NIEMCY
Katedra w Akwizgranie (K I, II, IV, VI /1978)
Budowa kaplicy pałacowej w Akwizgranie rozpoczęła się w czasach panowania Karola Wielkiego, pomiędzy 790 r. i 800 r. Kaplica, położona na planie ośmiokątnym i przekryta kopułą, imituje kościoły wschodniej części Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Została ona wspaniale rozbudowana w średniowieczu.
Katedra w Spirze (K II /1981)
Katedra w Spirze jest jednym z głównych zabytków sztuki Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Czterowieżowy kościół, przekryty dwiema kopułami, ufundowany został przez cesarza Konrada II w 1030 r. Przebudowano ją w końcu XI w. Przez prawie 300 lat katedra w Spirze była miejscem pochówku cesarzy niemieckich.
Kościół pielgrzymkowy w Wies (K I, III /1983)
Kościół w Wies, cudownie ocalały i malowniczo położony w alpejskiej dolinie, jest dziełem architekta Dominikusa Zimmermanna. Stanowi on arcydzieło bawarskiego rokoko - pełnego przepychu, kolorowego i radosnego.
Pałace Augustusburg i Falkenlust w Brühl (K II, IV /1984)
Pałac Augustusburg, wspaniała rezydencja książąt-arcybiskupów Kolonii, położony w idyllicznym otoczeniu ogrodów oraz pawilon ogrodowy Falkenlust, należą do pierwszych XVIII-wiecznych budowli rokokowych w Niemczech.
Katedra Mariacka i kościół Św. Michała w Hildesheim (K I, II, III /1985)
Kościół Św. Michała został zbudowany w latach 1010-1020, na charakterystycznym dla sztuki ottońskiej w Dolnej Saksonii planie symetrycznym, z dwoma przeciwległymi chórami. Jego wnętrze, a zwłaszcza drewniany sufit i polichromia, brązowe drzwi i kolumna Bernwarda, jak również skarby Katedry Mariackiej, stanowią świadectwo potęgi kościołów romańskich Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
Trewir - zabytki rzymskie, katedra Św. Piotra i kościół Mariacki (K I, III, IV, VI /1986)
Położony nad brzegami Mozeli Trewir był kolonią rzymską począwszy od I w. n.e. W następnym stuleciu stał się ważnym ośrodkiem handlowym, a od końca III w. był jedną ze stolic Tetrarchii. Nazywany był „drugim Rzymem”. Ze względu na koncentrację i wysoki poziom artystyczny zachowanych zabytków, Trewir stanowi istotne świadectwo cywilizacji rzymskiej.
Lubeka - miasto hanzeatyckie (K IV /1987)
Lubeka, dawna stolica i „Królowa” Hanzy, została założona w XII w. Do XVI w. stanowiła główny ośrodek handlowy Europy Północnej. Dziś nadal stanowi ważny ośrodek handlu morskiego, głównie z krajami Północy. Mimo strat poniesionych w czasie Drugiej Wojny Światowej, zachował się układ Starego Miasta z domami patrycjuszy z XV i XVI w., budynkami użyteczności publicznej (m.in. słynną warowną ceglaną bramą miejską Holstentor), kościołami i magazynami na sól.
Pałace i zespoły parkowe w Poczdamie i Berlinie (K I, II, IV /1990-1992-1999)
Pałace i zespoły parkowe w Poczdamie zajmują obszar 500 ha i obejmują 150 budowli, wzniesionych pomiędzy 1730 r. i 1916 r. Stanowią one artystyczną całość, której unikalny charakter dodatkowo podkreśla eklektyzm. Wraz z pałacami i parkami, położonymi nad brzegami rzeki Haweli i Jeziora Glienicke, zespół ciągnie się aż do dzielnicy Berlin-Zehlendorf. W pałacu Sanssouci, wzniesionym w latach 1745-1757, w czasach panowania Fryderyka II, przebywał Wolter.
Opactwo i klasztor Altenmünster w Lorsch (K III, IV /1991)
Zespół, składający się z opactwa i ze słynnego monumentalnego wejścia „Torhalle”, jest rzadkim świadectwem architektury czasów karolińskich, z doskonale zachowanymi, pochodzącymi z tego samego okresu rzeźbami i malowidłami.
Kopalnie w Rammelsberg i zespół zabytkowy w Goslar (K I, IV /1992)
Goslar, położony w pobliżu kopalni w Rammelsberg, odgrywał znaczącą rolę w Hanzie ze względu na bogate w tym regionie złoża metalu. Pomiędzy X i XII w. Goslar był jednym z głównych ośrodków Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Średniowieczny, doskonale zachowany zespół zabytkowy, składa się z 1500 domów o konstrukcji szkieletowej, zbudowanych pomiędzy XV i XIX w.
Bamberg (K II, IV / 1993)
Począwszy od X w. Bamberg stanowił ważny łącznik z krajami słowiańskimi Europy Wschodniej, głównie z Polską i Pomorzem. W okresie świetności, od XII w., architektura Bambergu miała znaczący wpływ na architekturę w Niemczech północnych i na Węgrzech. W końcu XVIII w. Bamberg był głównym ośrodkiem Oświecenia w południowych Niemczech. Mieszkali tam słynni filozofowie i pisarze jak Hegel i E.T.A. Hoffmann.
Opactwo Maulbronn (K II, IV /1993)
Opactwo cysterskie Maulbronn, założone w 1147 r., jest najpełniejszym i najlepiej zachowanym średniowiecznym zespołem klasztornym na północ od Alp. Opactwo otacza mur zewnętrzny, zaś główne budynki zostały wzniesione pomiędzy XII i XVI w. Kościół opacki, zbudowany w przeważającej części w stylu przejściowym między romanizmem i gotykiem, miał decydujący wpływ na rozprzestrzenianie się architektury gotyckiej w Europie Środkowej i Północnej. Niezwykle interesujący jest klasztorny system kanałów nawadniających, odwadniających i zbiorników wodnych.
Kolegiata, zamek i Stare Miasto w Quedlinburgu (K IV /1994)
Quedlinburg, leżący w kraju związkowym Saksonia-Anhalt, był stolicą Świętego Cesarstwa Rzymskiego za czasów panowania saskiej dynastii Ottonów. W średniowieczu stał się dobrze prosperującym ośrodkiem handlowym. Ze względu na ilość i wysoką klasę wykonania domów o konstrukcji szkieletowej, Quedlinburg stanowi cenny przykład średniowiecznego miasta europejskiego. Kolegiata Św. Serwacego jest arcydziełem architektury romańskiej.
Huta żelaza w Völklingen (K II, IV /1994)
Zespół hutniczy w Völklingen, położony w Zagłębiu Saary, góruje nad miastem i zajmuje obszar 6 ha. Jest to jedyna huta w Europie Zachodniej i Ameryce, zbudowana i wyposażona w XIX i XX w., która do dziś pozostała w stanie nienaruszonym. Huta niedawno została zamknięta.
Kopalnia skamielin w Messel (N I /1995)
Messel jest najbogatszym na świecie zespołem umożliwiającym poznanie środowiska eocenu, okresu geologicznego rozciągającego się od 57 do 36 mln lat temu. Dostarcza unikalnych informacji o pierwszym stadium rozwoju ssaków, których skamieliny zachowały się w wyjątkowo dobrym stanie, począwszy od w pełni rozczłonkowanych szkieletów, aż do zawartości żołądków żyjących wówczas zwierząt.
Zabytki upamiętniające pobyt Lutra w Eisleben i Wittenberdze (K IV, VI /1996)
Zespół zabytków w Saksonii-Anhalt, związanych z życiem Marcina Lutra i jego współpracownika Melanchtona, obejmuje: dom Melanchtona w Wittenberdze, domy w Eisleben, w których Luter urodził się w 1483 r. i zmarł w 1546 r., pokój w Wittenberdze, w którym mieszkał, kościół w tym mieście oraz kościół zamkowy, na drzwiach którego, 31 października 1517 r., wywiesił swoich słynnych dziewięćdziesiąt pięć tez, inicjując w ten sposób Reformację - nowy okres w historii religijnej i politycznej świata.
Katedra w Kolonii (K I, II, VI /1996)
Budowa katedry w Kolonii, arcydzieła sztuki gotyckiej, rozpoczętej w 1248 r., trwała etapami do roku 1880 r., kiedy została ukończona. W ciągu siedmiu wieków, kolejni budowniczowie wykazywali się tą samą wiarą oraz absolutną wiernością pierwotnym planom. Katedra w Kolonii, niezależnie od wartości, którą stanowi sama w sobie i od znajdujących się wewnątrz arcydzieł, symbolizuje świadectwo siły i ciągłości wiary chrześcijańskiej w Europie.
Budynki Bauhausu w Weimarze i Dessau (K I, II, IV /1996)
W latach 1919-1933 uczelnia artystyczna Bauhaus, mieszcząca się początkowo w Weimarze, a później w Dessau, zrewolucjonizowała koncepcje architektoniczne i estetyczne oraz produkcję. Budynki, wzniesione i wyposażone przez wykładowców uczelni: Waltera Gropiusa, Hannesa Meyera, Laszlo Moholy-Nagy i Wassila Kandinskiego, zainicjowały modernizm, który ukształtował architekturę XX w.
Klasycystyczny Weimar (K III, VI /1998)
Na przełomie XVIII i XIX w. małe miasteczko Weimar, położone w Turyngii, stało się istotnym ośrodkiem kulturalnym, przyciągającym licznych pisarzy i erudytów, w tym Goethego i Schillera. O rozwoju miasta świadczy wysoki poziom artystyczny licznych okolicznych budowli i parków.
Museumsinsel (Wyspa Muzeów) w Berlinie (K II, IV /1999)
Muzeum sztuki jako zjawisko społeczne pochodzi z XVIII w., z epoki Oświecenia. Pięć muzeów tworzących Wyspę Muzeów w Berlinie, wzniesionych w latach 1824-1930, stanowi realizację wizjonerskiego projektu, a także ilustruje rozwój koncepcji muzealnych w XX w. Każde muzeum zostało pomyślane jako organiczny związek z przechowywanymi zbiorami. Wartość zbiorów - świadectwo rozwoju cywilizacji - podkreśla wysoki poziom urbanistyczny i architektoniczny budynków.
Zamek Wartburg (K III, VI /1999)
Zamek Wartburg, harmonijnie wtopiony w otaczający krajobraz leśny, jest „zamkiem idealnym”. Jego pierwotne fragmenty pochodzą z okresu feudalnego, zaś obecny kształt, powstały w wyniku XIX-wiecznych rekonstrukcji, odzwierciedla świetność zamku w okresie potęgi wojskowej i możnowładczej. To właśnie na zamku w Wartburgu, w czasie wygnania, Marcin Luter przetłumaczył na niemiecki Nowy Testament.
Ogrody Dessau-Worlitz (K II, IV /2000)
Ogrody Dessau-Worlitz stanowią cenny przykład koncepcji krajobrazowych i urbanistycznych XVIII-wiecznego Oświecenia. Najróżniejsze elementy ogrodów - unikalne budowle, parki krajobrazowe, ogrody angielskie i nieznacznie przekształcone dla potrzeb estetycznych poletka uprawne, spełniają przykładnie funkcje estetyczne, edukacyjne i gospodarcze.
Wyspa klasztorna Reichenau (K III, IV, VI /2000)
Na wyspie Reichenau na Jeziorze Bodeńskim zachowały się ruiny założonego w 724 r. klasztoru benedyktyńskiego, o silnym oddziaływaniu duchowym, intelektualnym i artystycznym. Kościoły: Mariacki, Św. Marka, Św. Piotra i Pawła oraz Św. Grzegorza, wzniesione głównie pomiędzy IX i XI w., stanowią przegląd wczesnośredniowiecznej architektury klasztornej w Europie Środkowej. Zachowane malowidła ścienne świadczą o wysokim poziomie twórczości artystycznej.
Kompleks przemysłowy kopalni Zollverein w Essen (K II, III /2001)
Krajobraz przemysłowy Zollverein w Renanii-Północnej Westfalii składa się z pełnej infrastruktury historycznego zespołu wydobycia węgla oraz kilku XX-wiecznych zabudowań o wyjątkowym znaczeniu architektonicznym. Stanowi on materialny dowód wysokiego poziomu rozwoju i upadku tej gałęzi przemysłu, kluczowej na przestrzeni ostatnich 150 lat.
Dolina górnego Renu (K II, IV, V /2002)
Licząca 65 km środkowa część doliny górnego Renu, wraz położonymi wzdłuż niej zamkami, zabytkowymi miastami i winnicami, w żywy sposób odzwierciedla długotrwałą ingerencję człowieka w naturalny i urozmaicony krajobraz. Jest on ściśle związany z historią i legendą i od wieków stanowił inspirację dla pisarzy, malarzy i kompozytorów.
Stare Miasta Stralsundu i Wismaru (K II, IV /2002)
W XIV i XV w., leżące nad Bałtykiem średniowieczne miasta Stralsund i Wismar, były ważnymi ośrodkami handlowymi Hanzy. W XVII i XVIII w. znalazły się pod panowaniem szwedzkim i stały się szańcami i ośrodkami administracyjnymi Szwecji na ziemiach niemieckich. Przyczyniły się do rozwoju charakterystycznego w regionie Bałtyku typu budownictwa gotyku ceglanego i związanych z nim technik, czego przykładem jest kilka ceglanych kościołów, ratusz w Stralsund oraz liczne domy mieszkalne, kupieckie i rzemieślnicze, ilustrujące rozwój architektury ceglanej na przestrzeni wieków.
Drezdeńska Dolina Łaby (K II, III, IV, V/2004). Usunięta z Listy w 2009 r. ze względu na planowaną w tym miejscu inwestycję - budowę mostu przecinającego zabytkowy krajobraz.
XVIII i XIX - wieczny kulturalny krajobraz drezdeńskiej doliny Łaby rozciąga się na przestrzeni ok. 18 km wzdłuż rzeki od Pałacu Ubigau i pól Ostragehege na północnym zachodzie do Pałacu Pillnitz i wyspy na rzece Łabie na południowym wschodzie. Nad niskimi łąkami góruje Pałac Pillnitz oraz centrum Drezna z licznymi zabytkami i parkami z XVI-XX wieku. Na krajobraz okolicy składają się również XIX i XX - wieczne podmiejskie wille i ogrody oraz naturalne warunki krajobrazowe. Niektóre zbocza tarasowe wzdłuż rzeki są wciąż wykorzystywane do uprawy winorośli, a niektóre stare wioski zachowały oryginalny, historyczny układ przestrzenny oraz konstrukcje z czasów rewolucji przemysłowej, takie jak stalowy most Blue Wonder (1891 - 1893), kolejka na jednotorowej linie nośnej (1898-1901) oraz kolej linowa (1894-1895). Nadal w użyciu są parowce pasażerskie (najstarsze z 1879 roku) oraz stocznia zbudowana ok. 1900 roku.
Park Mużakowski/Muskauer Park (K I, IV / 2004) - obiekt transgraniczny polsko-niemiecki.
Park krajobrazowy o powierzchni 559,90 hektarów, rozciągający się po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka, został stworzony przez księcia Hermana von Puckier-Muskaua w latach 1815-1844. Park, harmonijnie wpisany w wiejski krajobraz, zapoczątkował nowe podejście w projektowaniu krajobrazu i wpłynął na rozwój architektury krajobrazu w Europie i Ameryce. Zaprojektowany jako „obraz malowany za pomocą roślin” nie miał nawiązywać do klasycystycznego krajobrazu, wyobrażenia Edenu, utraconej doskonałości, ale wykorzystywał miejscową roślinność do podkreślenia walorów istniejącego krajobrazu. Ten „zintegrowany krajobraz” rozciąga się aż do miasta Muskau, poprzez pasy zieleni tworzące parki miejskie otaczające obszary zabudowane. Miasto stało się w ten sposób jednym z elementów utopijnego krajobrazu. W skład obiektu wchodzi również odbudowany zamek, mosty i arboretum.
Ratusz i posąg Rolanda na rynku w Bremie (K III, IV, VI/ 2004)
Ratusz i posąg Rolanda na rynku w Bremie, w północno - zachodnich Niemczech stanowią znakomitą wizytówkę systemu miejskiej autonomii i suwerenności obywatelskiej, które rozwinęły się w Świętym Cesarstwie Rzymskim w Europie. Stary gotycki ratusz zbudowany został w XV wieku, wkrótce po przyłączeniu się Bremy do Związku Hanzeatyckiego. Budynek został odnowiony na początku XVII wieku w stylu zwanym wezersko - renesansowym. Nowy ratusz wzniesiono tuż obok starego na początku XX wieku jako część zespołu architektonicznego, który później przetrwał bombardowanie w czasie II Wojny Światowej. Posąg ma 5,5 m wysokości i pochodzi z 1404 roku.
Stare miasto w Ratyzbonie wraz z dzielnicą Stadtamhof (K II, III, IV /2006)
Średniowieczne miasto położone nad rzeką Dunaj w Bawarii, ma wiele cennych budowli, świadczących o jego przeszłości jako centrum handlowego oraz o jego znaczeniu w regionie począwszy od IX w. Na przestrzeni dwóch tysiącleci zachowała się znaczna liczba budowli, w tym zabytki z czasów starożytnego Rzymu, budowle romańskie i gotyckie. Jedenasto- i trzynastowieczna architektura Ratyzbony, obejmująca rynek, ratusz i katedrę, nadal określa charakter miasta cechującego się wysokimi budynkami, ciemnymi, wąskimi uliczkami i grubymi murami obronnymi. Wśród tych budynków znajdują się średniowieczne patrycjuszowskie domy i wieże, duża liczba kościołów i klasztorów, a także Stary Most z XII w. Godne uwagi są też zabytki, które świadczą o bogatej instytucjonalnej i religijnej historii miasta jako jednego z ośrodków Świętego Cesarstwa Rzymskiego, który przeszedł na protestantyzm.
Modernistyczne osiedla mieszkaniowe w Berlinie (K II, IV/2008)
Wpis obejmuje sześć zespołów domów mieszkalnych, będących efektem innowacyjnej polityki mieszkaniowej w latach 1910 do 1933, szczególnie w okresie Republiki Weimarskiej, kiedy miasto Berlin było wzorem nowoczesnych rozwiązań społecznych, politycznych i kulturalnych. Wpisane na Listę osiedla są przykładem reformatorskiego ruchu w budownictwie, który dzięki nowatorskiemu podejściu do planowania przestrzennego i architektury, przyczynił się do poprawy warunków życia ludzi o niskich dochodach. Osiedla są także przykładami nowej typologii w urbanistyce i architekturze, wprowadzającej innowacyjne rozwiązania nie tylko projektowe, ale także techniczne i estetyczne. Wiodącymi twórcami tego ruchu byli Bruno Taut, Martin Wagner i Walter Gropius, którzy wywarli znaczący wpływ na rozwój budownictwa mieszkaniowego na świecie.
Granice Cesarstwa Rzymskiego (K I, II, III, IV, VI /2005, 2008)
Obiekt obejmuje dwa odcinki linii granicznej, wyznaczającej kres Cesarstwa Rzymskiego w czasie jego największego rozkwitu w II w.n.e., której część jest nazywana "rzymskim limesem". Oba odcinki liczą łącznie 550 km od północnego zachodu Niemiec do Dunaju na południowym wschodzie i zostały wpisane jako rozszerzenie wpisu Wału Hadriana (W. Brytania, 1987). Limes na całej długości liczył 5000 km i przebiegał od wybrzeża Atlantyku na północy Brytanii poprzez Europę do Morza Czarnego, a stamtąd do Morza Czerwonego i przez Afrykę Północną do wybrzeża Atlantyku. Zostały po nim resztki murów, fos, fortów, fortec i wież strażniczych. Część z nich odkryto w trakcie prac archeologicznych, niektóre odbudowano, jeszcze inne zniszczono. Niektóre fragmenty są znane tylko dzięki badaniom terenowym. Zabytki na obszarze wpisanym obejmują pozostałości fortec, murów i fos, ok. 900 wież strażniczych, 60 fortów i domostw zamieszkiwanych przez ludność cywilną, m.in. handlarzy i rzemieślników zaopatrujących wojsko.
Wpis został rozszerzony w 2008 r. o Mur Antoninusa w Szkocji. Budowę wału broniącego przed najazdami barbarzyńców z północy zlecił cesarz Antoninus Pius (Antonin Pobożny) w 142 roku n.e. Liczący 60 km długości Mur Antoninusa jest najdalej na północny-zachód wysuniętą częścią limesu rzymskiego.
Morze Wattowe (N VIII, IX, X/ 2009)
Morze Wattowe obejmuje przybrzeżne wody Niemiec, Danii i Holandii. Obszar wpisany na listę UNESCO stanowi 66 % całego zbiornika wodnego oraz nadbrzeża. Na terenie tym usytuowane są dwa niemieckie parki narodowe: Dolnej Saksonii i Szlezwik- Holsztyn. Klimat tam panujący sprzyja tworzeniu się unikalnego środowiska bogatego między innymi w watty (fragmenty dna odsłaniane podczas odpływu a zalewane w czasie przypływu), wydmy, mielizny oraz rynny odpływowe. Morze Wattowe jest siedliskiem różnorodnych roślin i zwierząt morskich, takich jak foka pospolita, foka szara oraz morświn. Ponad 12 milionów ptaków rocznie przybywa tam, aby rozmnażać się oraz zimować. To jedno z nielicznych na świecie nienaruszonych ekosystemów wattowych pomaga zachować przed wymarciem 10 procent z 29 gatunków, które znajdują tam schronienie.
6