KONCEPCJE FILOZOFII

Klasyczna koncepcja filozofii opiera się na wiedzy atonicznej o własnym przedmiocie i odpowiedniej do niego metodzie badań o charakterze naukowym uzyskaną przy użyciu jedynie naturalnych zdolności poznawczych człowieka. Dotyczy ona tego, co podstawowe i zasadnicze w badanym przedmiocie, ujmuje jego istotę i konieczne uwarunkowania. Na przykład jeżeli przedmiotem tym jest byt, to filozofia zmierza do poznania ostatecznych przyczyn jego istnienia i ukształtowania. Jeżeli przedmiotem tym jest poznanie, to filozofia rozważa ostateczne podstawy wiarygodności poznania ludzkiego, jak i oceny wyników tego poznania jako prawdziwych lub fałszywych.

Nowożytni zwolennicy klasycznej koncepcji filozofii określili jej zadania jako badanie warunków pewnych podstawowych faktów, z tego co faktycznie istniejące, na to co jest niesprzeczne i tylko możliwe. Jednocześnie ukształtowali obok teorii bytu, nową naukę filozoficzną, teorię poznania, której naczelnym celem jest uzyskanie w sposób w pełni krytyczny rozpoznania wartości ludzkiego poznania i uprawomocnienia jej wiarygodności.

Tak więc przedmiotem filozofii w jaj klasycznym ujęciu jest byt jako filozofia zmienna do poznania, dostarcza racji (przyczyny) jego istnienia i ukształtowania, oraz istotnej analizy tego co jest (metafizyka).

Pozytywistyczna koncepcja filozofii wiąże się ze scjentyzmem co oznacza iż, najdoskonalszą wzorcową postać wiedzy ludzkiej stanowią nauki przyrodnicze. Poglądy Karla Pearsona związane ze scjentyzmem wpłynęły na przekonania iż, wiedzę pewna mamy w naukach przyrodniczych, a matematyka ma wartość pomocniczą, funkcja nauki polega na stwierdzeniu faktów, stawia pytanie ,,jak”, ponieważ na pytanie ,,dlaczego” nie jest w stanie odpowiedzieć. Do zakresu nauk przyrodniczych należy wszystko co istnieje i stosuje prawa do jej wykonania które są zmienne i mogą być porzucone jeśli przestały się nadawać do opisu faktów. Poglądy na świat w tej koncepcji mówiły iż wszystko w gruncie rzeczy jest zrozumiałe, nawet istnienie. Wszystko na świecie ma jedną naturę, należy do jednego wszechświata i podlega wspólnym prawom.

Pozytywistyczna koncepcja filozofii została wyraźnie sformułowana w XX wieku, według niej filozofia nie stanowi odrębnej wiedzy, nie ma własnego przedmiotu i własnych metod. Jest kontynuacją nauk szczegółowych, bądź daje encyklopedyczny przegląd ich teorii.

Poglądy na świat, wiedza ludzka ma być uogólnieniem wyników nauk szczegółowych, zestawia ich wynik w pewną syntezę kierowaną jakąś ideą np. postępu czy ewolucji.

Neopozytywistyczna koncepcja filozofii jest koncepcją głoszoną przez przedstawicieli ,,Koła Wiedeńskiego” działającego w latach dwudziestych XX wieku. Koło Wiedeńskie nie należy traktować jako jednolitego nurtu filozoficznego, charakterystyczna dla tego kręgu była wielości ujęć i stała gotowość do kwestionowania wcześniejszych wyników czy uzgodnień. Członkowie koła rozumieli filozofię jako pewne zadanie, któremu podobnie jak w przypadku nauk przyrodniczych można sprostać jedynie pod warunkiem planowej współpracy. Wszyscy członkowie koła żywili przekonanie, że podobnie jak matematyka i nauki przyrodnicze, filozofia musi cechować się precyzją, klarownością pojęć i stałością logiczną, żeby zaś mogła te wymagania spełnić, niezbędne jest wykorzystanie środków formalnych. Za wspólny owym filozofom pogląd, który był punktem wyjścia, możemy uznać mniemanie iż, zdania logiki i matematyki są tautologiami. Tym samym Koło Wiedeńskie zanegowało pogląd jakoby prawa logiki i matematyki były empiryczne, i jakoby istniała możliwość indukcyjnego ich uzasadnienia. Rozumiemy przez to tylko tyle, że obowiązują niezależnie od wszelkiego doświadczenia i że poprzedzają wszelkie doświadczenie. Drugim krytykowanym nurtem jest racjonalizm, uznający prawa logiki i matematyki za prawa rzeczywistości, a więc ontologiczne, a przy tym poznawane niezależnie od doświadczenia.

Według neopozytywistycznej koncepcji filozofii istnieją dwa rodzaje nauk: nauki formalne i nauki realne. Pierwsze maja charakter czysto analityczny, oparte są na pewnych konwencjach określających sposób posługiwania się systemami znaków. Należą do nich logika i matematyka, które poza tym mogą pełnić funkcje narzędzia przy uprawianiu nauk realnych i wtedy maja charakter hipotetyczny. Nauki realne to empiryczne nauki przyrodnicze i humanistyczne, przy czym wzorcem dla nich jest fizyka. Filozofia nie stanowi odrębnej wiedzy, nie jest jedną z nauk. Problemy filozoficzne bądź maja charakter naukowy i są uważane na terenie nauk szczegółowych, bądź nie maja charakteru naukowego, są pseudoproblemami, nie wyrażają żadnego poznania, lecz co najwyżej ludzkie postawy, emocje, inspiracje. Nauki realne to takie, które możemy zobaczyć.

Lingwistyczna koncepcja filozofii według której klasyczna problematyka wymyka się naukowym badaniom, bądź nie jest jeszcze dostatecznie przygotowana do racjonalnych rozstrzygnięć. Racjonalnie i odpowiedzialnie możemy zająć się jedynie sposobem mówienia o filozoficznych problemach ich rozwiązaniach, charakterem i struktura języka filozofii czy języka filozofów. Często problem filozoficzny polega na problemie językowym, ma to związek z nieścisłym lub naukowym sposobem wyrażania się. Powoduje to niechęć do spekulacji i ryzykownych syntez, nie poprzedzonych skrupulatnymi analizami cząstkowymi oraz przekonaniem o intersubiektywnym i poznawczym charakterze tego rodzaju analiz. Zadaniem filozofii jest analiza języka potocznego w celu wyjaśnienia sensu pojęć i twierdzeń.

Irracjonalistyczna koncepcja filozofii, według ostatniej w wymienionych koncepcji filozofia jest pewnym osobiście zorientowanym ujęciem sensu całości tego, co jest, lub pozycji człowieka w świecie, jest sposobem życia człowieka poprzez syntetyczne usensownieniem świata, poprzez szczególną orientacje własnej osobowości. Jest ekspresją i samoutwierdzaniem się podmiotu filozofującego. Jest sposobem oswajania świata lub oswajania się ze światem, czyli jest to światopogląd, ogólna postawa życiowa, sztuka bycia.

FILOZOFIA TRYB ŻYCIA

1. Filozofia, mądrość, nauka, sposób życia:

• Filozofia = phileo (gr. miłuję) + sophia (gr. mądrość). Autorem terminu jest Pitagoras.

• Pierwotnie filozofia była tożsama z nauką. Wraz z upływem czasu zaczęły się z niej wydzielać poszczególne dziedziny naukowe.

• Pogranicze nauki, sztuki i religii. Zakres naukowy filozofii jest najobszerniejszy ze wszystkich nauk, a jej pojęcia najogólniejsze. Filozofia: umiłowanie mądrości, nauka, sposób życia.

• Dążenie od spraw przejściowych do ostatecznych.

• Mądrość:

1. Sokrates: Wiedza o tym, co jest dobre;

2. Arystoteles: Cnota intelektualna;

3. Seneka: Najwyższa doskonałość duszy ludzkiej;

4. Ogólnie w antyku: Mądrość jest nieosiągalna, ale można do niej dążyć.

5. Myśliciele chrześcijańscy: Mądrość żywi się wiedzą.

6. Stoicy: Podział na filozofię (tryb życia - praktyka) i wykład filozoficzny.

7. Średniowiecze: Filozofia w roli służebnej wobec teologii (materiał pojęciowy); trafiła na uniwersytety i stopniowo przestawała być stylem życia.

8. Nowożytność: Stopniowe zyskiwanie autonomii względem teologii.

9. Koniec XVIII w.: Filozofia wchodzi na uniwersytety w nowej formie teoretycznej (Kant, Schelling, Hegel, Fichte).

Współczesność: Filozofia zarezerwowana dla uniwersytetów, nie jest już kojarzona ze stylem życia

Problem mądrości

WRZUCIŁ BYM COŚ Z TEGO POWYŻEJ ??????????????????????????????????????????????????????????

Rozwój problematyki filozoficznej

Jako pierwszy terminu filozofia użył Pitagoras. Założył pierwszą szkołę filozofii. Wg Pitagorasa posiadanie mądrości to domena Bogów, człowiek może ja miłować, zbliżać się do niej, ale posiąść do końca nie może.

Początek filozofii europejskiej przypada na przełom VI i VII w. p.n.e. Główne nurty rozwoju filozofii:

• świat i jego istota, kosmos - od VI w. p.n.e. (ontologia),

• problematyka człowieka - od V w.

• kwestia poznania ludzkiego - od XVII w.

Przedstawione powyżej chronologicznie powstające problematyki wzajemnie się przeplatały(-ją).

Problematyka filozofii zajmował się francuski myśliciel XVIII w. Wolter. Twórca traktatu „Listy o Anglikach”, „Listy o filozofii”.

Już w antyku zostały sformułowane podstawy filozoficzne. Filozofia to:

• to ćwiczenie myśli, woli,

• to tryb życia, przynoszący wolność duszy, świadomość kosmiczną, przez trud życia człowiek ćwiczy wolę, myśl, dąży do mądrości,

• to metoda leczenia strachu, lęku, osiąganie wolności wewnętrznej, stan, w którym własne ja zależy tylko od siebie samego. Arystoteles powtarzał, że życie w kompletacji zapewnia niezależność. Marek Aureliusz (II w.) - cesarz rzymski, traktat o postrzeganiu świadomości kosmicznej pt. „Rozmyślanie”, antyczny mędrzec ma świadomość, iż wiedza jest bardzo istotna i przeplata się w życiu,

• to drogowskaz dla praktycznego życia człowieka,

• dla stoików, Epikura, filozofowanie było aktem ciągłym, utożsamiającym się z życiem, odnawianym w każdej chwili:

• filozofowanie - ukierunkowanie uwagi,

• stoicyzm - uwaga na czystość intencji, zgodność woli człowieka z wolą natury (rozumem),

• epikureizm - przyjemność, która nie była korzystaniem z możliwych dóbr, przyjemnością „brzucha”, lecz z przyjemnością ducha, istnienia, ale by taki stan uwagi osiągnąć, trzeba ćwiczyć (medytacje nad podstawowymi kwestiami egzystencjalnymi, istoty życia, rachunek sumienia, stosunek do czasu),

Stoicy i epikurejczycy zalecali życie teraźniejszością (carpe diem); moment, chwila wystarczały im za samą wieczność,

Od Sokratesa filozofia kierowała swoją uwagę na sposób bycia. Miał on odwagę sprzeniewierzyć się oficjalnej wykładni demokracji. Twierdził że zagrożone są podstawowe wartości dla wychowania młodego pokolenia, mówił wprost o pewnych sprawach. Diogenez (cynicy) - określony styl życia, dialog sokratyczny wygłoszony na Agorze, był ćwiczeniem prowadzącym osobę towarzyszącą do zainteresowania się osobą, do uczynienia duszy rozmówcy. Sokrates został osądzony i skazany za swoją filozofię.

Po Sokratesie filozofia była nadal rozwijana. Z czasem jednak ta antyczna nauka zaczynała tracić na znaczeniu, uprzedzenie w średniowieczu i czasach nowożytnych, chrześcijaństwo od II w. po Chrystusie przedstawia się jako filozofia, tryb życia chrześcijańskiego; jeśli mogło się określać to jako filozofia, to w antyku styl życia też był filozofią. Filozofia chrześcijańska scala pierwiastki filozofii antycznej. Owo scalenie rozwinie się w średniowiecznym ruchu klasztornym, będzie oparte na stoickich czy platońskich teoriach, skupione na sobie, medytacja, śmierć.

Średniowiecze jest spadkobiercą życia chrześcijańskiego, stylu życia w tej epoce. Kładzie się kres przemieszaniu teologii (wiary) a antycznej filozofii (opartej na rozumie). Filozofia staje się służebnicą teologii, stała się aktywnością abstrakcyjną, czysto teoretyczną. Przestała być sposobem życia, nie należały do niej antyczne ćwiczenia duchowe. Powstały uniwersytety w wyniku przemożnego oddziaływania kościoła. Jedną z cech uniwersytetu było i jest to, że utworzyli go profesorzy tworzący profesorów. Nauczanie nie było kierowane do ludzi, a do specjalistów by potrafili kształcić kolejnych specjalistów. Scholastyczny uniwersytet zdominowany przez teologię nie kończy się ze średniowieczem, a trwa do rewolucji francuskiej - końca XVIII w. Na przełomie XVI i XVII w. działalność filozoficzna koncentrowała się poza murami uniwersytetu.

Za sprawą klasycznej filozofii niemieckiej (J. Cant, Fichte, Hegel, Schelling) od końca XVIII w. doprowadzono, iż filozofia powróciła na uniwersytet i uprawiana jest po dzień dzisiejszy. Filozofia - wykład filozoficzny - ta rozwijała się inaczej niż filozofia antyczna, nie była rodzajem życia: chyba że trybem życia profesora filozofii.

Filozofia nowożytna sprowadza się do wykładu, który polega egzegezie i tak postrzegana nie oznacza do końca, iż nie podejmowała pewnych wątków egzystencjalnych.

Szkoły antyczne i ich mnogość dały pole do eksperymentowania. Filozofia antyczna była ćwiczeniem chwili, skupienia w każdej chwili życia. Filozofowie antyczni zwracali uwagę na rozum, na stosowanie rozumu w egzystencji ludzkiej, rozumu który myślał i działał w wymiarze uniwersalnym. Świadomość kosmiczna była inna niż ówczesna naukowa, stanowiła rezultat duchowego ćwiczenia, jednostkowe istnienie w wielkim biegu wszechświata.

Rozwój i struktura filozofii

Struktura filozofii:

Jeden z pierwszych podziałów filozofii to podział filozofii Arystotelesa (IV w. p.n.e., 384-322r. p.n.e.). Dzieli się na filozofię:

• teoretyczną, składającą się z filozofii pierwszej, fizyki i matematyki,

• praktyczną, składającej się z etyki i polityki.

W filozofii teoretycznej największą rolę odgrywała filozofia bytu (teoria tego co jest), z tą filozofią teoretyczną związane są też inne pojęcia: ontologia albo metafizyka. Różnica jaka jest dziś a jaka czasów Arystotelesa sprowadza się do rozszerzenia filozofii teoretycznej XVII w. o zdolność poznawania umysłu ludzkiego, dalej następował proces stabilizacji, mimo wyłączenia się szczegółowych dyscyplin z filozofii istnieją stałe wydziały, są to: ontologia i teoria poznania.

Ontologia - nauka o bycie. Zajmuje się problemem jedności, rzeczywistości czy różnorodności oraz co jest ich podstawą. Podejmuje problem własności, tego co niezbywalne, tego co jest. To pytanie o początek.

Fenomenologia - Edmund Hussert (XIX/XX w.) powiada, że ontologia to tzw. dociekanie istoty rzeczy, która da się poznać dokonując wglądu w nią, to wszelki poznanie, które wychodzi poza wiedzę czysto słowną, poznanie oparte na doświadczeniu musi być (ale nie to zmysłowe) o taką formę, w której uobecniają się twory nie należące ani do fizycznego, ani psychicznego świata: „twory realne, które znajduje się w czasie” - istota rzeczy.

Teoria poznania - istotą poznania jest próba odpowiedzi na pytania: czym jest samo poznanie i co się składa na poznanie? Czym jest przedmiot, podmiot poznania? Czym jest problem metod, genezy i źródła poznania? Czy to co poznajemy jest związane z prawdą czy z fałszem?

Filozofia społeczna - zajmuje się rolą i miejscem człowieka w rzeczywistości. Ustala kim jest człowiek w stosunku do natury, kosmosu; na czym polega jego miejsce w strukturze świata; czy przemiany w życiu są ukierunkowane czy są one żywiołowe i co jest źródłem przemian społecznych; relacje między człowiekiem a jego wytworami. Porusza problem norm, zachowań, współpracy między ludźmi.

Filozofia chrześcijańska może być rozumiana przez cztery zasadnicze rozumienia:

1. Dominuje w tekstach niemarksistowskich, które nie są w tekstach autorstwa **********???????? które nie pozostają w kolizji z treścią prawd wiary.

2. teksty przedstawicieli filozofii marksistowskiej, twórczość intelektualna katolików, wyznaczona treścią, encyklikami, tekstami uznanymi przez Kościół pisany, filozofię utożsamia się z kulturą chrześcijańską katolików w Polsce.

3. ujęcie teologiczne i metodologiczne, dowolnie wybrana przez siebie filozofia ułatwiająca przekazywanie treści wiary.

4. pojęcie filozofii chrześcijańskiej zależne od przyjmowanej koncepcji filozofii.

Możemy ją rozpatrywać w sensie: światopoglądowym, gdzie sprowadza się łączenia twierdzeń filozoficznych z religijnymi; w sensie metodologicznym umniejsza się znaczenie chrześcijaństwa; w sensie antropologicznym sprowadza się do zagadnień, które interesują chrześcijaństwo lub w sensie historycznym - określenie problemów zgłoszonych przez chrześcijan dotyczących rzeczywistości.

Nie da się rozdzielić porządku wiary i rozumu, gdyż one się wzajemnie dopełniają w filozofii chrześcijańskiej. Św. Anzelm (XI w.) - ojciec scholastyki - ujął ostateczna formułę, prymat wiary nad rozumem. Jeśli bowiem rozum chce być naprawdę rozumny, tak aby zadowolić siebie samego to najlepszą metodą będzie badanie racjonalności wiary. Wiara jako taka sama w sobie wystarcza, dąży do przemienienia się w rozumienie swej własnej treści. Wiara jest niezależna od rzeczywistości rozumowej, ale z drugiej strony ją tworzy. „fides guareres intellectum” - wiara poszukująca zrozumienie. Anzelm nie starał się zrozumieć by uwierzyć, ale uwierzyć by zrozumieć. Od czasów Anzelma ten wątek przeplatania się tych dwóch porządków jest jakby naczelny, wyjaśniający istotę filozofii chrześcijańskiej.

Filozofia współczesna - jej przedmiotem jest świadomość i przedmiotowość człowieka (egzystencjalizm, naturalizm). Ujęcia fenomenologiczne są nasycone chrześcijaństwem (sens życia, śmierć, wieczność, itd.).

Filozofia chrześcijańska stanowi tradycję platońską, natomiast współczesna odmienną.

Tomizm to filozofia realnie istniejących bytów jednostkowych. Takim bytem jest człowiek z racji swojego istnienia jest jednością, prawdą.

Neotomiści mówiąc o człowieku podkreślają więzi międzyosobowe, relacje wiążące człowieka z Bogiem, próbują zestawić filozofię z religią.

Filozofia z religią i teologią

1. Filozofia a religia:

• Wiara - rzeczywistość nadprzyrodzona przekracza naturalną zdolność poznawczą człowieka, jeżeli nie jest niczym wsparta np. łaską, iluminacją (ponadracjonalizm, nadracjonalizm).

• Filozofia - rzeczywistość jest przedmiotem refleksji, zasadniczo obejmuje sferę intelektu (wiedza rozumowa).

• Demokryt: Materialista i ateista, jednak jest przykładem poszukiwania racjonalnych przesłanek dla wiary w boskość.

• Św. Justynian Męczennik: Dla niego filozofia i chrześcijaństwo to dwa oblicza tego samego objawienia się słowa boskiego, które przemawiało do Sokratesa i Demokryta, a później przybrało postać Chrystusa.

• Św. Klemens Aleksandryjski: Szacunek dla greckiej filozofii antycznej. Dla niego filozofowie greccy byli swoistymi prorokami. Bóg do nich nie przemówił, ale dzięki rozumowi mogą dochodzić do prawdy.

• Orygenes: Pierwsza próba krytycznego przyswojenia greckiej kultury filozoficznej. Całą strukturę filozofii wbudował w normy chrześcijańskiego poglądu na świat.

• Św. Augustyn: Synteza wiary i rozumu. Filozofia wyjaśniła wiarę, „zrozum abyś uwierzył, uwierz abyś zrozumiał”. Rozum musi się ukorzyć przed wiarą.

• Św. Tomasz: Podtrzymywanie wykładni Św. Augustyna, jednak podkreślenie, że rozum i wiara współpracują.

• Nowożytność: Konsekwentne rozdzielenie wiary i rozumu. Stały się alternatywą, a nie dopełnieniem - racjonalizm (rozum) v.s. irracjonalizm (wiara).

• Sobór Watykański II (XX w.): Wyraził mocne przekonanie możliwości racjonalnego poznania Boga.

2. Filozofia a teologia:

• Filozofia:

1. Oparta na rozumie;

2. Bada zagadnienia od faktów do przyczyn;

3. Dąży do logicznego uzasadnienia.

2. Teologia - stawia sobie za cel wyjaśnienie kwestii wiary:

1. Ma zakorzenienie w racjonalności;

2. Ogólnie zawsze posługiwała się filozofią (zależność);

3. Za źródła prawd przyjmuje objawienie;

4. Od objawienia do przechodzi do treści i wniosków jednostkowych.

3. Obecnie filozofia jest niezbędnym narzędziem uprawiania teologii - służy teologii jako najogólniejsza teoria rzeczywistości.

Monizm, pluralizm, dualizm

Monizm (gr. mónos jedyny) - filozoficzny pogląd według wąskiej definicji uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (spirytualizm, monizm spirytualistyczny) lub materialno-duchową (np. panteizm, choć nie tylko). Taki monizm jest poglądem przeciwstawnym do dualizmu i pluralizmu.

W szerszym znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak głosi, że ich natura jest taka sama. Przykładowo atomizm albo monadyzm Leibniza to pluralizm nie mieszczący się w wąskim rozumieniu monizmu, ale mieszczący się w szerokiej definicji.

Ontologiczne stanowisko monistyczne było reprezentowane przez takich filozofów i kierunki jak:

monizm materialistyczny:

jońska szkoła przyrody, Leucyp i Demokryt, Epikur i Lukrecjusz, Vanini, franc. oświecenie (Julien Offray de La Mettrie, Denis Diderot, Paul d'Holbach) , Ludwig Feuerbach, Marks, neomarksizm, pozytywizm, neopozytywizm (rzeczywistością jest materia; wszystko co duchowe jest wytworem materii)

monizm spirytualistyczny:

Filon, George Berkeley, Hegel (istnieją tylko idee; świat materialny jest pozorny)

monizm mieszany, panteistyczny:

Stoicyzm (pneuma, która jest jednocześnie duchem i materią), Baruch Spinoza (wszystko jest naturą, która posiada cechy zarówno materii jak i ducha oraz teoria paralelizmu), Gottfried Wilhelm Leibniz (teoria monad, które są bytami podstawowymi posiadającymi naraz cechy materialne i duchowe), buddyjski mędrzec Nagardżuna (siunjata, z której wyłania się zarówno pustka jak i forma, rozpoznawane jako rzeczywistość)

Pluralizm jest to w filozofii:

Stanowisko ontologiczne w myśl którego rzeczywistość składa się z bytów różnorakich, niesprowadzalnych do wspólnego mianownika; reprezentowane m.in. przez takich filozofów jak: Empedokles, Anaksagoras, Leibniz czy egzystencjaliści.

Stanowisko metodologiczne, (częściej nazywane pluralizmem teoretycznym) w myśl którego dopuścić należy wielość metod lub teorii przy wyjaśnianiu zjawisk, reprezentowane m.in. przez takich filozofów jak: Imre Lakatos, Paul Feyerabend, Ludwik Fleck, Ludwig Wittgenstein.

Pluralizm jest w opozycji z monizmem w wąskim rozumieniu, jednak niekoniecznie z monizmem atrybucyjnym.

Dualizm (łac. dualis) - stanowisko w filozofii umysłu. Według dualistów umysł (mind) i ciało (body) są od siebie całkowicie odrębne i niezależne.

Każdy dualizm w filozofii umysłu jest filozoficznym dualizmem antropologicznym.

Dualizm co do substancji, dualizm ontologiczny - obok monizmu i pluralizmu, jedno z głównych stanowisk ontologicznych co do głównych klas substancji. Wyróżnia dwie: ciało (materię, substancję fizyczną) i ducha (substancję duchową).

Dualizm zakłada, że istnieją zarówno substancje duchowe jak i substancje cielesne. W sensie ontologicznym dualizm przeciwstawia się więc kierunkom monistycznym: materializmowi, spirytualizmowi, monizmowi właściwemu i immanentnemu. Według dualizmu ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.).

Rodzaje dualizmu ontologicznego[edytuj]

Dualizm skrajny - reprezentowany w poglądach św. Augustyna i Kartezjusza; zakłada, że dusze i ciała to byty samoistne, równorzędne - substancje, które mogą stanowić podłoże dla jakichś cech, ale same żadnego podłoża do istnienia nie potrzebujące.

Dualizm umiarkowany - reprezentowany przez Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu. Według Arystotelesa samoistnie istnieją tylko ciała. W każdej substancji cielesnej (ciele) wyróżnić można 2 czynniki - materię (będącą tworzywem, z którego zbudowane jest ciało; pierwiastkami chemicznymi w dzisiejszym ujęciu) i formę (coś, co stanowi o tym, że dane ciało jest tym czym jest, a nie czymś innym; coś, co wyróżnia ciało spośród innych ciał tego samego rodzaju). Arystoteles stwierdza, że forma nie może istnieć bez materii. Człowiek, jak każdy byt, składa się z materii i formy. Formę człowieka nazywa Arystoteles duszą. Duszę zaś określa jako wszystko to, co sprawia, że nieożywione pierwiastki chemiczne stają się żywą, czującą i myślącą istotą. Istnieje ona tylko dzięki ciału. Z kolei wg Tomasza z Akwinu, który dokonał recepcji poglądów Arystotelesa dla potrzeb chrześcijaństwa, to dusza jest substancją (bytem) samoistnym i może ona istnieć bez ciała.

Arche i jej rozumienia

Arche i filozofowie przyrody.

Starożytni myśliciele, którzy zapoczątkowali badania filozoficzne, interesowali się przyrodą - byli filozofami przyrody. Należą do okresu naturalistycznego - pierwszego w dziejach filozofii starożytnej. Zastanawiali się dlaczego niektóre rzeczy ulegają zmianą szybszym, a inne wolniejszym? Co leży u podłoża tych zmian? Czy rzeczy realne są przejawem jednego bytu czy jest ich wiele? Stad też poszukiwana przez filozofów arche - czyli zasada świata, posiadała różne znaczenia w zależności od tego na jaki aspekt rzeczywistości chciał dany myśliciel zwrócić uwagę. Inaczej zasada wszelkich bytów. Wprowadzili do nauki fachową terminologię - 'kosmos'; 'chaos'; 'atom'.

Makro i mikro Świat

????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

Teorie bytu Platona, Arystoletelesa, Bergsona

PLATON

System Platona był próbą rozstrzygnięcia dylematu jaki dręczył filozofów przedplatońskich. Dylemat ten wynikał z rozważań nad znaczeniem pojęcia bytu. Grecy mieli tradycję rozumienia bytu w kategoriach absolutnych, tzn. przyjmowali od czasu Parmenidesa, że coś, co naprawdę "jest" powinno być zawsze i powinno być niezmienne. Jak ujął to Parmenides Byt jest, a niebytu nie ma, czyli coś co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i musi być niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś "pseudobytem", który jest stale zagrożony zmianą lub zniknięciem. Ten pogląd stał w sprzeczności z rzeczywistością obserwowaną zmysłami, która jest pełna zmian i niestabilności.

Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu "emanacji" idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten jest - zdaniem Platona - niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego. Teorię zmiany zaczerpnął Platon od Heraklita. Zmiana była dla Platona złem, ponieważ z każdą zmianą wszystkie rzeczy oddalają się coraz bardziej od pierwotnych idei. Przeciwieństwem zmiany jest stałość, która wg Platona jest czymś boskim. Dlatego świat materialny jest zły, a świat duchowy - jako niezmienny - jest dobry.

Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów materialnych. Obiekty te są "wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię - najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością.

Naczelnymi ideami u Platona były: dobro, piękno i prawda. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość. Pozostałe to kolejno: nazwa, definicja, obraz i wiedza.

ARYSTOTELES

• koncepcja … Platona była ważna dla Arystotelesa. W swojej koncepcji rzeczywistości przyjmuje podział bytu - kryterium tego podziału … samodzielność i niesamodzielność bytu.

• byt samodzielny → [substancja u Arystotelesa] byt indywidualny, który sam w sobie znajduje kwalifikacje do istnienia (?) i stanowi podłoże do określających go bytów niesamodzielnych. Tworząca istota substancji jest … przez … materię (?)

• byty niesamodzielne → (przypadłości) nie mogą istnieć bez substancji, to one ją określają nie jest to określenie …, cele koniecznie z całości istnienia rzeczy

• każda substancja musi być JAKAŚ jednostkowo, musi mieć wymiary, znajdować się w jakimś czasie i przestrzeni i miejscu, czyli określa substancje materialną

• może zajmować taką lub inną część przestrzeni

• musi ważyć

• musi posiadać określona przypadłość - to zależy od istoty tego bytu

• wszystkie one dają się ująć w 10 kategorii

• Arystoteles w ramach charakterystyki wyodrębniał 3 typy substancji:

• materialne

• niematerialne

• nieruchome/wieczne (Bóg)

Bóg to substancja absolutnie prosta, czysty akt, poruszyciel, wprawia wszystko w ruch, ale nie na zasadzie … sprawczej

• PODZIAŁ ARYSTOTELESA

• BYTY SAMODZIELNE [duchowe → Bóg, nieruchomi poruszyciele, dusza ludzka]/SUBSTANCJE [materialne]

• Arystoteles nie stara się szukać podstawy rzeczywistości, podstawa są konkretne przedmioty

• byt idealny razem z materią tworzy konkretne rzeczy, konkretne przedmioty

• ich istnienie uwarunkowane jest czynnikiem naturalnym

• tradycja platońska oddziałuje na kolejne pokolenia filozofów

BERGSON

Bergson głosił, że główną rolę w procesie życiowym odgrywa nie rozum, ale irracjonalizm - pęd życiowy. Twórca kieruje się intuicją. Wg Bergsona świat podlega ciągłemu rozwojowi a życie człowieka jest strumieniem przeżyć i czynów. Najwyższą wartość stanowi wolność.

Stworzył koncepcję élan vital, pędu życiowego, siły motorycznej, będącej przyczyną wszelkiej aktywności organizmów żywych.

Intelekt. Krytyka poznania naukowego

Według Bergsona podstawowym narzędziem poznawczym, z jakiego korzysta nauka, jest intelekt. To intelekt (umysł) uogólnia, schematyzuje, kwantyfikuje, relatywizuje. To intelekt tworzy pojęcia - pojęcia rzeczy. Intelekt służy wyłącznie działaniu. Na intelekcie opiera się, i musi się opierać, poznanie naukowe.

Z drugiej jednak strony, rzeczywistość to nie tylko zbiór stałych elementów. To przede wszystkim nieustanne stawanie się, ewolucja. Pewne rzeczy z natury są zmienne, i nie można ich ujmować jako czegoś raz na zawsze określonego i trwałego. Dlatego intelekt upraszcza rzeczywistość: pojęcia, jakie tworzy, nigdy ściśle nie pasują do przedmiotu, są zawsze jego sztucznym odtworzeniem. Intelekt, a za nim nauka, tworzy pojęcia by uprościć pewne byty tak, by poddawały się kwantyfikacji - nierzadko wypaczając tym samym ich naturę.

Za przykład takiego korzystania z intelektu Bergson podaje nasze pojęcie czasu: postrzegamy zawsze tylko pewne momenty czasowe, tylko czasami zdajemy sobie sprawę z tego, że czas upływa; ale mimo to tworzymy pojęcie ciągłego, nieustannie upływającego czasu. Tymczasem trwanie, stawanie się to coś innego niż czas mechaniczny. Obok czasu uniwersalnego istnieje czas przeżywany - czas psychologiczny.

Umysłowi przeciwstawia się instynkt - stosujący się bezpośrednio do przedmiotu, dotyczący rzeczy, a nie stosunków między nimi.

Poznaniem, jakie naprawdę odnosi się do rzeczywistości, jest poznanie intuicyjne. Intuicja jest szczególnego rodzaju instynktem. To zdolność bezpośredniego poznania rzeczywistości w jej ciągłości. Jako poznanie bezpośrednie i całościowe - jest bezużyteczna, nie ma żadnego znaczenia praktycznego. Lecz właśnie dlatego filozofia winna opierać się na intuicji - gdyż intuicja jest poznaniem bezinteresownym.

Religia

Bergson rozróżniał dwa źródła religii: statyczny i dynamiczny. Religia statyczna jest wynikiem działania psychologicznych reakcji i mechanizmów obronnych. Kształtuje ją obawa i obrona przed dezintegracją społeczeństwa ukształtowanego m.in. przez nakazy i zakazy religijne, myśli o śmierci stwarzające domysły dotyczące życia po niej, a także lęk przed przyszłością, który podsuwa idee bóstw opiekuńczych.

Religia dynamiczna wykracza poza potrzeby tymczasowe, przemijające. W niej człowiek wierzący w sposób mistyczny i transcendentny zmierza ku Bogu.

Koncepcje czasoprzestrzeni

????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

Cyklizm i jego przedstawiciele

Ewolucjonizm

2) pogląd w filozofii wg którego struktura rzeczywistości i jej stan teraźniejszy mogą być wyjaśnione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), któremu podlegają przedmioty i zjawiska.

3) kierunek w filozofii i naukach społecznych, zainspirowany przez teorię ewolucjonizmu Ch. Darwina i system filozoficzny H. Spencera, ukształtowany w drugiej poł., XIX w., przyjmujący założenie koncepcji zmienności postępowego rozwoju całej rzeczywistości, tak przyrodniczej, jak i społecznej oraz wszystkich dziedzin życia i postępowania.

Determinizm

1) determinizm - przyczynowe uwarunkowanie zjawisk,

-zakłada powszechne podleganie związkowi przyczynowo-skutkowemu,

- zakłada powszechne podleganie prawu,

-uwarunkowanie świata uwarunkowane de terminami przyrodniczymi,

-Demokryt - skrajny determinizm, zasada konieczności jednoznaczności, jednakowe przyczyny w jednakowych warunkach, dzieją się jednakowe przyczyny

- "wolałbym znaleźć jedno przyczynowe wyjaśnienie, niż zdobyć tron Persji"

Indeterminizm

2) indeterminizm - to częściowe zaprzeczenie determinizmu,

-nie wszystkie zjawiska podlegają prawą,

- nie wszystkie mają swoje przyczyny i skutki, mówimy o absolutnych przypadkach

-ogranicza albo odrzuca jedną z tych 2ch zasad determinizmu

-indeterminizm typowy - ogranicza zasadę przyczynowości, konieczności ALE NIE ODRZUCA; są dwie sfery przyrody (zdeterminowany) i społeczna (niezdeterminowana), ale rozwój nauk społecznych pokazał, że te zjawiska też podlegają pewnym prawą

- jeśli jest przypadek dopuszczamy możliwość WOLNEJ WOLI

Finalizm

3) finalizm (teleologii) - stanowisko przeciwstawne determinizmowi

- mówi, że cele wyznaczają przebieg zjawisk zachodzących w rzeczywistości,

- to przyszłość wyznacza przeszłość

-cel wyznacza jego przebieg

- Platon - finalizm zewnętrzny (religijny), - celem istnienia części jest podporządkowania się całości

- św. Tomasz (dowód Tomasza) - w świecie panuje ład, porządek, zatem musi istnieć źródło,

- Wolf - odrzuca wyjaśnienie przyczynowo skutkowe, - wszelkie nieszczęścia są rezultatem woli Bożej, - Bóg steruje w tym w sposób dowolny

- FINALIZ IMAMENTNY - celowe zachowanie organizmów żywych, WITALIZM - siła życiowa,

ENTELECHIA

Problem wolności

Człowiek jest bytem, który składa się z ciała i duszy.

Co to znaczy być duchem - to znaczy żyć wg WOLNOŚCI

Wolność pozytywna - wiąże się z odp. na pytanie, co lub kto jest źródłem władzy, albo ingerencji, która może przesądzić, że ktoś ma zrobić raczej to niż tamto, być taki, a nie inny,

-organizacja życia człowiekowi, która nie ogranicza nikt drugi, wolność do tego żeby być panem swojego losu,

Wolność negatywna - odp. na pytanie, jak daleko sięga obszar, którego granicach człowiek jako jednostka lub grupa osób ma lub powinien mieć całkowitą swobodę bycia i działania, bez wtrącania się innych osób.

P. RICOUER - filozof, wolność rozsądna jest warunkiem, jakimś stopniem nie zależnoś

Ajdukiewcz:

teoria poznania - Teoria poznania, gnoseologia, epistemologia, teoria filozoficzna usiłująca sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii.

Ogólnie można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np. Arystoteles), i irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę itp. (np. Plotyn).

Jedne z nich upatrują źródło poznania w doświadczeniu zmysłowym (np. J. Locke), inne w działalności rozumu (np. Kartezjusz). Z teorią poznania wiążą się takie pojęcia, jak sceptycyzm, polegający na podaniu w wątpliwość twierdzeń, i agnostycyzm, negujący możliwość poznania całej rzeczywistości lub jej części.

klasyczne i nieklasyczne definicje prawdy Klasyczna definicja prawdy i jej krytyka.

Prawda to zgodność myśli z rzeczywistością, głosi klasyczna definicja. Lecz na czym ma polegać ta zgodność? Czy chodzi o to, by prawdziwa myśl była podobizną, obrazem, odbiciem rzeczywistości? Niektórzy filozofowie wątpią jednak, by myśl mogła być podobizną czegoś zupełnie od niej różnego - skoro myśl ma tylko wymiary czasowe, a nie ma wymiarów przestrzennych, więc jak może stanowić podobiznę czegoś przestrzennego, np. sześcianu lub wodospadu? Filozofowie ci zwracają uwagę, że myśl nie musi upodabniać się do rzeczywistości, aby była prawdziwa, np. myśl dotycząca faktu trwającego długo sama nie musi trwa długo.

Czym innym jest sam proces myślenia, a czym innym jego treść - ripostują niektórzy obrońcy klasycznej definicji prawdy - a więc jeśli myśl ma być prawdziwa, to nie sam proces myślenia, lecz treść myśli musi cechować się podobieństwem rzeczywistości. Krytycy odpowiadają: pojęcie podobieństwa jest nieostre, bo nie wiadomo, ile wspólnych owych muszą mieć dwa przedmioty, by można je było nazwać „podobnymi". Klasyczna definicja prawdy jest zatem nieostra, bo nie precyzuje, jak bardzo podobna powinna być treść myśli do rzeczywistości, by ta myśl była prawdziwa. Nie wiadomo więc, na czym ostatecznie miałaby polegać zgodność myśli z rzeczywistością, dlatego klasyczna definicja prawdy, zdaniem jej krytyków, w ogóle nie ma rzetelnej treści.

Niektórzy filozofowie odrzucają tę definicję z innej przyczyny: sądzą, że nie jesteśmy w stanie ocenić, czy nasze myśli są zgodne z rzeczywistością. Twierdzą, że jeśli zaakceptowalibyśmy klasyczną definicję prawdy, to o niczym nie moglibyśmy wiedzieć, czy jest prawdą, czy nie jest. Ten pogląd wywodzi się od starożytnych sceptyków, którzy argumentowali: jeśli chcemy ustalić, czy pewna myśl jest zgodna z rzeczywistością, to musimy znać nie tylko tę myśl, lecz również wiedzieć, jaka jest ta rzeczywistość. Chcąc zdobyć tę wiedzę odwołamy się do doświadczenia lub rozumowania, stosując przy tym jakieś kryteria - ale skąd będziemy wiedzieć, że za pomocą tych kryteriów dotarliśmy do prawdziwej rzeczywistości? Musimy skontrolować te kryteria za pomocą tych samych lub innych kryteriów, które wymagają dalszego badania; musimy więc sięgnąć po kolejne kryteria, które też trzeba zbadać, i tak dalej, w nieskończoność. Prawdziwe poznanie rzeczywistości nie jest więc możliwe, a skoro nie wiemy, jaka jest rzeczywistość, to nie możemy stwierdzić, czy nasze myśli są z nią zgodne.

2. Wiele nieporozumień wywołało niewłaściwe ujmowanie stosunku poznawczego między świadomością a przedmiotem na wzór jakiegoś stosunku przestrzennego (np. styku lub obejmowania). Tymczasem stosunek poznawczy to stosunek swoisty, intencjonalny, niesprowadzalny do jakiegokolwiek innego. Przestrzenne ujęcie świadomości poznającej i jej relacji do przedmiotu prowadzi do rozmaitych trudności i zarzutów pod adresem klasycznej koncepcji prawdy. Szczególnie twierdzi się, iż:

1) koncepcja ta jest niejasna: na czym ma polegać owa zgodność, skoro nie moŜna tu mówić o identyczności?

2) koncepcja ta jest nieoperatywną: jakŜe ją stosować, skoro poznający nie moŜe wyjść poza siebie, aby porównać stosunek zachodzący między myślą a myśli tej przedmiotem?

W rezultacie niektórzy odrzucili klasyczną definicję prawdy (jako niejasną, nieoperatywną) i opowiedzieli się za innymi, nieklasycznymi definicjami. Wymieńmy tu trzy: koherencyjną, pragmatyczną (pragmatystyczną) i ewidentystyczną. Według pierwszej prawdziwość to relacja wewnątrzpoznawcza, polegająca na zgodności myśli między sobą. Według drugiej prawdziwość myśli polega na jej uŜyteczności w działaniu, na byciu odpowiednim narzędziem sprawnego, skutecznego działania. Według trzeciej myśl prawdziwa to myśl oczywista, to sąd stwierdzający coś oczywistego lub coś z oczywistością. Koherencyjną definicja prawdy prowadzi do uznania kaŜdej niesprzecznej (spójnej logicznie) opowieści za prawdziwą; moŜe być parę takich róŜnych opowieści na dany temat.

Niektórzy Ŝądają, aŜeby za prawdziwą uznawać teorię nie tylko niesprzeczną, lecz i zgodną z danymi doświadczenia; w ten sposób jednak właściwie rezygnuje się z koherencyjnej definicji prawdy i staje się wobec pytania: dlaczego to doświadczenie ma być kryterium prawdziwości? Czy nie ma tu ukrytego powrotu do definicji klasycznej? Pragmatystyczna definicja prawdy w sposób ukryty - wydaje się - zakłada klasyczne pojmowanie prawdziwości. UŜyteczność poznania trzeba stwierdzić w jakimś poznaniu; co z kolei jest miarą wartości tego poznania: teŜ jakaś uŜyteczność? Poza tym jedynie z punktu widzenia klasycznej koncepcji prawdy moŜna przeprowadzić następujące rozwaŜanie (stanowiące uzasadnienie przyjęcia definicji pragmatycznej): warunkiem nieprzypadkowej skuteczności działania jest właściwa orientacja co do przedmiotu i warunków działania, przeto nieprzypadkowa skuteczność działania D kierującego się teorią T świadczy (z pewnym prawdopodobieństwem) o prawdziwości T. W myśl pragmatystycznej definicji prawdy jeśli działania oparte na dwu różnych teoriach (na ten sam temat) są równie skuteczne, to obie teorie naleŜy uznać za równie prawdziwe.

W pewnych szczególnych okolicznościach teoria skądinąd nieprawdopodobna lub wręcz fałszywa (w myśl klasycznej definicji prawdy) może się okazać lepszym narzędziem działania niŜ teoria uchodząca za prawdziwą czy prawdopodobną; w takim razie prawdziwość w sensie pragmatystycznym byłaby zrelatywizowana do celów i okoliczności działania. Oczywistość (łac. evidentia), o której mówi ewidentystyczna definicja prawdy, można rozumieć dwojako: jako oczywistość podmiotową (subiektywną) i jako oczywistość przedmiotową (obiektywną). Pierwsza to świadomość tego, Ŝe jest tak a tak, a nie inaczej, poczucie pewności polegającej na silnej asercji bez wahania, wątpienia czy podejrzenia, Ŝe moŜe być inaczej. Tak pojęta oczywistość moŜe wprowadzać w błąd, poniewaŜ moŜe być następstwem róŜnego typu psychicznych mechanizmów i motywacji.

Tak interpretowana ewidentystyczna definicja prawdy prowadzi do relatywizmu. Natomiast oczywistość przedmiotowa to świadomość sposobu dania przedmiotu podmiotowi w przeŜyciu poznawczym i świadomość tego, jak ten sposób wyznacza (determinuje, gwarantuje) wartość poznawczą uzyskanego wyniku. Tak rozumiana oczywistość zazwyczaj nie jest czymś spontanicznym, nie przygotowanym przez odpowiednie zabiegi poznawcze. Jest odsłonięciem ostatecznej podstawy (wiarygodności) naszych stwierdzeń. W tak zinterpretowanej ewidentystycznej definicji prawdy zachodzi sprzęŜenie istoty prawdy (polegającej na zgodności myśli z jej przedmiotem) z kryterium prawdy (stanowiącym wskaźnik odsłaniający, ujawniający zachodzenie tej zgodności).

sceptycyzm i jego krytyka -

Mistrzem sceptyków był Pirron (IV/III w. przed Chr.). Sceptycyzm przeszedł w starożytności fazy: 1) praktyczną i radykalną, wychodzącą z pewnych założeń etycznych, oraz 2) teoretyczno-krytyczną. Ciekawostką jest fakt, że Pirrona do pewnej postawy życiowej (sceptycyzmu praktycznego) natchnął kontakt z indyjskimi magami i ascetami, głoszącymi obojętność wobec życia i cierpienia.

Sceptycy początkowo głosili tylko, że nie wiemy, jakie są własności realnych rzeczy, nie powinniśmy zatem wypowiadać o nich żadnych twierdzeń - wstrzymując się zaś od sądu uzyskamy spokój i szczęście. Z czasem jednak zaczęli formułować radykalniejsze tezy. Wszelkie twierdzenia naukowe uznali za niepewne. Ich zdaniem możemy się najwyżej

wypowiadać na temat tego, co doznajemy za pomocą zmysłów, choć i nasze spostrzeżenia zmysłowe są zupełnie względne, subiektywne (relatywizm i subiektywizm epistemologiczny). Podważali również sensowność wiedzy pojęciowej, czysto intelektualnej, podważali przydatność metod naukowych (typu dedukcja czy indukcja), krytykowali logikę rozwijana przez stoików, twierdzili, że pojęcia naukowe i teologiczne są sprzeczne, zaś we wszystkich kwestiach teoretycznych panuje rozbieżność zdań.

Ostrze krytyki sceptyków skierowane też było na etykę. Ich zdaniem panuje rozbieżność w obyczajach moralnych oraz wśród teorii mówiących o moralnym postępowaniu. Nie wiemy, co to jest dobro i nie umiemy go zdefiniować (definicje są albo ogólnikowe, albo wzajemnie sprzeczne). Nie dysponujemy możliwościami poznania dobra i zła, lepiej więc wstrzymać się od sądu na ich temat (nie powinienem mówić, że coś jest dobre ze swej natury, lecz raczej, że daną rzecz uważam za dobrą).

Znaczenie działalności sceptyków nie było wyłącznie negatywne, jak można by z pozoru sądzić. Udało im się bowiem w jej trakcie ograniczyć wiele czysto spekulatywnych elementów w ówczesnej nauce, wyczulić innych myślicieli na precyzję w wypowiedziach oraz usystematyzować tzw. myśl krytyczną w filozofii. Polski historyk filozofii W. Tatarkiewicz nazywa sceptyków „teoretycznym sumieniem” swej epoki.

zagadnienia źródeł poznania - Źródła poznania - w epistemologii to, co sprawia, że zmieniamy swoje przekonania. Źródłem poznania podmiotu x co do tego, czy p jest wszystko, co doprowadza x do przyjęcia lub odrzucenia przekonania, że p.

Typy źródeł poznania:

doświadczenie zmysłowe - źródłem przekonania podmiotu x o tym, że p jest doświadczenie zawsze i tylko wtedy, gdy x spostrzegł, że p;

autorytet epistemiczny - źródłem przekonania podmiotu x o tym, że p jest autorytet epistemiczny podmiotu y zawsze i tylko wtedy, gdy y przekazał podmiotowi x informację, że p;

rozumowanie (szukanie następstw lub racji zdań) - źródłem przekonania podmiotu x, że p jest rozumowanie zawsze i tylko wtedy, gdy x uznał, że p dzięki uświadomieniu sobie swych innych przekonań, uprzednio żywionych;

intuicja (nabieramy przekonanie, ale trudno jest nam wskazać jego źródło).

Podmiot - jako źródło swego przekonania - wskazywać może różne jego źródła.

racjonalizm i irracjonalizm -

Irracjonalizm (łac. irrationalis - nierozumowy) - pogląd filozoficzny głoszący, że rzeczywistości nie da się poznać w racjonalny sposób, przypisujący najwyższą wartość pozarozumowym środkom poznawczym.

Irracjonalizm był postawą typową dla romantyzmu i modernizmu. Henri Bergson uważał, że człowiek ma do dyspozycji dwie władze poznawcze: intelekt i intuicję, stawiając wyżej intuicję.

Racjonalizm (łac. ratio - rozum; rationalis - rozumny, rozsądny) - filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których poprzez dedukcję można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym.

Przekonanie o rozumności świata i jego uporządkowaniu wywodzi się od Heraklita, który wprowadził do filozofii pojęcie rozumu (logos), który rządzi światem. Eleaci zaprzeczyli wiarygodności danych zmysłowych, dowodząc ich sprzeczności z logicznym rozumowaniem i jednocześnie zapoczątkowując spór racjonalizmu z empiryzmem. Eleata Parmenides pierwszy świadomie zastosował rozumowanie dedukcyjne, i utożsamiając myśl z bytem zbudował pierwszy system filozofii racjonalistycznej. Demokryt próbował dokonać syntezy racjonalizmu i empiryzmu, rozróżniając "ciemną" wiedzę zmysłową, która wymaga wyjaśnienia i wiedzę "prawdziwą", pochodzącą z rozumu. Program zreformowania praw, języka oraz stosunków społecznych według kryterium racjonalności przedstawił sofista Protagoras. Rozumowanie jako sposób dochodzenia do prawd etycznych był przedmiotem rozważań Sokratesa. Empiryzm odrzucił Platon, którego zdaniem poznanie zmysłowe jest raczej domysłem (doksa), dotyczy tylko zjawisk, ma charakter ułomny i wymaga pomocy rozumu, wyprzedzającego i współdziałającego w poznaniu zmysłowym. Tylko umysł jest zdolny do poznania (episteme) idei dzięki wrodzonej wiedzy, którą dysponuje. Wyższość poznania rozumowego podkreślał również Arystoteles, choć poznanie zmysłowe według niego dostarczało rozumowi niezbędnego materiału do rozumowania. Nowy kierunek racjonalizmowi nadał Grzegorz z Nyssy, który jako pierwszy dowodził zgodności objawienia chrześcijańskiego z rozumem i jego racjonalnego charakteru.

Zachodni racjonalizm[edytuj]

Filozofowie racjonaliści od czasów Kartezjusza starali się znaleźć zbiór ponad podstawowych aksjomatów, którym nie dało by się zaprzeczyć bez popadania w logiczną sprzeczność i od których drogą dedukcji dałoby się wyprowadzić całą ludzką wiedzę.

Racjonalizm rozwijał się intensywnie w wiekach XVII i XVIII. Do najbardziej znanych filozofów racjonalistów należą: Kartezjusz, Isaac Newton, Baruch Spinoza, oraz w pewnym sensie Gottfried Wilhelm Leibniz.

Od czasu Hegla nikt już nie próbował tworzyć systemów filozoficznych opartych na ścisłym racjonalizmie, gdyż zadanie znalezienia doskonałego zbioru podstawowych aksjomatów mogących skutecznie tłumaczyć i opisywać całą ludzką wiedzę okazało się zadaniem niewykonalnym.

co to jest transcendencja i 2 jej rozumienia

Transcendencja (z łac. transcendens - przekraczający) - filozoficzny termin mający wiele różnych, lecz spokrewnionych znaczeń; m.in.:"istnienie na zewnątrz, poza (ponad) czymś, w szczególności: istnienie przedmiotu poznania poza umysłem poznającym, bądź bytu absolutnego poza rzeczywistością poznającego".

Określenie wywodzące się z kultury rzymskohellenistycznej z biegiem czasu wyewoluowało do kultury chrześcijańskiej, później zostało spopularyzowane w innym znaczeniu przez Immanuela Kanta w jego filozofii. Transcendencja stała się również słowem-kluczem do zrozumienia tradycji i rytuałów szamańskich ludów eurazjatyckich (transcendencja w religii).

Transcendentny to inaczej wymykający się zwykłemu ludzkiemu doświadczeniu, wykraczający poza zasięg ludzkiego poznania przy pomocy podstawowych pięciu zmysłów; niepoznawalny przy użyciu dostępnych środków naukowych.

Transcendentalny - będący warunkiem (możliwości) zaistnienia czegoś. W filozofii Kanta i jego kontynuatorów dotyczący apriorycznych form poznania, teoretycznie wykraczających poza przedmiot i treść poznania, a odnoszący się do warunków poznania pełnej rzeczywistości poznawczej tzn. prawdy absolutnej pojmowanej uniwersalnie przez wszystkie podmioty poznawcze. Innymi słowy, taka forma poznania otaczającej rzeczywistości, by każdy bez względu na jego umiejscowienie w niej, mógł stwierdzić jednoznaczność poznawczą, czyli prawdę - uniwersalną dla wszystkich istot poznawczych we wszechświecie.

idealizm epistemologiczny i jego rodzaje

Idealizm poznawczy - pogląd epistemologiczny odrzucający możliwość poznania rzeczywistości zewnętrznej wobec umysłu, stanowiący przeciwieństwo realizmu epistemologicznego. Idealizm poznawczy nie istniał w filozofii starożytnej i średniowiecznej, a w filozofii współczesnej nie ma dużego znaczenia. Istniał głównie od XVII do XIX wieku, a jego nowość wobec koncepcji starożytno-średniowiecznych stanowi jeden z głównych powodów grupowania ich we wspólną kategorię filozofii klasycznej.

Według idealistów podmiot poznania nie ma możliwości wykroczenia w aktach poznawczych poza własną sferę immanentną - pogląd taki nazywamy idealizmem immanentnym, lub poznanie nie dotyczy rzeczywistości zewnętrznej wobec umysłu ("rzeczy samych w sobie"), ale wyłącznie własnych konstruktów umysłu - pogląd taki nazywamy idealizmem transcendentalnym. Za typowego przedstawiciela idealizmu immanentnego można uznać np. George'a Berkeleya, a za typowego przedstawiciela idealizmu transcendetalnego Immanuela Kanta. W skrajnej postaci idealizm poznawczy zakłada, że nie ma sposobu, aby wyjść poza własne "ja", a zatem dla każdego, jego świat składa się wyłącznie z niego samego.

relatywizm epistemologiczny,

pozytywizm i neopozytywizm,

spor o powszechniki,

idealizm subiektywny a obiektywny,

zagadnienia duszy i ciała,

---