorującego przez prokuratora bezpośrednio przełożonego przy czym w takim przypadku wydana decyzja pochodzi od prokuratora bezpośrednio przełożonego co umożliwia rozliczenie ze zmiany lub uchylenie decyzji prokuratora który prowadził lub nadzorował sprawę.

- cechy ustawy art. 3 ustawy o prokuraturze

- zadanie prokuratury w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego

- uprawnienia prokuratora w postępowaniu cywilnym

Podstawowym szczególnym zadaniem prokuratury jest prowadzenie postępowania/nadzorowania postępowania przygotowawczego oraz występowanie w sprawach karnych w charakterze oskarżyciela publicznego.

Jest zasadniczym organem uprawnionym do prowadzenia postępowania przygotowawczego niezależnie od tego jakiego czyny dotyczy postępowanie.

W przypadku przestępstw jest wyłącznie uprawniony do prowadzenia post. Przyg.

In rem - ściganie anonimowe (nie wiemy kogo oskarżyć)

In personam ­- ściganie imienne (znany jest sprawca - postawienie zarzutów)

Dochodzenie - zasadniczym organem uprawnionych jest policja, chyba, że prowadzi je prokurator. Jeżeli dochodzenie prowadzi policja lub inny organ upoważniony posiadający jej uprawnienia (CBA, ABW, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa)

Prokurator jest organem nadzorującym postępowanie przygotowawcze.

Prokurator jest zasadniczym organem w oskarżeniach publicznoskargowych.

Oskarżenie publiczne - polega na byciu stroną w procesie przed sącem. Można stwierdzić, że o ile w post. Przyg. Prokurator jest organem kierującym lub nadzorującym proces karny o tyle w post. Sądowym jest stroną, a organem kierującym jest sąd.

Nadzorowanie przez prokuratora post. Przyg. Może polegać na:

- zapoznawaniu się z kierunkami w jakich prowadzone jest postępowanie

- wzięciu udziału w czynnościach w post. Przyg. Lub ich osobiste przeprowadzenie

- przejęciu sprawy do własnego prowadzenia

- zmianie lub uchylaniu postanowień i zarządzeń lub poleceń wydawanych przez organ prowadzący post. Przyg.

- w post. Administracyjnym - kontrola, nadzór

Gdy prokurator nie widzi podstaw do popierania oskarżenia jest zobowiązany do odstąpienia od niego (art. 23 ust. 1 ustawy o prokuraturze)

Gdy wyniki post. Sądowego nie potwierdzają zarzutu sformułowanego w akcie oskarżenia. Zgodnie z przepisami kpk w których odstąpienie oskarżyciela publicznego od aktu oskarżenia publicznego od aktu oskarżenia nie jest dla sądu wiążące - oznacza to, że mimo odstąpienia oskarżyciela publicznego postępowanie sądowe nadal może się toczyć i doprowadzić nawet do skazania oskarżonego.

W postępowaniu sądowym oprócz prawa do umorzenia postępowania prokurator wykonuje rolę oskarżyciela publicznego. Prawo do tego rodzaju czynności przysługuje mu także wtedy gdy akt oskarżenia wniósł inny oskarżyciel np. pokrzywdzony działający jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny. We wskazanej sytuacji prokurator działa jako rzecznik interesu publicznego wykonując funkcję oskarżyciela publicznego.

W wypadkach przewidzianych w ustawie prokurator wnosi środki zaskarżenia od orzeczeń sądowych:

- sprzeciwy

- quasi-sprzeciwy

- apelacja - od wyroków sądów karnych

- zażalenie - odnośnie wydanych postanowień

Sygnalizacja uchybień i występowanie o wszczęcie odpowiednich postępowań poza procesem karnym

Tytułowe uprawnienie odnoszą się do postępowania przygotowawczego. Główne znaczenie jest związane z funkcjami nadzorczymi prokuratora nad post. Przyg. I formułowaniem wiążących zarządzeń w stosunku do organów prowadzących post. Przyg. W razie niewykonania postanowień organ przełożony na wniosek prokuratora obowiązkowo wszczyna postępowanie służbowe, dyscyplinarne.

W razie stwierdzenia w toku post. Przyg. Okoliczności sprzyjających popełnienia przestępstw lub utrudniających ich ujawnienie prokurator może wystąpić do właściwego organu w celu ich wyeliminowania. W tym wystąpieniu może żądać wszczęcia post. Służbowego lub w przedmiocie odpowiedzialności materialnej lub w stosunku pracy.

Organ, do którego skierowane taki wniosek jest zobowiązany zawiadomić prokuratora w terminie 30 dni o podjętych środkach, zajętych stanowisk lub sposobie zakończenia postępowania.

W razie umorzenia post przyg lub odmowie jego wszczęcia lub też wniesienia jego aktu do sądu prokurator może skierować określoną sprawę na drogę odpowiedzialności służbowej, dyscyplinarnej, a w sprawach o wykroczenia prowadzonego przez organizacje społeczne zawodowe.

Tego rodzaju wystąpienie ma miejsce wówczas, gdy w toku post przyg gdy czyn nie stanowi znamion przestępstwa a jest wykroczeniem, przewinieniem dyscyplinarnym.

Naruszenie zasad etyki zawodowej

PG ma prawo wystąpienia do naczelnych i centralnych organizacji państwowych o podjęcie środków zmierzających do poprawy środków podlegających im organów w zakresie post przyg. Na poziomie województwa wystąpienie może adresować do wojewody Prokurator Okręgowy. W terminie 30 dni od wystąpienia z pismem przez prokuratora wskazane organy administracji publicznej są zobowiązane do udzielenia informacji nt. podjętych środków.

Do innych zadań prokuratury i prokuratorów należą:

- wytaczanie powództw cywilnych w sprawach cywilnych i karnych

- występowanie z wnioskami i udział w postępowaniach w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy jeżeli wymagają tego ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub prawo obywateli. Stanowią przesłankę materialno-prawną, wykorzystanie przez prokuratora wskazanych upomnień. Ich brak w danym wypadku skutkuje niedopuszczalnością określonych czynności przez prokuratora

W postępowaniach przygotowawczych prokurator może wytaczać powództwa a także przyłączać się do wszczętego postępowania. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego uprawnienia prokuratora do wytaczania powództwa doznają ograniczenia, może to czynić w wypadkach przewidzianych w ustawie - wszystko oprócz rozwodu i separacji.

Powództwo cywilne w post karnym należy zaznaczyć, że musi dotyczyć szkody materialnych wynikającej bezpośrednio z przestępstwa. Wytoczenie do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.

Podejmowanie środków zmierzających do zapewnienia prawidłowego i jednolitego stanowienia prawa w post sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenie lub innych sprawach. Środki te podlegają na skarżeniu wydanych w tych postępowaniach decyzji.

Sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu lub innych decyzji o pozbawieniu wolności w zakresie nadzoru prokurator powinien baczyć czy nie odpadła podstawa do dalszego stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. W razie stwierdzenia braku podstawy powinien uchylić, zmienić środek zapobiegawczy w post przyg mimo że uprawnionym do tego jest tylko sąd (2-3 kpk) Współpraca z instytucjami w zakresie badania zjawiska przestępczości, jej zwalczanie, zapobieganie, kontroli, gromadzenia, przetwarzanie, analizy danych osobowych oraz przekazywanie ich innym organom na zasadzie przepisów

Zaskarżanie decyzji administracyjnych niezgodnych z prawami udziału w postępowaniu wywołanych ich wniesieniem.

Współpracy z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi, jednostkami społecznymi

Zwalczanie przestępczości

Koordynacja działaś innych organów postępowania przygotowawczego

Współpracy Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej

Współpraca z organami międzynarodowymi, ponadnarodowymi zespołami w zakresie przewidzianych w ratyfikowanych przepisać

Opiniowanie aktów prawnych związanych z pracą prokuratury

Immunitet prokuratorski - procesowy, materialny

Immunitety per sae stanowią ochronę osób ze względu na pełnione przez nie ważne funkcje w państwie, bądź na stanowiskach międzynarodowych. Stanowią przywilej przysługujący osobno.

Materialny - ustanie karalności przestępstwa lub brak odpowiedzialności karnej w danym zakresie

Procesowy - przeszkoda w prowadzeniu postępowania karnego, a zazwyczaj także zatrzymanie aresztowanie danej osoby. W jego zakresie ustawodawca przewiduje, że prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani tymczasowo aresztowany bez zgody Sądu Dyscyplinarnego jak również zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego.

Uchylenie immunitetu - postępowanie przed Sądem Dyscyplinarnym - nie jest jednak postępowaniem dyscyplinarnym. Z wnioskiem o uchylenie immunitetu ( o udzielenie zezwolenia pociągnięcia do odpowiedzialności karnej i tymczasowe aresztowanie) występuje z reguły prokurator - rzecznik dyscyplinarny. Jeśli nie podchodzi od prokuratora powinien być sporządzony przez adwokata lub radcę prawnego.

Pociągniecie do odpowiedzialności karnej oznacza w kontekście immunitetu procesowego na pociągnięciu za popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Musi spełniać warunki pisma procesowego określone w 119 kpk (określenie organu, do którego jest skierowany, imię i nazwisko osoby wnoszącej oraz treść wniosku z uzasadnieniem, podpis osoby wnoszącej). Jeśli istnieją braki wzywa się uzupełnienia w terminie 7 dni. W razie braki wywołuje skutki od chwili wniesienia.

Sąd Dyscyplinarny podejmie decyzję o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej. Prokurator, którego wniosek dotyczy jest uprawniony do ustosunkowania się do wniosku i zapoznania się z treścią akt, które go dotyczą. Prokurator może zastrzec, aby nie mógł się zaznajomić prokurator, którego sprawa dotyczy. Podstawą jest interes ścigania.

Podstawą do zezwolenia do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej jest udowodnione podejrzenia przez prokuratora o możliwości uchybienia:

- obiektywny - związany z istnieniem materiału dowodowego

- subiektywny - wynikający, że materiał dowody wzbudza przekonanie organu procesowego że określona osoba popełniła przestępstwo

Warunki odpowiadają tym, które na gruncie procesu karnego decydują o możliwości obowiązku przestawienia zarzutów określonej osobie - skierowanie postępowanie karne.

Uchwała Sądu Dyscyplinarnego odmawiająca do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej prokuratora może być zaskarżona przez rzecznika dyscyplinarnego lub wnioskodawcę w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma z uzasadnieniem. W tym terminie może być zaskarżona uchwała o przyjęciu o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej i dotyczy to prokuratora, przeciwko któremu toczy się postępowanie w tej sprawie. Środkiem zaskarżenia do uchylenia uchwały z I instancji jest odwołanie. Odwołanie rozpatruje Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny lub Sąd Dyscyplinarny przy Naczelnej Prokuraturze Wojskowej. Niestawiennictwo nie tamuje rozprawy w instancji odwoławczej. Wskazane podmioty są zobowiązane do przedstawienia swojego stanowiska na piśmie.

Podstawą (przedmiotem) odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratora jest oczywista i rażąca omyłka stosowania przepisów prawa.

Prokurator odpowiada za czyny popełnione przed objęciem funkcji - uchybienie godności sprawowanego wcześniej urzędu lub które świadczyłyby o tym, że nie jest on godny urzędu prokuratorskiego.

Za naruszenie wolności słowa stanowiące ściganie z oskarżenia prywatnego (zniewaga strony, jej obrońcy, pełnomocnika, kuratora, świadka, biegłego, tłumacza, osoby której prokurator dopuścił się w ramach swoich obowiązków odpowiada dyscyplinarnie. Czyn stanowiący przestępstwo nie będzie mógł stanowić do skazania prokuratora za przestępstwo. W tym zakazie ustawa o prokuraturze wprowadza niekaralność zniewagi popełnionej przez prokuratora - stanowi ona cechę immunitetu prokuratorskiego.

Procesowy aspekt immunitetu ujawnia się w tym, że prokurator może być pociągnięty do odpowiedzialności za opisaną zniewagę, tyle, że w ramach przewidzianych w ustawie o prokuraturze i mającej charakter dyscyplinarny. Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za czyny stanowiące wykroczenia.

Kary w postępowaniu dyscyplinarnym:

- upomnienie

- nagana

- usunięcie z funkcji

- przesunięcie na inne stanowisko służbowe

- wydalenie ze służby prokuratorskiej

W przypadku kar 2-4 prokurator nie może w ciągu 3 lat od ukarania być awansowanym ani zasiadać w Kolegium PA, PO, Zgromadzeniu Prokuratorów, Krajowej Izbie Prokuratorskiej, Sądzie Dyscyplinarnym.

Przedawnienie karalności przewinień dyscyplinarnych

Konstrukcja przedawnienia opiera się na założeniu, że po upływie pewnego czasu od popełnia czynu ustają cele towarzyszące karaniu.

Instytucja przedawnienia ma uregulowania w względach procesowych, które skłaniają do wzięcia pod uwagę, że po pewnym czasie od popełnienia czynu jego odpowiedzialność może natrafić na przeszkody. Wyraża się w tym, że zrywa z biegiem czasu przedawnienia, w związku między określonym czynem i karą. Przedawnienie powoduje ustanie karalności czynu, którego dotyczy, w przypadku przewinień dyscyplinarnych skutej ten jest wyrażony w sposób procesowy. Ustawodawca przyjmuje, że nie wszczyna się postępowania dyscyplinarnego a wszczęte umarza jeśli od popełnienia upłynęły 3 lata. Termin podlega wydłużeniu w przypadku wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, oznacza to, że wskazane wszczęcie wywołuje przerwę z przedawnieniu, która polega na dodaniu do podstawowego czasu kolejnych dwóch lat. Jeśli czyn wyczerpuje znamiona przewinienia dyscyplinarnego jak i przestępstwa to termin przedawnienia dyscyplinarnego nie może upłynąć przed zakończeniem biegu przedawnienia przewidzianego dla danego przestępstwa.

W prawie karnym materialnym dla przestępstw regulacje przedawnienia przedstawiają różny obraz w zależności od zagrożenia kary, tym samym od wagi czynu zabronionego termin wyraża się między 5 a 30 lat. W razie przerwy biegu przedawnienia karalności do podstawowego terminu przedawnienia dolicza się odpowiednio 5-10 lat.

Przerwę wywołuje wszczęcie postępowania przeciwko osobie. Kara upomnienia może być nałożona na prokuratora w razie obrazy prawa przez prokuratora przełożonego. Jest to jedyny w karze dyscyplinarnej wyjątek, gdzie orzeka inny organ niż sąd dyscyplinarny.

Wobec wyjątkowego charakteru przysługującemu prokuratorowi przełożonemu przysługuje środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu.

Sprzeciw rozpoznaje prokurator bezpośrednio przełożony nad tym, który nałożył karę upomnienia. Jeśli nie uwzględni sprzeciwu to ostatecznie w kwestii ukarania wypowie się sąd dyscyplinarny. W rezultacie skierowanie żądać o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego do rzecznika dyscyplinarnego.

Struktura Sądów Dyscyplinarnych

W przypadkach powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury istnieją dwa sądy:

- sąd dyscyplinarny - I instancja

- odwoławczy sąd dyscyplinarny - II instancja

Niekiedy sąd dyscyplinarny działa jako instancja odwoławcza, gdy wypowiada się w kwestiach w których decyzje podejmuje pierwotnie rzecznik dyscyplinarny

W przypadku wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury

- sąd naczelnej prokuratury wojskowej - I i II instancja; sędzia składu orzekającego w I instancji nie może zasiadać w składzie II instancji

Sądy w powszechnych jednostkach prokuratury wybierają ze swego grona przewodniczących i zastępców przewodniczących.

W przypadku wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury wyznacza się przewodniczącego, zastępcę i 14 członków sądu, których wybiera PG w porozumieniu z MON.

W I instancji orzekają w składzie 3 sędziów, w II w składzie 5 sędziów.

Składy sądów są określone w taki sposób, aby było możliwe uzyskanie większości.

Podstępowanie dyscyplinarne wszczyna na żądanie przełożonego prokuratora rzecznik dyscyplinarny. Przed wystąpieniem do sądu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności dyscyplinarnej rzecznik przeprowadza czynności które służą do znamion przewinienia dyscyplinarnego w ramach czynności na obowiązek wysłuchać wyjaśnień prokuratora, którego dotyczy postępowanie, chyba że uzyskanie jego wyjaśnień nie jest możliwe. W toku postępowania dyscyplinarnego prokurator może skorzystać z pomocy obrońcy (prokurator, adwokat). W ramach postępowania dyscyplinarnego, które dotyczy czynu polegającego na karalnym ujawnieniu informacji objętych klauzulą (tajne, ściśle tajne). Dopuszczalne jest zastosowanie urządzeń mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu osoby przesłuchiwanej (wariograf). Jeżeli służy to ograniczeniu liczby podejrzanych w danej sprawie. Warunkiem wykorzystania urządzenia jest zgoda prokuratora a jej uzyskanie akceptuje PG. Urządzenie będzie wykorzystywane z udziałem biegłego mającego specjalne zaświadczenie i wiedzę do korzystania z tych urządzeń.

---