Pytanie 1
HOMERYCKI IDEAŁ WYCHOWANIA
Chronologicznie pierwszy, to ideał starogrecki, w zasadzie typowy dla wszystkich plemion w okresie tzw. homeryckim, przypuszczalnie od X do VII w. p. n. e. W tym czasie ukształtowała się już arystokracja rodowa, która na czele z królami rządziła poszczególnymi państwami. Aby zapewnić sobie niepodważalne prawo do władzy i przewodzenia arystokracja musiała stworzyć ideologie, która przekonywałaby wszystkich o całkowitej naturalności i trwałości funkcjonujących stosunków społecznych. Zakładano więc, że dzieci królewskie i arystokracji rodzą się mądre i dobre i z tego względu nie musi się ich wychowywać. Wychowanie ograniczano do ćwiczeń sprawności i to tych najbardziej potrzebnych, jak: posługiwanie się bronią, kierowanie bojowym rydwanem oraz do pewnych umiejętności politycznych, jak np. przygotowanie mów, które przekonywałyby podwładnych, wyrabiały w nich uczucia patriotyczne itp. Tak więc homerycki ideał wychowawczy arystokracji greckiej to dzielny żołnierz i zręczny polityk.
Pytanie 2
WYCHOWANIE W SPARCIE I ATENACH
WYCHOWANIE W SPARCIE
Organizację systemu wychowania spartańskiego przypisywano mitycznemu prawodawcy Sparty - LIKURGOWI.
Wychowanie w Sparcie obejmowało dzieci spartan, klasy panującej, wywodzącej się z wojowniczych, surowych plemion doryckich, które ujarzmiły i wyzuły z wszelkich praw ludność tubylczą. Wychowanie wyraźnie służyło utrzymaniu i utrwalaniu panowania Spartan.
Sparta była jak gdyby ciągłym obozem wojennym. Pretendując do hegemoni w Grecji, musiała w celu jej utrzymania prowadzić wojny. Niewolnicy i ziemia były wspólnotą własnościową całego państwa, będącego w zasadzie państwem rolniczym. Bezlitosny wyzysk niewolników, helotów ( chłopców ), perioków ( stan średni ) powodował niezadowolenie, co również wymagało czujności wojskowej. Stosowanie do tych okoliczności wychowanie w Sparcie było całkowicie w rękach państwa i miało charakter surowego wychowania fizyczno- wojskowego.
Państwo decydowało, które spośród nowo narodzonych dzieci nadają się do życia, a które jako słabowite należy skazać na śmierć przez porzucenie na górze Tajgetos. Państwo też organizowało wychowanie dzieci w instytucjach państwowych. Do lat 7 dziecko przebywało w domu, później od 7 do 30 roku życia młody Spartanin poddany był surowemu państwowemu reżimowi wychowawczemu:
Od 7 do 18 roku życia wychowywał się w państwowych instytucjach typu koszarowego, od 18 do 20 roku życia przygotowywał się bezpośrednio do służby wojskowej, którą pełnił później do 30 roku życia. Po 30 roku życia stawał się pełnoprawnym obywatelem. Istotą i ideałem wychowania spartańskiego było wychowywanie jednostek mocnych fizycznie, zahartowanych na wszelkie trudy, obywających się bez wygód i dostatków, zaprawionych do walki, zdyscyplinowanych, nieustraszonych i ofiarnych. Było to wychowanie dla państwa, nie dopuszczające żadnego indywidualizmu. Młodym Spartanom wpajano pogardę dla niewolników, a ich gotowość bojową nieraz sprawdzano w tzw. kryptejach, polegających na krwawym uśmierzaniu niezadowolenia niewolników i helotów. O wychowanie umysłowe nie dbano; ograniczało się ono głównie do nauki czytania, pisania, elementarnych rachunków, opowiadań oraz pieśni wojennych i patriotycznych. Szczególnie uczona i przyzwyczajano młodzież do możliwie krótkich, ale zręcznych odpowiedzi na pytania, stąd tzw. lakonizmy, rozmowy i pogadanki wychowawcze dotyczyły przede wszystkim tematyki moralnej, odzwierciedlającej interesy klasy panującej.
WYCHOWANIE W ATENACH
Państwo Ateńskie powstało w okresie od ok. X w. do ok. VII w. p. n. e.
Z czasem zaczęły pojawiać się w Atenach pierwsze szkoły dla wszystkich wolnych Greków. Miały one charakter całkowicie prywatny. Przepisy z VI w. p. n. e. ustalały obowiązek uczenia chłopców pisania i pływania, posiadania przez każdego ucznia swojego pedagoga- niewolnika. Obowiązek opłacenia przez państwo nauki chłopców- sierot wojennych. Zobowiązano rodziców do powszechnego kształcenia elementarnego, gimnastycznego i muzycznego synów oraz przeznaczano fundusze państwowe na budowę i utrzymanie boisk sportowych. Dzieci wolnych Ateńczyków od 7 roku życia poddawani byli systematycznej nauce. Dziewczęta pozostawały w domach pod opieką matki, zaś chłopcy pod opieką nauczycieli w szkołach. Każdym chłopcem opiekował się niewolnik - zwany pedagogiem. Nauczyciele rzemieślnicy najczęściej nauczali indywidualnie stosując niemal bez ograniczeń kary cielesne, jako jedyną metodę wychowawczą. W okresie ok. 3 lat uczeń pod opieką gramatysty opanował kolejno: alfabet, umiejętność sylabizowania, czytania i pisania. Od ok. 10 roku życia, w drugim okresie nauczania- uczniowie uczyli się pod opieką gramatysty na pamięć najważniejszych wyjątków z wzorców narodowych, poetów oraz zapoznając się z historią, geografią i polityką swojego narodu. Pod opieką nauczyciela muzyki, uczono się gry na flecie, śpiewu. Najważniejszy etap przygotowań do życia stanowiła nauka w gimnazjach, instytutach podtrzymywanych przez państwo, w których młody Ateńczyk w stanie od 13 do 18 roku życia zapoznawał się podstawowymi zagadnieniami wychowania obywatelskiego, tj. z polityką Aten, z obowiązkami wobec społeczeństwa i państwa.
W realizację sławnego celu wychowania ateńskiego i w przygotowanie chłopców, stanowiła dobrowolną, dwuletnią regularną służbę wojskową ( efebia ), która obejmowała pięciobój, przygotowanie wojskowe na lądzie i na morzu.
Pytanie 3
PRZEDSTAWICIELE MYŚLI PEDAGOGICZNEJ
PLATON (427 - 347 p. n. e. )
Pierwszy filozof grecki, który opracował podstawy systemu szkolnego. Platon uważał, że obywatel jest absolutną własnością państwa i dlatego jego wychowanie jest podstawowym obowiązkiem. Uważał, że czas i jakość wychowania powinny być zależne od jakości posiadanej duszy.
Urzędnicy kojarzyli pary, był wyznaczony wiek rodziców: matka: 20 - 40, ojciec: 30 - 50. dzieci rodzone w innym wieku należało uśmiercać. Platon zalecał szeroką opiekę nad kobietami - zapewnienie im spokoju. Z chwilą urodzenia, niemowlę było zabierane od matki i oddawane pod opiekę nianiek. Matki mogły tylko karmić, jednak nie wiedząc, które dziecko jest jej.
Pod koniec życia Platon zmienił zdanie na temat noworodków. Dzieci były zabierane od matek w 3 roku życia. Od 3 do 10 roku życia u dziecka trwał okres przedszkolny, z tym, że do 6 roku życia wychowanie było koedukacyjne. Zabawy i gry, ale grupowe miały uczyć karności, rozwijać poczucie piękna, wrażliwości moralnej. Ważną role w wychowaniu dziecka w/g. Platona odgrywała higiena i odpowiednie odżywianie.
Od 10 roku życia do 16 rozpoczynał się okres szkolny. Dzielił się on na 3 - letnie kształcenie elementarne i 3 - letnie kształcenie literacko - muzyczne. W obydwu podokresach ważną rolę odgrywało nauczanie matematyki z elementami geometrii i astronomii. Zarówno kształcenie elementarne jak i średnie miało być przeznaczone dla przyszłych żołnierzy i filozofów. Zamknięciem edukacji obowiązkowej dla chłopców i dziewcząt była 3 - letnia efebia, przeznaczona na ćwiczenia fizyczne i wojskowe.
Najlepsi spośród efebii rozpoczynali 10 - letnie studia poświęcone filozofii, matematyce, astronomii i teorii muzyki. Po ich ukończeniu w 30 roku życia rozpoczynała się 2 - letnia selekcja, podczas której wybierano nieliczną grupę najwybitniejszych, którzy mieli zostać filozofami i wysyłano ich na dalsze 5 - letnie studia - głównie dialektyki. Kandydatów na filozofów kierowano na 15 - letnie praktyki w urzędach.
ARYSTOTELES (384 - 322 p. n. e. )
Wg Arystotelesa dusza nie jest duchem niezależnym od ciała. Uważał, ze istnieją 3 rodzaje duszy, i ludzie je posiadają:
roślinna - ludzie potrafią myśleć, a ponad to posiadają zdolności wegetatywne.
zwierzęca - mają zdolności odczuwania przyjemności i przykrości, postrzegania i pożądania. (wychowanie moralne)
rozumna - uważał, że dusza ludzka nie będąc wieczną nie posiada wiedzy wiecznej. Znajomość świata zdobywa za pomocą 5 zmysłów, pamięci i rozumu. (wychowanie intelektyalne)
Arystoteles wprowadził własną teorię uczenia się i nauczania. Wyodrębnił w niej 3 etapy:
gromadzenie w umyśle dziecka wrażeń zmysłowych i jednocześnie rozpoznawanie i grupowanie ich
utrwalanie w pamięci zdobytych wrażeń, łączenie ich z poznanymi poprzednio, w ten sposób wzbogacanie własnej wiedzy
obróbka umysłowa zdobytego materiału - uogólnianie go
wg Arystotelesa naukę w szkole należy zaczynać od spostrzeżeń i doświadczeń empirycznych.
Pytanie 5
DZIAŁALNOŚĆ PEDAGOGICZNA SOFISTÓW
SOFIŚCI
Sofiści byli filozofami, uczonymi, którzy ze względu na praktyczną znajomość zasad dialektyki i retoryki oraz wszechstronne wykształcenie, szczególnie prawnicze i polityczne stali się swego rodzaju zaczynem w procesie demokratyzacji Aten. Sofiści nie tworzyli szkół, uczyli doraźnie i raczej młodzież dojrzałą lub dorastającą. Uczyli tego co było najpotrzebniejsze, a zarazem najmodniejsze. Przygotowywali młodych ludzi do działalności politycznej. Traktowali swoje umiejętności jako dobry interes, ponieważ za naukę brali pieniądze.
Stosowali oni plan siedmiu sztuk wyzwolonych ( dialektykę, geometrie, arytmetykę, astronomię, retorykę, muzykę, gramatykę ). Po ukończeniu siedmiu sztuk wyzwolonych uczeń mógł pójść na wyższe studia. Po dwuletniej nauce rozpoczynano 3-4 letnią naukę przemawiania. Uważali oni, że każdy chwyt jest dozwolony, aby dotrzeć do celu. Uważali również, że rządzący państwem powinien być twardy. Wymagano od nich w każdej chwili zawarcia głosu, jeśli było to potrzebne.
Pytanie 6
IDEAŁ WYCHOWANIA W RZYMIE ( OKRES REPUBLIKI, KRÓLEWSKI I CESARSTWA )
Kiedy Rzym był małym państwem, izolującym się od wpływów kultury greckiej, ideałem wychowawczym był dzielny żołnierz i dobry obywatel- rolnik. Twardzi i surowi żołnierze potrzebni byli do obrony kraju i ewentualnego pomnażania jego obszaru. Idea zaś dobrego rolnika wynikała z faktu umocnienia się w Rzymie arystokracji. Od IV w. p. n. e. Umacnia się ustrój republikański i ideałem staje się dobry mówca o wykształceniu retorycznym. W okresie cesarskim retoryka traci moc środka zdobywania władzy politycznej. Poszerza się tylko zakres pojęcia „ dobry mówca- z techniki pięknego mówienia na treści nauk społecznych''
WYCHOWANIE W RZYMIE
Wychowanie w Rzymie miało charakter rodzinny. Chłopcy pozostawali pod opieką ojca, który przygotowywał ich do roli rolnika, żołnierza i obywatela. Pod opieką ojca uczyli się także czytania. Po skończeniu 16 roku życia niektórych młodych rzymian wysyłano pod opiekę mężów stanu w celu uzupełnienia wychowania obywatelskiego oraz nabrania ogłady. Uwiecznieniem przygotowania do życia była 2 - letnia służba wojskowa.
Pełne wychowanie domowe obejmowało tylko synów bogatych Rzymian; dzieci plebejuszów już od V w. p. n. e. uczęszczały do szkół, gdzie uczono prawa, w okresie cesarskim do programu nauczania dołączono czytanie przetłumaczonej na łacinę „Odysei”. Nauka trwała od rana do wieczora. Szkoły elementarne były instytucjami prywatnymi. Wychowanie moralne, obywatelskie należało do rodziców. W szkołach elementarnych uczona chłopców i dziewczęta.
Moda na język i kulturę grecką wśród najwyższych warstw rzymskich spowodowała, że obok nauczania domowego - prywatnego zaczęto zakładać szkoły średnie z greckim językiem. Podstawą nauczania była literatura grecka na czele z Homerem. W szkole rzymskiej nie znalazł miejsca w - f ani muzyka. Przedmiotem najważniejszym była retoryka. Szkoła średnia rozpadła się na 2 części: gramatyczną i retoryczną.
Szkoły retoryczne można było uznać za uczelnie wyższe o charakterze zawodowym. W tej szkole młodzież opanowywała przede wszystkim sztukę pięknego i przekonywującego mówienia, uczyła się historii, prawa wiedzy politycznej, opracowanie i wygłaszanie mów. Rektorzy zrobili pięć razy tyle co literatorzy na mocy dekretu cesarza Dioklecjana. Czas nauki trwał od 3 do 6 lat w zależności od tego, czy młody Rzymianin uzupełniał jeszcze studia prawnicze.
Program nauczania w szkole gramatycznej obejmował język grecki i łaciński, gramatykę, poezję grecką a z czasem również łacińską, oraz elementy innych nauk, jak: arytmetykę, geometrię, geografię. W szkole gramatycznej nauka trwała 3 lata.
Krokiem na przód były studia wyższe, akademickie. August (cesarz rzymski), zapoczątkował odbudowe i reorganizację wielkiego ośrodka nauki w Aleksandrii. Wespazjon założył wielką bibliotekę w Rzymie, Marek Aureliusz odnowił działalność starych ateńskich ośrodków nauki. Akademii platońskiej, liceum Arystotelesa, szkoły stoików i Europejczyków. Teodozjusz II założył w Konstantynopolu w roku 425 pierwszy uniwersytet państwowy.
4