HISTORIA PARLAMENTARYZMU
Sejm I RP był dwuizbowy
Na Sejm I RP składały się 3 stany sejmujące - Król, Senat i Izba Poselska
Konstytucja NIHIL NOVI (Nic Nowego) 1505r. - daje Sejmowi wyłączne prawo ustanowienia nowych ustaw.
Instrukcje poselskie - układane były przez Sejmiki Przedsejmowe. Otrzymywał je poseł na sejm, zawierały one wskazówki dotyczące stanowiska w sprawach, które miały być przedmiotem obrad Sejmu.
Podstawową przynależnością do Senatu w I RP była Nominacja Królewska na urząd senatorski. Powołanie to miało charakter dożywotni.
Sejmiki Przedsejmowe - zwoływane przez Króla przed Sejmem, przypadały na każde województwo lub ziemie, Król przysyłał posła (Legata) z pismem królewskim (Legacio), w którym wyłożone były powody zwołania Sejmu. Po wysłuchaniu Legasji i wybraniu posłów taki Sejmik układał Instrukcję poselską, którą otrzymywał poseł bądź posłowie.
Do podjęcia uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzebna była aż do Konstytucji 3 Maja zgoda powszechna, której wyraz stanowiła jednomyślność.
Izba poselska - była reprezentacją tylko stanu szlacheckiego. Po 1505r. w skład Izby nie wchodził żaden mieszczanin.
Konstytucje Sejmu ogłaszano w imieniu Króla
Król zwoływał Sejmy w I RP.
Sejm Zwyczajny był zwoływany co dwa lata. Sejm Nadzwyczajny w razie potrzeby i był zwoływany w trybie przyspieszonym. Radził nadzwyczajne kwestie.
Konfederacja - związki stanowe zawiązywane dla osiągnięcia określonych celów np.: wymuszanie ustępstw na Królu. Przeciwdziała LIBERUM VETO, gdyż w Konfederacji obowiązywała zasada większości głosów.
Obradom Izby poselskiej przewodniczył Marszałek Sejmu, wybierany przez ogół posłów po otwarciu sejmu.
Liberum Veto - ( Wolny, Nie pozwalam) - Prawo zezwalające jednemu posłowi na zerwanie Sejmu i unieważnienie jego wszystkich uchwał. Wyrosło z zasady jednomyślności, wymaganej do uchwał sejmowych. Pierwszy w 1652r. zerwał Sejm przez Liberum Veto poseł litewski Władysław Siciński (sługa Radziwiłłów). Liberum Veto zniosła konstytucja z 3 maja 1791r wprowadzając w Sejmie zasadę większości.
Stanisław Konarski - autor o skutecznym rad sposobie, w którym walczył o reformowanie sejmowania w Polsce i wprowadzenie głosowania większością głosów nad wszystkimi kwestiami.
Konstytucja 3 maja - ustanowiła Sejm zawsze gotowy czyli stały. Posłowie mieli być wybierani na 2 lata (kadencyjność). Konstytucja ta zniosła Liberum Veto i Konfederację.
Francuski prawnik Monteskiusz opracował w połowie XVIII wieku koncepcję trójpodziału władz państwowych tj.:
Prawodawczą
Wykonawczą
Sądowniczą
Które winny być konstruowane tak, aby zapobiec nadużyciom mogącym grozić ze strony każdej z nich.
Na Monteskiuszowskiej koncepcji trójpodziału władz oparła się jako pierwsza konstytucja USA z 17 września 1787 roku.
Konstytucja z 1807r.
-Ustawa zasadnicza nadana Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona I, ogłaszająca równość wszystkich obywateli wobec prawa, znosząca poddaństwo chłopów, nadająca prawo wyborcze nie tylko szlachcie i mieszczaństwu, ale także grupie około 40.000 chłopów czynszowych.
-Konstytucja ta reaktywowała istnienie dwóch izb sejmowych w nazwach nawiązujących do nomenklatury przedrozbiorowej tj. izby poselskiej i senatu.
Konstytucja z 1815 r.
Ustawa zasadnicza nadana Księstwu Polskiemu przez cesarza (cara) Rosji Aleksandra I w 1815r. wiążąca Księstwo Polskie z Rosją unią personalną i oddająca władzę ustawodawczą w ręce Sejmu, który został zorganizowany w oparciu o tradycje I Rzeczypospolitej Polskiej. Składał się on z: - króla - senatu - izby poselskiej
Konstytucja z 1815r. i Sejm Królestwa Polskiego zostały zlikwidowane przez carat, czyli Rosję po klęsce powstania listopadowego w 1831r.
20. Sejm Krajowy Galicyjski
Organ władzy ustawodawczej na ziemiach polskich zaboru austriackiego tj. w Galicji, funkcjonujący w latach 1861-1914 z siedzibą we Lwowie, który posiadał szerokie uprawnienia dot. uchwalania budżetu krajowego, gospodarki, rolnictwa, samorządu, szkolnictwa, administracji i sądownictwa. Wydane przez Sejm Krajowy Galicyjski ustawy wymagały sankcji (wyrażenia zgody)cesarskiej w Wiedniu.
Polscy posłowie zasiadali do wybuchu I wojny światowej w parlamentach wszystkich trzech państw zaborczych:
- w Rajstagu II Rzeszy
- w austriackiej Radzie Państwa
- w rosyjskiej Dumie
Najliczniejszy był udział polskich posłów w parlamencie austriackim.
21. Konstytucja marcowa z 1921r.
Ustawa zasadnicza uchwalona w marcu 1921r. przez Sejm ustawodawczy, która ustaliła republikańską formę ustroju politycznego i zadeklarowała zasady zwierzchnictwa narodu (władza w RP należy do narodu).
Konstytucja ta dopuściła do udziału w wyborach i życiu politycznym wszystkich
obywateli, ustanowiła parlament dwuizbowy (sejm i senat),wprowadziła system rządów parlamentarnych obalony w 1926r. po przewrocie majowym dokonanym przez Józefa Piłsudskiego.
22. Konstytucja kwietniowa z 1935r.
Ustawa zasadnicza uchwalona w kwietniu 1935r. przez sanacyjną większość skupioną wokół BBWR (Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem), która odrzuciła zasadą zwierzchnictwa narodu i podziału władz oraz podporządkowała Sejm, Senat i Rząd prezydentowi odpowiadającemu za swą działalność przed Bogiem i historią. Senat skasowano w Polsce w wyniku Referendum Powszechnego w czerwcu 1946r., którego wyniki zostały sfałszowane przez PPR (Polska Partia Robotnicza),PPS(Polska Partia Socjalistyczna) i związane z nimi siły polityczne. Sejm z 1947r. przywrócił Urząd Prezydenta RP i wybrał na to stanowisko Bolesława Bieruta dotychczasowego Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej.
23. Konstytucja lipcowa z 1952r. - uchwalona przez Sejm 22 lipca 1952r., oparta na stalinowskiej konstytucji ZSSR z 1936r. odwołująca się deklaratywnie do zasady ludowładztwa, która znosiła Urząd Prezydenta RP i zmieniła nazwę z RP na PRL.
24. Nowela Konstytucji lipcowej z 1952r.
Nowela z kwietnia 1989r. przeprowadzona w czasie obrad OKRĄGŁEGO STOŁU przywróciła dwuizbowy parlament, przywróciła instytucję senatu a także ustanowiła Urząd prezydenta PRL, którym został gen. Wojciech Jaruzelski wyłoniony na to stanowisko przez Zgromadzenie Narodowe.
Nowela z grudnia 1989r. zmieniła ustrój państwowy, przywróciła dawną nazwę państwa (RP w miejsce PRL), jego godło (wizerunek orła białego w koronie), wprowadziła swobodę tworzenia partii politycznych i usunęła zapisy dotyczące przewodniej roli PZPR (polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej),
Ostatnia nowela z września 1990r. wprowadziła powszechne wybory prezydenta na
5-letnią kadencję, w ich wyniku Urząd prezydenta w grudniu 1990r. objął Lech Wałęsa.
25. Tryb działania Sejmu, Senatu i Prezydenta RP uregulowały późniejsze akty:
- Mała Konstytucja z października 1992r.
- Konstytucja z 02 kwietnia 1997r.
W myśl Konstytucji z 1997r. Sejm składa się z 460 posłów, a Senat ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych.
26. Konieczność zmiany Konstytucji z 1997r. podnosiła w ostatnich latach większość partii politycznych. Za likwidacją Senatu opowiadała się PO, SLD i Samoobrona RP. Za redukcją Senatu do 30 osób, występowała przed ostatnimi wyborami PIS. Za utrzymaniem obecnego stanu opowiada się LPR. Z kolei PSL domaga się przekształcenia Senatu w Izbę Samorządową.
27. W myśl obecnie obowiązującej Konstytucji z 1997r. Sejm i Senat są wybierane na 4-letnią kadencję. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu.
Powody, kiedy można skrócić kadencję:
- wobec nie uchwalenia w oznaczonym terminie ustawy budżetowej,
- w razie śmierci lub ustąpienia z urzędu Prezydenta RP (wówczas jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu).
28. Jesienią 2005r. po zwycięskich dla PIS i PO w wyborach parlamentarnych o wyborze Lecha Kaczyńskiego na Prezydenta RP nie doszło wbrew wcześniejszym deklaracją i obietnicą polityków prawicy do utworzenia koalicji PO - PIS. Przywódca PIS Jarosław Kaczyński nie zdołał porozumieć się z najbliższą mu pod względem programowym i ideowym PO i zdecydował się na współpracę i zawiązanie koalicji z antyeuropejskimi i populistycznymi partiami czyli Samoobroną i LPR.
29. Przed wyborami parlamentarnymi z 25.09.2005r. PIS podobnie jak PO opowiedziało się za budową IV RP oraz ideą taniego państwa. Postulowała zmniejszenie Sejmu z 460 do 360 a, Senatu ze 100 do 30 senatorów, likwidację Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich i Narodowego Funduszu Zdrowia oraz obniżeniem kosztów funkcjonowania administracji. Po zwycięskich dla PIS wyborach nie podjęto jak dotąd próby zrealizowania tych postulatów.
30. Najdalej idących zmian w zakresie funkcjonowania administracji i samego
parlamentaryzmu domaga się PO. Centroprawicowa partia polityczna założona na początku 2001r. przez Macieja Płużyńskiego, Andrzeja Olechowskiego, Donalda Tuska - na dzisiaj pozostał tylko Donald Tusk. PO uważa za konieczne zreformowanie systemu wyborczego poprzez wprowadzenie większościowej ordynacji wyborczej i jednomandatowych okręgów wyborczych (domaga się głosowania na ludzi, a nie na partyjne listy: zniesienia immunitetu poselskiego, likwidacji Senatu, zmniejszenia o połowę, czyli do 230 posłów Sejmu i zredukowania administracji centralnej o 20%).