Bronisław Malinowski

„Argonauci Zachodniego Pacyfiku”

Rozdz. XI „Na wyspach Amphlett. Socjologia kula”

• Przybycie do głównej wyspy Gumasila i zatrzymanie na wybrzeżu Giyawana (Giyasila) - miejscu postoju żeglarzy przed wejściem do wioski, oraz zaraz po jej opuszczeniu. Także miejsce końcowych obrzędów kula (przed wejściem do wioski)

• Goście z Sinakety przybijają do wybrzeży Gumasila:

- wyjście z czółen, odnalezienie partnerów i rozmowa z nimi przed ich domami

- wręczenie partnerom prezentów pari (otwierających dary) np.: grzebienie, garnuszki na wapno, łyżki do wapna

- oczekiwanie na wręczenie podarków kula

• Kolejność wręczania darów kula:

- pierwszy wielki naczelnik przekazuje dar toli'uvalaku (przywódcy wyprawy kula?) Kouta'uya lub To'udawada

- dźwięk konchy dający znać o rozpoczęciu kula

- kolejni krajowcy wręczają sobie podarki - kolejne dźwięki konchy

- po wymienieniu planów, uwag, i innych doświadczeń związanych z kula wręcza się przybyszom talo'i (dar pożegnalny dla gości)np.: kilka garnków

• Dość precyzyjne ustalanie dat wypraw - nazwy dal każdego dnia na tydzień po i tydzień przed pełnią, a każda faza księżyca nosi nazwę odpowiadającej mu kwadry

• Mężczyźni z Trobriandów często pozostają przez długi czas na wyspach Amphlett w okresie między wyprawami

- mieszkają w domach partnerów, przyjaciół krewnych

- przestrzegają lokalnych zwyczajów

- pomagają w pracach i wyprawiają się na połowy (szczególnie to lubią)

- brak stosunków kobietami (gdy na wyspę przybywają większe grupy, kobiety uciekają z wioski i obozują w buszu aż do wyjazdu przybyszów)

• Posiadanie partnera, czyli osoby, która nie będzie żywiła żadnych złych intencji jako dobrodziejstwo w wioskach odległych, w których zamieszkują różni czarownicy (np.: mulukwausi, tauwa'u)

• Aspekty socjologii kula:

- społeczne ograniczenie uczestnictwa w kula - głównie na Dobu i Tobriandach. Mają charakter:

terytorialny - niektóre wioski, okręgi w ogóle nie biorą udziału w wymianie kula,

społeczny - ludzie o najniższej randze, lub nie spokrewnieni z wodzem w

niektórych rejonach nie mogą brać udziału w kula

- stosunek partnerstwa - „mój partner, tak samo jak członek mego klanu (kakaveyogu), mógłby walczyć przeciwko mnie. Mój rzeczywisty krewny (veyogu) pochodzący z tego samego łona, zawsze stanie po naszej stronie”

> różne określenia partnera:

język	partner	wytłumaczenie
trobriandzki	Karayta'u Ulo karayta'u	Partner mieszkający na innej wyspie „mój partner”, ulo- zaimek dzierżawczy oznaczający odległy związek
Gumasila	Ulo ta'u	Mój człowiek
dobu	yegu gumagi
kiriwiński	Lubaygu	Przyjaciel, gu- zaimek dzierż. bliskie posiadanie

• ścisłe określenie granicy geograficznej, za którą nie można mieć partnera

• pojęcie partnera pośredniego- partner partnera, często znane jest jego imię, szczególnie wśród ludzi o niższym statusie, którzy nie mają wielu partnerów, jest to cenna wiedza

określany przez kiriwińczyków mianem (ulo) muri-muri, lub pytania „czyja ręka” przekazała dany przedmiot

• wódz jako „stacja rozrządowa” - prawie każdy ma wśród partnerów choć jednego wodza a on, jako że ma wielu partnerów przekazuje dar do zupełnie innego kręgu

- nawiązanie stosunku partnerstwa - by stać się uczestnikiem kula trzeba: mieć za sobą wiek młodzieńczy, poznać magię kula, posiadać jakieś wartościowe vaygu'a.

najczęściej członkostwo w kula otrzymuje się od ojca lub wuja, którzy uczą młodzieńca magii, dają mu vaygu'a i dostarczają partnera, którym często stają się sami

pokala - dary ratalne, zapłata za wprowadzenie w magię, za vaygu'a i przodującą pozycję w kula, dary, które przeważnie składa młody wódz swojemu wujowi - wodzowi, który wprowadza go w kula, gdy młody jeszcze nie posiadł dostatecznego majątku by się zrekompensować

(syn wodza jest zwykłym członkiem plemienia, ponieważ wódz nie może żenić się we własnym podklanie, a syn posiada status matki)

- uczestnictwo kobiet w kula - kobiety nie biorą udziału w wielkich wyprawach i nie prowadzą z mężczyznami wymiany kula (co nie znaczy, że są uciskane), ale:

• wymiany w obrębie rodziny np.: wódz przekazuje żonie, ona drugiej żonie, a ta synowi

• czasem mężczyzna wysyła żonę z darem gdy bardzo potrzebuje jakiegoś przedmiotu, bo partner kobiecie nie odmówi

• duży wpływ kobiet na decyzje mężczyzn (szczególnie na Dobu), specjalny rodzaj magii mający wpłynąć na kobiety np.: można czynić dziewczynie wyrzuty z powodu zachowania jej brata, ona prosi o kawałek betelu, nad którym mężczyzna podczas wręczenia wypowiada magiczną formułę, a dziewczyna powinna wpłynąć na swojego brata

• Plemię zamieszkujące wyspy Amphlett jako monopoliści pod względem pozycji i charakteru, jako producenci pięknych glinianych naczyń, których są jedynymi dostawcami dal okolicznych okręgów, oraz jako społeczność handlowa wykorzystująca swoje położenie (pomiędzy obfitymi w plony terenami Dobu a centrum rzemieślnictwa na Ttrobriandach)

• Wyrabianie naczyń glinianych na wyspach Amphlett:

- sprowadzanie surowca (raz na pół roku) z glinianek z Yayawana znajdujących się na północnym wybrzeżu wysp Fergusson (legenda str.327)

- kobiety zajmują się lepieniem i ozdabianiem naczyń (technika str. 373-375)

- różne nazwy naczyń (kuria w kiriwińskim lub kuyana czy va'ega na wyspach Amphlett) i różne ich zastosowanie:

nazwa	zastosowanie
Kwoylamona (nokuna)	b.duże do obrzędowego gotowania mona
Kwoylakalagila (nopa'eva)	Na co dzień do gotowania yamu lub taro
Kwoylugwawaga (nobadala)	j.w. tylko mniejsze
Kwoylamegwa (nosipoma)	Czarna magia
Kwoylakekita (va'ega)	Najmniejsze do codziennego użytku

• Wymiana handlowa na wyspach Amphlett:

- wywóz ceramiki

- napływ żywności: sago, świń, orzechów kokosowych, orzechów etelu, yamu i taro

- niegdyś niegdyś pośrednictwo w handlu min: kamieniem(Woodlark), naczyniami drewnianymi(Bwoytalu), naczyniami do wapnia(Kuboma), koszami trójpoziomowymi(Luya), muszlami małż(Kavataria), nasionami bananów, łykami tartanu, piórami kazuarów kazuarów czerwonych papug, pasami wyplatanymi z włókna, bambusem, włóczniami z zębatym gratem

• Dawne spory pomiędzy dwoma sprzymierzonymi obozami: w-py Kwatouto i Domdom a Gumasila i Nabwageta powodem słabego handlu, rzadkich kontaktów a nawet wojen

• Wpływy Wysp Trobriandów i Dobu na kulturę wysp Amphlett:

- język spokrewniony z T i D

- organizacja społeczna podobna do T oprócz niewystępowania instytucji wodzostwa

- wierzenia dot. Złych czarów, duchów itp. pokrewne z D

- magia łodzi zapożyczona z T

- sztuka budowania łodzi pochodzi z D

- magia kula przejęta częściowo z T częściowo z D

- jeden rodzimy system magii (legenda str.378)

• Migracje ludności występują tylko z północy na południe np.: z Trobriandów na Amphlett, Sewera, Sanaroa.

• Rozprzestrzenianie się elementów kulturowych - czółen z południa na północ

• Wiara w czarną magię (mulukwausi i wtauva'u) przechodzi z północy na południe

3

---