Temat lekcji: Funkcje książki
Liczba jednostek lekcyjnych: 1 h
Cel zajęć: Zapoznanie uczniów z funkcjami książki drukowanej, instytucjami odpowiedzialnymi za produkcję, dystrybucję i promocję książek oraz m.in. z pojęciami: bibliofil, e-książka, liberatura, format medialny, kultura czytelnicza, itd.
Poniżej znajdują się 3 fragmenty wypowiedzi znanych ludzi pióra oraz badaczy kultury. Nauczyciel dzieli klasę na zespoły 2-4-osobowe; każdy zespół dostaje wybrany fragment do analizy. Wyróżnione fragmenty można skserować, tak aby każda grupa miała swój tekst do interpretacji. Uwaga: wszystkie cytaty pochodzą z książki: „Raport o kulturze. Europa czyta - literatura w Europie”, nr 3/2010. Po lekturze cytowanych wypowiedzi każdy zespół próbuje odpowiedzieć na pytanie o funkcje literatury.
A. Fragment pierwszy
Umberto Eco: „Książki istniały jeszcze przed wynalezieniem druku, chociaż zrazu miały formę zwoju i dopiero stopniowo przybrały znaną nam dzisiaj postać. Książka, niezależnie od formy, pozwoliła pismu się spersonalizować: zachowuje część pamięci zbiorowej, która jednak została dobrana z uwzględnieniem osobistego punktu widzenia. Gdy mamy przed sobą obeliski, stele, tablice czy nagrobki, usiłujemy je odcyfrować; musimy więc znać użyty alfabet i wiedzieć, jakie istotne informacje powinny tam być przekazane - tutaj leży pogrzebany ten i ten, w tym roku zebrano tyle i tyle zboża, ten a ten kraj został podbity przez takiego a takiego króla. Nie zadajemy sobie pytania, kto mógł to wyryć lub wyrzezać. Gdy jednak mamy przed sobą książkę, szukamy osoby, indywidualnego oglądu rzeczy. Nie tylko próbujemy go odcyfrować, lecz także staramy się zinterpretować ideę, pewien zamysł. A szukając zamysłu, analizujemy tekst, który można odczytać na wiele sposobów.
Sposób czytania staje się dialogiem, ale dialogiem - i to jest właśnie paradoks książki - z kimś, kto jest nieobecny, kto nie żyje od stuleci i jest obecny tylko jako zapis. Istnieje sposób interpretowania książek zwany hermeneutyką, a gdzie jest hermeneutyka, tam też jest kult Księgi. Trzy wielkie religie monoteistyczne, judaizm, chrześcijaństwo i islam, rozwinęły się jako permanentne analizowanie świętej księgi. Księga w takim stopniu stała się symbolem prawdy, której strzeże i którą objawia tylko umiejącemu ją zapytać, że aby zakończyć dyskusję, wzmocnić tezę czy zniszczyć przeciwnika, mówi się po prostu: >>Tutaj tak napisano!<<”. (U. Eco, Wyznanie miłości, s. 10).
Do funkcji wyróżnionych przez U. Eco należą:
zachowanie w pamięci zbiorowej informacji odnośnie do osób, wydarzeń, zjawisk;
jest medium dla pisma;
utrwala relację na temat określonych wydarzeń z konkretnego punktu widzenia (perspektywa autora książki);
inicjuje dialog autora książki z czytelnikiem;
staje się fundamentem kultu religijnego oraz rozwijania świadomości religijnej;
uwierzytelnia słowo mówione; stanowi wyrocznię, ustanawia autorytet.
B. Fragment drugi
Adam Thorpe: „Literatura rozwija się dzięki różnicom, nie podobieństwom. To jest największy dar literatury, że każdy z nas może stać się inną osobą, która częściowo zupełnie się od nas samych różni: dlatego liryka, dramat i beletrystyka to zwykle pierwsze cele ataku rządów przemocy. Literatura umożliwia nam ogląd świata z innej perspektywy, wcielanie się w inną postać i poszerzanie dzięki temu naszej zdolności do wczuwania się, a może nawet do tolerancji”. (A. Thorpe, Poza politbiurem, s. 20).
Funkcje książki (literatury) według Adama Thorpe'a:
dystansuje wobec świata realnego;
umożliwia ogląd świata z określonej perspektywy;
rozwija zdolność empatii i tolerancji;
ułatwia identyfikację z inną postacią/„wcielanie się” w inną postać;
książka jest medium literatury.
C. Fragment trzeci
Rüdiger Wischenbart: „Definicje książki stale eksponują zamkniętość dzieła, a także to, że wymaga ona pewnej minimalnej objętości i że ma wymiar publiczny (`made available to the public'). Mówi się też o autorstwie, choć nie zawsze.
Żadnej wzmianki za to nie doczekały się: szczególne kulturalne znaczenie `książki', jako np. formatu mediów. (...) Cyfryzacja nie tylko poszczególnych tytułów, lecz także w o wiele większym stopniu całego obszaru powstawania, dystrybucji i sprzedaży książki to na pewno siła przemian o niezwykłym impecie. (...) Z tych zjawisk urzeczywistniła się już, i to nieodwracalnie, jednolita przestrzeń książki jako formatu medialnego do rozpowszechniania i przekazywania złożonych treści wiedzy”. (R. Wischenbart, Radość i lęk przed upadkiem, s. 27-30).
Funkcje książki według Wischenbarta:
jest formatem medialnym;
jako format medialny służy do dystrybucji i organizacji wiedzy/informacji;
pełni funkcje kulturalne.
Nauczyciel inicjuje dyskusję w klasie na temat interpretacji wyżej wymienionych fragmentów oraz innych funkcji książki.
Następnie uczniowie próbują wymienić instytucje związane z produkcją, dystrybucją i promocją książki. Wśród wypowiedzi uczniów mogą pojawić się następujące propozycje:
drukarnie, wydawnictwa, biblioteki, księgarnie, muzea książki, targi książki, antykwariaty.
Nauczyciel poleca uczniom, by spróbowali zdefiniować pojęcia:
bibliofil;
format medialny;
e-książka;
liberatura;
kultura czytelnicza.
Uwaga: przy wykonaniu tego zadania można posłużyć się słownikiem języka polskiego, słownikiem/encyklopedią tematycznie związanymi z problematyką medialną, zasobami Internetu.
Zadanie domowe: uczniowie na podstawie wskazówek bibliograficznych udzielonych przez nauczyciela próbują porównać książkę drukowaną i e-książkę.
|
PODOBIEŃSTWA |
RÓŻNICE |
KSIĄŻKA DRUKOWANA |
|
|
E-KSIĄŻKA |
|
|
Uwaga: Nauczyciel koryguje i omawia prace domowe uczniów na kolejnych zajęciach.
Scenariusz do działu: gimnazjum/edukacja medialna
Linki do: Teksty kultury, Użytkowanie tekstów kultury: od lektury po nawigację.
4