Problem badawczy

Problem badawczy wg Łobockiego:

pytanie precyzyjnie określające cel badań, które zamierzamy przeprowadzić. Problem badawczy jest zwykle uszczegółowieniem celu badań; umożliwia bowiem dokładniejsze poznanie tego, co rzeczywiście zamierzamy zbadać.

(M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2003r., s. 21)

Problem badawczy wg A. Maszke:

„Zbiór pytań odnoszących się do przedmiotu badań i towarzyszących mu zjawisk, zdarzeń czy procesów, nazywamy problematyką badawcza. Nie należy jednak mylić problematyki, tj. pytań badawczych lub ich zbioru, z przedmiotem badań, tj. z obiektami lub rzeczami oraz towarzyszącymi im zjawiskami czy stanami rzeczy, których te pytania dotyczą. I tak dla przykładu, jeżeli przedmiotem badań są uczniowie jakiejś szkoły, to na problematykę badawczą składać się będą pytania dotyczące m.in. ich poziomu wiedzy, aspiracji, zainteresowań, napotykanych trudności, itp. na tak określona problematykę badawczą składać się będą m.in. takie pytania, jak np. Jakie są aspiracje życiowe uczniów badanych szkół podstawowych?, Jaki jest poziom nauczania w szkole?, Na jakie trudności napotykają uczniowie uczęszczający do badanych szkół?, itp.

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s.92)

Problem badawczy wg S. Nowak:

„To tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.”

(W. Dutkiewicz Podstawy metodologii badań, Kielce 2000r., s. 50)

Problem badawczy wg J. Kocieleckiego:

„Problem jest rodzajem zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Rozwiązanie jego jest możliwe dzięki czynności myślenie produktywnego, która prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu.”

(W. Dutkiewicz Podstawy metodologii badań, Kielce 2000r., s. 50)

Hipoteza badawcza

Z dobrze postawionego problemu powinna jasno wynikać hipoteza badawcza, którą jest odpowiedz na pytanie zawarte w problemie.

(W. Dutkiewicz Podstawy metodologii badań, Kielce 2000r., s. 55)

Hipoteza( z gr. hypóthesis- przypuszczenie) to zakładana przez badacza wstępna odpowiedź na sformułowany problem badawczy. To twierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowi prawdziwe rozwiązanie postanowionego problemu. Jest wyrażona w postaci związku między dwoma zmiennymi. Hipoteza jest pewną racją, którą przyjmujemy w badaniu, nie wiedząc czy jest prawdziwa czy fałszywa. Tworzymy ją przed badaniami, które mają ją zweryfikować. Przykład rozumowania hipotetycznego stanowią zazwyczaj prezenty, które otrzymujemy z okazji urodzin czy jakiejś uroczystości.

Hipoteza nie jest dowodem, tylko twierdzeniem usiłującym wstępnie jedynie wytłumaczyć interesujące nas fakty. Hipoteza nadaje badaniom właściwy kierunek, gdyż przekłada twierdzenia teoretyczne na język związków między zmiennymi.

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r, s. 105)

Zmienne i wskaźniki

A. Maszke przyjmuje za J. Kotarbińską:

„Słowo wskaźnik ma w nauce ściśle określone znaczenie. Przyjmuje się, że to spośród właściwości doświadczalnych i zmysłowych, które łączy jakiś stały związek o charakterze bezwyjątkowej lub statycznej regularności, z pewnymi innymi właściwościami niepodlegającymi zmysłowej obserwacji, a które pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie wystąpienia drugich, nazywamy wskaźnikiem. [1957, s.107]”

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s. 121)

A. Maszke przyjmuje za S. Nowakiem:

„ wskaźnikiem jakiegoś zjawiska <Z> będzie takie zjawisko <W>, którego zaobserwowanie pozwoli nam w sposób bezwyjątkowy lub z określonym prawdopodobieństwem określić, że zaszło zjawisko <Z> [1965, s.247]

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s. 121)

Rodzaje wskaźników, wg A. Maszke:

„W zależności od charakteru powiązania wskaźnika z właściwością wskazywania-zmienną (indicatum), można je podzielić na:

- Wskaźniki definicyjne: wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika ze zjawiskiem wskazywanym. Niekiedy między badanym zjawiskiem a jego wskaźnikiem zachodzi relacja tożsamości pojęciowej, tzn., że sam wskaźnik jest tym zjawiskiem, które chcemy zbadać, a jego charakterystyczne cechy składają się na treść danego pojęcia.

- Wskaźniki empiryczne: mówimy o nich wówczas, gdy wskaźnik jako zjawisko obserwowalne jest różny od zjawiska wskazywanego, a związek między wskaźnikiem a zjawiskiem wskazywanym ma charakter zależności empirycznej rozstrzygalnej bezpośrednio na podstawie obserwacji.

- Wskaźniki inferencyjne: mówimy o nich wówczas, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska oraz gdy zmienna nie nadaje się bezpośrednio zaobserwować. Wystąpienie danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, inferując z występowania pewnych objawów, stanów czy procesów.

- Inne wskaźniki: w badaniach naukowych nie zawsze można posługiwać się jednym czystym wskaźnikiem, gdyż istnieją liczne ograniczenia związane z wnioskowaniem o zjawiskach nieobserwowalnych bądź ukrytych, na podstawie zachowań i wypowiedzi badanych czy obserwacji zjawisk przyjętych za wskaźniki. Zakres wskazywanych przez wskaźnik zjawisk, może być niekiedy szerszy od zakresu obiektów określanych przez indicatum.”

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s.122-125)

Zmienne i stałe wg W. Dutkiewicz:

Zmienna jest podstawową kategorią występującą w badaniach empirycznych w czasie weryfikacji hipotez. w języku nauk empirycznych określenie zmienna jest identyczne z takimi pojęciami, jak: cecha, czynnik, charakterystyka, właściwość przedmiotu. Badana przez nas obiekty czy zjawiska mają swoje cechy stałe lub zmienne. Stała to czynnik, które dla wszystkich obiektów rozważanego universu przybiera jedną i tę samą wartość liczbową. Zmienna to czynnik, który dla dwóch co najmniej przedmiotów z tego uniwersum przybiera różne wartości liczbowe, przyczyn czynnik dychotomiczny przybiera dokładnie dwie wartości.

( W. Dutkiewicz Podstawy metodologii badań, Kielce 2000r., s.61)

Próba samodzielnego formułowania problemów badawczych

Próba samodzielnego formułowania problemów badawczych wg Maszke

Formułowanie pytań lub problemów bada3wczych stanowi zapoczątkowanie badań. Etap ten jest podstawą do rozważenia całego toku postępowania badawczego, zmierzającego do rozwiązywania problemu, a zwłaszcza określenia czynności związanych z doborem i pomiarem zmiennych, formułowaniem hipotez roboczych, metod zbierania danych oraz sposobem przeprowadzenia analizy zebranych materiałów. zrozumiałe jest, że wadliwie sformułowany problem badawczy wpływać będzie na dalszy tok postępowania badawczego i na wartość zebranego materiału empirycznego. J. Brzeziński uważa, że poprawnie sformułowany problem, przesadza nie tylko o sukcesie badawczym, ale stanowi niejednokrotnie większą wartość dla rozwoju danej dyscypliny naukowej niż samo poszukiwanie jego rozwiązań [1997, s.219]. Z tych względów ważnym jest, aby przy formułowaniu problemów badawczych kierować się pewnymi zasadami. podstawowym warunkiem, któremu musi odpowiadać poprawnie sformułowany powinna być jego rozstrzygalność. Kiedy wiemy jakie zjawiska czy procesy należy obserwować, aby udzielić właściwą odpowiedź na formułowane pytania badawcze, to możemy uznać je za rozstrzygalne. Z tych względów problemy badawcze, których dotyczy pytanie, muszą być tak formułowane, aby zawarta w nich niewiadoma była dostępna bezpośredniej obserwacji badacza.

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s.94, 95)

Etapy procesu badawczego w badaniach społecznych

Badanie naukowe jest procesem wieloetapowym składającym się z zespołu czynności badawczych. Powinny one zapewnić w miarę pełne i obiektywne poznanie i wyjaśnienie interesujących zjawisk jak i udzielenie odpowiedzieli na postawione badania badawcze. Zespół owych czynności składa się na tzw. proces badawczy.

W literaturze spotykamy się z różnymi sugestiami i propozycjami dotyczącymi sposobów prowadzenia badań jak i etapów postępowania badawczego. Wynikają one z różnic przyjmowanych w celach badawczych, w przedmiocie badań, podejmowanej problematyce badawczej oraz w zakresie badań. Zawsze jednak muszą one być tak zaplanowane, aby umożliwiały realizację założonych celów. Na schemacie 5 przedstawiono zespół owych czynności podejmowane w większości prowadzonych badań. Mają one zazwyczaj charakter cykliczny i obejmują takie etapy: postawienie i sformułowanie problemów; ustalenie zmiennych i wskaźników; sformułowanie hipotez roboczych, dobór próby badawczej, wybór metod i technik badawczych; sposób przeprowadzenia badań jak i analizę zebranego materiału badawczego.

Każdy z wymienionych etapów ujęty w ciąg następujących po sobie czynności, wpływa na kolejne, a wszystkie razem decydują o wartości zgromadzonego materiału badawczego stanowiącego podstawę do udzielenia odpowiedzi na postawione pytania badawcze.

(A. Maszke Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s. 85, 86)

Charakterystyka etapów badań

Wszelkie badania charakteryzują się ściśle określonym przebiegiem, poczynając od uświadomienia sobie potrzeby ich przeprowadzenia, a kończąc na opracowywaniu materiału badawczego. Inaczej mówiąc, każde z badań przebiega w kilku następujących po sobie badań. W badaniach pedagogicznych są one na ogół następujące:

• zaistnienie sytuacji problemowej:

Chodzi o to, aby badacz był przekonany do celowości ich przeprowadzenia.

• formułowanie problemów badawczych:

Mało precyzyjnie sformułowane problemy narażają badacza na badania niedostatecznie trafne i rzetelne.

• projektowanie narzędzi badawczych:

Zazwyczaj dopiero po sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych przystępuje się do projektowania narzędzi badawczych, czyli dobierania lub konstruowania odpowiednich sposobów umożliwiających rozwiązania tychże problemów czy weryfikowanie przyjętych hipotez.

• dobór osób badanych:

Wyselekcjonowanie dla celów badawczych pewnej ich liczby spośród określonej zbiorowości ludzi, którymi badacz jest szczególnie zainteresowany.

• przeprowadzenie badań:

Zależy ono nie tylko od odpowiednio dobranych lub samodzielnie skonstruowanych metod i technik badawczych, lecz także w niemałej mierze od sposobu posługiwania się nimi, w tym zwłaszcza przestrzegania określonych warunków poprawnego ich stosowania.

• opracowanie wyników badań:

Poprawne opracowanie wyników badań wymaga przede wszystkim starannego ich uporządkowania oraz analizy jakościowej i ilościowej, zakończonej wnioskami ogólnymi i bardziej szczegółowymi.

(M. Łobocki Metody i techniki badań pedagogicznych, Kraków 2003, s.37-44)

Dobór próby w badaniach naukowych

„Podzbiór danych pochodzących z populacji całkowitej i stanowiący podstawę do dokonania uogólnienia nazywamy próba badawczą. To, jaka jest próba badawcza zależy od populacji oraz od problemu badawczego.”

(A. Maszke. Metody i techniki badań pedagogicznych, Rzeszów 2008r., s. 144)

Badanie pilotażowe

„Spełnia dwa zadania, często decydując o rzetelności uzyskanych danych z całej zbiorowości. Po pierwsze stanowi weryfikację naszej wstępnej wiedzy o środowisku, o jego charakterze, zróżnicowaniu, procesach w nich zachodzących. Po wtóre jest okazją do sprawdzenia sprawności narzędzi badawczych, jakie wybraliśmy i opracowaliśmy dla naszych zamierzeń poznawczych. (…) Badania pilotażowe sprawdzają głównie trafność naszych rozstrzygnięć warsztatowych, a szczególnie narzędzi badań.”

(T. Pilch, T. Bauman Zasady badań pedagogicznych Warszawa 2001r., s. 206, 207)

---