TEORIA SYMBOLIZMU MUZYCZNEGO SUZANNE LANGER - Krzysztof Guczalsk

1. Poglądy autorki teorii na temat muzyki

1. Langer wypływa z semiotyki (nauka o znakach)

2. Przyjemność zmysłowa nie jest istotą sztuki. Sztuka jest przede wszystkim fenomenem znaczącym.

Dochodzi więc do wniosku, że skoro obcujemy z muzyką nie dla uzyskania zmysłowej przyjemności, musimy wiązać z nią jakieś głębsze znaczenie. W takim razie musi ona mieć wartości symboliczne, musi być symbolem.

3. Zawartość dzieła sztuki (przedmioty, fakty, sytuacje w nim odmalowane) nie stanowią o jego doskonałości, ponieważ i marne dzieła, i dobre mogą je posiadać.

4. Tym, co posiada znaczenie jest forma dzieła.

5. Wg. Langer znaki dzielą się na 2 poszczególne klasy: 1.Symbole, 2.Sygnały

Te dwie klasy nie przenikają się nawzajem, jeden element skategoryzowany do jednej z nich nie może być również elementem drugiej.

6. Muzyka nie jest autoekspresją, ale formułowaniem i przedstawianiem emocji, nastrojów, napięć psychicznych i odprężeni.

7. Muzyka artykułuje formy, których język nie jest w stanie wyrazić. Ponieważ formy uczuć są bardziej pokrewne formom muzycznym niż formom języka, muzyka dokładniej odsłania naturę uczuć niż słowa.

2. Różne stanowiska względem istoty dzieł sztuki

1. Istota dzieła nie leży w ich znaczeniach, a raczej w ich nie fizycznych własnościach

Przedstawiciel: Eduard Hanslick

Według autora jedyne, na co można się zgodzić to to, że tego typu własności rzeczywiście istnieją. Mogą to być z jednej strony własności formalne, z drugiej np. własności emocjonalne.

2. Własności emocjonalne nie są jednocześnie znaczeniami dzieł sztuki

Przedstawiciele: Roman Ingarden, Peter Kivy.

3. Najczęściej znaczenie muzyki wiązane jest z emocjami i uczuciami. Langer nie zamierza poddawać w wątpliwość tego elementarnego przeświadczenia. Różnica między jej teorią a tą polega raczej na odmiennym postrzeganiu natury tego związku.

4. Teoria autoekspresji muzyka jako bezpośredni wyraz realnych emocji przeżywanych przez artystę, jest- używając terminu Langer- sygnałem emocji.

Tę teorię Langer krytykuje w następujący sposób:

1. Historia muzyki przypomina historię języka

2. Zwykła autoekspresja nie wymaga formy artystycznej. Silne emocje człowiek uzewnętrznia w inny sposób, bardziej intuicyjny (okrzyki, gesty)

3. Jeśli emocje są na tyle silne, że domagają się jakiegoś wyrazu, to na pewno nie podczas tworzenia dzieła muzycznego, które wymaga długotrwałej pracy, skupienia i raczej powściągniętych emocji.

4. Niemożliwym jest ukazanie jakiegoś rodzaju emocji w formie sonatowej, która nakazuje zmianę nastroju, np. allegro, adagio, presto, allegretto.

5. Jeżeli muzyka ma jakieś znaczenie, to jest ono semantyczne a nie symptomatyczne. Jeżeli ma jakąś zawartość emocjonalną, to jedynie w formie symbolicznej.

Kontrargumenty autora:

1. Langer generalizuje oraz zdaje się przypisywać autorom teorii autoekspresji więcej, niż oni sądzą.

2. Uznanie muzyki za symbol jest rzeczą oczywistą, jednak nie wynika z tego to, że nie jest ona sygnałem. Oznacza tylko tyle, że muzyka nie jest sygnałem czystym.

3. Argumenty Langer zdają się dowodzić jedynie temu, że muzyka nie może być rozumiana jako sygnał uczuć, które są z nią jednoczesne (teoria autoekspresji natychmiastowej)

• Jeśli teoria autoekspresji miałaby być w ogóle możliwa to jedynie w postaci autoekspresji odroczonej a więc przy założeniu, że pomiędzy przeżytymi uczuciami i ich wyrażeniem w muzyce istnieje zawsze pewien dystans czasowy.

4. Przedstawiciele teorii autoekspresji- a przynajmniej niektórzy z nich- mogli uważać muzykę za wyraz emocji (czy nastawień emocjonalnych) twórcy, ale bynajmniej nie w sensie, który pozwalałby na uznanie jej za sygnał (Carnap- ekspresja nie musi w ogóle dotyczyć jakichkolwiek realnych emocji przeżytych w jakimś konkretnym momencie czasu, a zatem i nie emocji przeżywanych równocześnie z komponowaniem czy wykonywaniem muzyki). Wobec tego rodzaju teorii autoekspresji argumenty Langer tracą skuteczność.

5. Muzyka a język

PODOBIEŃSTWA	RÓŻNICE
Znaczenie symboliczne a nie symptomatyczne	Język jest symbolem dyskursywnym (znaczy poszczególnymi wyrazami, każdy wyraz z osobna ma jakieś znaczenie) Muzyka natomiast jest symbolem przedstawieniowym (znaczy całą sobą; dopiero jako całość lub większa część ma jakiś sens)
	Muzyka nie posiada słownika. Dźwiękom brakuje znaczenia słownikowego.
	Słowa służą przede wszystkim porozumiewaniu się, muzyka służy wrażeniom estetycznym.

6. Muzyka jako logiczna forma uczuć.

Langer uważa, że muzyka ma budowę zbliżoną do budowy uczuć (muzyka oraz uczucia mają analogiczną formę). W budowie każdego uczucia doświadczamy fal emocji o różnej częstotliwości (w pewnym momencie większe emocje, by za chwilę opaść), tak samo jest w muzyce, w której zmienia się szybkość tempa oraz głośność. Morfologia uczuć jest ogólnikowa i różne rodzaje uczuć indywidualnych mogą do niej pasować.

7. Dwuznaczność w rozumieniu tezy o reprezentowaniu uczuć przez muzykę. Lars Ahlberg nazywa ją „partykularystyczną” i „generalistyczną” tendencją w myśleniu Langer.

1. Utwór muzyczny czy jego fragment może być rozumiany jako przedstawiający jakąś formę konkretnego uczucia -> Partykularyści

2. Utwór muzyczny odzwierciedla tylko ogólne formy uczuć. -> Generaliści.

8. Muzyka jest niedopełnionym symbolem -> muzyka nie ma zbioru określonych konotacji

9. Muzyka jako symbol nieprzezroczysty -> Język jest symbolem przezroczystym, ponieważ chodzi nam przede wszystkim o jego odkodowanie. Muzykę słuchamy na ze względu na nią samą, bardzo często nie zastanawiając się nad tym, co ona znaczy. Mamy ochotę słuchać jej ze względu na jej piękną formę.

---