Pojęcie dziedzictwa

Dziedzictwo jest to

„coś” przekazywane z pokolenia na
pokolenie
Spuścizna, tożsamość
punkty odniesienia
To co przeszłe generacje ocaliły i
przekazały następnym i co znacząca
część społeczeństwa pragnie ocalić dla
przyszłości

Dziedzictwo kulturowe to obiekty o
wyjątkowej wartości historycznej,
naukowej lub artystycznej

Zabytki architektury i sztuki, archeologii
Budowle lub grupy budynków o
wyjątkowej architekturze, jednorodności,
wkomponowaniu w krajobraz
Miejsca pracy ludzkiej o walorach
archeologicznych, etnograficznych,
inżynierskich itp.

Dziedzictwo naturalne to obszary o
wyjątkowej
uniwersalnej wartości z punktu
widzenia nauki,
ochrony przyrody lub ich
oryginalności i piękna

wyjątkowe formacje przyrodnicze

obszary będące siedliskami roślin i

zwierząt zagrożonych wyginięciem

Konwencja UNESCO o ochronie

Kulturowego i

Naturalnego Dziedzictwa z 1972 r.

Lista dziedzictwa

kulturalnego

i

przyrodniczego

UNESCO

Cele światowego Komitetu Dziedzictwa World
Heritage Committee wspieranego przez
sekretariat UNESCO i Światowe Centrum
Dziedzictwa w Paryżu na mocy konwencji z 1972
r.

1. identyfikacja i wpisanie na listę Światowego

Dziedzictwa (kierując się zgłoszeniami obiektów
przez rządy państw) obiektów kulturowych i
przyrodniczych o uniwersalnej wartości

2. tworzenie listy obiektów światowego

dziedzictwa w niebezpieczeństwie,
wymagających specjalnej troski

3. ustalanie sposobu wykorzystania przez rządy

środków z Funduszu Światowego Dziedzictwa

Lista dziedzictwa UNESCO

w tym:

154 przyrodnicze
611 kulturowe
23 mieszane

Do końca 2004 r.

na listę

UNESCO
wpisano 788 pozycji ze 125
państw
o wartości i znaczeniu
ogólnoświatowym

Kościół
Pokoju
w Jaworze

Kościoły drewniane

Wieś

Położenie Kościół pod

wezwaniem

Wiek

Binarowa

3 km NW

od Biecza

św. Michała

Archanioła

ok. 1500 r.

Blizne

NE od

Krosna

Wszystkich

Świętych

połowa XV w.

Dębno

E od N.

Targu

św. Michała

Archanioła

2. połowa XV

w.

Haczów

E od Krosna Wniebowzięcia NMP

i św.Michała

Archanioła

połowa XV w.

Lipnica

Murowana

S od

Bochni

św. Leonarda

schyłek XV w.

Sękowa

SE od

Gorlic

św. Filipa i Jakuba

Apostołów

1516 r.

Kryteriami wpisu Parku

Mużakowskiego na Listę
UNESCO:
uznanie parku za arcydzieło
geniuszu ludzkiego (I)

wpływ tego obiektu na

europejską sztukę ogrodową
(IV).

z 1 poł. XIX w., nad Nysą

Łużycką, po obu stronach

granicy, po stronie polskiej

528 ha na terenie miasta

Łęknica, po stronie

niemieckiej 206 ha na

terenie Bad Muskau.

Założony przez księcia

Hermanna von Pückler-

Muskau, znanego twórcę

ogrodów krajobrazowych.

Zainspirowany ogrodami

angielskimi przekształcił

on rodową rezydencję  w

rozległy park w stylu

krajobrazowym, o

wyrazistej kompozycji.

Park Mużakowski

Lista UNESCO a rezerwaty
biosfery

Polska/Białoruś

Puszcza

Białowieska

Las pierwotny

Bułgaria

Pirin

Region
wysokogórski

Węgry/Słowacja

Jaskinia
Domica/Aggtelek

System krasowy

Węgry

Hortobàgy

puszta

Włochy

Pompeje,
Herkulanum i
Wezuwiusz

Stożek
wulkaniczny i
zasypane miasta

Ukraina/Rumunia

Delta Dunaju

flora i fauna

wodna

Serbia i

Czarnogóra

Durmitor i dolina

Tary

Krajobraz górski

Hiszpania

Doñana

Obszar bagienny

Hiszpania/Francja

Monte Perdido/Mt
Perdue

Krajobraz
pirenejski

Austria / Węgry

Jez.

Ne

zyderskie/

Fertö

Krajobraz
kulturowy

Austria

Semmering

- linia kolei żelaznej Wiedeń–Triest, zbudowana w

wysokich Alpach (1848–54) (K)

Graz

- historyczne centrum miasta; zespół zabytków (XIII–XX

w.) w dawnej stolicy Habsburgów styryjskich (K)

Salzburg

- historyczne centrum miasta, dawnej rezydencji

arcybiskupiej (VIII–XIX w.) (K)

Wachau

krajobraz kulturowy doliny Dunaju między Melk i

Krems (K)

Wiedeń Schönbrunn

, zespół pałacowo-parkowy (XVIII w.) (K)

Wiedeń

historyczne centrum miasta (m.in. barokowe kościoły,

zabudowa z końca XIX w. wzdłuż Ringstrasse z parkami,
pomnikami) (K)

Hallstatt-Dachstein

Krajobraz kulturowy Salzkammergutu,

stanowisko archeologiczne z epoki żelaza (VIII–IV w. p.n.e.)
(K)

Jezioro Nezyderskie

(na granicy z Węgrami) - krajobraz

kulturowy; przykład interakcji człowieka i środowiska
przyrodniczego; zespoły XVIII–XIX-wiecznych rezydencji (K)

Szwajcaria

Berno - zespół staromiejski (pozostałości
średniowiecznych murów i gotycka katedra) (K)
Münster - klasztor Benedyktynów (VIII, XV w.) (K)
Sankt Gallen - opactwo Benedyktynów (założony
VIII w.), kościół wczesnokaroliński (K)
Bellinzona — trzy zamki w dolinie rzeki Ticino
(Castelgrande, Montebello, Sasso Corbaro), mury
obronne i umocnienia miasta targowego
Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn - lodowce alpejskie,
doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe, szczyty,
moreny; fauna i flora alpejska i subalpejska (P)

Włochy

Crespi d'Adda

- osiedle robotnicze (XIX–XX w.) (K)

Ferrara

- miasto renesansu włoskiego (XV–XVI w.) (K)

Florencja

- zabytkowe centrum, jedno z największych na

świecie skupisk wybitnych dzieł architektury, rzeźby i
malarstwa (K)
Mediolan - kościół i klasztor Dominikanów Santa Maria delle
Grazie z Ostatnią wieczerzą Leonarda da Vinci (XV w.) (K)

Neapol

- historyczne centrum, m.in. kościół Santa Chiara (XIV

w.) i Castel Nuovo (XIII w., z łukiem triumfalnym z XV w.) (K)

Piza

- Piazza del Duomo z katedrą (IX w.), baptysterium (XII

w.), dzwonnicą (Krzywa Wieża) z XII–XIV w.; cmentarz
Camposanto (K)

Rzym

- centrum historyczne, zespół architektoniczno-

urbanistyczny (od czasów rzymskich do nowożytnych) (K)

San Gimignano

- zabytkowe centrum dobrze zachowanego

średniowiecznego miasta (13 wież mieszkalnych z XIII w.) (K)

Włochy (cd)

Siena - centrum średniowiecznego miasta (XII–XV w.) (K)
Valcamonica - dolina w Alpach (prowincja Brescia); ryty

naskalne, ślady kultury starożytnego ludu zw. Camuni

(III–I w. p.n.e.); ob. park narodowy sztuki naskalnej (K)
Vicenza - miasto A. Palladia, 25 budynków jednego

architekta (K)
Wenecja wraz z laguną - miasto położone na 118

wysepkach pośrodku Laguny Weneckiej; liczne kanały,

Canale Grande z pałacami (XII–XVIII w.); bazylika Św.

Marka (IX–XII w.), dzwonnica i inne liczne budowle (K)
Urbino - historyczne centrum średniowiecznego miasta,

katedra (XV, XVIII w.), Palazzo Ducale (XV w.) (K)
Tivoli - willa rzymska cesarza Hadriana (II w. n.e.) (K)
Akwileja - bazylika patriarchalna (V, XI, XV w.) i

wykopaliska archeologiczne z czasów późnorzymskich

(K)

Włochy (cd)

Cilento i Vallo di Diano, Park Narodowy - ruiny Paestum i Velia,
dwóch starożytnych miast Wielkiej Grecji, kartuzji Padula (K)
Castel del Monte - zamek, d. rezydencja Fryderyka II (XIII w.) (K)
Alberobello - trulle — domy ze stożkowymi, kamiennymi dachami (K)
Rawenna - zespół późnorzymskich i bizantyńskich świątyń i
mauzoleów z V–VII w. (m.in. kościół San Vitale, mauzoleum Galli
Placydy) (K)
Caserta - barokowa rezydencja Burbonów neapolitańskich (XVIII w.)
(K)
Turyn - rezydencje dynastii sabaudzkiej (XVI–XX w.)(K)
Padwa - pierwszy na świecie ogród botaniczny (XVI) (P, K)
Modena - romańska katedra (XII w.), z placem i wieżą Torre Civica
(K)
Pompeje, Herkulanum, Torre Annunziata - wykopaliska
archeologiczne z czasów rzymskich (K)
Piazza Armerina - rzymska willa w Casale, mozaiki (IV w.) n.e.) (K)
Barumini (Sardynia) - zespół wież obronnych z epoki brązu (koniec
II tysiąclecia p.n.e.) (K)

Włochy (cd)

Portovenere, Cinque Terre i wyspy Palmaria, Tino, Tinetto -
krajobraz kulturowy poł.-wsch. części wybrzeża Ligurii (K)
Wyspy Liparyjskie - czynne wulkany na Stromboli i Vulcano (P)
Asyż - Bazylika Św. Franciszka i inne miejsca związane ze tym
świętym; w bazylice malowidła m.in. Giotta
Werona - miasto założone w I w. p.n.e. — rozkwit za rządów
rodziny Scaligero w XIII–XIV w. i Republiki Weneckiej (XV–XVIII
w.); zabytki rzymskie, średniowieczne i renesansowe; twierdza
nowożytna. (K)
Tivoli - Villa d'Este, renesansowy kompleks pałacowo-parkowy
(XVI-wieczny ogród wodny z fontannami i ozdobnymi
basenami); pierwszy giardino delle meraviglie, jeden z wzorców
eur. sztuki ogrodowej (K)
Costa Amalfitana - krajobraz wybrzeża Kampanii (Amalfi) (P, K)
Agrigento - zespół zabytków starożytnych (VI–IV w. p.n.e.) (K)

Grecja

Ateny - Akropol (K)
Athos - zespół klasztorów bizantyńskich na g. Athos
(K)
Bassaj - świątynia Apollina Epikuriosa (K)
Chios - wyspa; klasztor bizantyński Nea Moni (K)
Dafni - klasztor bizantyński (K)
Delfy - pozostałości starożytnego miasta ze świętym
okręgiem Apollina (K)
Delos - wyspa, ruiny budowli starożytnych, ośrodek
kultu Apollina i Artemidy (K)
Epidaur - ruiny starożytnego miasta, m.in. zakładu
leczniczego; najlepiej zachowany teatr grecki (K)
Hosios Louka - klasztor bizantyński (K)
Mistra - zespół architektury bizantyńskiej (XIII–XV w.)
(K)

Grecja (cd)

Meteora - zespół bizantyńskich klasztorów (XIV–XVI w.) na
stromych, izolowanych wskutek erozji skałach (K)
Olimp - masyw górski; strome wąwozy; lasy mieszane
bukowo-sosnowe i wiecznie zielone; rzadka fauna (kozica,
wilk, lis, sarna) (K, P)
Rodos - średniowieczne miasto otoczone murami (K)
Saloniki - zabytki wczesnochrześcijańskie i bizantyńskie (K)
wyspa Samos - Petagorejon i Herajon — ruiny świątyni Hery
(VI w. p.n.e.) (K)
Mykeny i Tiryns - ośrodki cywilizacji mykeńskiej, obronne
rezydencje, grobowce (XVI–XII w. p.n.e.) (K)
Vergina - stanowisko archeologiczne, miejsce pochówku
władców starożytnej Macedonii (VII–IV w. p.n.e.) (K)
wyspa Patmos
historyczne miasto Chora, klasztor Św. Jana Teologa (X w.),
grota Apokalipsy (K)

Francja

Amiens - gotycka katedra Notre-Dame (K)
Arc-et-Senans - zespół urban. królewskich salin

(XVIII w.) (K)
Arles - ruiny budowli rzymskich i zabytki

romańskie (K)
Kanał Centralny - łączy Loarę i Saonę (XVII w.) (K)
Carcassonne - średniowieczne fortyfikacje i

historyczne centrum miasta (od VI w.) (K)
Awinion - historyczne centrum, m.in. romańska

katedra, gotycki pałac papieski i pozostałości

mostu (XII w.) (K)
Bourges - gotycka katedra St.- Étienne (XII–XIII,

XIV–XVI w.; wystrój rzeźbiarski, witraże) (K)
Chambord - renesansowy zamek z parkiem nad

Loarą (K)
Chartres - gotycka katedra Notre-Dame (K)

Francja

Dolina Loary między Maine i Sully-sur-Loire a

Chalonnes
Dolina Loary pomiędzy Sully-sur-Loire i

Chalonnes — dolina rzeki wraz z zespołami

zamkowo-parkowymi, m.in.: Blois, Chinon,

Orlean, Saumur i Tours oraz Chambord (K)
Fontainebleau - renesansowy zespół pałacowo-

ogrodowy (K)
Fontenay - opactwo Cystersów (XII w.) (K)
Korsyka - przylądki Girolata i Porto oraz

rezerwat przyrody Scandola (P)
Mont-Saint-Michel - opactwo Benedyktynów

(założony w 966 r.) położone na skalistej

wysepce połączonej groblą ze stałym lądem (K)
Nancy - zespół reprezentacyjnych placów z XVII

w.: m.in. Place Stanislas, (K)

Przyroda

Na światowej liście jest 144 miejsc

przyrodniczych, jednym z pierwszych jest
Puszcza Białowieska (1979). Są tu też
rezerwaty geologiczne z przekrojami i
skamieniałościami , w Europie tylko jedno
stanowisko w Mesel (Niemcy) zachowały się
kości wczesnych ssaków z Eocenu 57-36 mln lat
(trzeciorzęd) dające świadectwo ewolucji,
zaliczają się tu także takie miejsca jak

Mierzeja Kurońska

- przykład ciągłej walki

człowieka z naturą

Przyroda – Płw.
Skandynawski

Wyniesione
wybrzeże Szwecji
w Zatoce
Botnickiej –
świadectwo
wynoszenia się
Skandynawii po
stopnieniu
lądolodu

Przyroda – Wyspy
Brytyjskie

St. Kilda (Hebrydy) –
najwyższe klify w
Europie, kolonie ptasie
słupy bazaltowe
„Droga Olbrzymów” na
wybrzeżu Półn. Irlandii
Kolonie ptaków na
klifach wyspy Gough
Wybrzeże Dorset i
Wsch. Devon

Przyroda – Europa
Środkowa

Kras Słowacki i
jaskinia Domica -
Aggtelek na
Węgrzech
Delta Dunaju

Przyroda – góry wysokie

Region Jungfrau-Aletsch w Alpach
Monte Perdido (Mont Perdue) w
Pirenejach
Góra Olimp

Przyroda – rejon
śródziemnomorski

Korsyka – Przyl.
Girolata, Cape Porto,
rezerwat Scandola i
Piana Calanches
Wyspy Eoliczne Isole
Eolie
PN Doñana w Hiszpanii

Przyroda - Półwysep Bałkański

Bułgaria - rezerwat przyrody Srebarna, PN Pirynu
Chorwacja – PN Jezior Plitwickich:
jeziora krasowe, Crna Rijeka i Bijela Rijeka
Słowenia – jaskinie Skocjan
Serbia i Czarnogóra – PN Durmitor (kanion rzeki

Tara, najgłębszy w Europie)

Krajobrazy wiejskie - miejsca tradycyjnej
gospodarki

Wachau – dolina Dunaju

(Austria)
Kraina winnic Tokaju
(Węgry)
Verla - osada drwali i
tartak (XIX–XX w.) w
Finlandii
Elche na Wybrzeżu
Lewantu w Hiszpanii -
gaje palmowe
(daktylowce) w
warunkach klimatu
suchego + systemy
irygacyjne od czasów
założenia
muzułmańskiego miasta
Elche do końca X w. n.e.
(panowanie arabskie)

Rezerwaty
archeologicze

Atapuerca – kości ludzkie
sprzed 800 tys. lat

Jaskinie z prehistorycznymi

rytami i malowidłami:
Altamira w Hiszpanii
Lascaux we Francji

Stonehenge -
megalityczne kręgi
kultowe (ok. 2000–1600
p.n.e.)

Zabytki architektury i
budownictwa

Na liście UNESCO znajdują

się zabytki z różnych
epok, w różnych stylach:
zabytki starożytne
greckie i hellenistyczne,
rzymskie i arabskie;

od średniowiecza styl:

romański, gotycki,
renesansowy, barokowy i
rokokowy,
klasycystyczny,
neogotycki, secesyjny
itd.

Ostatnio na Listę dopisano

barokowe zabytki doliny
Vall di Noto (Włochy)

Zabytki kultury greckiej

Ateny – Akropol,
Partenon
Olimpia
Delfy
Mykeny - ośrodek
cywilizacji
mykeńskiej, obronne
rezydencja,
grobowce (XVI–XII w.
p.n.e.)

Zabytki kultury rzymskiej

Pompeje,
Herkulanum -
wykopaliska
archeologiczne z
czasów rzymskich
Amfiteatry
Mosty i
akwedukty: Pont
du Gard (Francja)

Klasztory

Alcobaca - opactwo

cysterskie (XII w.)

w Portugalii
Poblet - klasztor

cysterski w (XII w.)

w Hiszpanii
Rilski Monastyr w

Bułgarii
Eskurial k/Madrytu

Miejsca kultu: kościoły,

cerkwie

Roskilde - gotycka katedra

(XII, XIII w.) w Danii (K)
katedra z kaplicą Karola

Wielkiego (VIII–X w.) w

Akwizgranie (Aachen)
Kiży - wyspa na jez. Onega;

zespół zabytkowych cerkwi

drewnianych (XVIII–XIX w.)
Kijów - Sobór Sofijski (IX,

XVII, XVIII w.) i

Ławra

Peczerska (IX w.)
Stambuł - zabytki

bizantyńskie (.

Hagia Sophia

) – świątynia

chrześcijańska, potem

meczet, obecnie muzeum

Sanktuaria, szlaki i miejsca
pielgrzymkowe

Droga do Santiago
de Compostela (do
grobu św. Jakuba) we
Francji i Hiszpanii
Watykan z bazyliką
świętego Piotra
Kalwaria
Zebrzydowska -
manierystyczno-
barokowe założenie
pielgrzymkowe (XVII–
XVIII w.)

Kalwaria Zebrzydowska

Plac Rajski i kaplica św. Rafała
przed Bazyliką Matki Bożej Anielskiej (XVII w.)

Unikalne miasta: Wenecja z
laguną

Pałac Dożów

Historyczne centra stolic i wielkich
miast

Paryż – wybrzeże nad Sekwaną
Wiedeń
Budapeszt
Warszawa
Moskwa - Kreml i Pl. Czerwony
Praga
Rzym
St. Petersburg
Tallin
Ryga
Wilno

Kraków

Stare Miasto z rynkiem i
sukiennicami, Wzgórze Wawelskie i
dzielnica Kazimierz ze Stradomiem
- zaliczone do dziedzictwa ludzkości
UNESCO
Pozostałości murów miejskich:
Brama Floriańska i Barbakan,
planty w miejscu dawnej fosy

Stare i Nowe Miasto w Warszawie

Kreml w Moskwie

Kreml

Fortyfikacje, twierdze

Wał Hadriana

między Anglią i

Szkocją z II w. n.e.
Twierdza Tower w

Londynie
Carcassonne -

średniowieczne

fortyfikacje

Fortyfikacje

Luksemburga
Fort Suomenlinna

z XVIII w. u

wejścia do portu

Zamki i pałace

Alhambra

(XIII–XIV

w.), pałac władców
mauretańskich i
ogrody Generalife z
letnim pałacykiem
(XIV w.)

Schönbrunn

k/Wiednia - zespół
pałacowo-parkowy
(XVIII w.)
Kronborg - zamek w

Helsingør

(XVI w.) -

tu Szekspir
umiejscowił Hamleta

Kultura

Alcala de Henares

- najstarsze na

świecie założenie

urbanistyczne

miasta

uniwersyteckiego

(XVI w.)
Pałac Muzyki w

Barcelonie

Zabytki techniki

Kanał Południowy
Canal du Midi z końca
XVII w. Z czasów
Ludwika XIV
Otoczenie Beemster
Polder - najstarszego
zachowanego
holenderskiego
polderu (XVII w.)
krajobraz przemysłowy
Północnej Nadrenii-
Westfalii sprzed 150
lat