PROBLEMATYKA TALENTU WG „SZKOŁY NIEMIECKIEJ”
- WYBRANE ZAGADNIENIA
Tomasz Schefke
Niemiecka literatura fachowa z zakresu tenisa poświęca sporo miejsca tematyce talentu, podkreślając, że nabiera ona szczególnego znaczenia wtedy, gdy myślimy perspektywicznie o wieloletniej pracy nad rozwojem tenisisty wyczynowego. W takim wypadku pojawia się kwestia oceny młodych tenisistek i tenisistów pod kątem uprawiania sportu wyczynowego tzn. czy mają predyspozycje do osiągania w przyszłości wysokich wyników w tej dyscyplinie. Chodzi tu o próbę prognozowania (przewidzenia) czy np. danego 12-latka można zaliczyć do grupy rokujących nadzieje na to, że za 6-8 lat będą w stanie dołączyć do czołówki.
Zagadnienia talentu omawia się w trzech obszarach problemowych: (1) określenie, czym jest talent; (2) wyszukiwanie i wybór talentów; (3) wspomaganie rozwoju talentów.
Określenie, co to jest talent
Chodzi tu o podanie oraz opisanie czynników i cech, które pozwalają scharakteryzować dane osoby jako „talenty tenisowe”.
Wyszukiwanie i wybór talentów
Celem wyszukiwania talentów jest znalezienie, przy pomocy odpowiednich środków organizacyjnych i badawczych, osób posiadających cechy wyróżnione przy określaniu, czym talent jest. Jeśli te osoby zostały już wyszukane, to pojawia się kwestia wyboru talentów i związane z tym pytania: ile osób wybrać, czy będą im stworzone jakieś szczególnie korzystne warunki rozwoju i czy osoby uznane za „nie - talenty” będą poza systemem wspomagania rozwoju.
Wspomaganie rozwoju talentów
Przez wspomaganie rozwoju talentów należy rozumieć (za)stosowanie tych wszystkich środków, które pomogą wybranym talentom uzyskać w przyszłości oczekiwane, wysokie wyniki sportowe.
CO TO JEST TALENT ?
Teoretycy niemieccy zauważają, że zadający sobie pytanie o znaczenie terminu „talent” najczęściej wiążą go z cechami wrodzonymi, dziedziczonymi a zatem względnie niezależnymi od treningu. Z drugiej strony zwracają uwagę, że - jak dowodzi psychologia rozwojowa - czynniki dziedziczne i wpływy środowiska (znajdujące wyraz w procesach nauczania) są bezpośrednio ze sobą powiązane. Wysoki wyczyn sportowy jest zatem możliwy wyłącznie wtedy, gdy czynniki genetyczne i czynniki szkoleniowe (np. oddziaływanie trenera) wzajemnie pozytywnie na siebie oddziałują. Dlatego też twierdzą, że w pojęcie talentu powinno obejmować nie tylko czynniki wewnątrzosobowe ale także uwarunkowania zewnętrzne, środowiskowe.
Stąd proponuje się następującą ogólną definicję talentu:
Jako talent sportowy, można na danym etapie rozwojowym określić osobę, która wykazuje pewne cechy i zdolności fizyczne oraz psychiczne, które z kolei, przy korzystnych warunkach zewnętrznych z dużym prawdopodobieństwem prowadzą w przyszłości do wysokich wyników sportowych. Elementy składowe tej definicji zostaną teraz dokładniej omówione w formie odpowiedzi na pytania.
1. Na jakim etapie rozwojowym należy poszukiwać talenty i obejmować je specjalną opieką szkoleniową?
W odpowiedzi na to pytanie należy uwzględnić dwie ważne informacje:
Po pierwsze, wieloletnie doświadczenia wskazują, że okres, który upływa od momentu rozpoczęcia systematycznego treningu do wkroczenia w fazę maksymalnych osiągnięć, wynosi około 8 do 10 lat.
Po drugie w teorii motoryczności wielokrotnie już udowadniano, że okres przed fazą dojrzewania jest niezwykle ważnym etapem dla opanowania umiejętności motorycznych.
Jeżeli zatem wyjdziemy z założenia, że najważniejsze techniki uderzeń powinny zostać opanowane w tym właśnie okresie, to w konsekwencji oznacza to, że wyszukiwanie talentów powinno nastąpić mniej więcej pomiędzy 8 a 10 rokiem życia.
2. Jakie czynniki wewnątrzosobowe (cechy i zdolności fizyczne oraz psychiczne), oraz jakie czynniki zewnętrzne (środowiskowe) mają wpływ na rozwój poziomu sportowego w tenisie?
Wśród czynników wewnątrzosobowych należy wymienić: zdolności motoryczne (szybkość, koordynację, siłę, gibkość i in.), umiejętności motoryczne (technikę uderzeń, technikę poruszania się, czucie piłki i in.), zdolności poznawcze (inteligencja w grze, zdolność koncentracji) oraz motywacyjne (motywacja osiągnięć, stabilność psychiczna i in.).
Z kolei wśród czynników zewnętrznych wymienia się przede wszystkim: zdolności i umiejętności trenera, warunki treningowe, wsparcie rodziny i kolegów, a także wsparcie ze strony klubu, związku, a nawet społeczeństwa.
3. Jak określić te cechy i zdolności, którymi powinien wykazać się przyszły mistrz już w okresie wyszukiwania talentów?
Chodzi tutaj o stwierdzenie, jakimi cechami i zdolnościami powinno dysponować 8-10 letnie dziecko, aby można je było uznać za talent tenisowy. Zmierzając do tego celu, wychodzimy z założenia, że znaczenie poszczególnych czynników determinujących poziom sportowy w tenisie zmienia się w kolejnych etapach kariery - wpływ niektórych spośród nich się zwiększa, innych maleje, a jeszcze innych pozostaje bez zmian.
Nasze postępowanie zmierzające do określenia ww. cech i zdolności podzielimy na 4 etapy:
Etap I
W przypadku określania cech talentu w jakiejkolwiek dyscyplinie sportu należy sobie wypracować tzw. model mistrza, tzn. wyobrazić sobie idealnego tenisistę przyszłości. Służy temu określenie profilu wymagań, jakie stawia dana dyscyplina sportu oraz stwierdzenie, którzy z czołowych tenisistów do tego profilu najbardziej się zbliżają. Innymi słowy mówiąc próbujemy przewidzieć znaczenie poszczególnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych w interesującej nas przyszłości.
Jednocześnie należy sprawdzić, które z tych czynników można skompensować (nadrobić) innymi. Przykładowo niedostatki siły ramienia uderzającego można skompensować lepszą koordynacją ruchu.
Etap II
Następnie należy sobie zadać pytanie, czy te cechy i zdolności powinny być na wysokim poziomie już w okresie wyszukiwania i wyboru talentów. Stwierdzamy przy tym, że np. siła mięśniowa jest raczej słabo rozwinięta przed okresem dojrzewania a w późniejszych okresach można ją bardzo dobrze rozwinąć. Zatem akurat temu czynnikowi nie trzeba poświęcać specjalnej uwagi przy wyszukiwaniu talentów.
Etap III
Z drugiej strony stwierdzamy, że np. zdolność uczenia się motorycznego oraz pozytywne wsparcie rodziny mają dużo większe znaczenie we wczesnym okresie rozwoju talentu niż na etapie wysokiego wyczynu. Ważne jest zatem uwzględnienie znaczenia poszczególnych czynników dla rozwoju poziomu sportowego w tzw. fazie wspomaganie rozwoju talentu. Okazuje się przy tym, że znajdujemy i takie czynniki, które we wszystkich fazach rozwoju kariery sportowej mają duże znaczenie i nie można ich kompensować. Jest to np. motywacja osiągnięć, tzn. motywacja do intensywnego treningu oraz maksymalnego zaangażowania w zawodach.
Etap IV
Wreszcie należy sprawdzić, czy rozwój tych czynników jest przewidywalny. Im łatwiej i dokładniej można przewidzieć rozwój danej cechy czy zdolności (np. zależnej głównie od czynników dziedzicznych wysokość ciała, czy - co w tenisie jeszcze ważniejsze - nabywanej w wyniku wczesnego uczenia się, a w dalszym rozwoju względnie stabilnej ogólnej zdolności zręcznego operowania piłką, czyli tzw. czucia piłki), tym ważniejsze staje się uwzględnienie takiego czynnika w trakcie szukania talentów.
Jakie zatem konsekwencje dla procesu wyszukiwania i wspierania rozwoju talentów wynikają z tych teoretycznych ustaleń?
WYSZUKIWANIE TALENTÓW
Wyszukując talenty należy mieć na uwadze, że szczególne znaczenie mają następujące czynniki wewnętrzne badanych osób:
Te czynniki, które mają bardzo istotne znaczenie nie tylko w okresie uzyskiwania szczytowych osiągnięć
Te czynniki, których rozwoju nie da się nadrobić (nadgonić) w okresie uzyskiwania szczytowych osiągnięć, jeżeli wcześniej zostały zaniedbane
Te czynniki, które decydujące znaczenie dla wzrostu poziomu sportowego w okresie wspierania rozwoju talentów
Te czynniki, których rozwój jest względnie łatwy do przewidzenia
Do ww. czynników należą przede wszystkim: szybkość, zwinność, ogólne zdolności koordynacyjne, zdolność uczenia się motorycznego, czucie piłki, motywacja osiągnięć, stabilność psychiczna. |
Wymienione cechy mierzy się za pomocą różnorodnych testów zdolności motorycznych i psychicznych oraz poprzez systematyczną obserwację postępów.
WSPIERANIE ROZWOJU TALENTÓW
Jeśli chodzi o wspomaganie rozwoju talentów to w tym miejscu można jedynie bardzo ogólnie zaznaczyć, że w szczególnej mierze należy dążyć do optymalnego kształtowania tych czynników, na które mamy największy wpływ i rokują największy postęp u zawodników. Wśród czynników wewnątrzosobowych są to: siła, wytrzymałość oraz specyficznie tenisowe zdolności koordynacyjne i taktyczne; natomiast wśród czynników zewnętrznych: wszystkie czynniki związane z planowaniem i organizacją treningów oraz startów.
Jest to jednak temat sam w sobie - wymagający odrębnego opracowania - i przekracza ramy niniejszego wydawnictwa, podobnie jak zasygnalizowane wyżej zagadnienia pomiaru (testowania) zdolności motorycznych i psychicznych.
Literatura:
na podstawie wykładów R. Schönborna, H. Ecknera juniora, W. Raabe, P. Schustera wygłoszonych w ramach szkoleń VDT (Verband Deutscher Tennislehrer) oraz materiałów szkoleniowych Niemieckiego Związku Tenisowego dostępna u autora.
3