Czy słusznie A. Frycza Modrzewskiego nazywamy ojcem polskiej myśli demokratycznej?
Andrzej Frycz Modrzewski jest najwybitniejszym przedstawicielem polskiej myśli postępowej, myśli społeczno - politycznej polskiego renesansu. W pierwszych publikacjach (1543) atakował nierówność kar za zabójstwo oraz zakaz posiadania ziemi przez mieszczan. Poglądy swe, przepojone ideami humanizmu, antyfeudalizmu i krytyka myślenia scholastycznego przedstawił głównie w dziele "O poprawie Rzeczypospolitej". W dziele tym . które zyskało szeroki rozgłos, dokonał wnikliwej analizy i ostrej krytyki ustroju społecznego i państwowego Polski, przedstawiając wszechstronny projekt jego przebudowy, wystąpił z obroną chłopów przed uciskiem pańszczyźnianym, z obrona plebsu miejskiego przed patrycjatem, mieszczan przed szlachtą, głosił postulat nienaruszalności ziemi chłopskiej, potępienie woje, zasadę równości obywateli wobec prawa. Pogłębiając projekty reform J. Ostroroga, Kallimacha i Biernata z Lublina, głosił ideę państwa scentralizowanego, z silna ale nie absolutna i podlegająca prawom władzą królewską, z praworządnym sądownictwem. Modrzewski postulował laicyzację wychowania, konieczność podniesienia na wyższy poziom stanu oświaty i nauki, żądał tolerancji religijnej, wolności sumienia, zdemokratyzowania organizacji kościelnej oraz suwerenności kościoła narodowego wobec papiestwa.
Poglądy Modrzewskiego dotyczą konkretnie Rzeczypospolitej, a nie są rozważaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje autor - widać wyraźnie po tytułach pięciu ksiąg: i "O obyczajach", II "O prawach" ,III "O wojnie", IV "O kościele", V "O szkole". Jak widać - nie pomija Modrzewski zadnej z ważnych dziedzin państwa, którego uniwersalną konstrukcję tworzą: Sąd, Wojsko,Kościół,Oswiata i Obyczaj. Najistotniejszą najświatlejszą częścią dzieła wydaje się dziś księga II "O prawach" - a w niej myśl, iż "bez praw nie może być prawdziwej wolności". Także ważny jest postulat o równouprawnieniu wobec prawa wszystkich warstw społecznych - ta właśnie słynna, nowatorska na całą Europę, demokratyczna myśl, ważna być może jak odkrycie Kopernika. Fragment podręcznikowy przytacha przykład - w odczuciu współczesnego człowieka niewiarygodny w swej niesprawiedliwości - za to samo, wspólne przewinienie szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci życie. Za co? Obaj pobili szlachcica tak, że człowiek ten umarł.
Z księgi "O wojnie" wynika, że A. F. Modrzewski jest podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawcą irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem waśni i wojen, a zwolennikiem zgody i pokoju.
W księdze "O obyczajach" zajmuje się Modrzewski obowiązkami, cnotami, jakimi winien odznaczać się uczciwy obywatel, wykłada powinności senatora, posła, sędziego, starosty i hetmana.
W księdze"O szkole" widać jak ogromna wagę przykłada Modrzewski do edukacji młodego obywatela i do wagi zawodu nauczyciela i woła o potrzebę finansowania szkół, które ważniejsze jest w danym rozrachunku niż wydatki na inne rozmaitości.
Poględy prawno - polityczne Modrzewskiego postawiły go w rzędzie pionierów nowożytnej teorii państwa i prawa; jego twórczość zyskała szerokie uznania w obozie reformacyjnym i postępowym XVI w., a także wśród pisarzy polityków i prawników zachodnioeuropejskich XVII wieku.
Pakiet postulatów A.F. Modrzewskiego:
· Wszyscy obywatele powinni być równi wobec prawa,
· Wszyscy obywatele (również chłopi) powinni brac udzieł w wyborze króla,
· Wojna jest rzeczą złą - państwa powinny współistnieć pokojowo,
· Szkoła wymaga reform i nakładów finansowych,
· Państwo powinno być rządzone sprawnie, sprawiedliwie i surowo - króla powinny wspomagać grupy światłych obywateli,
· Tolerancja religijna.