3. Sofiści. Protagoras- człowiek jako homo-mensura, Gorgiasz: problem prawdy, retoryka.

Sofiści

- byli nauczycielami (płatnymi) młodzieży arystokratycznej

- nie stworzyli szkoły filozoficznej; nie byli filozofami

- byli humanistami

- uczyli nauk etyczno- politycznych

- mieli za zadanie wykształcić dobrych mówców

- człowiek jest twórcą rzeczywistości i jest nastawiony na praktyczny wynik, na to, co pożyteczne; a to, co pożyteczne jest jednocześnie dobre

- brak indywidualistycznej definicji człowieka, pojmowanego wyłącznie, jako cząstka wielkiego organizmu polis.

Protagoras

> ‘homo mensura’ – człowiek jest miarą wszechrzeczy

Oznacza to, że trafność odpowiedzi w każdej sprawie, zależy od człowieka, który ją wypowiada. Dlatego, też może się zdarzyć, że w jednej sprawie odnajdziemy sprzeczne odpowiedzi. Pokazuje to względność poglądów na to, co dobre i złe, prawdziwe i nieprawdziwe. Człowiek

sam jest twórcą rzeczywistości.

- nie istnieją absolutne kryteria; każde kryterium jest względne; prawda istnieje, ale też jest względna

Gorgiasz

> prawda

- prawda w ogóle nie istnieje; wszystko jest fałszem, iluzją, jakimś oszustwem

- nie istnieje taka prawda, która stałaby się miejscem porozumienia ludzi; trzeba przekonywać

- cała rzeczywistość nie jest poznawalna, nic nie istnieje jako trwałe

> retoryka

- ważne jest oddziaływanie słowa

- retoryka jest sztuką przekonywania; nie odwołuje się do zasad, do prawdy, bo jest nieosiągalna; odwołuje się do mniemań

- słowo nic nie odsłania, nie czyni jasnym, ale poprzez nie można wpłynąć na słuchacza

- język jest konwencjonalny, a znaczenia są umowne

- tego, co stałe nie da się przekazać w słowach

- w jego systemie filozoficznym następuje rozejście się języka i bytu; język już nie przechowywał prawd, nie był też w stanie wypowiedzieć bytu

4. Sokrates, metoda, istota człowieka, problem duszy, pojęcie cnoty, wolności i szczęście człowieka, daimonion

Metoda:

- w rozmowie Sokrates wcielał się w postać łaknącego prawdziwej wiedzy prostaczka, który od swojego rozmówcy pozornie oczekuje pouczenia

i pomocy w poszukiwaniu prawdy

- uważając, że sam nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopiero poszukuje, starał się nie tyle przekonać swoich rozmówców, lecz wskazać na

błędność ich poglądów lub wydobyć z nich ukrytą wiedzę.

a) metoda elenktyczna polegała na sprawdzaniu wartości i zbijaniu twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii). Była metodą negatywną, która wskazywała na niepewność i brak ugruntowania tego, co rozmówca uważał za wiedzę (episteme), a co w rzeczywistości okazywało się jedynie mniemaniem (doksa). Rozmowa prowadzona była do momentu, aż rozmówca przyznawał, że nic nie wie na ten temat

b) metoda majeutyczna ("położnicza") była z kolei metodą pozytywną. Stosował ją tylko wobec niektórych osób, w których drzemała nieuświadomiona wiedza. Poprzez dyskusję Sokrates starał się pomóc tej wiedzy "przyjść na świat". Nie był więc osobą pouczającą, a jedynie pomocnikiem, który sam także się uczył.

Koncepcja człowieka:

- pojawiło się osobowe „ja”, człowiek stał się indywidualną jednostką mającą własne zdanie

- nie oddzielił intelektu od moralności, przez wiedzę dochodzi się do dobra

- za istotę człowieka uznał jego duszę, która stała się myślącą i działającą świadomością

- to co świadome i rozumowe, a więc rozum i poznanie wchodziło w skład duszy, a w takim wypadku każdy człowiek posiada duszę

- człowiek to jego dusza (psyche)

Problem duszy:

- dusza to myśląca i działająca świadomość; uruchamiamy ją wtedy, kiedy myślimy

- dusza to nasze świadome ‘ja’

- troska o siebie jest troską o swoją duszę

- mówiąc o życiu duszy utożsamia ją przede wszystkim z życiem człowieka

Cnota (arete):

- jest poznawaniem samego siebie

- skierowanie się ku temu co ogólne, ma to doprowadzić do poznania istoty prawdy i dobra

- polega na poznaniu; możliwości dochodzenia do prawdy; definiowania prawdy

- cnotę się uprawia, jest to proces nieskończony; jest to czynienie duszy coraz lepszą

- najwyższą cnotą jest poznanie

- za podstawową cnotę uznał wiedzę, tak samo było dla niego ważne poznanie (zrozumienie), którego brak uznał za ignorancję

Szczęście:

- człowiek może uzyskać je przez cnotę

- uważał, że można być szczęśliwym za życia i nie potrzebna jest wiedza o życiu pośmiertnym, aby być szczęśliwym i moralnym na ziemi

- szczęście nie było sprawą losu, uznał jest natomiast za autonomię myślicieli

- jestem szczęśliwy wtedy, gdy nikt nie próbuje mnie przekonać, ani ja nie muszę nikogo przekonywać

Wolność:

- jest powiązana z poznaniem, kto poznaje (rozumie) jest wolny

- panowanie nad sobą jest wolnością (wolność wewnętrzna)

Daimonion:

- nie jest bytem osobowym

- rzeczownik rodzaju nijakiego

- wewnętrzny głos, który niczego nie doradza, ale mówi, czego nam nie wolno robić

- krytykował antropomorfizm bogów

- stwierdził, że bóstwo jako takie nie jest potrzebne, aby dobrze postępował; człowiek sam wie jakie decyzje podjąć jeżeli skieruję

się w głąb siebie

- bóstwo nie daje moralnego wsparcia, ani nie jest zbawianiem, powinno być towarzyszem, który pomaga przy poznawaniu siebie

5. Platon, język a mit, teoria idei - metafizyczne cechy idei oraz hierarchiczna struktura rzeczywistości, poznanie rozumowe a doxa, relacje między poznaniem zmysłowym a umysłowym, Demiurg i kosmologia, epistemologia, antropologia Platona - nieśmiertelność duszy i metanpsychoza

Język a mit:

mit - wypowiedź sensualistyczna, której prawdziwości nie da się sprawdzić

- dyskurs niemożliwy do zweryfikowania, ponieważ dotyczy on świata, który sytuuje się bądź na innym poziomie rzeczywistości,

nieosiągalnym ani dla poznania zmysłowego ani rozumowego, bądź na poziomie rzeczywistości zmysłowej, która miała jednak miejsce w

zamierzchłej przeszłości i stąd nie jest możliwa do zweryfikowania bezpośrednio lub pośrednio ani przez mówiącego, ani przez słuchacza

- mogą być prawdziwe lub fałszywe

- ma doprowadzić człowieka do indywidualnych refleksji

- prawda mitu zależy ostatecznie od jego zgodności z dyskursem filozoficznym.

- stosowanie tekstu ma na celu przywołanie czegoś, co było opisane, a nie służy do nauki

- traktuje się tekst jako wiedze o tym, co jest wieczne, ale samo pismo nie jest w stanie udźwignąć opisania rzeczy wiecznych

- istnieje coś, co jest niewysłowione (poznawalne, ale nie dające się ubrać w słowa)

Platon doskonale zdawał sobie sprawę z niedoskonałości języka, wypływającą z jego wieloznaczności i niedokładności. Wiedział, że język nie jest wystarczająco ścisły, by precyzyjnie wyrazić prawdę, przy posługiwaniu się nim wprost. Uznawał fakt, że język, jeśli nawet w jakimś stopniu odsłania prawdę, to czyni to zawsze z konieczności w sposób analogiczny, a wiec przybliżony tylko i częściowy.

Niedoskonałe narzędzie, jakim jest język, podlega doskonaleniu. Platon nie waha się przyjąć istnienia języka, który, właściwie zinterpretowany, może stać się narzędziem umożliwiającym wkroczenie w najwyższe stadium poznania – zjednoczenie z prawdą bytu, zawartą w świecie idei, poprzez ich odpomnienie. Język taki jest czymś zupełnie różnym od racjonalnego dyskursu dysput filozoficznych znanych z rozmów z Sokratesem w Platońskich dialogach. Język dyskursywny zostaje zastąpiony przez mityczne opowiadanie lub obraz, który należy interpretować jako metaforę poetycką.

Ażeby mitologia mogła zostać potraktowana jako swoista „mowa bytu", zdolna uchwycić sens w nim zawarty, musi poddać się pewnym regułom, zarówno formalnym, jak i treściowym.

Nowa Platońska mitologia powinna być pozbawiona takiego szkodliwego oddziaływania. Należy się nią posługiwać w sposób ostrożny i – powiedzielibyśmy dzisiaj – kompetentny. Kompetentnymi zaś osobami będą tutaj nie poeci (wypędzeni z utopijnego państwa), lecz filozofowie. Oni powinni - zgodnie z wizją Platona – stać się arbitrami odnośnie do korzystania z zastanego zasobu tradycyjnych mitów i przekształcania ich w mity poznawczo wartościowe.

Idea:

- byt, który nie jest bezpośrednio dany

- jest sensem rzeczy; rzeczy zmysłowe w niej uczestniczą

- jest ich wiele

- nie jest bytem fizycznym, gdyż jedna idea uczestniczy w wielu rzeczach

- nie jest bytem psychicznym, stanowi przedmioty myśli

- byt, który istnieje bezwzględnie

- byt prawdziwy

- niezmienna

- jest przyczyną i racją wszystkich rzeczy ginących

- trwała i stała

- obiektywna

- niezależna

- zewnętrzna wobec świata

> hierarchia idei

- ustrój świata idei jest hierarchiczny: od niższych do coraz ogólniejszych i wyższych, aż do nadrzędnej

I) idei dobra, prawdy, piękna

II) idee matematyczne (figury i liczby idealne)

III) idee poszczególnych przedmiotów

Platon przyjął dwa rodzaje bytu:

a) rzeczy (poznawalne przez zmysły, zniszczalne, zmienne, realne)

b) idee (poznawane przez pojęcia, wieczny, niezmienny, idealny)

Tylko idee istnieją, rzeczy natomiast stają się. W stosunku do bytu są tylko przelotnymi zjawiskami. Jedynym rodzajem bytu są idee. Rzeczy nie dorównują ideom, są od nich jednak zależne, są wzorami rzeczy. Mają uczestnictwo w ideach, przez co przyjmują ich własności. Natura obu światów jest inna, ale układ ten sam – porządek świata realnego jest odwzorowaniem świata idei.

Typy poznania:

a) rozumowe (powstaje poprzez bezpośrednie obcowanie z pojęciami; kiedy długo przebywamy wśród idei zachodzi ich demonstracja, która

pozwala nam poznać to, co niezmienne; dokonuję się to poprzez transformację człowieka (patrz: przypowieść o jaskini))

b) mniemanie (cielesno-zmysłowe; jest poznaniem cieni; jest względne czasowe (nietrwałe) i wielorakie (każdą właściwość poznajemy w inny

sposób); dotyczy w całości świata rzeczy; rozum ma zdolność do porzucenia tego co zmysłowe i przeniesienie się do poznania)

Relacje/związki między ideami a światem:

a) mimesis – to, co zmysłowe naśladuje to, co ponadzmysłowe

b) methexis; partycypacja – to, co zmysłowe partycypuje w tym, co ponadzmysłowe, czyli w ideach

c) koinonis; wspólnota – to, co zmysłowe ma styczność z tym, co ponadzmysłowe; przedmioty są poznawalne

d) paruzja – to, co idealne jest obecne w tym, co zmysłowe; idee są zasadą rzeczy

Demiurg:

- budowniczy świata nadający kształty wiecznej, bezkształtnej materii według wzorców, jakie stanowią doskonałe idee

- stwarza czas, przez co świat materialny staje się czasowy, a idee wieczne

- potrafi połączyć wszystkie elementy w jedną całość

- korzysta z matematyki, czyli z tego, że świat ma jakieś stałe podstawy

Metampsychoza – teoria wędrówki dusz:

- człowiek (dusza) przed wcieleniem oglądał świat idei; wcielenie sprawia, że człowiek zapomina idee

- poznanie jest w tym przypadku anamnezą, czyli przypominaniem

- anamneza - przypominanie, rodzaj wiedzy wrodzonej (epistemologia); nasz umysł oglądał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć,

więc zna je od urodzenia i to w tak jakby je bezpośrednio oglądał; właśnie dlatego w obecnym życiu nie potrzebujemy zdobywać

wiedzy o ideach wystarczy, że je sobie przypominamy

- z tą teorią wiąże się fakt, że dusza jest nieśmiertelna

Antropologia:

- dualizm

- człowiek jako złożenie: duszy (świat idei) i ciała (świat zmysłów)

- ciało stanowi więzienie duszy

- Platon traktuje ciało jako źródło wszelkiego zła, ciało obciąża duszę, nie pozwala nam się wznieść do nieśmiertelności

- umieranie ciała jest dobre dla duszy

- sposobem na unieśmiertelnienie się jest myślenie o rzeczach nieśmiertelnych (o ideach)

- dusza ludzka po śmierci odchodzi w zaświaty, gdzie jest sądzona

Człowiek kocha najpierw, to co zmysłowe, a dopiero później to, co ogólne, duchowe. Droga unieśmiertelniania jest drogą samotną, skierowaną na udoskonalanie samego siebie.

6. Arystoteles: podział nauk, metafizyka i jej definicje, pierwsze przyczyny i zasady, znaczenia pojęcia bytu, substancja, akt i możność, poznanie i teoria duszy, cnoty etyczne.

Podział nauk:

> teoretyczne

- poszukują wiedzy dla niej samej

- metafizyka, fizyka (rozmyślanie o kosmosie), psychologia (nauka o duszy), matematyka

> praktyczne

- pomagają osiągnąć doskonałość moralną

- polityka, etyka

> wytwórcze

- posługują się racjonalnymi, jasno określonymi zasadami

- rzemiosło

Metafizyka:

- pojęcie to zostało ugruntowane przez Arystotelesa

a) poszukuje ‘arche’; zajmuje się przyczynami i pierwszymi zasadami

b) zajmuje się bytem jako bytem (całościowo), nie wdając się w szczegółowe dociekania

c) zajmuje się substancją (bytem podstawowym)

d) zajmuje się pierwszym poruszycielem (bóstwami)

Pierwsze przyczyny i zasady:

-> formalna

powstaje przez ukształtowanie materii przez formy

-> materialna

rzecz powstaje z materii

-> sprawcza

powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio

-> celowa

powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi

Byt:

a) coś samego w sobie, co nie potrzebuje przyczyny

b) akcydentalny (przypadkowy)

c) prawda (byt logiczny); jest powiązany z sądem

d) możność aktu; coś co może zostać dopiero wykonane; byt jako akt, działanie

Substancja:

- określenie bytu

- byt samoistny; konkretna rzecz

> substancja jako forma

- wewnętrzna istota rzeczy (np.: dusza człowieka); ponadzmysłowa

> substancja materialna

- ciało; możność; konkretny materiał, tworzywo

> substancja pierwsza

- złożenie formy i materii; zmysłowa

Akt i możność:

- integralne składowe każdego bytu

- akt, jest elementem czynnym, determinującym

- możność jest elementem biernym, determinowanym

- akt stanowi spełnienie czy wykonanie tego, co jako możność pozostaje realną dyspozycją konkretnego bytu jednostkowego

- teoria aktu i możności miała tłumaczyć fakt pluralizmu i ruchu w świecie

Poznanie:

- rozpoczyna się od tego, co zmysłowe

- jest zapisywaniem w rozumie poprzez doświadczenie i rozumienie

- człowiek nie posiada wiedzy wrodzonej/ apriorycznej o tym, co ogólne; koncepcja człowieka – czystej karty

-> rozum

a) bierny

porządkuje doświadczenia zmysłowe poprzez tworzenie pojęć; czyni z wrażeń zmysłowych obraz; dokonuje abstrakcji, odkrywa to, co

przypadkowe; dochodzi do formy rzeczy; podlega cielesności

b) czynny

kontemplatywny; duchowy; niezniszczalny; nie podlega cielesności; przychodzi z zewnątrz i pozostaje w duszy; interesuje go to, co

powszechne

Teoria duszy:

- dusza jest w człowieku formą

- człowiek jest złożeniem formy (duszy) i materii (ciała) i w tym złożeniu jest jednością

- dusza jest aktem ciała; wprawia je w ruch; jest entelechią (ucelowieniem ciała); urealnia i realizuje możności ciała

- każda z części duszy ma własny cel; a człowiek realizuje swoje cele tylko przez działania rozumne

Poziomy duszy:

I) wegetatywna (np.: u roślin- odżywianie, rodzenie, wzrost)

II) zwierzęca / zmysłowo-motoryczna (pamięć, wyobraźnia, pożądanie, instynkt)

III) rozumna (człowiek posiada rozum teoretyczny- poznaje i praktyczny- wybiera)

Cnoty etyczne:

- dotyczą uporządkowania ustroju duszy; dusza rozumna nakłada miarę na część duszy

- są pewną słuszną miarą, która na uczucia i wolę nakłada rozum

> koncepcja złotego środka- należy wybierać drogę pośrednią między dwoma skrajnościami; cnota nie istnieje, gdzie zachodzi nadmiar i

niedomiar

- powstają wskutek przyzwyczajenia, gdyż człowiek ma zdolność do wypracowywania cnót i utwierdzaniu się w nich

- do cnót należą łagodność (porywczości i nieśmiałość), męstwo (porywczości i tchórzostwo), wstyd (bezwstyd i nieśmiałość), sprawiedliwość (zysk i strata), przyjaźń (pochlebstwo i wrogość), szczodrość (marnotrawstwo i skąpstwo)

7. Stanowiska w sprawie relacji religii i filozofii: a) eliminacja religii na rzecz filozofii: Plotyn, b) eliminacja filozofii na rzecz religii: Tertulian, Luter, c) komplementaryzm - św. Augustyn, koncepcja Boga, świata i człowieka, etyka- problem wolnej woli i spór z manicheizmem, d) sprzeczność religii i filozofii, teoria dwóch prawd – Awerroes

Stanowiska dotyczące relacji: filozofia – religia

a) eliminacja religii na rzecz filozofii

- przedstawicielem jest Plotyn

- Plotyn uprawiał filozofię jako religię; uważał, że istnieje ponadbytowe jedno, bezosobowe (totalna tożsamość, absolut, który wyłania z

siebie kolejne stopnie bytów poprzez promieniowanie, emanację, mimo iż sam nie jest bytem)

JEDNO => ROZUM ŚWIATA => DUSZA ŚWIATA (zawiera dusze jednostkowe) => MATERIA (wielość)

- redukcja wiary na rzecz poznania

- zbawienie polega na poznaniu

> droga w dół – zwielokrotnienie, rozmnażanie wielości; niemoralna, schlebia ciału we wszystkim, triumf materii

> droga w górę – dążenie do zjednoczenia; naturalna siła wiodąca do zbawienia, pokonanie oporu materii

b) eliminacja filozofii na rzecz religii

- oparta jest na założeniu, że racjonalne poznanie nie doprowadza do szczęścia zbawienia

- wyklucza się dywagacje filozoficzne jako szkodliwe dla wiary o postawy moralnej i postawy względem Boga

- nie powinno się tworzyć nauk świeckich, skoro religia wyjaśnia świat

- chrześcijaństwo traci zaufanie do zdolności ludzkiego rozumu; po grzechu pierworodnym człowiek jest odcięty od źródeł, przez co nie ma

możliwości pełnego poznania; rozum nie jest w stanie wyjaśnić prawd wiary

- Bóg (Absolut) stwarza świat w jednym akcie; a później powstaje człowiek

Luter, scholastycy:

- dążenie do wyjaśnienie wiary rozumem jest bezcelowe

- „rozum jest szkodliwy”

c) komplementarne ujęcie religii i filozofii z zachowaniem różnic

Św. Augustyn:

> koncepcja Boga

- Bóg jest zarówno Absolutem jak i osobą; stwarza świat w jednym akcie, z niczego; posiada rozum

- jest tylko Bóg dobry, dlatego jest wolny

- Bóg jest jedynym poznaniem; jest wieczny; jest przyczyną szczęścia i świata

- relacja bóg – człowiek jest bezpośrednia, wystarczy zwrócić się ku wnętrzu; poznanie jest iluminacją, oświeceniem umysłu ludzkiego przez

łaskę Boga

- Bóg jest wewnętrznym nauczycielem, który kieruje umysł ku prawdzie

> koncepcja świata

- świat powstaje z dobroci i jest dobry; stworzony wg liczby i miary

- przyczyną istnienia zła w świecie jest wolna wola człowieka

> koncepcja człowieka:

- człowiek posiada duszę i ciało (dualizm); jest edukowalny i może zmieniać swoje wybory

- jeśli człowiek chce poznać świat (jego sens), to musi najpierw poznać Boga

- człowiek ma jedną naturę – dobrą

- posiada duszę niezniszczalną, jej więzieniem jest ciało

- człowiek posiada wolność, może wybierać to, co chce, może wybierać sferę, z której będzie czerpał wiedzę

- celem człowieka jest szczęście, środkiem do jego znalezienia ma być filozofia, ale dać je może jedynie Bóg. Do osiągnięcia szczęścia

potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy

> etyka; cnoty wg Augustyna:

I) Roztropność

II) Męstwo

III) Umiarkowanie

IV) Sprawiedliwość

Manicheizm:

- istnieje Bóg zła i bóg dobra

- człowiek posiada dwie natury: dobrą i złą

- nie ma wolnej woli; dobro i zło jest czynione z natury

- człowiek nie jest edukowalny; nie można naprawić jego złej natury

- ciało jest złe (prokreacja jest zamykaniem światła w ciele)

d) sprzeczność religii i filozofii

Awerr:

- teoria dwóch prawd; zakłada jednoczesne istnienie filozofii i religii; religia odwołuje się do metafor, dotyka sfery irracjonalnej i

immanentnej, a filozofia jest wyższym intelektualnie sposobem poznania Boga

- może się zdarzyć, że to samo twierdzenie jest prawdziwe dla religii, a fałszywe dla filozofii, ponieważ rozum nie jest w stanie wszystkiego

wyjaśnić; w takim razie obie te dyscypliny dopełniają się

10. Kartezjusz: sceptycyzm metodyczny, koncepcja nauki, metoda, kryteria pewności, pojęcie idei (res extensa, res cogitans), dualizm i sposób jego przezwyciężenia, Bóg i dowody na jego istnienie

Sceptycyzm metodyczny:

- podważanie wszystkiego, co jest wątpliwe, co może mylić

- ma doprowadzić ostatecznie do wiedzy

Koncepcja nauki:

- matematyka i przyrodoznawstwo powinny być wzorem dla innych nauk

- nauka powinna być podbudowana jedną metodą, która wyjaśniałaby całą rzeczywistość

- filozofia jako nauka ścisła

Metoda:

- Kartezjusz chce ją oprzeć na czymś niepodważalnym; szuka jej niewątpliwych źródeł

>podstawowe kryterium metody

- wszystko, co wchodzi w skład metody ma być jasne dla umysłu uważnego i wyraźne, czyli zawierające jawne treści

Kryteria pewności:

1) odrzuca dane zmysłowe jako niewiarygodne; odrzuca wszystkie przedmioty, które uzyskuje jako świadectwo tych zmysłów

2) odrzuca wszystko, co wcześniej brał za dowody; to, czego się nauczył, cały autorytet nauki

3) odrzuca wszystkie obrazy, wyobrażenia myślne; odrzuca pracę wyobraźni

Pojęcie idei:

1) idea wrodzona

‘ja’ myślące --------------------------- substancja myśląca ----------------------------- res cogitans (rzecz myśląca)

- jasna - samoistność bytowa - zawiera w sobie uczucia i chcenie

- proste - jej elementem jest wola

- była dana jedynie człowiekowi i świadczyła o jego pochodzeniu od Boga

2) res extensa

- rzecz rozciągła

- świat fizyczny; materia

- przestrzenność, którą nakłada umysł na dane zmysłowe

- buduje ciało człowieka, które działa na zasadzie mechanicznej

3) idea nieskończoności, doskonałości -> Bóg

Dualizm i sposób jego przezwyciężania:

- myślenie jest niezależne wobec ciała (całkowity dualizm)

- człowiek jest złożeniem ‘ja’ myślącego i mechanizmu, jakim jest ciało

- w świecie istnieją dwie substancje, myśląca i rozciągła, dusza i ciało; mają one zasadniczo różne natury: ciała są rozciągłe i pozbawione świadomości; dusze

mają świadomość, ale są pozbawione rozciągłości

- zazwyczaj ciało i dusza nie stykają się ze sobą; tylko w jednym przypadku obie te cechy są złączone i jest to człowiek

Bóg i dowody na jego istnienie

- Bóg jest bytem najdoskonalszym; nadaje sens światu

- początki deizmu – Bóg wycofuje się z życia ludzi; nakręca zegar i zostawia go

- Bóg jest twórcą praw intelektualnych

> dowody:

1) byt skończony (czyli my) nie może wytworzyć idei nieskończoności, a więc ta idea musi pochodzić z zewnątrz

2) nic mi nie gwarantuje, że za chwilę będę istnieć, dlatego musi być moc, która mnie zachowuje przy istnieniu; Bóg przenosi człowieka z jednej chwili na drugą

3) do istoty Boga należy istnienie; jego istotą jest samoistnienie

11. Pascal: jansenizm i problem łaski, koncepcja człowieka, porządek serca a porządek rozumu, moralność - wiara -Bóg; zakład

jansemizm – ruch intelektualno-religijny, który podejmuje problem predestynacji: od kogo zależy los jednostki?

– wg nich, wszystko zależy od Boga i od jego łaski; człowiek jest bezsilny, wyroki boskie są mu nieznane, jednak mimo

tej niewiedzy, ma postępować moralnie

Koncepcja człowieka:

- pesymistyczna - uświadomienie własnych ograniczeń np. rozumu; poznanie jest fragmentaryczne i nieostateczne

- człowiek oprócz tego, że chce poznać świat to chce także być szczęśliwy

- godność człowieka polega na tym, że zna on swoje ograniczenia

- człowiek jest rozpięty między makro- i mikrokosmosem

- jest „trzciną myślącą”

- człowiek jest samotny wobec wielkości kosmosu i milczenia Boga

> heroiczna koncepcja człowieka: nie wie ani skąd pochodzi ani dokąd zmierza; jest świadomy kruchości swojego istnienia

Porządek serca a porządek rozumu:

a) relatywistyczny

- człowiek ustala sobie względne wartości, zależne od kontekstu

- człowiek kieruje się niestałymi prawami moralnymi

- rozum może błądzić; nie jest zdolny do całkowitego poznania; nie jest zdolny do obejmowania rzeczy nadprzyrodzonych

- rozum nie może objąć uczuć, emocji czy udowodnić Boga (może go doświadczyć)

- rozum działa na podstawie dowodów

b) serca

- „Serce zna racje, których rozum nie zna”

- dostępne jest prawo moralne; ten porządek rozpoznaje prawa Boga i wartości moralne

- serce ma możliwość poznawania rzeczy nadprzyrodzonych; łączy się z wiarą

Moralność – wiara – Bóg:

- osoba niewierząca jest niemoralna

- teologia negatywna - nie możemy nic powiedzieć o Bogu, nie daje on nam kryteriów moralnych

Zakład Pascala

- Pascal zaleca przyjęcie istnienia Boga, gdyż istnieje mniejsze ryzyko, niż gdy się jego istnienie odrzuci

- można wiele zyskać [niebo, życie wieczne], nic nie tracąc, gdy okaże się, że nie istnieje

- nie jest to dowód na istnienie Boga, lecz jest co najwyżej dowodem, iż należy tak żyć, jak gdyby istniał

16. Hegel: Absolut, dialektyka a dialektyka dziejów, etapy rozwoju idei absolutnej, pojęcie wolności, charakterystyka państwa i filozofii

HEGEL

Absolut:

- inaczej: Jaźń, Rozum Świata, Ja świadome

- zawiera w sobie całe zaprzeczenie i losy świata

- jest zarówno przedmiotem jak i podmiotem swoich działań, myśli i je wykonuje

- rozwijający się duch/ substancja, która staje się podmiotem

- absolut jest duchem absolutnym, który jest całościowym procesem samowyrażania, samorealizacji absolutnej idei bytu w tym,

co skończone

- konstytuuje się dzięki tożsamości wiedzy o sobie i przejawia w trzech formach: sztuce, objawionej religii oraz formie pojęciowej

w filozofii

- twórczość artystyczna, twórczość religijna i twórczość filozoficzna, są różnymi wyrazami jednego i tego samego ducha

absolutnego

Dialektyka a dialektyka dziejów:

> dialektyka

- oznacza głos rozumu absolutnego w rozumie skończonym

> dialektyka dziejów

- uchwycenie ducha w dziejach przez pojęcie

- mechanizm walki sprzecznych idei, będący podstawowym motorem rozwoju świata i postępu historycznego

- mechanizm ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki:

a) każda teza (idea) ma zawsze swoje przeciwieństwo zwane antytezą,

b) mimo że przeciwne, tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy wyższego rzędu zwanej syntezą,

c) dla syntezy można ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna się od początku

- filozof, przez dialektykę, może uchwycić to, co rozumowe w dziejach, czyli może coś nazwać, określić

Etapy rozwoju idei absolutnej:

1) etap tezy

- etap logiczny, przed-przyrodniczy lub poza-przyrodniczy, w tym znaczeniu, że Heglowi chodziło tam wyłącznie o byt w

postaci czystej myśli, o Ideę wyłącznie logiczną, składającą się z czystych pojęć logicznych, bez odnoszenia tych pojęć do

jakichkolwiek poza-pojęciowych realności

- etap ten obejmuje tylko czyste logiczne możliwości

- ‘logika’

2) etap przyrodniczy

- idea przestała już być ideą tylko logiczną i przeszła w przyrodę

- idea ukazuje się i rozwija pod postacią zjawisk przyrodniczych

- idea na swojej drodze ku realizacji wartości absolutnych przechodzi m. in. w przyrodę i przejawia się pod postacią zjawisk

przyrodniczych

- „filozofia przyrody”

3) etap społeczny /ducha

- etap syntezy

- „filozofia ducha”

- idea Absolutna przejawia się w różnych formach świadomości ludzi, tak w świadomości jednostek jak i w świadomości

zbiorowej, np. w tzw. kulturze duchowej społeczeństwa, w prawodawstwie oraz w instytucjach politycznych, które są

wytworami świadomości społecznej.

Wolność:

- jest narzędziem dziejów

- to „bycie” u samego siebie; duch jest wszędzie u siebie, ponieważ realizuje dzieje i dąży do celu jakim jest świadomość;

człowiek natomiast nie zawsze jest u samego siebie

- jest motorem postępu

- łączy się u Hegla z samoświadomością (uświadomienie sobie, kim się jest)i z myśleniem („kiedy myślę, jestem wolny, ponieważ

nie jestem wtedy u nikogo, tylko wyłącznie u samego siebie”)

- ograniczeniem wolności jest obcość

- duch osiąga wolność przez nasze dążenie do wolności

> Hegel analizuje wolność:

a) pana

(jego wolność opiera się na niewolnictwie)

b) niewolnika

(pragnie wyzwolić się od pana i stać się kimś innym niż jest; niewolnik widzi swą wolność w drugim człowieku; jego prawda

zawsze jest w drugim człowieku, dlatego niewolnik nigdy nie jest wolny)

- wychodzi na to, że ani Pan ani niewolnik nie jest wolny

- wolność polega na przekroczeniu przeciwieństwa pan-niewolnik; na zniesieniu tego przeciwieństwa, kiedy nie musi się być ani

Panem ani niewolnikiem

Charakterystyka państwa i filozofii:

> państwo

- duch, chcąc zrealizować wolność państwa, wybiera jednostkę wybitną, o największych ambicjach i umiejętnościach

- państwo jest czymś w rodzaju Boga na ziemi

- w państwie jednostka może dopiero kształtować swoją tożsamość

- w koncepcji przedstawionej przez Hegla państwo stało się wręcz dobrem absolutnym; każdy obywatel miał poświęcić się dla

państwa; dobro państwa jest stawiane wyżej niż interes jednostkowy

- państwo jest chytre

- składniki państwa to osobowość prawna jednostki i jej świadomość moralna

- dzieje państwa rozumiał jako mozaikę przypadkowych wydarzeń - jednolitych i koniecznych, jako stopniowe kształtowanie się

"ducha świata" w czynach, losach narodów i państw

- Hegel widział w państwie najwyższy szczebel rozwoju społecznego. Naród zorganizowany w państwo był dlań największą

potęgą, "ideą boską na ziemi", "urzeczywistnieniem idei moralnej".

> filozofia

- filozofia Hegla to była ostatnia filozofia systemowa, czyli taka, która chce objąć wszystkie aspekty bytu; po nim rozpoczął

się okres filozofii współczesnej

- miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste, ma być rozumne (logiczne), i wszystko, co rozumne –

rzeczywiste

- Hegel określił na nowo przedmiot i zadania filozofii; uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i

koniecznym rozwoju

17. Pozytywizm charakterystyka, stanowisko A. Comte’a i H. Spencera

Pozytywizm:

- stanowisko dotyczące przede wszystkim wiedzy ludzkiej

- podaje normy, które pozwalają odróżnić poznanie prawdziwe od nieprawdziwego

> reguły

a) fenomenalizm

- nie ma istoty rzeczy, są same fenomeny (zjawiska); w doświadczeniu badamy tylko fenomeny

b) nominalizm

- formy, teorie ogólne mają mieć odpowiedniki w jednostkowych, konkretnych przedmiotach

c) sądy oceniające i wypowiedzi normatywne nie mające wartości poznawczej

- to, co poznaje naukowiec nie jest ani dobre ani złe; naukowiec nie ocenia, nie używa pojęć wartościujących

d) idea jedności metody wiedzy

- bada się wszystkie przedmioty tą samą metodą; przeświadczenie, że wiedza we wszystkich dziedzinach jest podobna

A. COMTE

- odrzuca rozmyślania metafizyczne i rozległe obszary wiedzy o kulturze jako bezużyteczne; metafizyka jest irracjonalna

> prawo trzech stadiów (dzieje umysłu ludzkiego)

Fazy:

teologiczna ------------------------------------------------ metafizyczna ----------------------------------------------- pozytywna

- umysł pyta: dlaczego?; - rozum dojrzał i szuka działań - nie pyta: dlaczego; przerwanie

pyta o utajoną naturę rzeczy, sprawczych tylko w przyrodzie spekulacji

dlatego czł. konstruuje bóstwa, - szukanie istoty rzeczy; pyta: - umysł zastanawia się jak zjawiska

które mu wyjaśniają świat dlaczego, ale odwołuje się do powstają i przebiegają; obserwuje

- wiedza ma charakter takich pojęć jak siła, własność, - zebranie faktów (są pewne)

socjologiczny; jest powiązana moc, jakość - wiedza nie jest subiektywna

z organizacją społeczną - podmiot jest powszechny; każdy

zbiera fakty tak samo

Schemat nauk pozytywistycznych:

1) Matematyka

2) Astronomia

3) Fizyka

4) Chemia

5) Biologia

6) Socjologia

Ideologia scjentystyczna – tezy:

> treści nauki ulegają postępowi (kumulatywna wizja nauki)

> naukowiec jest neutralnym badaczem

H. SPENCER

- pozytywizm ewolucjonistyczny

- wszystkie sytuacje życia codziennego można zredukować do biologii

- uważał, że ewolucja jest zjawiskiem uniwersalnym

- ewolucja jest postępem i jedynym procesem; każda dziedzina uczestniczy w ewolucji

- filozofia jest uogólnieniem nauk szczegółowych

- postęp nie jest przypadkowy; jest nieuchronnością przemian (optymizm postępu)

- jedyną moralnością jest przystosowanie, czyli dążenie do przetrwania

Relacja nauka – religia:

- religia nie ma wartości poznawczych; nie daje nam poznania o świecie

- idea negatywnej transcendencji

- Spencer uznaje religię; naukowiec może być religijny, ale musi zachować granicę

- nauka nie daje człowiekowi satysfakcji

- nie ma harmonii między nauką a religią

- nie można dotrzeć do tajemnicy bytu, jest ona niedostępna

- nauka natrafia na granicę, która jest nie do przekroczenia; za tą granicą znajduje się obszar niepoznawalny

18. Filozofia bytu a filozofia życia. A. Schopenhauer: charakterystyka woli życia, problem cierpienia i wolności, pesymizm, etyka

FILOZOFIA BYTU	FILOZOFIA ŻYCIA
Platon, Arystoteles, Kartezjusz, Hegel	Schopenhauer, Kierkegaard
- uznają esencjalizm; szukają esencji zjawisk, ich istoty - świat jest podzielony na zjawiska zewnętrzne i wewnętrzne - mówią, że świat ma sens, ponieważ ma istotę, czyli coś niezmiennego - mówią o jedności gatunku ludzkiego - uniwersalizm - próbują stworzyć całościowy system świata - zakładają, że wiedzę można stworzyć na podstawie bezstronnego doświadczenia - zdania, które opisują świat są stwierdzeniami - używają metafor - rdzeniem tożsamości człowieka jest mocny i stały podmiot- dusza - zakładaja istnienie określonego porządku bytu (logosu),	- nie uznają żadnej esencji - wszystko jest zjawiskowe; opowiadają się za procesem - nie mówią o porządku świata; świat i życie jest chaosem - procesualność i chaos są doznawane zmysłowo - odrzucają uniwersalizm na rzecz indywidualizmu - nie ma wiedzy pewnej; wiedza jest opisem stosunku człowieka do świata - człowiek jest istotą spontaniczną; zdolna jest do samodzielnego działania, tworzenia i kreowania - użycie języka wiąże się z działaniem - podmiot jest słaby - przedkładają uczucia, wyobraźnię i praktykę nad rozum i intelekt - widzą dysharmonię między człowiekiem i światem, uznając ten rozdźwięk za główny wyznacznik ludzkiego losu

A. SCHOPENHAUER

Charakterystyka woli życia:

- metafizyczna zasada świata

- jest bezwzględnie wolna

- nieukierunkowana

- zachłanna

- traktuje przedmioty jako dobro najwyższe (bo w nich jest ta wola)

- dotyczy istot żywych, które dążą do utrzymania życia

- irracjonalna

- spontaniczna; poprzedza świadomość

- jej celem jest przejawienie samej siebie

Problem cierpienia i wolności:

- wolność podmiotu jest nieuświadomioną koniecznością

- nie możemy uciec od własnych pragnień, które ostatecznie nie są nasze

- świat to padół łez i cierpienia, a człowiek jest w tym wszystkim przeciwnikiem

Schopenhauer nie widział sensu w cierpieniu. Według niego człowiekowi w życiu stale towarzyszy cierpienie. Bezrozumny popęd życiowy, aktywność dla zaspokojenia licznych pragnień i ambicji przysparza człowiekowi jedynie klęsk i upokorzeń. Nasycone napięciem życie ludzkie staje się pasmem męki i cierpienia. Schopenhauer twierdzi, że dla stłumienia tego cierpienia człowiek wynajduje sobie pocieszenie w religii i filozofii, usiłuje także w codziennej krzątaninie życiowej zapomnieć o swej sytuacji. Te sposoby ukojenia „bólu istnienia” są jednak nieskuteczne.

Pesymizm metafizyczny:

- sytuacja człowieka jest nieusuwalna

- świat istnieje odwiecznie i odwiecznie jest skażony (manicheizm)

- wina świata polega na tym, że on w ogóle istnieje

- niemożliwe jest ulepszenie świata, ale trzeba w nim żyć

- zło jest pierwotne w stosunku do dobra; zło musi istnieć a dobro czasem się pojawia

Drogi ulgi / etyki / powstrzymywania się od woli życia:

1) kontemplacja piękna sztuki (ale nie każdej); piękno jako coś ogólnego, co nie wzbudza woli; ta ulga jest krótkotrwała

2) badania naukowe; rozmyślanie o tym, co ogólne, a nie o tym, co pragnę ja sama

3) współczucie i wyrzeczenia; porzucenie własnych cierpień i skierowanie się ku cierpieniom innych

19. Sören Kierkegaard, koncepcja filozofii, pojęcie egzystencji, wolności, wyboru, rozpaczy, modele/stadia życia.

SOREN KIERKEGAARD

Koncepcja filozofii:

- krytykuje Hegla za to, że sprowadził filozofię do idei

- filozofia egzystencjalna; jej przedmiotem nie są idee, ale konkretne jednostki

- ludzka jednostka to przede wszystkim rzeczywistość etyczna

- filozofia nie rodzi się ani z pewności ani z racjonalnego wątpienia lecz ze zwątpienia jako efektu tragicznej konfrontacji

jednostki z życiem; jedynie na tej drodze możemy odnaleźć Boga

- przeciwnik systemów filozoficznych

- ideał filozofii widzi w Sokratesie

- punktem wyjścia jest krytyka filozofii Hegla

Pojęcia:

egzystencja – jej podstawową cechą jest wolność

– nie może być utożsamiana i kojarzona z obojętnie jakim bytem, ale z konkretnym bytem, jakim jest człowiek

wolność – jest skierowana ku czemuś; w niej tkwi powołanie moralne i duchowe człowieka; wiąże się z wyborem, który

jest absolutny; jest podstawową cechą egzystencji

wybór – nie jest wyborem codziennym, ale dotyczy człowieka, który ma wybrać siebie; jest determinowany przeżyciami

wewnętrznymi jednostki; jest źródłowy, ma źródło w jednostce i to stanowi o wolności człowieka

– człowiek wybiera w sobie to, co wieczne i absolutne

– wybierając siebie, wybieram też świat, w którym żyję

rozpacz – element egzystencji

– jej źródłem jest niedobór nieskończoności w egzystencji

– sygnalizuje czas wyboru

– pojawia się wtedy, gdy nie możemy stać się sobą; gdy uciekamy od siebie; gdy chcemy być kimś innym; gdy

doświadczamy jakiegoś wewnętrznego bólu

Modele / stadia życia

a) estetyczny

- liczą się wrażenia zmysłowe

- nie wiemy, kim tak naprawdę jesteśmy, gdyż człowiek jest poddawany emocjonalnym doznaniom

- wybory estetyka nie są ani dobre ani złe; są pomiędzy tym, co przyjemne a nieprzyjemne

- życie w teraźniejszości

- estetyk nie zna siebie; pragnie doświadczać świata; jest odosobniony

- życie to choroba na śmierć

- melancholia; duch nie potrafi wybrać siebie jako nowego, innego

- chrzest woli – estetyk wybiera siebie jako jaźń

b) etyczny

- etyk to estetyk, który wybrał siebie

- wybiera między dobrem a złem

- sfera etyczności to sfera tego, co ogólne/ powszechne

- życie dla jednostki nabiera sensu (dojrzała jednostka)

- pojawia się obowiązek i odpowiedzialność

- etyk nie izoluje się, ale angażuje się w życie społeczne

- to stadium czyni człowieka tym, kim on jest z istoty

- człowiek ma ze sobą kontakt

- zagrożenie tego stanu: religijność związana z kodeksami moralnymi, a niektóre sytuacje w życiu są poza etyką

c) religijny

- etap oznaczający rozpoznanie w sobie grzesznika oraz powrót do Boga; w ten sposób odnajduje się prawdę o sobie i

odnajduje się swoje właściwe miejsce; jest to stadium do którego powinien dążyć człowiek; zadaniem filozofa jest pomóc

tym, którzy znajdują się w poprzednich stadiach dojść do najwyższego stadium

A – człowiek wierzący, który jednak zamknięty jest w jakiś sposób w dogmatach Kościoła i zniewolony przez te surowe prawa,

całkowicie nim podporządkowany

B – człowiek, który wierzy głęboko w istnienie Boga i zarazem poszukuje dróg służących samodoskonaleniu

– w mniemaniu filozofa podtyp B jest niemożliwy do osiągnięcia, aczkolwiek należy do niego dążyć

fideizm religijny – należy uznać prawdę religijną tylko dlatego, że Bóg ją objawił

20. Fryderyk Nietzsche, pojęcie życia, krytyka moralności (moralność pana i niewolnika), nadczłowiek, krytyka religii, nihilizm, śmierć Boga, wieczny powrót.

Pojęcie życia:

- wola mocy

- instynkt biologiczny; agresywny instynkt, który wiąże się z presją

- jest celem samym w sobie

- jest chaosem

- nieustanna walka człowieka z innymi o rozwój, wzrost mocy

- to także umieranie w pewnym sensie; odrzucanie samego siebie, tego, co jest słabe i powinno umrzeć

- jest poza dobrem i złem; złe jest to, co osłabia życie

- jego interpretacją jest wartościowanie

Krytyka moralności

Moralność jest poza dobrem i złem, nie jest ufundowana na czymś stałym, nie sprawia że człowiek jest ponad zwierzęciem.

Człowiek okłamuje swoją zwierzęcość poprzez moralność, która ma okiełznać zwierzę tkwiące w człowieku

Wyróżnia moralność:

a) panów

jest wartościotwórcza; chodzi o poszerzenie woli mocy; wyłamują się ze stada

b) niewolników

chrześcijańska; moralność, która zabija życie; szukanie czegoś trwałego i stałego („człowiek słaby potrzebuje religii i oparcia”); niewolnicy to istoty stadne, potrzebują poczucia bezpieczeństwa

Zarówno niewolnik jak i pan cierpią. Niewolnik, bo ucieka od cierpienia we wspólnotę, w prawo, ale przy tym traci wolność i dlatego cierpi. Pan cierpi, bo jest rozdarty, nie ma oparcia; nie dąży do tego by się na czymś oprzeć

Nietzscheańska analiza moralności wyróżnia dwa zasadnicze jej typy:

Dla moralności panów pierwotnym jest pojęcie dobra, pojmowanego jako wszystko, co wzmaga wolę mocy jednostki. Dobre jest to, co jej służy, wzmacnia ją, daje poczucie siły. Dobry jest wróg, bo można z nim walczyć, dobry jest ból, bo można go znosić, dobry jest wysiłek – dobre jest cokolwiek, co napina wolę mocy. "Zło" jest pojęciem wtórnym i nie oznacza zła "metafizycznego", a jedynie to, co wolę mocy osłabia.

Moralność niewolnicza bazuje z kolei na pojęciu zła jako pierwotnym, które rozumiane jest jako cierpienie i wysiłek. Złe jest to, co zadaje ból, co zmusza do wysiłku i walki. Dobro jest ulgą w cierpieniu, spokojem. Dla moralności niewolników ważne jest współczucie, cierpliwość, pokora, serdeczność[9]. Cechą charakterystyczną moralności niewolniczej jest resentyment, uraza wobec świata, żal do życia, które nie spełnia oczekiwań. Jest to moralność reaktywna, gdyż za dobre uznaje własne cnoty moralne, a za złe cnoty, których nie może osiągnąć. Spełnia one dwie funkcje: pozwala uszlachetnić swoją słabość i zemścić się na panach. Jej wcieleniem jest, wedle Nietzschego, moralność chrześcijańska[9].

Resentyment jest także formą świadomości, strategią działania i postawą względem świata jednocześnie. Resentyment jest wreszcie w Z genealogii moralności zalążkiem historycznego myślenia. Myślenia, którego komponentem jest poczucie małości względem Boga lub ponadludzkich „wielkich procesów dziejowych” a także (stłumione, lecz realne) pragnienie panowania, czyli „czynienia sobie Ziemi poddaną”

Moralność człowieka jest zawsze wypadkową obu tych typów, nie ma typów czystych, a różnice występują jedynie w przewadze jednego nad drugim.

Nadczłowiek:

Nietzscheański nadczłowiek ma prawo do działania, ponieważ ma wolę i śmiałość działania. Nadczłowiek jest u Nietzschego "prawdziwą jednostką" przeciwstawioną "człowiekowi stadnemu" czyli człowiekowi uformowanemu przez społeczeństwo i przestrzegającego społecznych norm moralnych. Jako taki jest efektem połączenia procesów ewolucji biologicznej, która uformowała człowieka "społecznego", oraz procesu rozwoju duchowego, który powołuje do życia: człowieka – jednostkę

Nietzscheański nadczłowiek miałby być istotą obdarzoną wielką wolą mocy, jednostką twórczą, której każda chwila życia jest doskonale pełna i warta ponownego przeżywania. Istota ta żyłaby poza zasadami obowiązującymi resztę ludzkości, poza rządzącymi nią prawami. Jednak, w ujęciu Nietzschego pokazanym w Poza dobrem i złem, żyłaby ona jak najbardziej właśnie w tym świecie, po tej jego stronie, w przeciwieństwie do tęskniącej za "zaświatami" reszty.

Krytyka religii:

- religia jest potrzebna osobom chorym i słabym

- religia jest interesowna, łagodzi ból istnienia

- zrodziła się ze strachu, czyli z urojonych przyczyn

- jest słabością; niepodjęciem życia

- religie nakładają ograniczenia; mają nienawiść do tego, co ziemskie

- krytyka kapłanów

- potępia cnotę nadziei, miłości i litości (słabość woli)

Nihilizm:

- pesymizm

- tragiczny los człowieka

- wiąże się z przekonaniem o bezsensowności i bezwartościowości

a) pasywny (niszczenie życia)

b) aktywny (afirmacja życia)

Rodzaje nihilizmu:

a) szukamy sensu we wszystkim, co się dzieje, ale go nie odnajdujemy; jest to trwonienie sił, gdyż sens powinniśmy odkryć w sobie

b) kiedy człowiek chce się poświęcić jakiejś idei, całości i odkrywa, że ta idea, całość jest pusta

c) niewiara w świat metafizyczny; nie odnajdziemy w świecie celu, jedności i prawdy; dochodzi do tego, że świat nie ma wartości

Śmierć Boga:

- „Bóg umarł z litości”

- pojęcie Boga, duszy wiążę się z urojeniami

- pojęcie Boga jest przeciwieństwem pojęcia życia

- Bóg wycofuje się ze świata, ponieważ ludzie przestali w niego wierzyć

- idea śmierci Boga – symbol współczesnego ateizmu

Wieczny powrót:

- wszystko, co było, powraca w tym samym porządku i następuje po sobie

- cykle są wyznaczane przez czyny woli

- czas nie wraca

- powrót dotyczy czynów

- motto: postępuj tak, jakbyś miał żyć nieskończoną ilość razy

- to koncepcja filozoficzna przyjmująca, że świat powtarzał się i będzie powtarzać się wciąż w tej samej postaci nieskończenie wiele razy

Czas postrzegany jest jako cykliczny a nie prostoliniowy. Podstawą wiecznego powrotu jest stwierdzenie, że Wszechświat jest skończony przestrzennie, zawiera w sobie ograniczoną liczbę materii ale czas postrzegany jest jako nieskończony. Wszechświat nie ma stanu początkowego albo końcowego, stan materii w nim zawartej wciąż się zmienia. Ilość możliwych zmian jest skończona, dlatego prędzej czy później ten sam stan materii powtórzy się.

21. Wilhelm Dilthey – podział nauki, wiedza, historyczność, rozumienie, hermeneutyka, kategoria życia, światopogląd

Nauki:

a) przyrodnicze – wyjaśniają

b) humanistyczne – rozumienie

Wiedza:

Historyczność:

- najistotniejsza cecha życia i rozumienia

- historia należy do istoty ludzkiego życia

- człowiek poznaje się poznaje się przez to, co sam zrobił

- nie istnieje jedna, absolutna wykładnia życia

Rozumienie:

- to proces, w którym na podstawie zewnętrznych znaków poznajemy wnętrze (psychizm autora)

- to odnajdywanie „ja” w „ty”

Hermeneutyka:

- sztuka rozumienia życia; sztuka interpretacji

- interpretator potrafi zrozumieć życie bardziej niż autor

Kategorie w samym życiu:

> zdanie (sądy)

> działanie (cel)

> przeżycie (najpełniejszy przejaw życia; w przeżywaniu odnajduje znaczenie)

> znaczenie (wiąże się z czasowością)

> rozumienie

Światopogląd:

- jest częścią życia

- w związku z tym, że nie ma jednej prawdy o życiu to wszystkie światopoglądy są relatywne

- każdy światopogląd jest świadectwem rozumienia życia

a) religijny

b) poetycki

c) filozoficzny

> typy światopoglądów:

I) idealizm obiektywny – nie da się zrozumieć świata bez Boga

II) idealizm wolności – świat jako walka między duchem a materią

III) naturalizm – nie ma ducha, wolności; świat jest taki, jakim go zbadam

22. Henri Bergson – czas i trwanie, typy poznania, metafizyka, pamięć, wolność, ewolucja twórcza, typy moralności i religii.

Czas i trwanie:

- życie jest trwaniem wewnętrznym

- punktem wyjścia dla Bergsona jest doświadczenie wewnętrznego czasu; czasu przeżywanego wewnątrz samego siebie (czasu radości, nudy)

- ten czas jest realnym trwaniem, jest niepodzielny

Typy poznania:

a) intelektualne

- bada materię

- abstrakcyjne

- dyskursywne

- zapośredniczone

- częściowe; poznanie tylko pod kątem pragmatyki, korzyści

- przestrzenne

- analiza rzeczy

- pominięcie tego, co indywidualne i niepowtarzalne

- intelekt zamyka to, co poznał w pojęciach

- mechanizacja i relatywizacja rzeczywistości

b) intuicyjne

- współodczuwanie trwania ruchu i czasu

- intuicją przenikamy wnętrze jakiegoś przedmiotu

- nieabstrakcyjne

- niedyskursywne; jest niewyrażalne

- bezpośrednie

- poznanie własnego istnienia

- intuicja jest narzędziem metafizyki

- ujmuje ruch i zmianę

- jest zdolne do poznania absolutnego

- przelotne, nieuchwytne

Metafizyka:

- postulował zmianę pojęć dla metafizyki

- odrzuca dualizm duszy i ciała, ale odrzuca także monizm

- dusza jest nieskończona, a mózg jest biologicznie skończony

Pamięć:

a) powierzchowna

b) głęboka

(otwiera się na całość wspomnień)

Wolność:

- stosunek „ja” do czynu, które spełnia

- jest spontanicznym przejawem

- „czujemy, że jesteśmy przyczyną tego, co czynimy”

- jest dana intuicyjnie; nie może być dowiedziona

- czynem wolnym nie kieruje żadne prawo

Ewolucja twórcza:

- świat powstaje z pędu życiowego, z impulsu twórczego (elan vital), którego źródłem jest Bóg

- ewolucja jest nieprzewidywalna, wielokierunkowa

- według niego ewolucja to nie linia prosta , lecz szereg dróg i ścieżek czasami ślepych uliczek , w które zabrnęła natura bo nie ma w tej drodze celowości , lecz jedynie pęd życiowy , który pcha organizmy żywe nie wiadomo dokąd. Według Bergsona ewolucja poszła w dwóch kierunkach rozbieżnych - rozwój rozumu i intuicji

Typy moralności i religii:

> zamknięta, statyczna

- oparta na instynkcie i intelekcie, na dyscyplinie, zakazach i nakazach

- kontrola i regulowanie zachowań ludzkich

- jednostka żyje dla dobra całości; powstaje z nacisku społecznego

- ważną wartością jest jednomyślność

- religia sprowadzona do sankcji społecznych

- Bóg jest strażnikiem, sędzią; strzeże ładu

> otwarta, dynamiczna

- oparta na intuicji i twórczej sile; na doświadczeniu religijnym i twórczej miłości

- miłość do wszystkich ludzi (moralność heroiczna)

- wychodzi poza kodeks i przepisy

- Bóg jest miłością wszystkich ludzi

23. Zygmunt Freud – pojęcie życia, koncepcja popędów, struktura psychiki, interpretacja panseksualizmu, psychoanaliza.

Pojęcie życia:

- człowiek jest życiem, ale w życiu tym ukryta jest śmierć

- kultura jako źródło cierpień

- całym światem ożywionym żądzi zasada walki i kompromisu między dążeniem do konstytucji życia i dążeniem do śmierci

- człowiek chce przedłużyć popęd życia

- zjawisko życia rodzi się z obydwu popędów; nie występują one w izolacji

- zachowanie życia jest jednocześnie aktem niszczenia

Koncepcje popędów:

> Tanntos – popęd śmierci (powrotu do materii nieożywionej)

> Eros – popęd życia

Struktura psychiki:

Id

- to pierwotna energia, która zasila pozostałe systemy. Jego celem jest zachowanie optymalnego poziomu energii w organizmie. Jeśli więc jest jej zbyt dużo, id dąży go tego aby ją rozładować. Id bywa nazywane naturalnym popędem, albo też wewnętrznym dzieckiem, działa bowiem właśnie jak dziecko, które chce unikać przykrości i dążyć do przyjemności.

Ego

- to element kontaktujący się ze światem zewnętrznym. To ego wie co trzeba zrobić aby osiągnąć zadowolenie i obniżyć poziom energii. Ego jest w stanie odróżnić to co jest rzeczywiste i istnieje w świecie zewnętrznym od tego co znajduje się jedynie w wyobraźni człowieka. Ego decyduje o działaniu i o tym na jakie bodźce nastąpi reakcja organizmu. Można je przyrównać do dorosłego, który wie co trzeba zrobić i w jaki sposób, aby osiągnąć dany cel.

Superego

- nazywane jest sumieniem lub poziomem społecznym. Przechowuje ono wszystkie nakazy i zakazy społeczne, moralne, prawne. Superego hamuje nieakceptowane społecznie impulsy id i dąży do doskonałości w rozumieniu wpojonych człowiekowi wartości i zasad.

"Id" – dziedzinę naturalnych popędów i instynktów;

"Ego" – instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlającą treści dane świadomemu postrzeganiu

"Superego" – instancję obejmującą ideały i normy moralne.

Panseksualizm:

- pogląd, według którego głównym motorem ludzkiego działania jest popęd seksualny, każde działanie można wytłumaczyć seksualnymi motywami

- obejmuje pociąg seksualny do ludzi a także do zwierząt oraz przedmiotów martwych. Określenie panseksualizm było również stosowane jako określenie teorii, że całość ludzkiego zachowania jest motywowana seksualnie

Psychoanaliza:

Na podstawie doświadczeń, jakie dane mu było poczynić z pacjentami, Freud opracował topograficzny podział psyche ludzkiej, wyodrębniając:

> świadomość:

treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;

> przedświadomość:

gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia;

> nieświadomość:

zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób; aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy wywodzących się z hipnozy; nieświadomość stanowi system składający się przede wszystkim z treści wypartych.

24. Fenomenologia, Edmund Husserl: zadania fenomenologii, fenomenologia a fenomenalizm, koncepcja świadomości, opis fenomenologiczny, percepcja ejdetyczna (I redukcja), redukcja transcendentalna, fenomenologia a nauki szczegółowe.

fenomenologia

- zadanie: odkryć źródło absolutnej pewności przez poznanie racjonalne; ustalić, co w naszej świadomości jest bezpośrednio dane

- filozofia pierwsza i nauka ścisła; wyklucza relatywizm i sceptycyzm

- metoda filozofowania, polegająca gł. na zaniechaniu czysto pojęciowych spekulacji i "powrocie do rzeczy", tj. do uzyskania bezpośredniego doświadczenia tego, co dane, fenomenów

Fenomenalizm

- pogląd filozoficzny głoszący iż bezpośrednio dostępne są ludziom tylko układy doznań zmysłowych i emocjonalnych (nazywane fenomenami) i nie istnieje możliwość bezpośredniego poznania bytów "samych w sobie".

Koncepcja świadomości:

- w filozofii Husserla świadomość jest intencjonalna, czyli zawsze jest świadomością czegoś, zwraca się ku czemuś

- świadomość jest strumieniem (przepływem danych)

a) aktowa (u jej podstaw leży „ja” zwane egocją)

- akty: percepcji, poznania, woli, emocji

b) nieaktowa („ja” nad nią nie panuje)

Rozwój fenomenologii:

I) ogląd ejdetyczny (istotnościowy) i analiza ejdetyczna (odrzucanie założeń i wiedzy o przedmiocie)

- polega na sprowadzeniu konkretnych zjawisk do ich istoty. Celem badań fenomenologa jest opis istoty przedmiotu

II) redukcja transcendentalna

- modyfikacja świadomości polegająca na tym, że zawieszeniu ulegają treści odnoszące się do wszystkiego, co istnieje poza świadomością

- redukcja transcendentalna prowadzić ma do odsłonięcia czystej świadomości, na którą składają się takie akty poznawcze, w których treść

nie można wątpić

Fenomenologia a nauki szczegółowe:

- nauki szczegółowe (np.: psychologia) spłaszczają istotę rzeczy

25. Michel Foucault – metoda, rozum i szaleństwo.

M. FOUCAULT

Metoda:

- zastosował własną metodę badań, opartą na studium dyskursu

- dyskurs - uwarunkowane historyczne, zależne również od aktualnego horyzontu poznawczego reguły konstruowania wypowiedzi - budowania wywodu, operowania pojęciami itp. - właściwe poszczególnym dziedzinom aktywności ludzkiej

Rozum i szaleństwo

W renesansie szaleństwo i rozum były połączone. W XVIII stuleciu zaczęto traktować szaleństwo jako przeciwieństwo Rozsądku, i ostatecznie w XIX wieku jako chorobę psychiczną.

Ponadto Foucault dowodzi, że szaleństwo zostało wyciszone przez Rozsądek, tracąc swoją moc wyznaczania granic porządku społecznego i wskazywania naprawdę.

- szaleństwo zostało stopniowo oderwane od rozumu; wymyka mu się, jest innym rozumem

26. Egzystencjalizm: Jean Paul Sartre, Karl Jaspers.

JEAN PAUL SARTRE

• byt człowieczy nie posiada określonego odgórnie sensu i celu

• odrzuca się istnienie Boga

• istota ludzka jest wolna, autonomiczna, kształtuje własną rzeczywistość bez pomocy czynników z zewnątrz.

• Wolność jawi się jako zmaza - jakiekolwiek wsparcie dla człowieka po prostu nie istnieje.

• nieuniknioność ciągłego podejmowania bezsensownych decyzji rodzi wrażenie chaosu, zagubienia, bezsensu i defetyzmu.

• obawa przed śmiercią, nieobecność najwyższego dobra nakłaniają do usamodzielnienia.

• ścieżka wolności i pojmowania jest nam szczegółowo znana. Człowiek ma możliwość kontemplacji idei, nie może jednak jej wykreować. Istota ludzka jest niezależna od układu idei, a to dzięki sile negacji. Dane jest mu powiedzieć "nie" nawet względem tego, co powszechnie uchodzi za realne. Spostrzeżenie to stanowi drugą już myśl wyłowioną z egzystencjalizmu, a mającą swe korzenie w filozofii kartezjańskiej.

• To człowiek jest stwórcą prawdy w świecie. To na nas spoczywa odpowiedzialność za dawanie światu ogólnego harmonogramu prawd. Aby na ziemi zapanowało królestwo prawdy, istota ludzka musi zakrzyknąć "tak!", a wymaga to wiecznej siły wykorzystanej jednorazowo. Pomiędzy "tak" człowieka, a 'tak" Boga śmiało należy postawić znak równości. Niezależność decyzji, której istnienia nie da się zanegować stanowi przymiot człowieczy wywołujący skojarzenia z Bogiem.

• Każda jednostka stanowi wolność, bowiem wolność to atrybut zarezerwowany wyłącznie dla istoty ludzkiej. Swobody człowieka nie mogą zawężać ani też znacznie poszerzyć, tak możliwości, jak i czynniki zewnętrzne; bowiem być wolnym znaczy tyle, co pragnąć tego, co realne.

• istota ludzka może odrzucić wyłącznie nieprawdę- "mówi on nie niebytowi". Bytowi zaś, zawsze wypowie "Tak".

• Sartre twierdzi, iż w rzeczywistości to, co Kartezjusz przypisał Bogu, jest w rękach istot ludzkich. Bóg z kolei, swą wolą wytycza wartości i normy, jak również jest ich gwarantem. Swoboda ludzi wyznacza jedynie bariery wolności Bożej. A żeby prawda zaistniała, musi być w zamyśle siły Boga oraz winna być zaakceptowana i przyjęta przez ludzką swobodę. Stąd też Sartre wypowiedział tak znamienne dla tego prądu filozoficznego zdanie: "Egzystencjalizm i wolność to podstawowe zasady bytu".

• Każda jednostka, której celem jest szczęście, w pewnym momencie nieuchronnie zderzy się z inną i rozpocznie spór. Jest to naturalne następstwo tego, że od zewnątrz nie da się zauważyć i pojąć wymagań innej jednostki. Człowiek indywidualnie konstruuje swój własny system aksjonormatywny i jest za niego odpowiedzialny. Jednocześnie nie wolno mu obarczać innych swym bólem, bo ten jest na ogół następstwem pierwotnych, niezależnych kroków decyzyjnych. Absurdalnie, pomimo iż istota ludzka otrzymała wyrok samotności, za pośrednictwem zbiorowego buntu możliwe jest zrodzenie wśród ludzi braterstwo i pojednanie.

KARL JASPERS

• filozofia może być jedynie analizą jednostek, więc powstrzymywał się od ogólnej ontologii posługującej się myśleniem przedmiotowym, zajmując się tylko analiza ludzkiej egzystencji. Twierdził, że filozofia jest pewna sztuka umierania.

• Egzystencja powstaje dzięki świadomemu stwierdzeniu „ja jestem”.

• życie człowieka jest tylko krótkim epizodem w wiecznej, absolutnej teraźniejszości. Jednak w swej historycznej egzystencji jesteśmy wolni, ponieważ możemy świadomie wybierać cos i ponosić konsekwencje swych decyzji. Tym samym mylimy się i błądzimy rozczarowując się zawodnością egzystencji.

• poszukiwał bytu w sytuacjach granicznych ludzkiej egzystencji

• Naszym celem powinno być dotarcie do świadomości bytu poprzez stopniowe rozszczepianie Ogarniającego na rodzaje.

• Człowiek musi skoczyć ku transcendencji, do czego potrzebuje wolności, porzucić dotychczasowa wiedze i wsłuchać się w sygnały Ogarniającego.

• Jaspers odrzucał główne doktryny religijne, łącznie z pojęciem osobowego Boga, mimo to wywarł wpływ na współczesna teologie poprzez swa filozofie transcendencji i ograniczeń związanych z ludzkim doświadczeniem. Chociaż nie był chrześcijaninem, z wielkim szacunkiem myślał o tradycyjnym lęku przed piekłem.

• Filozofia Jaspersa często jest porównywana z poglądami współczesnego mu Martina Heideggera. Rzeczywiście, obaj zajmowali się badaniami bycia (Sein) i egzystencji (Dasein).

27. Emanuel Lévinas, humanizm i antyhumanizm - Jacques Derrida, dekonstrukcja.

Humanizm i antyhumanizm:

Antyhumanizm jest wyrazem kryzysu egzystencjalnego (E. Levinas). Kryzys humanizmu ma swoje źródło w doświadczeniu ludzkiej bezradności, dzisiejszy świat dokonuje negacji humanistycznych idei – przekonanie o daje człowiekowi możliwości zapanowania nad światem i swoją egzystencją, możliwość nawiązania komunikacji z innymi i przeniknięcia całego bytu naukową myślą.

Dyrektywy humanizmu i antyhumanizmu:

Humanizm – przekonanie, że człowiek jest najwyższą wartością i dobru człowieka, jego szczęściu i rozwojowi wszystko powinno być podporządkowane. Zakładać należy przy tym możliwość poznania czy samopoznania człowieka, umiejętność tworzenia wspólnot z innymi, widzi się szanse na opanowanie przez ludzkość warunków jej egzystencji, czyli przyjmuje się tezę humanizmu.

Dyrektywa ta wprowadza rozgraniczenie na esencję i egzystencję człowieka.

Dekonstrukcja:

Jednym z najistotniejszych kierunków postmodernizmu w dziedzinie filozofii jest bez wątpienia dekonstrukcja Derridy. Łączy ona w sobie trzy najważniejsze problemy dwudziestowiecznej filozofii, mianowicie stosunku do metafizyki, rozumu i człowieka, w sposób typowy dla filozofii postmodernistycznej. Dekostrukcjonizm zakłada, że podmiot nie jest ograniczony żadnymi normami, jest całkowicie wolny w procesie tworzenia, ma wiele możliwości i tylko od jego nastawienia zależy końcowy efekt. Nie ma też różnicy między nauką, literaturą, czy sztuką. To wszystko są formy pisarstwa, które nie odnoszą się do żadnej obiektywnej rzeczywistości, lecz do innych dzieł, które zostały napisane. Derrida, przyjmując pogląd twórcy językoznawstwa strukturalistycznego, Ferdinanda de Saussure' a, definiował język jako twór dający się opisać jedynie przez wewnętrzne zależności, bez konieczności odnoszenia go do pozajęzykowej rzeczywistości i podmiotu tego języka używającego. Dekonstrukcja metafizyki zawsze odbywa się za pomącą języka. To język daje nieskończenie wiele możliwości konstruowania różnych sensów i różnej prawdy, a jedynym ograniczeniem stają się zasady gramatyki.